A50A

50

A50

A348

N79

0

N837

N325

N224

N224

N225

N31

0

N31

0

N31

0

N311

N80

4

N783

N782

N304

N304

N304

N30

2

N801

N80

0

N33

6

N317 N338N348

N786

N787

N78

9

N78

8

N345

E35A12

E35

A12

A50

E30A1

E30

A1

27 W

ESTE

RVO

ORT

19 H

OEN

DER

LOO

DE

BEEM

D1

VELP

2 RH

EDEN

3 D

E ST

EEG

24 W

AGEN

ING

EN

23 L

OEN

EN

2 ED

E-N

OO

RD

1 IN

D. E

DE

20 A

RNHE

M-C

ENTR

UM

21 V

OO

RST22

TW

ELLO

18 K

OO

TWIJ

K

26 A

RNHE

M-N

OO

RD25

OO

STER

BEEK

20 Z

UID

28 D

UIVE

N

24 A

PELD

OO

RN

22 H

OEN

DER

LOO

ELD

EN

21 S

CHA

ARS

BERG

EN

17 S

TRO

E

19 R

ENKU

M

GRI

JSO

ORD

WA

TERB

ERG

BEEK

BERG

EN

VEL

PERB

ROEK

Gre

ffel

kam

p

Buss

loo

Dri

eënh

uize

n

De

Prae

ts

Woe

ste

Hoe

ve

Hoe

kelu

m

Bing

erde

n

Mos

sel

Ugc

hele

n-Zu

id

Cold

enho

ve

Dee

len

Ass

el

Meu

lunt

eren

De

Emm

er

Nud

e

Esch

oten

Bahr

Klei

n-A

mst

erda

m

Doe

sbur

gerb

uurt

Terl

et

Nie

uw-

Mill

igen

Oud

-Re

emst

De

Kar

Gar

derb

roek

Hoo

g-Ba

arlo

Eng

Hei

mer

iete

Enge

land

Radi

oKo

otw

ijk

Beve

rmee

r

De

Gin

kel

Zwee

khor

st

De

Valk

Broe

k

Gro

enen

daal

Roek

el

De

Krim

De

Kraa

ts

Veen

huiz

erve

ld

Dri

espr

ong

Voor

ston

den

Wes

sel

Wes

tene

ng

Nie

uw-

Reem

st

Noo

rd-

Empe

Hoo

g-Bu

urlo

Ner

gena

Esse

n

Ove

rwou

d

Tond

en

App

en

APE

LDOORN

ARN

HEM

Oosterbee

k

Doe

sburg

Westervoo

rt

Velp

Benn

ekom

Ede

Ede

Wag

eninge

n

Dieren

Renk

um

Eerbee

k

Lunteren

Voorthuizen

Brum

men

Rhed

en

Doo

rwer

th

Wilp

Span

kere

n

Wilp

-Ach

terh

oek

Hoo

g So

eren El

den

Hoe

nder

loo

Rand

wijk

Leuv

enhe

im

Elle

com

Ang

erlo

Loil

Post

eren

k

Dri

el

Oos

terh

uize

n

Lath

um

De

Stee

g

Gie

sbee

k

Hev

eado

rp

Wol

fhez

e

Wek

erom

Voor

st

Het

eren

Scha

arsb

erge

n

Klar

enbe

ek

Ott

erlo

Koot

wijk

erbr

oek

Beek

berg

en

Koot

wijk

Stro

e

Laag

-Soe

ren

Roze

ndaa

l

Hee

lsum

Hal

l

Empe

Har

skam

p

Oek

en

Lier

en

Olb

urge

n

Loen

en

Wag

enin

gen-

Hoo

g

Vlie

gbas

is D

eele

n

VE

LU

WE

IJsssel

STR

OES

EZA

ND

HA

RSK

AM

PSE

ZAN

D

KO

OTW

IJK

ERZA

ND

EDES

E H

EID

E

WEK

ERO

MSE

ZA

ND

NA

TIO

NA

AL

PAR

KD

E H

OG

E V

ELU

WE

NA

TIO

NA

AL

PAR

KV

ELU

WEZ

OO

M

ASS

ELSE

HEI

DE

UG

CH

ELSE

BO

SCH

SPEL

DER

HO

LT

DEE

LER

WO

UD

LOEN

ERM

AR

K

IMB

OS

PLA

NK

ENW

AM

BU

IS

Neder

-R

ijn

start

2

5

3

10

1

8

7

9

4

6

01

23

45

km

Zuid-Veluweroute

Hoe gebruikt u deze routebeschrijving?Vroeger waren alle Toeristische Autoroutes bewegwijzerd, met zeskante borden. In de afgelopen jaren is de bewegwijzering komen te vervallen; mogelijk treft u nog een enkel bord aan. Om de route te volgen heeft u deze beschrijving nodig. De routeaanwijzingen (▶) worden afgewisseld met achtergrondinforma-tie over plaatsen en plekken onderweg; de nummers bij die beschrijvingen zijn terug te vinden op de routekaart.

• In verband met het veilig volgen van de routebeschrijving raden we aan om de route met minimaal twee personen te rijden. • Gebruik uw navigatieapparaat of smartphone met google maps (zonder route in te voeren) om onderweg de straatnamen en het wegverloop te zien.• Plaatsnamen worden in de route-aanwijzingen alleen aangegeven (vet) als u een plaatsnaambord passeert.• Vermelde straatnamen (tussen haakjes) zijn doorgaans onderweg goed zichtbaar; veel navigatieapparaten geven trouwens ook de naam van de weg aan waarop u rijdt.• Mocht u onverhoopt van de route zijn geraakt, rij dan met behulp van navigatie naar een punt verderop in de beschrijving (plaats, straat).

Zuid-Veluwerouteafstand: 87 kmbegin: Ede

Het schitterende landschap waar de Zuid-Veluweroute doorheen voert heeft een interessante ontstaansgeschiedenis. De grond bestaat uit zand en grind dat miljoenen jaren lang door de Rijn en de Maas uit het zuiden werd aangevoerd. In de voorlaatste ijstijd was de noordelijke helft van Ne-derland bedekt met landijs, afkomstig uit Scandinavië. Aan de uiteinden van die ijsmassa werd de bodem omhoog geduwd tot zogenaamde stuw-wallen, die later door weer en wind werden geërodeerd tot de glooiende heuvels zoals we ze nu kennen. Toen het klimaat na de ijstijden zachter werd, ontwikkelden zich oerbossen. U rijdt rond tussen heidevelden, bos-sen en het weidegebied langs het verstilde Apeldoorns Kanaal.

Routebeschrijving

Begin: Ede, Verlengde Arnhemseweg (bij de A12, afslag 25 Oosterbeek)GPS: N52.02442 E5.79901Op de Verlengde Arnhemseweg (N224) kunt u desgewenst even stoppen.

Nationaal Park De Hoge Veluwe Het tussen Otterlo, Hoender-loo en Arnhem gelegen park (55 km2) is een zeer afwisse-lend gebied met bossen, hei-develden, zandverstuivingen, grasvlakten en vennen. Edel-herten, reeën, wilde zwijnen en moeflons (wilde schapen) houden zich – meestal on-zichtbaar – in deze omge-ving op. Er zijn verscheidene wildobservatieplaatsen. De zoogdieren komen meestal tegen het eind van de dag tevoorschijn. De meer dan tachtig vogelsoorten die hier broeden, laten vooral van zich hóren. De Hoge Veluwe is toegankelijk via de ingan-gen bij Otterlo, Hoenderloo en Schaarsbergen (apr. 8-20; mei 8-21; juni, juli 8-22; aug. 8-21; sep. 9-20; okt. 9-19; nov.-mrt. 9-18 uur). Voor een auto moet extra worden be-taald. Iconisch zijn de Witte Fietsen van de Hoge Veluwe. 1800 stuks (deels met kinder-stoeltjes achterop) staan bij de ingangen en de attractie-punten, gratis te gebruiken voor bezoekers.

Natuurlijk kunt u de route ook op een ander punt in de beschrijving beginnen.

▶ Rij richting Ede. Neem na 7,7 km, als u de hei voorbij bent, op de rotonde de 2e rechts.

1 Op weg naar Ede doorkruist u de Eder- en Ginkelse Heide. Het gebied is vrij toegankelijk. Zowel op de Eder- als op de Ginkelse Heide bevindt zich een schaapskudde met een schaapskooi. De laatste decennia is Ede fors uit-gebreid. Het grote dorp heeft weinig monumenten, al-leen de laatgotische kruiskerk (15e eeuw).

▶ Op het kruispunt met verkeerslichten gaat u rechtsaf (Apeldoornseweg). Neem op de rotonde de 2e rechts. Op de volgende rotonde weer de 2e rechts, richting Otterlo.

▶ Neem na 6,6 km op de rotonde de 1e rechts. 500 m verder op de rotonde, bij Otterlo, neemt u de 2e rechts, richting Apeldoorn.

2 Het dorp Otterlo ligt in een prachtige omgeving van bossen, heidevelden en zandverstuivingen. Bij dit lan-delijke dorp bevindt zich een van de drie ingangen van het Nationaal Park De Hoge Veluwe. Het Nederlands Te-gelmuseum (Eikenzoom 12; di.-zo. 13-17 uur) geeft een overzicht van Nederlandse wandtegels en tegeltableaus sinds de 16e eeuw, van Hollandse renaissance tot Escher en Appel.

▶ Na 7,6 km op driesprong met richtingwijzer links aan-houden (eigenlijk rechtdoor dus), richting Apeldoorn.

3 Midden op de Veluwe ligt, door bos en hei omgeven, het vakantiedorpje Hoenderloo. Het profiteert bovenal van zijn ligging bij een ingang van het Nationaal Park De Hoge Veluwe.

▶ Bijna 6 km verder op kruising met oranje-groen kunstwerk rechtsaf rich-ting Beekbergen.

Karakteristiek voor deze route is de kiosk De Ugchelse Berg (Hoenderlo-seweg 191, Ugchelen) te midden van heide en bos tussen Hoenderloo en Apeldoorn. Open: dag. vanaf 9.30 uur.

▶ Ga in Ugchelen vlak voor snelwegviaduct rechtsaf richting Beekbergen (Keienbergweg). Op driesprong met richtingwijzer rechts aanhouden rich-ting Beekbergen (Engelanderholt).

4 Beekbergen is een toeristisch en landelijk dorp, vroeger bekend om zijn blekerijen en wasserijen, nu verblijfscentrum met veel bungalows, zo-

merhuisjes en recreatieoorden. De Oude kerk (13e eeuw) is gebouwd van tuf- en baksteen. Het station van Beek-bergen, de thuisbasis van de Veluwsche Stoomtrein Mij. (VSM) bevindt zich in het naburige dorp Lieren. Hier ziet u (Duitse) stoomlocomotieven, enkele voormalige NS-die-sels en wagons die nu eigendom zijn van de VSM. In de vakanties is het mogelijk om met zo’n nostalgische trein een ritje te maken naar Apeldoorn, Loenen of Eerbeek. Meestal rijdt er een restauratierijtuig mee.

▶ In Beekbergen bij verkeerslicht linksaf richting Apeldoorn (Arnhemseweg). Onder snelweg door.

5 Als middelpunt van de Veluwe mag Apeldoorn zich tot de oudste vakantieplaatsen van ons land rekenen. Met de Koninklijke Houtvesterij aan de noordzijde en de na-tionale parken De Hoge Veluwe en De Veluwezoom aan de zuidkant trekt Apeldoorn veel bezoekers; het accom-modatieaanbod is dan ook groot. De ligging te midden van natuurgebieden was er tevens de oorzaak van dat Paleis Het Loo hoofdzakelijk als zomerresidentie van het Oranjehuis fungeerde. Stadhouder Willem III gaf in 1685 opdracht tot de bouw van dit buitenverblijf. Ex-koningin Wilhelmina woonde er na haar troonsafstand in 1948. Sinds 1984 is Het Loo te bezoeken als museum; wegens groot onderhoud is het paleis zelf gesloten tot medio 2021. De prachtige tuinen en de stallen zijn wel te be-zichtigen (Amersfoortseweg; di.-zo. 10-17 uur, in school-vakanties ook ma.). De beroemde schilderswagen van ko-ningin Wilhelmina en een aantal interessante hofauto’s hebben een plaats gekregen in de oude stallen.

▶ In Apeldoorn bij verkeerslicht rechtsaf, richting Amers-foort (Laan van Malkenschoten). Einde weg bij verkeers-licht rechtsaf en meteen linksaf (Lange Amerikaweg). Bij verkeerslicht rechtsaf (Kanaal Zuid) en meteen onder snelweg door, kanaal aan de linkerhand.

▶ Bij verkeerslicht bij brug rechtdoor. Onder snelweg (A50) door, nog steeds kanaal aan de linkerhand. Bij verkeers-licht rechtsaf, richting Loenen (Hoofdweg).

6 Het dorp Loenen ligt in het overgangsgebied van de Veluwe naar de IJsselvallei en heeft zowel bos en hei (Loe-nense Bos en Loenermark) als open weideland. De hoog-ste waterval (15 m verval in diverse trappen) van Neder-land zou ook ‘de netste van Europa’ kunnen heten.

▶ In Loenen aan het eind van de weg linksaf (Beekbergerweg). Net buiten Loenen op rotonde de 1e rechts nemen (Harderwijkerweg). In Eerbeek bij verkeerslicht rechtdoor en op rotonde de 2e rechts nemen, richting Die-ren (Harderwijkerweg). Door Laag-Soeren. In Dieren op de rotonde de 2e

Cultuur in De Hoge VeluweMuseum Kröller-Müller (Hout- kampweg 6; di.-zo. 10-17 uur) bezit schilderijen, beel-den en tekeningen uit de 19e en begin 20e eeuw van on-der andere Van Gogh (veel!), Seurat, Mondriaan, Picasso en Van der Leck. Bij het mu-seum hoort een 21 ha gro-te beeldentuin. Hier staan in harmonie met de natuur beelden van onder anderen Rodin, Moore en Maillol. Pa-viljoens en vleugels zijn onder meer ontworpen door Henry van der Velde, Gerrit Rietveld, Aldo van Eyck en Wim Quist. Vlak bij Kröller-Müller bevindt zich het Bezoekerscentrum dat allerlei informatie over de Hoge Veluwe verschaft. Via een aflopende gang in het bezoekerscentrum bereikt u het Museonder. In dit onder-grondse museum wordt op speels-educatieve wijze in-formatie gegeven over de bo-dem en het ontstaan van de gelaagdheid daarvan. Je ziet hoe planten en dieren in de grond leven en daarvan af-hankelijk zijn (Houtkampweg 9c; apr.-okt. 9.30-18, nov.-mrt. 9.30-17 uur).Jachthuis St. Hubertus (Apeldoornseweg 250, rond-leiding op afspraak) is een totaalschepping van archi-tect H.P. Berlage. Hij ont-wierp dit buitenverblijf van het echtpaar Kröller-Müller, ook het interieur en de omge-ving van het gebouw.

rechts nemen (Harderwijkerweg). Over spoorlijn meteen rechtsaf en op rotonde de 1e rechts nemen. Op de volgen-de rotonde de 1e rechts nemen, Ellecom in.

7 Tussen Ellecom en De Steeg rijdt u over de prachtige Middachter Allee, sinds de 17e eeuw een van de mooiste bomenlanen van Nederland; de huidige beuken zijn na de Tweede wereldoorlog geplant. De reputatie van De Steeg, een klein villadorp, hangt nauw samen met het 17e-eeuw-se Kasteel Middachten (Landgoed Middachten 3; juli, aug. rondleidingen zo. 13.30, 15 uur). De mooie tuin van het streng uitziende waterslot is langer open. Ondanks aan-passingen begin 20e eeuw draagt de symmetrisch aange-legde tuin nog steeds de kenmerken van het oorspronke-lijke 18e-eeuwse ontwerp.

▶ In De Steeg bij verkeerslicht rechtdoor.

8 Dat Rheden een oud dorp is, bewijst de dorpskern met de gotische kerk. De tufstenen toren stamt uit ca. 1100, het driebeukige schip en het koor uit de 15e eeuw. Met het gezicht naar de IJssel gericht leunt Rheden tegen het mooiste gedeelte van het Veluwemassief, het Nationaal Park Veluwezoom. De Posbank is bekend om zijn weidse panorama’s. De Onzalige Bossen met de hierin gelegen Carolinahoeve zijn andere tot de verbeelding sprekende namen in dit gebied. De Carolinahoeve is gerestaureerd en dit diep in de bossen verscholen (pannenkoeken)res-taurant is alleen te voet of per fiets bereikbaar.

▶ In Rheden op de rotonde de 2e rechts nemen (Arnhemsestraatweg). Op de volgende rotonde weer de 2e rechts nemen (Arnhemsestraatweg). Op T-kruising met verkeerslicht rechtdoor, richting Velp (Zutphensestraat-weg).

▶ Neem in Velp op de rotonde de 1e rechts, richting Oosterbeek (Beekhui-zenseweg).

9 Het mooi gelegen Rozendaal is een van de kleinste gemeenten van Ne-derland en staat te boek als een zogenaamde miljonairsgemeente. Kas-teel Rosendael (14e eeuw) met een massieve ronde donjon (woontoren) is als een ‘edelmanshuis’ ingericht. Het omliggende park bevat onder meer ‘de bedriegertjes’, vroeger een geliefd schoolreisjesdoel (Rosendael  1; open: apr.-okt. di.-zo. 11-17 uur).

▶ Neem in Rozendaal op de rotonde de 2e rechts (Ringallee). Neem op de rotonde bij een autohandel de 1e rechts, richting Oosterbeek (Schelmse-weg). Na 700 m op de rotonde de 2e rechts nemen (Schelmseweg).

▶ Rij over de snelweg (A12) heen en ga bij verkeerslicht rechtdoor, richting Oosterbeek, onder viaduct door. Na 1,3 km op de rotonde de 2e rechts ne-men, richting Oosterbeek. Bij verkeerslicht bij viaduct rechtdoor, richting Oosterbeek.

ANWB Gastvrij: de leukste adresjes voor onderweg

Een toertochtje wordt nog leu-ker als je fijne adresjes hebt waar je onderweg even kunt stoppen voor koffie met taart of een lekkere lunch. Die adres-jes vindt u bij ANWB Gastvrij, een groeiend netwerk van lo-caties die variëren van cafés en restaurants tot ijssalons, bezienswaardigheden en pan-nenkoekenhuizen … ANWB Gastvrijpunten zijn herken-baar aan een blauw vignet op de deur of de winkelruit. Bij Gastvrij Pluspunten, her-kenbaar aan een geel vignet, krijgt u op vertoon van een ANWB Fietspas 15% korting op één of meerdere items van de menukaart. Vraag erom bij de bediening!

10 Arnhem ligt tegen de beboste heuvels van de zuide-lijke Veluwezoom, even ten westen van het punt waar de IJssel van de Rijn aftakt en naar het noorden verder stroomt. Door zware verwoestingen, aangericht tijdens de ‘Slag om Arnhem’ in het najaar van 1944, en het daar-op volgende herstel is de oude stad sterk van karakter ver-anderd.

Aan onze route ligt het Nederlands Openluchtmuseum waar wordt getoond hoe in talloze plaatsen van Neder-land vroeger werd gewoond en de kost werd verdiend. Tientallen boerderijen, huizen en hutten, ingericht met passend meubilair en gereedschap zij de aandacht waard. Door demonstraties van oude ambachten maakt het museum een levendige indruk (Schelmseweg 89; apr.-okt. dag. 10-17, nov., dec. za., zo. 10-16.30, dec., jan. ma.-vr. 11-17, za., zo. 10-18 uur). Buurman Burgers’ Zoo bezit meer dan vijfduizend dieren. Vooral de chimpan-seekolonie trekt veel belangstelling. Het safaripark laat u te voet en dankzij een brug kennismaken met leeuwen, cheeta’s, neushoorns en giraffen. In Burgers’ Bush, de oer-woudhal van het park, kunt u via drie verschillende paden kennismaken met tropische dieren in de hun vertrouwde omgeving van een regenwoud. In de hal van Burgers’ Desert wordt een natuurgetrouw beeld gegeven van de Noord-Amerikaanse woestijn. Verder zijn er de Mangro-vehal, Burgers’ Ocean, Burgers’ Rimba (Maleisisch regen-woud) en een safaripark (Antoon van Hooffplein 1; apr.-okt. 9-18, nov.-mrt. 9-17 uur). Via de Zijpendaalseweg kunt u naar Huis Zypendaal (1650), een deftige buiten-plaats met een mooi interieur (apr-okt. rondleidingen op zo. elk uur van 12 t/m 16 uur). Aantrekkelijk is de parkach-tige tuin in een beekdal.

▶ In Arnhem op rotonde de 2e rechts nemen (Schelmseweg). Bij verkeerslicht (bij Burgers’ Zoo) rechtdoor (Schelmse-weg). Net buiten Arnhem bij verkeerslicht rechtsaf, rich-ting Ede. Na 5,6 km bereikt u de snelweg A12 bij afslag 25. Hier eindigt de route.

In het landelijk gebied tussen Arnhem en Ede ligt aan de linkerkant van de weg – er zijn verkeerslichten – Van der Valk Hotel Arnhem (Amsterdamseweg 505, Arnhem). Open: dag. van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat.

De VeluwezoomDie naam werd oorspronke-lijk vooral gebruikt voor de stuwwallen ten noorden van de IJssel en de Rijn. Wie van-uit Duitsland naar Arnhem rijdt, ziet de hoge rand van de Zuid-Veluwe in zijn volle omvang. Op deze route heeft u tussen Dieren en Velp de stuwwal steeds aan uw rech-terhand; tussen de dorpen ziet u het landschap omhoog lo-pen. Bij Velp klimt u er tegen-op. De wandelmogelijkheden zijn hier talloos. Die glooiing, de prachtige Middachteral-lee en de nabije IJssel maken dit traject tot een van de mooiste van Nederland. Te-genwoordig wordt de naam Veluwezoom meer geassoci-eerd met het Nationaal Park, een enorm aaneengesloten natuurgebied ten noorden van onze route, beheerd door de Vereniging Natuurmo-numenten. Onderdelen van het park zijn de Zijpenberg (met 106 m het hoogste punt van de Veluwe), de Elsberg, een wildobservatiepost met bijzondere architectuur, en het bekende uitzichtpunt de Posbank (90 m), genoemd naar een ANWB-bestuurder (1895-1933). Informatie over de flora en fauna in het park verschaft het bezoekerscen-trum bij Rheden (Heuven-seweg 5a; di.-zo. 10-17 uur, in schoolvakanties ook op maandag).