2013

1010138

IJsselgroep

10-10-2013

Zelfstandig werken.

1

Inhoud Samenvatting ................................................................................................................................2

Schoolontwikkeling ........................................................................................................................3

Ontwikkelingsplan......................................................................................................................3

Verbetercultuur .........................................................................................................................3

Kwaliteitszorg ............................................................................................................................5

Zelfstandig werken.........................................................................................................................6

Doelstellingen zelfstandig werken ...............................................................................................6

Voorwaarden zelfstandig werken ................................................................................................7

Vormen van zelfstandig werken ..................................................................................................7

Onderzoeksmethode en resultaten. ................................................................................................9

Literatuurstudie ..................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

Observatie ............................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

Interview ............................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

Conclusie ...................................................................................................................................9

Literatuurlijst. .............................................................................................................................. 11

Bijlage ......................................................................................................................................... 12

Observatie ............................................................................................................................... 12

Voorbereidingsformulier voor het interview .............................................................................. 14

Werkplan SOT .......................................................................................................................... 16

2

Samenvatting In dit onderzoeksverslag is een theoretisch onderzoek maar ook een praktijkonderzoek uitgevoerd. Tijdens het theoretisch onderzoek is onderzoek verricht naar schoolontwikkeling. Om tot goede schoolontwikkeling te komen is het belangrijk dat het gehele team achter de innovatie staat. Om deze betrokkenheid te creëren moet het team inzien wat de veranderingen inhouden. Alle veranderingen die de school wil doorvoeren worden opgenomen in een ontwikkelingsplan. In dit plan staat wat er veranderd wordt en hoe de school dit aan wil gaan pakken. Het ontwikkelingsplan wordt gecommuniceerd naar de betrokkenen. Een definitie van schoolontwikkeling is: “Schoolontwikkeling is het voortdurende proces van het bewust, planmatig veranderen van het organisatorisch en onderwijskundig functioneren van de school met als doel het verbeteren van de leerling resultaten en het versterken van de veranderingscapaciteit.” (Güthe, 1997). Ook is er onderzoek gedaan naar het zelfstandig werken. Zelfstandig werken is een manier van werken in het onderwijs waarbij de leerlingen een bepaalde tijd zonder hulp van de leerkrachten aan een taak werken. Dit betekent niet dat de leerlingen alleen moeten werken. Hebben de leerlingen een hulpvraag dan kunnen ze hulp aan een medeleerling vragen. Er zijn verschillende vormen van zelfstandig werken te onderscheiden. Leerlingen werken gedurende een bepaalde periode aan dezelfde taak, voor iedere leerling is de tijd hetzelfde. Een tweede vorm is dat de leerkracht verschillende opdrachten opgeeft maar dat de leerlingen deze in een vaste volgorde moeten maken. De tijd die de leerlingen er aan werken verschilt per leerling. De laatste vorm is dat de leerlingen een dag of weektaak hebben en deze zelf mogen inplannen. Uiteindelijk is bij alle drie de vormen het doel het zelfde: het klassenmanagement zo organiseren dat de leerlingen zelf aan hun taak kunnen werken. Om dit doel te kunnen bereiken moet de school aan verschillende voorwaarden voldoen. Voor het team geldt dat ze op één lijn moeten zitten en zoveel mogelijk dezelfde manier van les geven moeten hanteren. Ook voor de leerlingen zijn er voorwaarden opgesteld. Voorwaarden voor het handelen tijdens probleemsituaties, en voorwaarden waar de leerling aan moet voldoen wil het zelfstandig kunnen werken. De leerlingen moeten zich veilig en geaccepteerd voelen. Ook moeten de leerlingen beseffen dat het niet erg is om fouten te maken. Ze weten dat je van fouten maken leert. In een dergelijke sfeer wordt het vertrouwen versterkt en dat is van belang tijdens zelfstandig werken.

Er zijn ook vier verschillende vormen van zelfwerkzaamheid onderscheiden. Zelfstandige werken, zelfstandig samen werken, zelfstandig leren en zelfverantwoordelijk leren (Simons en Zuylen, n.d.). In dit onderzoek is gewerkt met de eerste twee vormen van zelfwerkzaamheid. Dit omdat het de leerlingen in de bovenbouw van de Sint Liborius werken met deze twee vormen van zelfwerkzaamheid.

Een praktijk onderzoek is er ook uitgevoerd. Als eerste is er een interview afgenomen met de directeur van de Sint Liborius. Dit was om te achterhalen hoe de school werkt aan zelfstandig werken en wat de school van mij verwacht. Ten tweede is er een observatie uitgevoerd op De Borckeshof in Breedenbroek. Deze school heeft het zelfstandig werken heel goed ontwikkeld en hier kan de Sint Liborius mooie leerpunten uithalen. Dit alles bij elkaar heeft tot de uiteindelijk conclusie geleidt: De Sint Liborius school in Dinxperlo is op dit moment op de goede weg om het zelfstandig werken toe te passen, maar er liggen op verschillende punten kansen om dit te verbeteren.

3

Schoolontwikkeling Schoolontwikkeling is een benadering van onderwijsverandering waarbij onderwijs niet langer gezien wordt als een eenmalig concreet proces. Het wordt gezien als een voortdurend, continu ontwikkelingsproces waarin een school zich bevindt. Deze veranderingen worden beïnvloed door allerlei impulsen van binnen de school en vanuit de omgeving. De schoolontwikkeling is bedoeld om de missie van de school te verbeteren, maar ook om het leren van de leerlingen te verbeteren. De school ontwikkeling is opgenomen in het ontwikkelingsplan van de school. Een definitie van schoolontwikkeling is: is het voortdurende proces van het bewust, planmatig veranderen van het organisatorisch en onderwijskundig functioneren van de school met als doel het verbeteren van de leerling resultaten en het versterken van de veranderingscapaciteit (Güthe, 1997). Om als school een ontwikkelingsplan goed te kunnen schrijven moet de school rekening houden met een aantal uitgangspunten die belangrijk zijn voor schoolontwikkeling ( Güthe, 1997):

De school is eenheid van verandering De schoolontwikkeling is een voortdurend continu proces Een systematische aanpak bij verandering is noodzakelijk Onderwijsverbetering vindt plaats op meerdere niveaus Werkelijke verandering vindt niet alleen in de onderwijsleerprocessen plaats, maar ook in de

gerelateerde en ondersteunende condities in de schoolorganisatie zelf Vooral het effectief bereiken van onderwijsdoelen is van belang.

Ontwikkelingsplan Het ontwikkelingsplan is een werkdocument dat opgesteld wordt door de school. Het is gebaseerd op de huidige prestaties en gericht op de toekomst. Als het plan verder wordt uitgewerkt, wordt er rekening gehouden met de huidige trends. Daarnaast zijn toekomstige factoren van belang. Uiteindelijk worden er prioriteiten en doelstellingen vastgesteld. Het schrijven van een dergelijk ontwikkelingsplan gebeurt via vier fasen(Oideachais, 2005, p.5): Fase 1: Bevestiging van ethos van de school, de cultuur en de doelstelling. Fase 2: Een controle van de huidige bepaling en identificatie van gebieden voor verbetering. Fase 3: Prioritering voor actie en de uitvoering van het ontwikkelingsplan. Fase 4 De bepaling van de regelingen voor het toezicht en de beoordeling van het plan Nadat het ontwikkelingsplan is opgesteld moet dit gecommuniceerd worden richting de betrokken partijen. Dit zijn natuurlijk het onderwijsgevend personeel op de school maar ook ouders en leerlingen. Er zijn twee kenmerken die er voor zorgen dat een ontwikkelingsplan succesvol kan worden. De eerste is dat de school streeft naar zelfevaluatie en verbetering van de leidende organisatie. Het tweede kenmerk is dat er effectieve overleggen plaatsvinden met de betrokken personen (Oideachais, 2005, p.5).

Verbetercultuur Bij goede schoolontwikkeling gaat het vooral om het vormgeven van een verbetercultuur voor de hele school, het radicaal verbeteren van het onderwijs in de groep en het creëren van duurzame passie en betrokkenheid van de professionals in de school” (Fullan, Germain, Kopmels, Willemstein, & Arkel, F., van. 2009). Sommige scholen bepalen gezamenlijk waar de krachtige punten van school liggen. De krachtige punten houden ze in het oog en zorgen ervoor dat deze punten gehandhaafd blijven. Dit zijn vaak de succesvolle scholen. Ondanks dat deze scholen de krachtige punten willen handhaven kijken ze ook verder dan deze punten Hierdoor blijft de school zich optimaliseren en zijn ze in staat om verbeteringen door te voeren. Doordat ze op een “succesvolle” school gezamenlijk bepalen waar ze aan willen werken en wat gehandhaafd moet worden zitten deze leerkrachten op één lijn. Dit is van essentieel belang wil de school een verbetercultuur creëren. Op een school waar de verbetercultuur gecreëerd is wordt voortdurend geleerd en ontwikkeld.

4

Figuur 1 (Fullan et al., 2009) toont een denkkader waarmee de verbetercultuur op de school geoptimaliseerd kan worden. Dit denkkader is gericht op drie hoofdonderwerpen. Om dit denkkader goed te kunnen toepassen moet je de drie hoofdonderwerpen in verband met elkaar brengen. Figuur 1 Om een verbetercultuur goed tot stand te brengen heeft de school verbetergereedschap nodig (zie figuur 2 Fullan et al., 2009). Dit gereedschap is onmisbaar om goede resultaten te boeken. Door middel van het doorlopen van de in de figuur weergegeven stappen kan de school de juiste stappen ondernemen om uiteindelijk tot goede schoolontwikkeling te komen. Figuur 2

5

Kennis van verandering heeft te maken met het bekend zijn met de ideeën en de acties die ondernomen worden. Deze acties kunnen vooruitgang boeken of de ontwikkeling in de weg staan. Als iedere persoon binnen de school kennis heeft over de komende ontwikkeling dan wordt betrokkenheid gecreëerd. Deze betrokkenheid is van belang wil je een goede vertelcultuur laten ontstaan. Voordat men een goede verbetercultuur kan creëren moeten de betrokkenen goed geïnformeerd worden over de aanstaande veranderingen.

Kwaliteitszorg Schlusmans (n.d.) maakt onderscheid tussen kwaliteitscontrole en kwaliteitszorg. Bij kwaliteitscontrole gaat het er om dat wordt gekeken of de leerlingen hebben geleerd wat ze moesten leren. Bij kwaliteitszorg gaat het om het leerproces voorafgaand aan de resultaten. Bij kwaliteitszorg wordt er ook gekeken welke fouten er tijdens het leerproces gemaakt worden en hoe deze fouten voorkomen kunnen worden. Welke verbeteringen kunnen worden toegepast zodat het leerproces zo optimaal mogelijk doorlopen kan worden? Naast kwaliteitszorg staan ook veranderkennis en verbetercultuur in verband met schoolontwikkeling. Bij schoolontwikkeling zie je als school mogelijkheden om het leerproces van de leerlingen te optimaliseren. Doordat de school daarmee aan de gang gaat en er informatie over opzoekt, krijgen de betrokkenen kennis van de veranderingen. Doordat de betrokkenen weten wat de verandering is en daardoor op één lijn komen te zitten creëer je betrokkenheid, hetgeen bijdraagt aan de verbetercultuur. Ook ligt er een verband tussen de ontwikkeling van de maatschappij en die van de school. Ontwikkelt de maatschappij zich, dan heeft dat gevolgen voor de school. Dit omdat de school leerlingen voorbereidt op de maatschappij en op de maatschappelijke ontwikkelingen inspringt.

6

Zelfstandig werken Zelfstandigheid begint al voor de leerlingen op school komen. Dit gebeurt doordat de ouders de peuters zelf hun boterham op laten eten, zelf de trap op laten klimmen en zelf het speelgoed op laten ruimen. Op de basisschool gaat de ontwikkeling van zelfstandigheid verder. Hoe ouder een kind wordt, hoe minder afhankelijk het wordt van de leerkracht. Leerlingen leren initiatief te nemen, keuzes te maken, via een plan te werken en eventuele problemen op te lossen. Wanneer de school de leerlingen de kans geeft zelfstandig te werken, heeft dit een positief effect op de zelfstandigheid van de leerlingen Soms wordt zelfstandig werken als alleen werken gezien. Er is echter een verschil tussen deze twee begrippen. Zelfstandig werken houdt in dat leerlingen gedurende een bepaalde tijd zonder hulp van de leerkracht aan een taak werken. De leerkracht geeft hierdoor uitgestelde aandacht. Willen de leerlingen iets vragen dan kunnen ze bij medeleerlingen terecht (Förrer en Schouten, 2009). Voor 1980 was het begrip zelfstandig werken alleen bekend binnen de traditionele vernieuwingsscholen (Jenaplan- Montessori- en Daltonschool). Het kleuteronderwijs kende vormen van zelfstandig werken, maar hier werd niet met enige regelmaat gebruik van gemaakt. Vanaf 1980 werd de term in het reguliere onderwijs steeds bekender. Het zelfstandig werken zoals het in het huidige onderwijs vorm krijgt, is ontwikkeld door GEON-Project (gedifferentieerd onderwijs) (Koks Gesto bv, n.d.). Dit programma is ontwikkeld voor de kleutergroepen en eerste paar groepen van het basisonderwijs. Het eerste project dat GEON ontwikkelde, was een cursus voor leerkrachten. Verschillende scholen in Nederland hebben als experimentschool gediend om te kijken of de cursus effect zou hebben. Ui teindelijk is het programma bijgesteld en wilde men het invoeren op grote schaal. Echter bleek dat, buiten de experimentscholen om, er weinig bekend was over zelfstandig werken. Op dat moment hebben ze er algehele bekendheid aan gegeven en met de hulp van schoolbegeleidingsdiensten is het zelfstandig werken op (een aantal) grote scholen in Nederland ingevoerd. Achteraf bleek dit een van de meeste succesvolle innovaties in het onderwijs (Koks Gesto bv, n.d.). Förrer & Schouten (2009) hebben voor zelfstandig werken drie regels opgesteld:

1. Leerlingen werken gedurende een bepaalde tijd zonder directe begeleiding van de leerkracht.

2. De leerkracht geeft de leerlingen uitgestelde aandacht. 3. Leerlingen vragen elkaar om hulp of werken in groepjes.

Doelstellingen zelfstandig werken Het belangrijkste doel van zelfstandig werken is klassenmanagement zo organiseren dat de leerlingen zelf aan hun taak kunnen werken. Wanneer een leerkracht zelfstandig werken invoert in de klas, komen de leerlingen niet voor ieder “probleem” bij de leerkracht. Hierdoor heeft de leerkracht meer tijd voor extra begeleiding en differentiatie. Differentiatie kan op het gebied van instructie, inhoud, verwerkingsdiepte of interesse plaatsvinden (Kaizer, 1993). Tijdens het zelfstandig werken wordt gewerkt aan pedagogische doelstellingen, zoals het leren van zelfstandigheid. Tijdens het zelfstandig werken leren de leerlingen om verantwoordelijkheid te nemen voor hun werk. Ook wordt er gewerkt aan de zel fkennis van de leerlingen. Hoe vaker de leerlingen zelfstandig werken hoe beter ze zichzelf kunnen inschatten. Ze leren de vaardigheden om uiteindelijk zelf beslissingen te kunnen nemen en keuzes te kunnen maken (Kaizer, 1993). Op het gebied van sociale vaardigheden speelt zelfstandig werken ook een rol. De leerlingen leren om de regels te hanteren die voor de groep zijn opgesteld. Ook leren de leerlingen, binnen de afgesproken regels, elkaar te helpen en deze hulp ook te accepteren. De leerlingen kunnen immers tijdelijk niet terecht bij de leerkracht. Zelfstandig werken vormt een goede voorbereiding op het vervolgonderwijs waar in grote mate een beroep wordt gedaan op de zelfstandigheid van de leerlingen.

7

Voorwaarden zelfstandig werken Wanneer een school zelfstandig werken in wil voeren, moet dit een teamactiviteit zijn. Het gehele team moet achter de invoering van de regels, afspraken en gewoontes van het zelfstandig werken staan. Het is van groot belang dat de leerkrachten hierbij op één lijn zitten. De verschillen moeten de leerkrachten van elkaar accepteren en elkaar ermee helpen. Wanneer sommige leerkrachten verwachten dat ze op hun eigen manier kunnen blijven les geven, komen er verschillen binnen het team. De verschillen moet je zo beperkt mogelijk houden (Kaizer, 1993) Tijdens het zelfstandig werken is het van belang dat de leerlingen zich veilig en geaccepteerd voelen. Alleen dan kunnen de leerlingen zich goed ontwikkelen. In de klas moet een klimaat aanwezig zijn waarin leerlingen het vanzelfsprekend vinden dat ze samenwerken en elkaar helpen als dat nodig is. De leerlingen moeten ook weten dat het niet erg is om fouten te maken. Zij moeten zich beseffen dat ze van fouten juist leren. In een dergelijk sfeer wordt het zelfvertrouwen van de leerlingen versterkt, hetgeen de leerlingen juist nodig hebben als ze zelfstandig gaan werken (Kaizer, 1993).

Vormen van zelfstandig werken Simons en Zuylen (n.d.) onderscheiden vier verschillende vormen van zelfwerkzaamheid, namelijk: zelfstandig werken, zelfstandig samenwerken, zelfstandig leren en zelfverantwoordelijk leren. Deze vier vormen verschillen in complexiteit (zie tabel 1, Simons en Zuylen, n.d.). Leerlingen beginnen bij zelfstandig werken en eindigen uiteindelijk bij zelfverantwoordelijk leren. Dit onderzoek is gericht op de vormen van zelfstandig werken en zelfstandig samenwerken. Tabel 1: vormen van zelfwerkzaamheid

Zelfwerkzaamheid Omschrijving Zelfstandig werken Leerlingen voeren individueel leeractiviteiten uit

aan de hand van uitvoerige instructies.

Zelfstandig samenwerken Leerlingen voeren samen opdrachten uit aan de hand van uitvoerige instructies

Zelfstandig leren Leerlingen bepalen zelf de manier van leren en of tijd en plaats van leren

Zelfverantwoordelijk leren Leerlingen bepalen zelf twee of meer van de vier aspecten van leren: leerdoelen, Leerstrategieën, vaststelling van leerresultaten en feedback, beoordeling en beloning).

Om de vier verschillende vormen van zelfwerkzaamheid goed te kunnen doorlopen, zijn er leervaardigheden en leerhoudingen opgesteld (zie tabel 2 Simons en Zuylen, n.d). Deze kan de leerkracht gebruiken om te spiegelen met het gedrag van de leerlingen. Welke vaardigheden beheersen de leerlingen al en welke nog niet. De leerhouding van de leerlingen kan de leerkracht spiegelen aan het gewenste gedrag.

8

Tabel 2: leervaardigheden en leerhoudingen zelf leervaardigheden leerhoudingen

Zelfstandig werken Opdrachten goed lezen Luisteren Plannen

Geconcentreerd achter elkaar door werken

Op tijd om hulp vragen Hulpvraag uitstellen

Zelfstandig samenwerken Taak verdeling maken Groepsplanning maken Leiding geven Geleid worden Geconcentreerd blijven

werken

Bereidheid tot samenwerking

Bereidheid tot samenwerkend te leren.

Zelfwerkzaamheid Kennis-, integratie- en toepassingsactiviteiten uitvoeren

Leerdoelen en taakdoelen uit elkaar houden

Langere-termijn-perspectief op leren

Strategisch willen leren Interesse voor het vak

Zelfverantwoordelijk leren Doelen kiezen Overzicht over

vakgebied Manier van denken Dwarsverbindingen

leggen

Diepgaand willen leren Uitstel gedrag

voorkomen

9

Onderzoeksmethode Tijdens dit vooronderzoek is een literatuurstudie uitgevoerd. Er zijn verschillende bronnen geraadpleegd om de definitie van zelfstandig werken te achterhalen. Deze bronnen bestaan het meeste uit boeken die gevonden zijn via de onderwijsdatabank op Iselinge Hogeschool. Ook is met behulp van verschillende zoekmachines op het internet bruikbare informatie gevonden. Om te beslissen of informatie bruikbaar zijn de volgende beslisregels toegepast:

Bronnen ouder dan 1995 worden niet gebruikt tenzij de bron veel toevoegt en betrouwbaar is.

De auteur moet vermeld staan. De juist lijkende informatie wordt gebruikt. Hierbij wordt rekening gehouden met

basisonderwijs, leeftijd en onderwerp. Om duidelijk te krijgen wat het zelfstandig werken in de praktijk inhoud, is geobserveerd op De Borckeshof in Breedenbroek waar zelfstandig werken ingeburgerd is. Er is geobserveerd, met een beschrijvende observatie, in de groepen 5/6 en 7/8. In groepen is gekeken welk gedrag van de leerlingen en leerkracht zorgt voor zelfstandig werken. Ook is er gekeken naar de leeromgeving, hoe is deze ingericht en wat draagt het bij aan de zelfstandigheid van de leerlingen. De school heeft ongeveer 100 leerlingen die verdeeld zijn over 4 klassen. Dit houdt in dat iedere klas een combinatieklas is. In totaal telt de school 8 leerkrachten, een directeur en een conciërge. Tijdens de observatie is gekeken naar het leerlinggedrag, leerkrachtgedrag en de leeromgeving. Het leerlinggedrag houdt in dat er gekeken is naar welk gedrag vertoont een zelfstandig werkende leerling. Ook is gekeken hoe de leerlingen om gaan met uitgestelde aandacht; waarin verschilt het leerling-gedrag ten opzichte van een leerling op de Sint Liborius? Met betrekking tot het leerkrachtgedrag is gekeken naar wat de leerkracht doet tijdens het zelfstandig werken en welke vaardigheden daarbij van belang zijn. Tot slot is gekeken hoe de klassenorganisatie opgezet is zodat er optimaal zelfstandig gewerkt kan worden. Om duidelijk te krijgen wat het doel van de Sint Liborius voor dit onderzoek is, is een interview afgenomen met de directeur. Voorafgaand aan het interview is een voorbereidingsformulier (zie bijlage nummer 2) opgesteld. Er is gekozen voor een semigestructureerd interview. Dit houdt in dat de beginvragen en de volgorde daarvan vastliggen, maar dat de doorvragen kunnen verschillen.

Resultaten Tijdens de literatuurstudie is een duidelijke definitie van zelfstandig werken gevonden. Zelfstandig werken houdt in dat de leerlingen gedurende een bepaalde tijd zonder hulp van de leerkracht aan een taak werken. Willen de leerlingen iets vragen dan kunnen ze bij mede leerlingen terecht (Förrer en Schouten, 2009). Door Simons en Zuylen (n.d.) zijn vier verschillende vormen van zelfwerkzaamheid opgesteld. Voor dit onderzoek zijn de eerste twee belangrijk: zelfstandig werken en zelfstandig samenwerken. Hierbij zijn leervaardigheden en leerhoudingen erg belangrijk. Wat moeten de leerlingen aan leervaardigheden beheersen om goed zelfstandig te kunnen werken. De leerhouding heeft betrekking op het gedrag dat leerlingen vertonen in de verschillende fases van zelfwerkzaamheid. Wat in het praktijkonderzoek tijdens de observatie opgevallen is ten opzichte van het werken van leerlingen op de Sint Liborius is weergegeven in bijlage 1. De leerlingen zijn heel zelfstandig en kunnen een lange tijd achtereen aan één en dezelfde taak werken zonder concentratieverlies. Door goed gebruik te maken van klassenmanagement en een goede klassenindeling, is het voor de leerkracht gemakkelijker om lessen goed te kunnen geven. Verder viel op dat er al van leerlingen van groep 1 zelfstandigheid verwacht wordt. Dit wordt in de hogere groepen steeds verder opgebouwd.

10

Uit het interview is naar voren gekomen dat de Sint Liborius dit schooljaar gaat beginnen met het thema zelfstandig werken. De school gaat verschillende studie dagen volgen om het zelfstandig werken te optimaliseren. Om hierbij aan te sluiten is er gekozen om een klein deel van het zelfstandig werken toe te passen op geschiedenis. Het uiteindelijk doel van de school is dat er een geschiedenis thema zo uit gewerkt wordt dat de leerkracht daar zo min mogelijk bij hoeft te helpen. De eisen die de school hieraan stelt, zijn dat het binnen de missie en de visie van de school past en ook binnen de gestelde leerdoelen voor de leerlingen en de voorwaarden van zelfstandig werken.

Conclusie De school werkt vanaf groep 4 met de derde vorm van zelfstandig werken; het zelfstandig leren. Leerlingen krijgen een weektaak waar ze gedurende een week aan werken. Vooraf is gesteld hoeveel tijd de leerlingen voor de weektaak krijgen. Wat opvalt in de groepen is dat leerlingen weinig zelfstandig werken. Tijdens het zelfstandig werken komen leerlingen veelal bij de leerkracht met vragen. Doordat de leerkracht veel tijd kwijt is aan het beantwoorden van vragen van leerlingen is er weinig ruimte voor het bieden van extra hulp aan leerlingen. Leerlingen missen vermoedelijk leervaardigheden en leerhouding voor het uitvoeren van zelfstandig werken. Deze leervaardigheden en leerhouding zijn essentieel voor het uitvoeren van het zelfstandig werken. Gesteld kan worden dat niet aan de voorwaarden die worden gesteld voor een optimaal zelfstandig-werk-klimaat wordt voldaan op de Sint Liboriusschool. Leerlingen zijn onzeker en bang om fouten te maken. Hierdoor worden veel bevestigingsvragen aan de leerkracht gesteld.

Bij de observatie op De Borckeshof in Breedenbroek viel op dat leerlingen wel zelfstandig kunnen werken. Ze beschikken over een langere concentratie dan leerlingen op dit moment op de Sint Liborius laten zien. Wat tijdens de observaties is opgevallen is dat de leerlingen hier langer zelfstandig kunnen werken. Leerlingen stappen niet direct naar de leerkracht maar eerst naar medeleerlingen. Wanneer het dan nog niet duidelijk is, werken de leerlingen verder en w achten op aandacht van de leerkracht. Ze stellen de vraag uit. De Sint Liborius school in Dinxperlo zou graag zien dat de leerlingen in de groepen dit gedrag laten zien.

De Sint Liborius school in Dinxperlo is in ontwikkeling op het gebied van het zelfstandig werken en zien verschillende kansen om dit te verbeteren. De leerlingen moeten zelfstandig gedrag vertonen. Door middel van het opstellen van klassenregels wil de school bereiken dat de leerlingen meer zelfstandig worden en met minder vragen naar de leerkracht toe stappen. De leerlingen moeten de volgende leervaardigheden ontwikkelen: Plannen en de opdracht goed lezen. Ook aan de houding van de leerlingen moet gewerkt. De belangrijkste houding is de hulpvraag uitstellen. Ook moet er een zelfstandig werken klimaat gecreëerd waarin de leerlingen niet bang zijn om fouten te maken.

11

Literatuurlijst. Kaizer, W. (1993). Zelfwerkzaamheid. Tilburg: Zwijsen B.V. Förrer, M., & Janssen, A. (1996). Verder met Klassenmanagement. Amersfoort: CPS. Förrer, M., & Schouten, E. ( 2009). Klassenmanagement in de basisschool. Amersfoort: CPS Onderwijsontwikkeling en advies. Fullan, M., Germain, G., Kopmels, D., Willemstein, H., & Arkel, F., van. (2009). Passie en kracht in

schoolontwikkeling. Vlissingen: Bazalt. Güthe, K. (1997). Indicatoren van schoolontwikkeling. Verkregen op 22 okotber, 2012, van http://doc.utwente.nl/27831/1/00000005.pdf Oideachais, R. (2005). School development planning. Verkregen op 22 oktober, 2012, van http://www.belb.org.uk/Downloads/gov_guidance.pdf Röhner,R., & Wenke, H. ( 2004). Dalton-onderwijs. Nieuwegein: Arko Uitgeverij BV. Simons, R.j., & Zuylen, J. (n.d.). Van zelfstandig werken naar zelfverantwoordelijk leren. Verkregen op 7 oktober, 2013, van http://igitur-archive.library.uu.nl/ivlos/2005-0622-190743/5817.pdf Schlusmans, K.H.L.A. (n.d.) Kwaliteit van onderwijs: waar hebben we het over? Verkregen op 6

november, 2012, van http://portal.ou.nl/nl/c/document_library/get_file?uuid=25dc2dd8- 4- d9f0-4a79bbf-e4727f177e42&groupId=82216

Wenke, H., & Röhner, R. ( 2006). Leve de school. Nieuwegein: Arko Uitgeverij BV.

12

Bijlage Observatie Op dinsdag 8 oktober ben ik op basisschool De Borckeshof geweest. De reden van mijn bezoek was dat er op De Borckeshof al goed is opgesteld welke klassenregels zijn hanteren tijdens het zelfstandig werken. De school ligt in Breedenbroek en heeft ongeveer 100 leerlingen. In totaal zijn er vier groepen en dit zijn allemaal combinatie groepen. Doordat er deze dag twee invallers waren in de groepen 1/2 en 3/4 heb ik niet in deze groepen gekeken. Mijn observatie heeft dus plaatsgevonden in groep 5/6 en groep 7/8. Bij groep 5/6 ben heb ik ongeveer een uur geobserveerd en bij groep 7/8 ongeveer ander half uur.

Groep 5/6 Leerling gedrag Leerkracht gedrag Leeromgeving

- Er wordt uitleg gegeven aan groep 5 en groep 6 werkt geheel zelfstandig een hun taak. - Leerlingen die klaar zijn met hun taak die kunnen zelfstandig door aan de weektaak. - Na de uitleg aan groep 5 gaan zij ook zelfstandig aan het werk. -Wat er opvallend was is dat de leerlingen erg lang met hun taak bezig kunnen zijn zonder concentratie verlies.

- De leerkracht geeft uitleg aan groep 5 en heeft daar de volle aandacht voor. Groep 6 kan op dat moment geen vragen stellen aan de leerkracht. - na de uitleg aan groep 5 loopt de leerkracht een hulp ronde bij groep 6.

- Stoplichten waarmee de leerkrachten aan geven hoe de leerlingen moeten werken. - Koptelefoons om ongestoord te kunnen werken. -kantoortjes om je tafel te kunnen afschermen. - De indeling van de klas. Hierbij kun je denken aan de plaats van nakijk boeken, schriften en boeken. Dit zodat leerlingen niet de gehele klas door hoeven te lopen. - De leerlingen van groep 5 zaten allemaal bij elkaar en dat het zelfde voor de leerlingen van groep 6. -Deelweektaak. Dit houdt in dat de leerkracht die op zijn dagen werkt een eigen week taak maakt. Hierop staan alle lessen die ze klassikaal moeten volgen maar ook opdrachten die ze moeten maken als ze klaar zijn met de klassikale lessen.

13

Wat is mij tijdens de observatie opgevallen is ten opzichte van mijn stage school. De leerlingen zijn heel zelfstandig kunnen een lange tijd achter een aan één en dezelfde taak werken zonder concentratie verlies. Door goed te gebruiken van klassenmanagement en een goede klassenindeling is het voor de leerkracht een stukje makkelijker om je lessen goed te kunnen geven. Verder wat ik merk in de school is dat de zelfstandigheid van leerlingen al van groep 1 verwacht wordt. Dit wordt steeds verder uitgebreid.

Groep 7/8

Leerling gedrag Leerkracht gedrag Leeromgeving

-De leerlingen van groep 7 werken zelfstandig aan hun reken opdracht terwijl de leerkracht uitleg over de taal opdracht geeft aan groep 8. -Leerlingen die iets niet snappen overleggen onderling met fluisterstem. - De leerlingen hebben een erg lange concentratieboog - De leerlingen die de taak af hebben gaan zelfstandig door met hun deelweektaak.

- De leerkracht geeft uitleg aan groep 8 en heeft daar de volle aandacht voor. Groep 7 kan op dat moment geen vragen stellen aan de leerkracht. – Na de uitleg aan groep 8 wordt er uitleg gegeven aan groep 7. -Na beide uitleggen heeft de leerkracht tijd om vragen te beantwoorden van de leerlingen.

- Stoplichten waarmee de leerkrachten aan geven hoe de leerlingen moeten werken. - Koptelefoons om ongestoord te kunnen werken. -kantoortjes om je tafel te kunnen afschermen. - De indeling van de klas. Hierbij kun je denken aan de plaats van nakijk boeken, schriften en boeken. Dit zodat leerlingen niet de gehele klas door hoeven te lopen. - De leerlingen van groep 7 zaten allemaal bij elkaar en dat het zelfde voor de leerlingen van groep 8. -Hier wordt ook gewerkt met een deelweektaak.

14

Voorbereidingsformulier voor het interview De voorbereiding van het interview bestaat uit tien stappen. Naam van de geïnterviewde Yvet Knoefmann

Naam van de interviewer Robbin Wentink Datum, tijdstip en locatie 30 september 2013, 11.00 uur, Dinxperlo Sint Liborius school.

1. Formuleer het doel van het interview.

Met dit interview wil ik achter halen hoe ver de school staat met het zelfstandig werken waar ik van betekenis kan zijn voor de school. Mijn thema is aardig bekend ik weet ongeveer wat ik moet. Tijdens dit interview wil ik graag achterhalen wat precies de bedoeling.

2. Maak een lijst met onderwerpen die tijdens het interview zeker aan bod moeten komen.

Begrippen die zeker naar voren moet komen tijdens het interview zijn:

Zelfstandig werken Opzet

productdoel

3. Verzamel informatie over elk onderwerp. Onderwerp Informatie naar aanleiding van literatuuronderzoek

Zelfstandig werken

Bij het zelfstandig werken gaat het erom dat leerlingen een bepaalde tijd zonder hulp van de leerkracht kunnen werken.

Opzet

In welke opzet moet het thema voor geschiedenis uit worden gewerkt?

Productdoel

Wat is het uiteindelijk productdoel dat de school voor ogen heeft?

4. Formuleer bij ieder onderwerp een startvraag en twee verhelderingsvragen (doorvragen)

Onderwerp Startvraag en verhelderingsvragen Zelfstandig werken In hoeverre werkt de school al aan het thema zelfstandig

werken? Hoe kan ik daar bij aansluiten?

Opzet

In welke opzet moet het thema voor geschiedenis uit worden gewerkt?

Productdoel

Wat wil de school dat ik voor product ontwikkel? Hoe ziet dat eruit?

15

Aan welke eisen moet het voldoen?

5. Zet de onderwerpen in een logische volgorde.

6. Formuleer een aantal beginzinnen: de inleiding van je interview.

Bedankt dat je even tijd wil vrij maken voor dit interview. Over het schoolontwikkelthema zijn er nog wat onduidelijk heden. Graag wil ik het hier nog even met je over hebben. Dit zodat ik optimaal aan het werk kan.

7. Formuleer in ieder geval een goede startvraag, ga na of dit het geval is .

8. Voer de interviews uit. Bedenk vooraf hoe je notities maakt.

16

Werkplan SOT algemene gegevens

Naam: Robbin Wentink Klas: Vr3C

gekozen onderwerp

Korte beschrijving van het gekozen onderwerp:

Het uitwerken van een tijdvak van geschiedenis (tijd van de wereld oorlogen). Dit zodat de leerlingen het geheel zelfstandig door kunnen werken. De leerkracht hoeft niet te helpen. De leerlingen bepalen zelf wanneer ze er aan werken en wat ze doen

Probleemstelling:

Op de Sint Liborius, Dinxperlo, willen ze dit jaar het zelfstandig werken verder uitwerken en uitdiepen. Om hierbij aan te sluiten en omdat ze graag iets met de zaakvakken wilden, hebben we in overleg besloten dat ik een bepaald tijdvak van geschiedenis (tijd van de wereld oorlogen) zou verwerken in zelfstandig werken. Ze wilden graag een ander manier van les geven tijdens zelfstandig werken. De zaakvakken worden op dit moment als een begrijpend lezen les gegeven. Ze willen meer uitdaging creëren voor de leerlingen. Aangezien de school ook start met het verdiepen van het zelfstandig werken sluit dit hierbij mooi aan. De leerlingen zijn nu nog erg afhankelijk van de leerkracht en zijn gewend ieder moment de hulp vraag beantwoord te krijgen. Aangezien de school dit jaar voor het eerst met combinatie groepen werkt wordt er meer gevraagd van de zelfstandigheid van de leerlingen. Zelfstandig werken houdt in dat de leerlingen zonder hulp van de leerkracht aan zijn/haar taak werkt. De leerling moet werken met uitgestelde aandacht. Heeft de leerling vragen of problemen dan moet het deze zelf zien op te lossen (Förrer & Schouten, 2009). De leerlingen werken zelfstandig aan hun taak. Hierbij is het van belang dat de leerlingen zelfvertrouwen hebben. Zelfvertrouwen is de basis van het zelfstandig werken. Zelfvertrouwen hebben in dat de leerlingen het zelf kan oplossen, aan mede leerlingen vragen durft te stellen of hulp van een mede leerlingen durft te accepteren(Förrer & Schouten, 2009). Zelfstandig werken kan in verschillende mogelijkheden. De leerlingen kunnen zelfstandig aan de zelfde taak werken en gedurende een bepaalde periode die voor iedereen het zelfde is. Het kan ook zijn dat de leerkracht verschillende opdrachten geeft en de volgorde van maken bepaald. Hierbij is het punt dat de leerlingen verschillend klaar kunnen zijn met de opdrachten. Een laatste mogelijkheid is dat de leerlingen een dag of weektaak krijgen en zelf mogen bepalen in welke volgorde ze de opdrachten maken (Förrer en Janssen, 1996). Simons en Zuylen (n.d.)hebben vier vormen van zelfwerkzaamheid opgesteld. Voor dit onderzoek zijn de eerste twee belangrijk: Zelfstandig werken en zelfstandig samenwerken. Dit houdt in dat leerlingen of individueel of samen met mede leerlingen werken aan leeractiviteiten.

17

Volgens Kaizer (1992) moet de school aan verschillende voorwaarden voldoen wil het maximaal kunnen profiteren van zelfstandig werken. Eén van de voorwaarde is dat alle leerkrachten op één lijn moeten zitten qua afspraken, regels en gewoontes. Ook binnen de klas is het van belang dat de leerlingen zich veilig voelen om zelfstandig aan het werk te gaan.

Rollen Kennismakelaar: Deze rol wordt ingevuld d.m.v. het zoeken van informatie en literatuur zodat dit over gebracht kan worden naar het team. De kennis die ik op doe tijdens dit onderzoek is ook voor het team nuttige informatie. Educatief ontwerper: Hiervoor kan ik het thema wereldoorlog voor geschiedenis uitwerken. Met werkvormen zorgen dat de leerlingen het geheel zelfstandig kunnen door werken. Onderwijsonderzoeker: De werkvormen die zijn gevonden of gecreëerd worden in de praktijk uitgevoerd om te kijken waar ze verbeterd en aangepast kunnen worden.

Praktische relevantie: Doordat de school zelf ook een start met zelfstandig werken sluit dit mooi aan bij de huidige ontwikkeling. Ook wordt er tijdens dit onderzoek een thema ontwikkeld waar het vak geschiedenis op een andere manier wordt vorm gegeven. Uiteindelijk komt er een map te liggen met daarin werkvormen die goed gebruikt kunnen worden tijdens het zelfstandig werken en geschiedenis.

Voorbereiding literatuurstudie Werkwijze De volgende zoektermen komen aanbod tijdens dit onderzoek:

Zelfstandig werken Klassenmanagement Zelfstandig werken werkvormen

De zoekmachines die gebruik worden zijn: www.google.nl www.yahoo.com www.scholargoogle.nl www.yippy.com www.onderwijsdatabank.nl De volgende beslisregels worden gehanteerd.

Bronnen ouder dan 1995 worden niet gebruikt tenzij de bron veel toevoegt en betrouwbaar is.

De auteur moet vermeld staan. De juist lijkende informatie wordt gebruikt. Hierbij wordt rekening

18

gehouden met basisonderwijs, leeftijd en onderwerp

Onderzoeksvragen

Literatuurstudie Theoretisch deel Hoofdvraag: Hoe kan een leerkracht in het basisonderwijs een leeromgeving inrichten waarin leerlingen zelfstandig kunnen werken? Deelvragen:

Welke kenmerken hebben zelfstandige leerlingen? Welke vaardigheden moet een leerkracht beheersen om goed zelfstandig werken te kunnen

geven? Hoe kan een leerkracht in het basisonderwijs het onderwijs organiseren dat leerlingen

zelfstandig kunnen werken.

Aan welke criteria moet een leeromgeving voor zelfstandig werken voldoen?

Praktische deel Hoofdvraag: Hoe kan een leerkracht van de Sint Liborius leerlingen (uit de bovenbouw) zelfstandig laten werken bij geschiedenis? Deelvragen:

Wat is de visie en missie van de St Liborius met betrekking tot zelfstandig werken? Welke vormen van zelfstandig werken kunnen gehanteerd worden in de betreffende

leeftijdsgroep? Op welke manier kan een leerkracht de kinderen zelfstandig laten werken bij geschiedenis?

Onderzoeksmethode Voor het theoretisch deel wil ik een literatuurstudie doen. Ook wil ik een document analyse maken om te achter halen welke overeenkomsten en verschillen in de literatuur worden genoemd ten aanzien van zelfstandig werken. Om een duidelijk beeld te krijgen van hoe zelfstandig werken in elkaar zit en hoe het werkt wil ik een bezoek gaan brengen aan een school (Borckeshof, Breedenbroek) waar zelfstandig werken al in een gevorderd stadium is. Voor het praktijk deel wil ik een keer een interview houden met Yvet Knoefmann over de visie en missie ten opzichte van zelfstandig leren. Om verschillende werkvormen te creëren wil ik de literatuur raadplegen over welke werkvormen er beschikbaar zijn. Om te achterhalen of de werkvormen werken wil ik er een paar uitvoeren.

Bronnen

1 Kaizer, W. (1993). Zelfwerkzaamheid. Tilburg: Zwijsen B.V. 2 Förrer, M., & Janssen, A. (1996). Verder met Klassenmanagement. Amersfoort: CPS.

3 Förrer, M., & Schouten, E. ( 2009). Klassenmanagement in de basisschool. Amersfoort: CPS Onderwijsontwikkeling en advies.

4 Wenke, H., & Röhner, R. ( 2006). Leve de school. Nieuwegein: Arko Uitgeverij BV.

5 Röhner,R., & Wenke, H. ( 2004). Daltononderwijs. Nieuwegein: Arko Uitgeverij BV.

6 Simons, R.j., & Zuylen, J. (n.d.). Van zelfstandig werken naar zelfverantwoordelijk leren. Verkregen op 7 oktober, 2013, van http://igitur-archive.library.uu.nl/ivlos/2005-0622-190743/5817.pdf

19

Planning van het onderzoek

14 oktober tot en met 30 oktober

Werken aan de theoretische deelvragen.

1 november tot en met 24 november

Werken aan de praktische deelvragen.

25 november tot en met 29 november

Uitvoeren van verschillende werkvormen in de klas

2 december tot en met 7 december.

Het bijstellen van de werkvormen

9 december tot en met 31 december

Afronden van het school ontwikkel thema

20

Uitwerking van de hoofd- en deelvragen

Hoofdvraag 1 Wat vraagt zelfstandig werken van leerkracht, leerling en leeromgeving?

Welke onderzoeksactiviteiten ga je ondernemen voor iedere deelvraag?

Hoe ziet de praktijkcomponent eruit?

Deelvragen 1 Wat is zelfstandig werken?

Voor deze deel vraag wil ik het internet raadplegen. Ook wil ik goede artikelen en boeken gebruiken. Een goed boek voor dit onderwerp is: Klassenmanagement in de basisschool van Förrer, M., & Shouten, E

Als deze deelvraag is afgerond dan is het voor de onderzoeker duidelijk hoe het zelfstandig werken in elkaar zit.

2 Wat vraagt zelfstandig werken van leerkracht?

Voor deze deel vraag wil ik het internet raadplegen. Ook wil ik goede artikelen en boeken gebruiken. Een goed boek voor dit onderwerp is Dalton onderwijs van Röhner, R., & Wenke, H.

Als deze deelvraag is afgerond dan is het voor de onderzoeker duidelijk wat het zelfstandig van een leerkracht vraagt en welke competenties en vaardigheden een leerkracht moet beheersen om goed te kunnen zelfstandig werken

21

3 Wat vraagt zelfstandig werken van leerlingen?

Voor deze deel vraag wil ik het internet raadplegen. Ook wil ik goede artikelen en boeken gebruiken. Een goed boek voor dit onderwerp is Dalton onderwijs van Röhner, R., & Wenke, H.

Als deze deelvraag is afgerond dan is het voor de onderzoeker duidelijk wat het zelfstandig van een leerling vraagt en welke competenties en vaardigheden een leerling moet beheersen om goed te kunnen zelfstandig werken

4 Wat vraagt zelfstandig werken van leeromgeving?

Voor deze deel vraag wil ik het internet raadplegen. Ook wil ik goede artikelen en boeken gebruiken. Een goed boek voor dit onderwerp is Dalton onderwijs van Röhner, R., & Wenke, H.

Deze deelvraag is gesteld om er achter te komen wat van leeromgeving gecreëerd moet worden om het zelfstandig leren te bevorderen.

Waarom zijn deze vragen interessant en relevant? Deze vragen zijn relevant want aan de hand van deze vragen wordt de uiteindelijk hoofdvraag beantwoord. De hoofdvraag is belangrijk om te achterhalen wat zelfstandig werken is.

Wat zijn de beoogde uitkomsten en opbrengsten van jouw onderzoek? Duidelijk voor ogen krijgen wat het zelfstandig werken is en welk leerkracht en leerling gedrag bij behoort. Ook hoop ik er achter te komen hoe de leeromgeving ingericht moet worden.

22

Hoofdvraag 2 Uit welke werkvormen bestaat een uitgewerkte thema van geschiedenis (tijd van wereld oorlogen) tijdens het zelfstandig werken uit die aan sluit bij de visie en missie van de Sint Liborius?

Welke onderzoeksactiviteiten ga je ondernemen voor iedere deelvraag?

Hoe ziet de praktijkcomponent eruit?

Deelvragen 1 Wat is de visie en missie van de Sint Liborius ten opzichte van zelfstandig werken?

Om achter de visie en missie van de Sint Liborius in Dinxperlo te komen wil ik een interview af nemen met verschillende personen binnen de Sint Liborius.

Na het interview met de verschillende personen binnen de school is het voor mij duidelijk hoe de school het zelfstandig werken voor ogen heeft en wat zij daar in de toekomst mee willen doen.

2 Uit welke werkvormen bestaat een uitgewerkte thema van geschiedenis?

Hierbij wordt in de literatuur gezocht naar informatie die geschikt is voor dit onderwerp. Welke werkvromen kunnen er tijdens zelfstandig werken gebruikt worden.

Aan het eind van deze deelvraag zijn er verschillende werkvormen gevonden/ontwikkeld die goed aansluiten bij het onderwerp zelfstandig werken.

3 Welke vormen zijn geschikt om te gebruiken bij het zelfstandig werken?

De gevonden werkenvormen worden uitgeprobeerd in de klas om te kijken welke werken en welke nog moeten worden aangepast

Nadat ik ze heb uitgeprobeerd worden de werkvormen aangepast en verbeterd zodat ze optimaal gebruikt kunnen worden.

Waarom zijn deze vragen interessant en relevant? Om een goed thema te kunnen uitwerken is het van belang om goede werkvormen te creëren. Met deze vragen is het zeker mogelijk een mooi thema neer te zetten.

Wat zijn de beoogde uitkomsten en opbrengsten van jouw onderzoek? Een mooi uitgewerkt thema met werkvormen die de leerlingen geheel zelfstandig kunnen door werken.

23

Interactie met het schoolteam

Hoe plan de interactie met het schoolteam?

De school gaat dit jaar ook aan de slag met het thema zelfstandig werken. Van de directeur heb ik begrepen dat ze hier ook studie dagen over hebben. Hierbij wil ik aanwezig zijn. Ook tijdens vergaderingen of geplande overleg momenten wil ik aan het team duidelijk maken hoe ik er voor sta.

Overleg met de begeleidende docent

Hoe plan je het overleg met jouw begeleidend docent?

Per mail afspraken maken over de gang van zaken.

Overige opmerkingen

Vastgesteld op: dd-mm-jjjj Handtekening student

Handtekening docent