Zegezangen van Hermes’ Gnosis - rozekruispers...dan zijn Echoes from the Gnosis. Deze boekjes...

�

Zegezangen van Hermes’ Gnosis

Binnenwerk Mead def 140909.indd 1 17-09-2009 12:03:36

�

Echo’s uit de Gnosis door George Robert Stowe Mead

i De Gnosis van het Gemoedii De hymnen van Hermesiii Het visioen van Arideusiv De hymne van Jezusv De mysteriën van Mithrasvi Een rituaal van Mithrasvii De gnostieke kruisigingviii De Chaldeeuwse orakels Iix De Chaldeeuwse orakels IIx De hymne van de mantel der glorie xi Het bruiloftslied van de wijsheid

Deze uitgaven zullen in drie delen worden uitgegeven bij De Rozekruis Pers, Haarlem

Deel I Zegezangen van Hermes’ Gnosis


�

Zegezangenvan Hermes’Gnosis bewerkteningeleiddoorPeterHuijs

Echo’s uit de Gnosis | deel 1:De Gnosis van het Gemoed De hymnen van Hermes De hymne van Jezus De gnostieke kruisiging

Rozekruis Pers �009


�

Titel

ZegezangenvanHermes’Gnosis.GeorgeMeadenzijnfascinerendezoektocht

naardebronnenvandeWestersemysteriewijsheid.

Verantwoording

De in deze opgave opgenomen teksten zijn vertaald en bewerkt naar de

originele uitgaven �906-�908 van G.R.S. Mead (verschenen bij

Theosophical Society Press, Londen en Benares). Ook al vertoont Meads

stijl hier en daar het plechtstatige Engels van rond de vorige eeuwwisseling

[�900], zijn gedachten zijn bijzonder diepzinnig, universeel en bergen een

verheven schoonheid in zich.

In de jaren �908-�9�� verschenen bij de Theosofische Uitgevers

maatschappij Nederlandse uitgaven van de Echo’s. Bij zorgvuldige

vergelijking bleek al spoedig dat het Nederlands uit die tijd niet meer

voldoet en op veel plaatsen zelfs onbegrijpelijk is. Voor het in deze uitgave

gepresenteerde resultaat zijn wij dan ook grote dank verschuldigd aan Cor

Polderman, die veel uren van nauwgezette studie heeft gewijd aan een

moderne vertaling.

Colofon

De redactie is verzorgd door Kees Bode, het correctiewerk is uitgevoerd door

Mirjam Duivenvoorden-Ritman

Boekverzorging:Emma van Lohuizen

Afbeeldingen: Bibliotheca Philosophica Hermetica

Uitgave: De Rozekruis Pers Haarlem

Serie: Echo’s uit de Gnosis I − G.R.S. Mead

Oorspronkelijke uitgave EchoesfromtheGnosis, �906-�908

isbn: 978-90-67��-�5�-6

nur-code: 7�0


5

Inhoud

Woord vooraf 7

Meads werkzame schrijversleven: een indrukwekkende productie 11 Inleiding door Peter Huijs

Echo’s uit de Gnosis Oorspronkelijke inleiding uit 1906 43

De Gnosis van het Gemoed 45 Echo’s uit de Gnosis i

De hymnen van Hermes - De eredienst van het lied 71

Echo’s uit de Gnosis ii

De hymne van Jezus 109

Echo’s uit de Gnosis iv

De gnostieke kruisiging 143

Echo’s uit de Gnosis vii

bijlage i 173

Enige gedachten over De hymne van JezusW.L. Wilmshurst


6

bijlage ii 179

Gustav Holst en De hymne van JezusOntleend aan Ian Lace

bijlage iii 187

De hermetische hymne: een voorbereiding op de stilte Jean-Pierre Mahé

Bronnen bij de inleiding 205

Werken van G.R.S. Mead 211


7

Woord vooraf

Honderd jaar geleden, tussen �906 and �908, gaf George R.S. Mead, persoonlijk secretaris van H.P. Blavatsky, een reeks van elf kleine boekjes uit onder de titel Echoes from the Gnosis. Daarmee ontsloot hij lang voordat de Nag Hammadi-geschriften gevon-den werden traktaten en (gedeeltes van) boeken met gnostieke teksten uit christelijke, Romeinse en Griekse bron voor een breed publiek.

Hij maakte dit materiaal opnieuw toegankelijk, omdat hij vond dat de zoekende mens ook de westerse esoterische traditie tot zijn beschikking moest hebben, en met de vele aspecten van het verborgen christendom in aanraking zou moeten kunnen komen.De omstandigheden van de samenleving waarin deze teksten werden vastgelegd, waren in de loop van anderhalf millennium bijna geheel vergeten. Slechts een heel kleine kring van weten-schappers hield zich er nog mee bezig. Ondanks het feit dat deze oude mystieke tradities geheel anders waren dan de oosterse, die vooral door de werkzaamheid van de theosofie in de belangstelling waren gekomen, ging Mead ervan uit dat er ook belangstelling zou zijn voor deze teksten: volgens hem was de tijd rijp. Leidraad bij deze teksten is immers zelfkennis en de kennis van God-in-de-mens; zij gaan diep in op de verborgen aspecten van het leven.

Ieder deeltje van de reeks baseert zich op een aparte gnostieke tekst. Zo’n tekst kan samengesteld zijn uit verschillende frag-


8

menten. Mead doet onderzoek naar de oorsprong van de teksten, geeft een literaire interpretatie en maakt, vermengd met histori-sche achtergronden, uitstapjes naar de oosterse mystiek. De schrijver wijst erop dat een groot deel van deze teksten nooit voor het profane oog is bedoeld. Sommige zijn niet eens als tekst of geschrift bedoeld, omdat ze gezongen of gereciteerd werden, of als begeleiding dienden bij gewijde dansen, dan wel op andere wijze in gnostieke ritualen of de eredienst werden aangewend. Als pionier met een bijzondere intuïtie voor de Gnosis zoals er maar weinig zijn geweest, heeft G.R.S. Mead gedurende zijn gehele leven getracht zijn studies in dienst te stellen van een spirituele ontwikkeling. Een belangrijk resultaat van deze studies vinden we in Echo’s uit de Gnosis. Meads grote wetenschappelijke kennis, gekoppeld aan een oprecht zoekend hart en zijn onom-stotelijke overtuiging van de waarheid die in het ‘kennen van de Gnosis’ besloten ligt, maakt van deze boekjes kleine pareltjes, die iedere zoeker - ook in �009 - zeker zal weten te waarderen.

Als George Mead in �909 afscheid neemt van de Theosofische Vereniging heeft hij het grootste deel van zijn belangrijke werken over de Grieks-Egyptische spiritualiteit al gepubliceerd. Dit zijn onder andere Orpheus (�896) en Fragments of a Faith Forgot-ten (�900), zijn belangwekkende uitleg bij een bloemlezing van gnostieke fragmenten. Ook schrijft hij een biografie van Apol-lonius van Tyana en een studie over de evangeliën. Thrice Greatest Hermes (�906) is zijn monumentale werk in drie delen over de mystieke en magische literatuur die met Hermes Trismegistus geassocieerd wordt en die dateert uit de eerste drie eeuwen na Christus. In elf kleine boekjes publiceerde hij van �906-�908 dan zijn Echoes from the Gnosis. Deze boekjes bevatten juweeltjes als de Hymns of Hermes, de Mysteries of Mithra en de Chaldean Oracles. Deze gnostieke fragmenten vormen rond �9�0 een

zegezangenvanhermes’gnosis


9

belangrijke bron voor Carl Gustav Jung, die met Mead corres-pondeert en met hem in Londen en Zürich van gedachten zal wisselen. Het leven van Mead en zijn medewerkers overspant een periode die zich kenmerkt door een koortsachtig zoeken van de meest vooraanstaande geesten naar de mogelijke psychologische ontwikkeling van de mens en diens geestelijke achtergronden. Deze periode beslaat zowel de gedachtewereld van Blavatsky als die van Jung. Het is een getuigenis van de onderzoekende geest die zowel de theosofie in de negentiende eeuw als de Jungiaanse psychologie in de twintigste eeuw voortbracht en die indirect het moderne gnostieke denken van de eenentwintigste eeuw heeft beïnvloed. In deze bundel publiceren wij vier delen uit de Echoes from the Gnosis, vier teksten die een innerlijke samenhang vertonen. Het zijn de delen i, ii, iv en vii uit de oorspronkelijke reeks, waarin George Mead met name ingaat op geschriften uit de vroege gnosis. In deze bundel zijn bovendien een tweetal bijlagen toegevoegd met een beschouwing over de componist Holst, die werk van Mead toonzette en als derde bijlage een essay van Jean Pierre Mahé, dat eveneens over De hymne van Jezus handelt.

De uitgever

Woordvooraf


�0


BijhetportretvanMeadopp.10

H.P. Blavatsky zei eens over Mead, slechts half in scherts: ‘George Mead is de enige echte theosoof.’ Een uitspraak die zeker mede is ingegeven door Meads natuurlijke bescheidenheid. De foto op pagina �0 is vrijwel het enige portret dat hij ooit voor publicatie vrijgaf. Daarbij merkte hij op: ‘Het is met grote aarzeling dat ik eindelijk heb besloten een foto (een photografi-sche reproductie’) van mijn lichamelijke verschijning te plaatsen in dit laat-ste nummer van de Old Series [van The Quest], dat immers enigszins een herinneringskarakter draagt. Ik heb in mijn leven nog nooit zoiets gedaan, zelfs privé heb ik nauwelijks een foto weggegeven. Maar er werd geopperd dat lezers in den vreemde wellicht willen weten hoe de redacteur van dit tijdschrift eruitziet, en dat zij die bijdragen leveren aan dit tijdschrift willen weten hoe de onpersoonlijke functionaris eruitziet, die het werk van vaak veel betere mensen dan hemzelf accepteert, afwijst of redigeert. Van de vele foto’s waarvoor fotostudio’s in het verleden me hebben lastiggevallen om te poseren, heb ik de beste uitgezocht – of laten we zeggen, de meest geflat-teerde, die ongeveer �0 jaar geleden [dus in �9�6] werd genomen.’


��

Oorspronkelijke inleiding uit 1906 van G.R.S. Mead Echo’s uit de Gnosis

Onder deze titel zal een reeks boekjes worden uitgegeven, geba-seerd op de mystieke, theosofische en gnostische geschriften van de Ouden. De bedoeling van deze boekjes is het begrijpelijk ma-ken voor de zich uitbreidende kring van belangstellenden van de mystieke ervaringen en de inwijdingsleer van hun voorouders. Er zijn veel mensen die het geestelijke leven liefhebben en verlangen naar het Licht van de Gnosis. Zij zullen echter niet allemaal in staat zijn om deze geschriften te bestuderen of het werk dat door geleerden is verricht zonder hulp te volgen. Deze boekjes dienen derhalve als inleiding tot het bestuderen van verdere literatuur over dit onderwerp, in de hoop dat hun inhoud aan hen, die tot nu toe niets gehoord hebben over de Gnosis, de weg mogen wijzen naar een hoger leven.


70


�5

Echo’s uit de Gnosis 1 De Gnosis van het Gemoed

Sedert lang heb ik veel tijd doorgebracht in een wereld van heel verheven gedachten en zuiverheid van gevoel, ontstaan uit de toe-wijding en het denken van een van de vele theosofische broeder-schappen uit de oude wereld. Zij noemden zich leerlingen van de driemaal-grootste Hermes en spraken soms over hun geloof als de godsdienst van het Gemoed. Zij woonden in Egypte vóór maar ook gelijktijdig met de oorsprong van het christendom en de vroegste eeuwen ervan. Wat van hun streven en geschriften is overgebleven werd bij-eengezocht en is vertaald, voor zover ik in staat was hun gedachten te vertolken. De echo’s uit de Gnosis van de driemaal-grootste Hermes zijn over de eeuwen heen hoorbaar geworden voor heden-daagse oren, vollediger dan voorheen en naar ik hoop ook duide-lijker. Deze Gnosis van de tienduizendmaal-grootste Hermes, zoals Zosimus hem in vervoering noemt, is niet zo maar iets, want zijn fundament is de al-liefde Gods. Deze baseert zich op de ware wijs-begeerte en de zuivere wetenschap van mens en natuur, en is een van de mooiste beschrijvingen van gnosis. Zij vloeit over van wijs-heid (theosofia) en verering (theosebeia), deze godsdienst van het Gemoed. In het begin is zij godsdienst, ware toewijding, vroom-heid en verering, gebaseerd op de juiste activiteit en passiviteit van het denkvermogen, en haar einddoel is de gnosis van het ware bestaan, van het pad van het Goede dat de mens leidt tot God.


�6 zegezangenvanhermes’gnosis

Zeg ik te veel over de Gnosis van de driemaal-grootste Her-mes? Ik herhaal enkel wat hij doceert (of liever, zijn leerlingen). Ik doel op de Gnosis, niet op de uitingsvormen van leerlingen en toehoorders. Al deze uitingsvormen, de vele leringen of gewijde verhandelingen van hen die deze weg volgen, zijn slechts midde-len om mensen naar dat weten, die Gnosis te leiden. Zij zijn niet de Gnosis zelf. Dit alles is als een kleed dat de werkelijkheid en heerlijkheid van de waarheid verbergt. Van belang is dat al deze theosofen van de hermetische over-levering met één stem verklaren, vol innerlijke overtuiging, dat er een Gnosis en zekerheid bestaat, volmaakt en onuitputtelijk. Onafhankelijk van hoe deze ook in strijd mag zijn met de begoo-chelingen die het twijfelende verstand, het vooroordeel, de schijn-spiritualiteit eromheen toveren. Omdat ik nu veel in mij heb opgenomen van deze godsdienst van het Gemoed, wil ik enkele gedachten erover opschrijven. Een enkele indruk die de prachtige leringen van deze geniale geest in mijn geheugen hebben gegrift. Zoals Hermes ons leert, beginnen wij als eerste van alle heilige handelingen met God te loven en te danken. Maar welke handeling is niet heilig, zal de leerling van de meester uitroepen, voor hem die ‘mens’ is en geen ‘opeenvolging van door het lot bepaalde handelingen’? Hij die tot inkeer komt, die van het onbewuste en dode terugkeert tot bewustzijn en ver-rijst tot het leven, heiligt zijn daden met steeds dieper besef van het mysterie van zijn goddelijke natuur. Want hij is niet langer een embryo in de moederschoot, gevoed door de moederziel, maar op-nieuw geboren, een mens ademend in de vrije geest van het hogere leven, de kosmische sfeer van ‘de geest die de vader is’. Elke daad en verrichting van het lichaam zal derhalve gewijd zijn aan de ziel en het Gemoed. De reiziger op deze weg zal als het ware onop-houdelijk bidden door elke handeling aan deze innerlijke God te wijden. Terwijl hij eet, overdenkt hij: zoals dit voedsel het lichaam


�7

voedt, moge het brood der wijsheid de geest voeden, of als hij baadt: zoals dit water het lichaam reinigt, moge het water des le-vens het denken verhelderen. En: als deze verontreinigingen mijn lichaam verlaten, laat dan ook het residu van het oordelen mijn denken verlaten en onreine gedachten uit mijn denken wijken! Hij zal echter niet denken dat iets ‘onrein’ of minderwaardig kan zijn, want alles bestaat uit goddelijke substantie en uit ‘ma-terie’, letterlijk: moederstof. Innerlijk is hij daar al van overtuigd, maar zijn lagere organen zijn daarmee nog niet in harmonie. Zij staan als het ware uit het lood en zijn niet gericht op het middel-punt van het volmaakte geheel. Hij ziet de dingen slechts uit één gezichtspunt; hij begrijpt nog niet dat het centrum overal is en dat er voor alles een gezichtspunt bestaat van waaruit het waar, juist, mooi en goed is. Dat alles omvattende gezichtspunt is de éne. Het is de al-betekenis, de van gezond verstand getuigende intelligen-tie waarin waarneming en begrip niet gescheiden zijn. Het is het kleine gemoed van de mens, de voortgang van het lot die uiterlijke tweevoudigheid schept. Het hogere Gemoed weet dat het inner-lijke en het uiterlijke twee in één zijn, zichzelf completerend, de één binnen de ander en tegelijkertijd erbuiten. In deze godsdienst van het Gemoed bestaat de tegenstelling van hart en hoofd niet. Het is niet uitsluitend een verstandelijke of gevoelsmatige eredienst. Het is het pad van toewijding en gnosis die onafscheidelijk verenigd zijn. Het is het ware heilige huwelijk van ziel en geest, van leven en licht, de onuitsprekelijke vereniging van God de moeder en God de vader in de goddelijke mens. Het is de Logos, de enig-geborene uit het mysterie der mysteriën. Het is het Al en het Ene, het eeuwig onzegbare en zegbare in gelijktijdige handeling en vurige liefde. En als u tegen het woord ‘Gemoed’ opwerpt dat het andere gelijkwaardige namen zou buitensluiten, weet dan dat hierover herhaaldelijk door leerlingen van de driemaal-grootste Hermes is gesproken. ‘Het’ heeft geen naam, want het is zelf naam en er is

DeGnosisvanhetGemoed


�8

niets dat het niet is. Ofschoon het de ene en enige is, is het alles en niets, indien zoiets als niets kan bestaan. Maar door onze onwe-tendheid noemen wij het ‘Gemoed’, want het Gemoed is dat wat weet en onwetendheid zoekt wat haar ontbreekt, haar andere zelf – en dat andere zelf is ‘Gnosis’. Terwijl dus de onwetendheid gnosis zoekt of haar eigen op-vatting ervan, verandert de onwetendheid voortdurend in een of andere vorm van weten. Zij meent iets nieuws te ervaren zonder te beseffen dat zij zich zelf ondervindt. Maar het Gemoed weet niet alleen – het is ook het heiligdom van alle kennis, want het kent slechts zichzelf, er is niets anders te kennen dan het Gemoed. Dit komt uit zichzelf voort om zich te kennen, en om zich te ken-nen ontstaat in de mens eerst het besef zich niet te kennen. De geest, het Gemoed veroorzaakt dus het gevoel van onwetendheid en maakt daardoor mogelijk dat Gnosis ontstaat, maar is zelf geen van beide. Het Gemoed is het mysterie dat alle mysteries gene-reert, opdat het zichzelf in alles moge inwijden. Ons wordt geleerd dat het Gemoed, de grote initiator, meester is over alle meesterschap, meester over onwetendheid én kennis. Aldus spreekt de Allerhoogste een van zijn geliefde zonen, één die het meesterschap over het zelf heeft verkregen, aan als ‘ziel van mijn ziel en Gemoed van mijn Gemoed’. De godsdienst van het Gemoed is bij uitnemendheid die van inwijding, van voortdurende vervolmaking. Het perspectief van mogelijkheden dat zich opent voor het geestesoog van de leer-ling in dit geheiligde ritueel overstijgt het geloofwaardige. Steeds weer vraagt men: ‘Kan dit waar zijn? Het lijkt te mooi om waar te zijn.’ Maar hoe kan het ‘te mooi’ zijn als het volstrekte einde van al-les ultieme volmaaktheid, het Goede zelf is? Het kan niet te mooi zijn, want wat te is, komt uit het zelf voort. Van het Goede is er noch te veel noch te weinig, het is volmaaktheid. Wat is dan on-volmaaktheid? Het is de twijfel die zegt: ‘Het is te mooi.’ Dat is



�9

de onvolmaaktheid van onze natuur. De mens vreest dat het niet voor hem kan zijn. Hij beseft niet dat de ‘kleine mens’ die een schittering in het verschiet waarneemt, de belofte van een glorieus visioen, niet iets buiten zich ziet, maar in zichzelf. Het is potenti-eel aanwezig, het volle zoonschap van de vader. Het is daar en hier en overal, want het is de aard van onze diepste essentie. Het bewustzijn van de voorbereide leerling vangt de eerste glimp van deze goddelijke mogelijkheid op door de tegenwoor-digheid en heerlijkheid van de meester, volgens de verslagen van volgelingen van de godsdienst van het Gemoed. Maar wie is de meester? Is hij iemand buiten ons, is hij een leraar die een formele leer uiteenzet? Geenszins. ‘Dit geslacht’, dat wil zeggen, hij die langs natuur-lijke weg wordt geboren, ‘wordt nooit onderwezen, maar wanneer de tijd rijp is, krijgt het geslacht van God zijn geheugen terug.’ Daarom is het niet iets nieuws, het is niet het worden van het een of ander. Het is een terugkeer, de mens wordt wat hij is geweest. De droom is voorbij en hij ontwaakt tot hét leven. In een van de prachtige beschrijvingen van inwijding, zoals weergegeven in de leringen van Hermes, is de leerling herboren, of geboren in de geest. Hij verwondert zich erover dat zijn ‘vader’ en initiator hierbeneden in zijn oude welbekende gedaante voor hem blijft staan, terwijl het effectieve ritueel door diens tussen-komst wordt volbracht. De ‘vader’ van deze ‘zoon’ is de schakel, het kanaal van de Gnosis. Het Gemoed is de grote initiator, deze voltrekt de ware inwijding. Dat dit zo is, blijkt uit een andere toespraak, waarin een ge-vorderde leerling ingewijd wordt. Zonder tussenpersoon wordt hij omvat door de heilige tegenwoordigheid en onderwezen in het mysterie. De opdracht van de ‘vader’ is de ‘zoon’ tot eenheid met zichzelf te brengen, zodat hij uit de onwetendheid geboren mag worden in de gnosis, zijn hoogste zelf, het Gemoed. Dan wordt hij inderdaad



50

zoon van de vader. Opvallend in de traditie van de leer van het gemoed is haar onpersoonlijke aard. Dit is in scherpe tegenstelling met het populaire christendom en soortgelijke godsdiensten uit dezelfde tijd. Het is waar dat de leringen meestal gegeven worden in onderwijzende vorm van leraar tot leerling. Wij gaan van Her-mes, Asclepius, Tat en Ammon houden en worden om beurten ieders vriend. Het lijkt alsof zij levende mensen zijn met duidelijk omlijnde karakters. Maar zij zijn geen historische personages; zij zijn typeringen. Er is een Ammon, Tat, Asclepius en een Hermes in elk van ons, daarom leren wij hen liefhebben. De ‘heilige vier’ bevinden zich in het heiligdom van ons hart. Maar allen overtref-fend, allen omvattend is de herder van de mensheid, de goddelijke liefde waarover Hermes ons onderricht. Als Asclepius, Tat of Am-mon – al naar gelang wij oren hebben om de woorden van geest-kracht te horen, of ogen om de schoonheid van het onderricht van gnosis te zien. Nee, dit onderricht, al is het waar en prachtig, is niet de hoog-ste lering van het Gemoed. Zij die in de geest herboren zijn, wor-den er bij elke daad, elke gedachte en elk gevoel door onderwezen. Het Gemoed onderricht de mens eeuwig door lichaam, ziel en geest. Nu immers begint de mens door alle drie inzicht te ver-krijgen. De mens gaat met zijn lagere geest, ziel en lichaam op in het hogere lichaam, de hogere ziel en geest van de hogere mens. Hij zoekt geen leraar meer, want alle dingen onderwijzen hem, of liever gezegd de éne leraar onderwijst hem via alle dingen. Al het bestaande zet zich voor hem om in de gnosis van het Goede. Hij is niet langer iemand die hoort, maar dé toehoorder, hij heeft overal oren om te luisteren naar de stem van de natuur, de bruid van het goddelijke die is in al wat leeft en in al wat geen le-ven schijnt te hebben, net als de winter en zomer van de meester. Hij is niet langer iemand die ziet, maar dé ziener, want hij heeft overal ogen om de schoonheid waar te nemen van het geheel en het schoonste in het meest vervuilde.



5�

Hij is niet langer iemand die handelt, maar dé handelende, want al wat hij doet is gewijd aan hem, die zich geeft om in de mens te handelen. Al zijn zintuigen en energie zijn aldus gericht op het grote werk van zelfinwijding in de mysteriën Gods. Zijn leven wordt verlicht door de glans van voortdurende vervolmaking, en hij denkt niet langer dat hij ooit anders geweest is. Want de oorspronkelijke her-innering is steeds aanwezig en deze herinnering die het Gemoed is, is eeuwig en gaat aan de tijd voorbij. Deze herinnering ziet verleden, toekomst en heden in het eeuwigdurende ogenblik. En wat leert ons de godsdienst van het Gemoed over God, het heelal en de mens? Zij onderricht ons over veel zeer serieuze onderwerpen en zij geeft ons een vreugdevol voorvoelen, maar bo-venal wijst zij erop dat het onmogelijk is het mysterie mondeling over te brengen. Want elk mens is slechts een letter in de taal van de goden, zodat al wat de mens op schrift kan stellen – hoe bekend ook met wereldstelsels, met theologie of met menswetenschappen, hoe bekwaam ook om gedachten juist en fraai in taal weer te geven – en alles wat hij tot uitdrukking kan brengen, slechts een enkele letter is van Gods woord. De woorden van God zijn geschreven in algemeen menselijk handelen, en worden niet weergegeven in hun gesprekken of geschriften. De woorden van God worden ge-sproken door de krachten van de natuur en zijn niet op alle dingen geschreven. Alle dingen zijn volgeschreven met valse schijn, voort-komend uit menselijke onwetendheid. Hoe dan kunnen mensen het heelal beschrijven, anders dan door zelf een levende verhandeling te zijn die de ruimtelijke vel-den beschrijft? Om het heelal te beschrijven moeten zij het heelal worden, dan kunnen zij zichzelf beschrijven. En om zichzelf te beschrijven kunnen zij geen betere manier vinden dan die, waarin het heelal uiting geeft aan zichzelf. Het spreekt eeuwig de taal van de goden, de universele taal, want het is God, die eeuwig zichzelf tot uitdrukking brengt.



5�

De taal van het eeuwige is het Gemoed van God. Door de geest, de oorzaak van zijn bestaan, spreekt hij eeuwigdurend alle dingen uit. Wij leren dat de godsdienst van het Gemoed bij uitstek de godsdienst is van de Logos, en geen naam komt veelvuldiger voor in de verhandelingen van Hermes dan de naam Logos. Want de Logos is het woord van God, niet als een enkel woord, maar in de betekenis van het woord als het universele geschrift van alle werel-den en de mensheid. Hermes is derhalve de schrijver van de goden. Niet dat Hermes onder de goden de schrijver is, maar hij is de Logos van God, en de woorden die hij schrijft zijn goden. Wij mensen zijn letters van óns woord, of van onze God, want de mens heeft een heerlijke bestemming in het verschiet. Beter nog: zijn universele aard is dat hij zelfs op dit moment een God is, een goddelijk wezen, door Gnosis’ aard, vreugde en bestaan. Dat woord heeft zichzelf vele malen in de wereld geschreven, nu één letter, dan een andere. Het spelt zichzelf op vele manieren in zowel opeenvolgende levens als in de generaties van mensenlevens. De algemene omschrijving waarmee de leerlingen van de drie-maal-grootste Hermes hun wetenschap, wijsbegeerte en gods-dienst aanduidden was ‘Gnosis’. Deze term komt voor in bijna iedere toespraak, in elk uittreksel en fragment van hun literatuur waarover wij nog beschikken. De leer, de discipline van het Ge-moed, die kracht schenkt en herder van de ziel is, is samengevat in dat mooiste woord – Gnosis. Laat ons de betekenis van de naam kort overwegen, zoals de reizigers op deze weg haar begrepen. Gnosis is kennis, maar niet de beredeneerde kennis van de talrijke kunsten en wetenschappen uit die dagen of in onze tijd. Deze ‘veelheid van woorden’, deze uiteenlopende kennis van allerlei verschijnselen, van ijdele menin-gen, bezagen de volgelingen van de ware wetenschap en zuivere wijsbegeerte met gelatenheid, terwijl proefleerlingen die woor-



5�

denbrij veel minder tolerant bejegenden, verklarend dat zij zulke zaken overlieten aan de ‘Grieken’, want voor de ‘Egyptenaren’ kon alleen wijsheid voldoende zijn. Maar de werkelijke schrijvers van de overdenkingen wisten beter. Voor hen was Gnosis verheven boven elk onderscheid van ras, want de gnosticus was de herborene in het ras van de ware wijsheidsvrienden, dat verwant is met de goddelijke vader. Gnosis hield voor hen kennis van de mens in, die door het bereiken van de kennis van God, of de goddelijke wijsheid, voltooid wordt.

Deze kennis was geheel verschillend van de wereldse kennis of wetenschap. Niet dat de laatste echter veracht moet worden, want alles kan, afhankelijk van ons gezichtspunt, waar of onwaar zijn. Als ons uitgangspunt gebaseerd is op de waarheid dan kan alles in de ware betekenis worden gelezen. Als wij daarentegen vasthou-den aan dwaling dan kunnen alle dingen, zelfs de meest ware, ons misleiden. Gnosis begint en eindigt met de kennis van het zelf, de weer-kaatsing van de kennis van het éne zelf, het universele Alzelf. Als wij zeggen dat Gnosis iets anders is dan de wereldse wetenschap, bedoelen wij niet dat deze iets buitensluit, maar alleen dat zij alle menselijke kunsten en wetenschappen als onvoldoende, onvolle-dig en onvolmaakt beschouwt. Het blijkt dat schrijvers van op Hermes gebaseerde verhan-delingen bij hun uiteenzettingen over de dingen-die-zijn en de in hen ontstane denkbeelden in elk opzicht gebruik maakten van toenmalige wijsbegeerte, wetenschap en kunst. Dit blijkt inder-daad uit de annalen, en zo verbonden zij de waarheid van hun innerlijk leven met eigentijdse denkbeelden. Er schuilt echter altijd gevaar in dergelijke pogingen. Naarma-te de verheven intuïties van de ziel en de spirituele openbaringen opgenomen worden in opvattingen die nu gelden, wijkt de uitleg van de mysteriën af van het oorspronkelijk geschrevene en worden



5�

deze vervormd tot vergankelijke concepten. De menselijke kennis verandert voortdurend. Als werkelijk gnostiek inzicht, gebaseerd op de levende waarheid, opgenomen wordt in de steeds verande-rende en zich ontwikkelende wetenschap, kan veel gedaan worden om het inzicht in de mysteriën in onze tijd bekend te maken. In de toekomst echter zal men beschuldigd worden het eertijds on-bezoedelde kleed van de waarheid in bevuilde lompen te hebben veranderd. De documenten die overgeleverd zijn uit de hermetische scrip-toria zijn voortbrengselen van vele handen en hoofden. Soms zijn zij zo nauw verweven met de toenmalige wetenschap, dat de op-vattingen van de huidige eeuw zich er minachtend en met een gevoel van superioriteit van af zullen keren. Anderzijds blijven de schrijvers ook dikwijls op het pad van de zuivere rede, waardoor zij een onbelemmerde blik bieden op vergezichten van de waar-heid. Zij blijven hoe dan ook belangwekkend, zelfs als zij nauw aansluiten bij de het wereldbeeld en de kennis van hun tijd. Hun ideeën over de levende natuur stonden mogelijk in enkele gevallen dichter bij de waarheid dan die van ons, met onze moderne opvat-tingen die uitgaan van de onbezielde dingen. Hoe het ook zij, er zijn veel voorbeelden van zuiver, helder denken in de ‘logoi’ of heilige verhandelingen en gesprekken van deze school. Een van de aantrekkelijkste aspecten ervan is dat de leerling werd aangemoedigd om te denken en te vragen. De rede werd hoog in ere gehouden; een juist gebruik van de rede, of liever, de juiste rede, en niet haar imitatie, het vooroordeel, was het kostbaarste middel tot het verkrijgen van de kennis van mens en kosmos. Zo kwam men tot zelfverwerkelijking in dat hoogste goed, dat onder veel verheven namen bekend was, zoals het goede denken of de goddelijke rede (Logos). De theorie van het bereiken wortelt in het feit dat de mens in lichaam, ziel en geest een wereld op zichzelf is, weliswaar een kleine wereld, zolang hij tevreden is een speelbal te zijn van het



55

lot. Maar zijn bestemming reikt verder dan het lot. Het lot staat immer gelijk met onwetendheid, terwijl ‘bewustzijn’ hem tot zijn bestemming zal voeren. De mens is een wereld in het klein, in de zin van individueel, afgescheiden, maar toch een wereld, een monade. De bestemming van de mens is dat hij de monade der monaden wordt, of het Gemoed van God – de kosmos zelf. Niet alleen zoals deze door de zintuigen waargenomen wordt, als al wat is, als het verheven lichaam en de verheven ziel van de dingen; maar ook zoals deze door het denken begrepen kan worden, als de kenbare grootste van alle grootheden, het concept van alle denk-beelden, de geest en rede van God, zijn zelfgeschapen eniggeboren zoon, de geliefde. Op dit alles overtreffende feit berusten het systeem en de me-thode van de gnostieke gedachtewereld. Het mysterie der myste-riën is de ware mens of het Gemoed. Maar deze benoeming van het mysterie sluit de ziel en het lichaam niet uit. Het Gemoed is de persoon achter de persoonlijkheid, de ‘dat wat is’ achter alle tegenwoordigheid. Tijd, ruimte en causaliteit worden beheerst door het Gemoed. Maar dit Gemoed, deze ware geestelijke mens is dus niet de slaaf van causaliteit, ruimte en tijd. Juist het aardse verstandelijke denken is de slaaf. Juist dit gebonden denken is de ‘voortgang van het lot’, de ‘knechtsgestalte’, achter wiens uiterlijk de mogelijkheid verborgen ligt het Al te worden. De mens ziet lichaam, ziel en geest, gescheiden en afzonderlijk, als basisbegrippen van zijn ‘existentie’, zijn bestaan buiten het zijn, het gebied van onvolledigheid. De bekroning of vervulling echter is zielsverrukking. Hierdoor treedt de mens uit de onvolledigheid om zich te verenigen met zichzelf. Hij bereikt dan de voldoening en vervulling die de gnostici omschrijven als het pleroma dat te-genover ruimte staat, het eeuwige tegenover het begrip tijd, en het oorspronkelijk Goede tegenover het begrip (nood)lot, fatum. Maar ‘zijn’ betekent de drie in één: geest, ziel en lichaam – licht, leven en substantie, eeuwig samen en gelijk aan elkaar.



56

Hieruit volgt dat wie een gnosticus wil zijn, niet als een dwaas in zichzelf het mysterie van de goddelijke drie-eenheid moet schei-den. Zijn doel is om in zichzelf het heilige huwelijk te voltrek-ken, waarbij drie moeten ‘huwen’ om te scheppen, opdat hij zo verenigd kan worden met zijn hoogste zelf en één wordt met God. Lichaam, ziel en gemoed (of de geest, die in deze gnostieke ge-dachtewereld dikwijls synoniem is met gemoed) moeten alle drie, innig verenigd, streven naar ‘gerechtigheid’. Het lichaam van de mens moet beschouwd worden als een tempel, een heiligdom van het goddelijke, het wonderbaarlijkste huis Gods dat wij ons voor kunnen stellen, veel mooier dan de mooiste met handen gebouwde tempel. Want deze natuurlijke tempel die de godheid heeft gecreëerd, is een kopie van de grote beeltenis, de universele tempel, waarin de zoon van God, de mens, verblijft. Ieder atoom, elke groep atomen, elke ledemaat, elk gewricht en orgaan is samengesteld volgens het goddelijke plan; het lichaam is een beeltenis van het grote zegel, hemel-en-aarde, mannelijk-vrouwelijk in één. Maar hoe weinigen weten of dromen zelfs maar over de moge-lijkheden van deze levende tempel van het goddelijke! Wij zijn als grafgewelven geworden, want ons lichaam heeft zijn glans verlo-ren en leeft alleen voor de dingen van de dood en het is dood voor de dingen van het Leven. De gnosis van het Gemoed leert ons derhalve het leven op-nieuw door de dode kanalen van onze lichamelijke natuur te laten stromen. Zij roept de adem Gods op om de substantie van ons lichaam te vitaliseren, opdat de goddelijke bezieling in eerste in-stantie ons andere zelf, de lang verloren goddelijke bruid in ons, geboren doet worden. Door haar oprecht lief te hebben wordt ons ware zelf wedergeboren, waardoor nu gesproken kan worden van de volmaakte driehoek, lichaam-ziel-geest, stralend met de drie juwelen van de volmaakte mens.



57

Het is dus heel duidelijk dat, als we de verheven idee van deze gnosis op logische wijze uitvoeren, we er als leerling van die uni-versele wetenschap steeds naar streven het woord te assimileren en in onszelf te verwerkelijken. Wij verdelen het universum of onszelf niet in afzonderlijke vakjes, maar streven er voortdurend naar ons steeds inniger te verenigen met het zelf, met het alomtegenwoor-dig bewustzijn, want er bestaat werkelijk niets wat wij niet zijn. Het voornaamste kenmerk van het hermetisch-gnostieke ge-dachtegoed is haar volmaakt logische opbouw. Het moedigt de leerling steeds aan om te vragen en logisch te redeneren, en geen pedante kritiek te uiten of vragen te stellen uit louter nieuwsgie-righeid. Het dringt aan op het juiste gebruik van de zuivere rede, op het streven om denkvermogen, ziel en lichaam te reinigen, op-dat die een kristallen prisma worden, waardoor één straal van de logos, de al-schittering volgens Philo, met onbelemmerde glans kan schijnen in zuivere, heldere kleuren, in overeenstemming met de geopenbaarde waarheid. Nu willen wij proberen de grootse eenvoud van de gnosis van het Gemoed te vergelijken met de verblindende veelheid van openbaringen van de christelijke gnosis, echter zonder een van de twee in diskrediet te brengen. Het zijn twee aspecten van hetzelfde mysterie, maar terwijl de eerstgenoemde bepaald wordt door het zuivere denken van de wijsgerige rede, zoals vooral blijkt uit de Platonische logica, en de verbondenheid met de dingen die zowel ‘hier’ zijn als ‘ginds’ niet wil verbreken, verheft de laatstgenoemde zich tot zo’n transcendente hoogte van visie en openbaring, dat deze filosofie zich verliest in dusdanige staten van vervoering dat die onmogelijk in het bewustzijn kunnen worden opgenomen. Uit de trismegistische leringen blijkt dat dergelijke staten van vervoering en visioenen ook het voorrecht waren van ‘hen die in de Gnosis zijn’, maar zij maakten de openbaringen van dergelijke mysteriën niet algemeen bekend. Hoewel zij de leerling instrueren om nergens voor terug te schrikken, dwingen zij hem keer op keer



58

om alles aan de praktische rede te toetsen. Aldus kan de uit het ho-gere ontvangen fundamentele werkelijkheid opgenomen worden door het zuivere denken en op de juiste wijze aangewend worden om de lagere natuur positieve kracht te schenken. Maar voor ons, toehoorders van de gnosis, van theosofie, waar deze ook aangetroffen wordt, zou het onverstandig zijn de erva-ringen van hen die ons voorgingen op die weg te verwerpen. Of die weg de gnosis van het Gemoed werd genoemd door de volge-lingen van Hermes, of de gnosis van de Waarheid door Marcus of hoe dan ook, bij de gnostieken uit die tijd is dit van weinig belang. Het gaat erom dat er Gnosis is, dat mensen haar heilig kleed hebben aangeraakt en genezen zijn van hun zielensmetten. En onwetendheid is de bron van alle zielensmetten, zegt Hermes. Deze onwetendheid betreft onwetendheid aangaande God, het echte a-theïsme, de wortel van het bijgeloof in hart en denken, de begoocheling die de mens verhindert de eenwording te realiseren van zijn ware zelf met het goddelijke. De dageraad van deze heilige overtuiging, de geboorte van dit ware geloof is het begin van gnosis, de blijde boodschap, de gno-sis van vreugde door wiens radiatie de smart vlucht. Dit is het evangelie, zoals de gnosticus Basilides het opvatte; het is de zon van gerechtigheid, die genezing op haar vleugels brengt; dat wil zeggen de vader in de gedaante van een duif, het goddelijke licht zwevend boven de heilige kelk, de ontwaakte spirituele aard van de nieuw-geboren zoon. Dit is de ware doop en ook het eerste wonder, zoals in de gnosis van het vierde evangelie, waar het water uit de watersferen bij het ‘eerste huwelijk’ verandert in de wijn van de geest.Maar wellicht denkt men: Dit is christelijke gnosis en niet de gno-sis van het Gemoed! Het antwoord is dat er geen christelijke gno-sis of hermetische gnosis is, er is slechts één Gnosis. Als die Gnosis voor zekere doeleinden werd verbonden met de naam van de grote leraar Jezus van Nazareth, of doorgegeven door Hermes, is het



59

niet aan ons de twee stromingen in hoofd en hart van elkaar te scheiden. De twee overleveringen verklaren elkaar wederkerig en vullen elkaar aan. Zij komen uit één bron en zij zijn onderdeel van hetzelfde geordende weten. Lees de fragmenten van de twee openbaringen van dit vergeten geloof en u zult het zelf zien. Men zou nu kunnen denken: Wat hebben wij te maken met een vergeten geloof, fragmentarisch of anderszins? Wij leven in deze eeuw; wij wensen niet terug te keren tot de wijze van den-ken van tweeduizend jaar geleden. Wij kunnen een nieuwe gnosis scheppen die de hedendaagse wetenschap, wijsbegeerte en religie kan interpreteren. Ik betwijfel echter of de gnosis van de nieuwe eeuw een nieuwe denkrichting zal zijn. Ongetwijfeld zal hij in een nieuwe vorm gegoten worden. Gnosis is niet afhankelijk van tijd en plaats; de mens echter is wel geconditioneerd door de diverse openbarings-vormen. Hij die in de Gnosis herboren is, gaat over van de toestand van mens in die van ‘ware mens-en-Christus’, of Demon-en-God, zoals Hermes het genoemd zou hebben, of zoals het vijfhonderd jaar vóór Hermes werd gezegd, in die van Boddhisatva-en-Boed-dha. Als ik het goed begrijp, is de essentie van het gnostieke ge-dachtegoed het geloof dat de mens de grenzen van de dualiteit kan overschrijden en een bewust goddelijk wezen kan worden. Hij moet het probleem van zijn tijd oplossen, zijn huidige beper-kingen te boven komen. Het bereiken daarvan houdt, naar ik ver-moed, niet in dat hij zijn kennis van de hedendaagse wetenschap, wijsbegeerte of godsdienst moet vermeerderen, ten koste van het weinige dat hij leren kan van de onvolkomen overlevering van de genoemde wetenschappen uit het verleden, doorgegeven via een reeks onwetende en onzorgvuldige generaties. Dit is armoedige leeftocht voor iemand, die deel wil krijgen aan de gnostieke denk-wereld. Het is waar dat wij tegenwoordig weliswaar meer weten over natuurkunde, kennistheorie en vele andere zaken omtrent de



60

wereld van verschijnselen, maar weten wij meer over de Gnosis als levende ondervinding dan de gnostieken uit het verleden? Ik betwijfel het. Nog eenmaal vestigen wij onze aandacht op de grotere mys-teriën. Ik meen dat de cycli van de eeuwige eoon in onze tijd weer zo zijn geconfigureerd dat gnostieke verlichting mogelijk is voor heel veel zielen in plaats van voor enkele individuen. Maar de voorwaarden voor die verlichting zijn dezelfde als eertijds en een ervan is het vermogen om zich boven de momentele opvattingen te verheffen tot de eeuwige Gnosis. Daaruit volgt, als ik het goed heb, dat wij ernaar moeten stre-ven de belangrijkste begoochelingen, die van de ‘heer van het moment’, te overstijgen. Het zijn de gewone dagelijkse opvattin-gen, veronderstellingen en vooroordelen, waarvoor wij uitermate op onze hoede moeten zijn. Er zijn zekere vormen van kennis, godsdienst en wijsbegeerte die de sfeer van een tijdvak domineren. Deze zijn heel sterk, bezield door het geloof van miljoenen men-sen. Als wij systemen bestuderen die niet beladen zijn met men-selijke hartstochten, dringen wij misschien gemakkelijker door de wolken van opvattingen heen tot de erachter liggende levende gedachten. Dan kan het zijn dat we de oude gnostieke geschriften met een open geest kunnen lezen en dat hun betekenis duidelijk voor ons komt te staan. Hoe het ook zij, het is dwaas tot het verleden terug te keren, en ons opnieuw in die aloude denkwereld te storten. We zouden als het ware een mentale en spirituele reïncarnatie achterwaarts bele-ven. Dezelfde dwaasheid begaan theologische letterknechten, die dan ook vastlopen in dode stelsels, terwijl het getij van geestelijk leven juist gekeerd is. Anderzijds zijn er wellicht enkelen die menen dat in het boven-genoemde de kunstenaar en estheet in ons gevaar lopen geheel ten onder te gaan. Er is zoiets als een geschrift; en zoiets als de beste boeken. Het gaat niet om de hoeveelheid, maar om de waarde van



6�

de boeken die wij lezen. Het gnostieke element ligt besloten in de heilige taal en niet in allerlei boeken. Ik twijfel er niet aan dat er ook nu, in de ruimere zin van het woord, genoeg Bijbelvereerders zijn om het mooie en blijvende in die literatuur te waarderen. De leringen van Hermes hebben hun taal gemeen met de schrijvers van het Nieuwe Testament, en zij gebruiken ook de taal van Plato. Zij kunnen dus, zelfs wat hun vorm betreft, nauwelijks verouderd heten, terwijl zij wat hun voornaamste gedachten be-treft, gerangschikt mogen worden onder de wereldliteratuur. Als er mensen zijn die iets willen opsteken van de gnosis van het Gemoed, dan zal het hun niet schaden als zij lezen wat de leerlingen van deze wijsheidsoverlevering ons te zeggen hebben. Zij mogen aan nieuwere verklaringen de voorkeur geven of an-dere geschriften uit het verleden bevredigender vinden, maar als zij van vergelijkende theosofie houden, dan zal de vergelijking van de hermetische leringen met die van de christelijke gnostieken, of die van de boeddhistische en brahmaanse liefhebbers van de universele leringen hen niet teleurstellen. Tot slot voeg ik enkele citaten toe uit de leringen van Hermes. Wij kunnen hem ‘Hermes’ noemen of hem een van zijn andere namen toekennen, maar hij schreef veel boeken. Hij beschrijft de Dag van Zonneschijn, de innerlijke geschiedenis van het Christus-mysterie, hoogstwaarschijnlijk voordat er christelijke geschriften bestonden: Daarom, zend mij, o Vader! Met zegels in mijn handen zal ik nederdalen, door universele Eonen zal ik een pad banen, door alle mysteriën heen zal ik een weg openen! Alle soorten goden wil ik tonen, de geheimen van het heilige pad zal ik doorgeven, en ik zal hen Gnosis noemen.



6� zegezangenvanhermes’gnosis

Zoals gezegd zijn veel boeken, leringen en verheven verhandelin-gen onder de meest uiteenlopende titels aan hem toegeschreven. Een ervan heet: ‘Een inleiding tot de gnosis van de aard aller din-gen.’ Gnosis kent geen begin en ook geen inleiding als bij formeel onderricht; wel kan zij op oneindig veel manieren aan leerling en toehoorder worden meegedeeld, want zij is gelijk aan haar verhe-ven oorsprong. Aldus lezen wij:

Want voor het Goede is er geen andere oever, het is grenzeloos en eindeloos en voor zichzelf kent het geen begin, hoewel het óns lijkt dat dit wel zo is: Gnosis.Gnosis is derhalve geen begin, de Gnosis schenkt ons echter het eerste begin van haar bekend worden.

Opnieuw treffen wij een Joodse mysticus aan die, even vóór Pau-lus’ tijd, uit een gnostiek geschrift citeert (hoogstwaarschijnlijk een van de verloren gegane leringen van de school van Hermes), waarin het bovenstaande nog duidelijker tot uiting komt in het toepasselijke aforisme:

Het begin van vervolmaking is de gnosis van mensen, maar de gnosis van God is volmaakte vervolmaking.

Hermes onderricht aldus zijn geliefde zoon, de zoeker, de smeker en toehoorder, hoe deze het pad van zelfverwerkelijking moet vol-gen. Hij wijst hem de weg met deze wijze en liefdevolle woorden:

Zoekt u God, u zoekt het schone. Er is één pad, dat er heen leidt, toewijding verenigd met gnosis.

En andermaal duidt hij de grenspalen aan langs de weg van goede voorschriften met de prachtige lering:


6�

De zaden van God zijn inderdaad weinige, maar groots, prach-tig en goed − deugd, zelfbeheersing, vroomheid. Ware vroom-heid is gnosis van God en hij die God kent en vervuld is van al het goede, denkt goddelijke gedachten en heeft geen gedach-ten zoals de menigte.Dit is de reden waarom zij die gnostiek denken de menigte niet behagen, noch de menigte hen. Zij worden voor krankzin-nigen gehouden en uitgelachen, zij worden gehaat en veracht en soms zelfs ter dood gebracht. Maar hij die toegewijd is aan God, zal, als hij eenmaal gnosis heeft ervaren, alles verdragen. Voor zo iemand zijn alle dingen goed, ook al zijn zij slecht in de ogen van anderen. Doelbewust brengt hij alles terug tot de gnosis. En hoe prachtig, hij alleen maakt slechte dingen goed.

De toegewijde aan God is de gnosticus. En ‘zij die gnosticus zijn’ werden oorspronkelijk ‘zij die in de gnosis zijn’ genoemd. Het is heel interessant deze omschrijving te vergelijken met de welbeken-de woorden uit een oude verzameling van de ‘Logia van de Heer’, die bedoeld waren als vertroosting tot ‘hen, die in het geloof zijn’. Wat de strekking van de door Mattheüs en Lucas overgeleverde woorden oorspronkelijk geweest is, weten wij niet, ofschoon de ‘puinhopen’ van Oxyrynchus ons mogelijk eens uitsluitsel zullen geven. Enkele van deze ‘Woorden van de Heer’, die in hun oor-spronkelijke vorm in gemeenschappen van de innerlijke school circuleerden, werden, lang vóór de synoptici, hoogstwaarschijnlijk door een christelijke evangelist aangepast aan de geest van profe-tie. Mattheüs brengt een van deze woorden over als: ‘Zalig zijt gij, wanneer men u smaadt en vervolgt en liegende allerlei kwaad van u spreekt om mijnentwil.’ Hier is ‘liegende’ kennelijk de bijvoeging van een nauwgezette schrijver die wist dat er enige dingen waren, die met recht te-gen hen gezegd konden worden; terwijl Lucas zich nauwkeuri-



6�

ger houdt aan de oorspronkelijke tekst: ‘Zalig zijt gij, wanneer de mensen u haten, en wanneer zij u uitstoten en smaden, en uw naam als kwaad verwerpen ter wille van de zoon des mensen.’ Maar voordat het gezegde in handen viel van Lucas is er mis-schien nog een samengaan van twee overleveringen te onderken-nen. Het ‘uitstoten’ en ‘als kwaad verwerpen van de naam’ kan wijzen op het uitzetten van leden uit een gemeenschap; op het schrappen van hun namen van de lijst van broeders. Om terug te keren tot de gnosis: toewijding is God-Gnosis. Ware overgave is ‘niets anders dan de gnosis van God’, zoals Lac-tantius in een aanhaling van Hermes zegt. Deze toewijding is ech-ter iets anders dan vrome oefening en devote aanbidding. Zij leidt tot ‘de volledige en volkomen contemplatie’ en omvat het ‘leren kennen van dingen-die-zijn, het overdenken van hun aard en het kennen van God’ of, met andere woorden, het ‘onderricht worden in de essentie van het al en het verheven visioen’. En dat verheven visioen is, als ik het goed begrijp, geen in vervoering meegenomen worden naar de gebieden boven de wolken, maar een waarneming van het goede in alles. Want de meester van deze weg leert zijn leerling over de gnosis van het goede, die de gnosis van God is:

Want pas als u het niet meer kunt verwoorden, dan zult u het aanschouwen. Want de gnosis van het goede is heilige stilte, en het in rust gaan van elk zintuig. Zij is het bereiken van ‘het besef van het al’, de ‘alomvattende intelligentie’.Want hij, die het waarneemt, kan noch iets anders waarnemen, noch iets anders aanschouwen; iets anders horen...En stralend rond zijn gemoed, straalt de Gnosis door zijn hele ziel, lost zijn hele lichaam door haar straling op en verandert hem geheel en al in ware Ziel.Want het is mogelijk, mijn zoon, dat een menselijke ziel die zich verdiept in de schoonheid van het goede, zelfs als zij nog in een lichaam verblijft, gelijk wordt aan God.



65

Dit is de ‘God-wording’ of ‘apotheose’ van een mens; hij wordt gelijk aan God, doordat hij zelf een God wordt. De schoonheid van het Goede is de kosmische orde, en de wijze van overdenken is die van zelfverwerkelijking, waardoor de ziel in contact gebracht wordt met de kosmische ziel. En sprekend over zo’n ziel, gnostiek in ware toewijding, schrijft Hermes:

De toegewijde ziel stijgt op naar de geest die haar naar het licht van de Gnosis leidt. En zo’n ziel wordt nooit moe Gods lof te zingen en zegeningen uit te storten over alle mensen en in navolging van haar meester allen goed te doen in woord en daad.

En opnieuw de menigte waarschuwend tegen de ‘woeste stroom’ van onwetendheid, vermaant de volgeling van de Gnosis, de red-dende evangelist, haar:

Laat u niet meeslepen door de woeste stroom, maar indien u kunt, maak gebruik van de stroming die naar de kust voert, zet koers naar de veilige haven en werp daar uw anker uit. Zoek dan iemand, die u bij de hand neemt en u naar de poorten van de gnosis leidt. Daar schijnt een helder licht dat duisternis oplost en daar is geen enkele ziel bedwelmd, maar onbedwelmd nemen allen met de ogen van hun hart hem waar, die gezien wil worden.Geen oor kan hem horen, geen oog hem zien, geen tong over hem spreken, dan alleen het gemoed en het hart.

Deze lering geeft het belangwekkende feit weer dat er een grote vereniging was die de gnostieke evangelist beschouwde als de ha-ven van verlossing, een toevluchtsoord voor velen. Maar zelfs wan-neer de ziel veilig was in de stilte, die de woeste stroom van harts-tocht en onwetendheid kon bedaren, zelfs dan stond haar nog een



66

verdere ervaring te wachten vóórdat het licht van de nieuwe dag kon dagen. Een gids die de weg naar de poorten van de geestelijke zon kende, moest worden gevonden, iemand die ‘in de gnosis’ was en niet alleen maar ‘in het geloof ’. Want geloof is een gevoel, een gewaarworden en is geen kennis; zoals Hermes zegt:

Maar gnosis is heel anders dan zintuiglijk vermogen. Want dat vermogen wordt gestimuleerd door wat macht op ons uitoe-fent, terwijl gnosis het einddoel is van kennis en wetende ken-nis een gave van God is.

Het is waar dat door het geloof een toevlucht gevonden kan wor-den in de veilige haven, maar de redding is Gnosis.

Dit is de enige reddingsmogelijkheid voor de mens – de ken-nis, gnosis van God. Dit is de weg naar de top van de berg.Door hem alleen wordt de ziel goed, niet nu eens goed en dan weer slecht, maar goed omdat zij niet anders kan.

En weer zegt hij:

De goede eigenschap van de ziel is gnosis. Want hij die weet, is goed en toegewijd en op aarde al goddelijk.

Ook volgens deze opvatting is ‘onwetendheid de ondeugd van de ziel’. Dit komt overeen met de leer van de Boeddha en met de algemene Indische theosofie. Wij treffen ‘gnosis’ derhalve aan bovenaan de lijst van deugdzame kenmerken: gnosis, vreugde, zelfbeheersing, matigheid, gerechtigheid, delen-met-allen, recht-schapenheid. Een zevental, opgenomen in de goddelijke drieheid van Leven, Licht en het Goede. Want gnosis is wat leven, licht en goedheid uitdeelt aan allen. Aldus verklaart de meester, in de



67

spirituele, magische rite, waarbij hij zijn geliefde zoon wijdt tot een leven van heiligheid:

De gnosis van God is tot ons gekomen en toen deze kwam, mijn zoon, werd niet-weten uitgeworpen.De gnosis van blijdschap is tot ons gekomen en bij haar komst, mijn zoon, zal de smart vluchten naar hen die haar plaats ge-ven.

Want door deze ‘omvorming overeenkomstig de gnosis’ wordt de mens getransformeerd in de gelijkenis van de verheven mens, de goede geest of de rede van God. Deze gnosis is niet enkel licht en leven, het vader-moederschap Gods, maar tevens liefde. Deze liefde van de gnosis geeft licht en leven aan allen en stuwt de leer-ling voort. Het is de bezielende adem van God, werkend in het hart. Het is de voorzienigheid of het vooruitzien van God, de hei-lige geest. En wij lezen in een van de gewijde verhandelingen, ‘De volmaakte verhandeling’: ‘Tot hen, in eerbiedige stilte verzonken, hun ziel en geest hangend aan de lippen van Hermes, begon de goddelijke liefde te spreken...’ Om wetenden te worden moeten wij liefhebben, moeten wij ‘de enige liefde, de liefde voor wijsheid bezitten, die alleen bestaat door de gnosis van ware godsdienst, de beoefening van voortdu-rende contemplatie en van heilige vroomheid’. Wij lezen over der-gelijke minnaars van wijsheid en gnostici:

Maar zij die een deel van Gods gave ontvangen hebben, o zoon, deze hebben, als wij hen bij hun handelen beoordelen, de dood overwonnen en zijn bevrijd, want zij omvatten in hun denken alle dingen op aarde, in de hemel en boven de hemel, als zij iets zijn.Nu zij zich zover verheven hebben, aanschouwen zij het goede; en het aanschouwd hebbend, ervaren zij hun verblijf hier als



68

een tegenslag; en onder geringachting van alles, zowel van din-gen in het lichaam als buiten het lichaam, spoeden zij zich voort op de weg naar de ene en enige.Dit is, mijn zoon, de gnosis van het Gemoed. Het visioen van goddelijke dingen, het is de kennis van God, want het Ge-moed is (de emanatie) van God.

Hoewel het moeilijk kan zijn dingen achter te laten ‘waaraan wij gewend zijn geraakt’, de macht van de gewoonte, toch moet het gedaan worden als wij de weg naar de gnosis willen inslaan. Het is echter geen nieuw pad, geen reis naar nieuwe landen, hoewel het alle schijn daarvan kan hebben. Het gaan van het pad van gnosis is teruggaan, een terugkeer – een ommekeer, een zich bewust af-keren van de gehele natuur. ‘Wij moeten terugkeren naar de oude, oude weg.’ En voor hen, die zo berouw willen tonen, heeft het Gemoed – in het evangelie van de Gnosis ‘de herder der mensen’ – beloften en woorden van weldadige vertroosting uitgesproken:

Ik, het Gemoed, ben aanwezig bij toegewijde, goede, zuivere en meedogende mensen. Voor hen wordt mijn tegenwoordig-heid een hulp, en zij verwerven rechtstreeks gnosis over alles en verdienen de liefde van de vader door hun zuivere levens. Zij danken hem, terwijl zij zegeningen over hem oproepen en lofliederen zingen en met vurige liefde aan hem denken.

Een van hen die in de gnosis was en die hoorde, geloofde en ken-nis had verkregen, getuigde over de waarheid hiervan:

Met dank en lof jegens de vader van universele machten, werd ik bevrijd, vervuld van de kracht die hij mij geschonken had en van wat hij mij geleerd had over de essentie van het al en over het verheven visioen.



69

Dan begint hij ‘de schoonheid van toewijding en Gnosis’ te pre-diken, want hij kan niet nalaten het woord te verkondigen, nu hij iemand geworden is die weet en handelt en niet iemand die alleen maar toehoort. Hij bidt niet langer voor zichzelf, maar dat hij het instrument mag worden, waardoor mensen tot licht en leven zul-len komen:

Leen het oor aan mij, en sta mij toe dat ik nooit zal falen in mijn toewijding aan de Gnosis. Vervul mij met uw macht en met uw genade, Gnosis die de bron van ons zijn is, opdat ik het Licht geve aan hen die onwetend zijn over het pad, mijn broeders en uw zonen.

Met deze korte fragmenten uit De Gnosis van het Gemoed, gekozen uit een overvloed van hoogstaande geschriften, eindigt het eerste deel van deze ‘Echo’s uit de Gnosis’, in de hoop dat er enkele men-sen zijn die deze oorspronkelijke geschriften lezen en er innerlijk door verrijkt worden.



��0


��

Werken van G.R.S. Mead

1889

‘The Vivisectors: A story of Black Magic, Founded on Fact’, Luci-fer 5, nr. �8 (december �889): blz. �0�-�08

1892

Simon Magus: An Essay on the founder of Simionism, Londen, Theo-sophical Publishing Society, �89�

1895

Plotinus, Londen, Theosophical Publishing Society, �895

1895

A Letter to the European Section, Private circular distributed with The Vahan, deel �, nr. 7, februari �, �895

1895

The World-Mystery: Four Essays, Londen, Theosophical Publishing Society, �895. �e druk, �907, ondertiteling: Four Comparative Stu-dies in General Theosophy

1896

Orpheus, Londen, Theosophical Publishing Society, �896

1896

Pistis Sophia: A Gnostic Gospel (with Extracts from the Books of the Saviour Appended). Originally translated from Greek into


��

Coptic and Now for the first time Enghlished from Schwartze’s Latin Version of the Only known Coptic MS. and Checked by Amélieau’s French Version. Londen, Theosophical Publishing So-ciety, �896

1898

‘Notes on the Eleusinian Mysteries’, The Theosophical Review nr. �� (maart-augustus �898): blz. ��5-57,��-��,��-��

1900

Fragments of a Faith Forgotten: Some Short Sketches among the Gnostics, Mainly of the First Two Centuries. Londen, Theosophi-cal Publishing Society, �900; �e druk �906

1903

Did Jesus live 100 B.C.? An Enquiry into the Talmud Jesus Stories, the Toldoth Jeschu, and some curious Statements of Epiphanus – Being a Contribution to the Study of Christian Origins. Lon-den, Theosophical Publishing Society, �90�

1904

‘Concerning H.P.B.: Stray thoughts on Theosophy’, The Theosop-hical Review ��, nr. �00, (april �5, �90�): blz. ��0-��. Herdrukt als Adyar pamflet nr. ��.Adyar, Madras, India, Theosophical Pu-blishing House,�9�0

1906

Echoes from the Gnosis, i-xi. Londen, Theosophical Publishing So-ciety, �906-�908

1906

Thrice Greatest Hermes: Studies in Hellenistic Theosophy and Gno-sis, Being a Translation of the Extant Sermons and Fragments of



��

the Trismegistic Literature. Drie delen, Londen, Theosophical Pu-blishing Society, �906

1909

‘Farewell: To the Readers of the Theosophical Review.’ Theosophi-cal Review ��, nr. �58 (februari �909): blz. �8�-�8�

1910

Some Mystical Adventures, Londen, Watkins, �9�0

1910-1930

red. The Quest: A Quarterly Review, �� delen. Londen, Watkins, �909-�9�0

1919

The Doctrine of the Subtle Body in Western Tradition, Londen, Wat-kins, �9�9

1924

The Gnostic John the Baptiser: Selections from the Mandean John Book, Together with Studies on John and Christian origins, the Slavonic Josephus’ Account of John and Jesus, and John and the Fourth Gospel Poem, Londen, Watkins, �9��

WerkenvanG.R.S. Mead


Zegezangen van Hermes’ Gnosis - rozekruispers...dan zijn Echoes from the Gnosis. Deze boekjes...

Documents

Transcript of Zegezangen van Hermes’ Gnosis - rozekruispers...dan zijn Echoes from the Gnosis. Deze boekjes...