Zalig zijn de schelen

Zalig zijn de schelen

Betty van Garrel Herman Pieter de Boer

afdh

bw.zzds.indd 3 11-04-12 19:03

Eerste druk, april 2012

isbn 90 978 72603 19 7

© 2012 Betty van Garrel (Bloemendaal), Herman Pieter de Boer (Eindhoven) en afdh Uitgevers, Enschede/Doetinchem

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

bw.zzds.indd 4 11-04-12 19:03

Scheel bij wijze van voorwoord

Ineens was er sprake van een heruitgave van Zalig zijn de schelen. De aankondiging van deze derde editie bracht het nodige te-weeg. Niet alleen bij Herman en mij maar kennelijk ook bij an-deren. Zo viel er al snel een ansichtkaart in de bus van een leze-res voor wie de herdruk van haar favoriete boek letterlijk een verfrissing betekende. Tot dusverre had ze handschoenen ge-dragen tijdens het lezen in de Schelen hoewel ze zich realiseerde dat deze omgangsvorm met papier slechts gebruikelijk is bij zeldzame schrifturen. Het was een noodgreep, legde ze uit. Haar huidige exemplaar, tweedehands op de kop getikt, droeg de verontrustende sporen van een vorige eigenaar. Nog een ge-luk dat determinatie van de donkerbruine plekken op de ver-schillende bladzijden een onschuldig mengsel van gesmolten chocoladehagelslag en boter uitgewezen had. Maar het nieuwe exemplaar van de Schelen kon ze lekker met blote handen mee naar bed nemen om er daar in te lezen, besloot ze haar verslag.

Dat lezers verknocht kunnen raken aan Zalig zijn de schelen was in de loop der jaren wel tot Herman en mij doorgedrongen. Mondjesmaat, wel te verstaan. Door middel van een briefje, een telefoontje of tijdens een toevallige ontmoeting met een fan van het boek. Lovende kritieken en enthousiaste reacties van lezers waren ons werkstuk bij de verschijning, in 1972, ten deel gevallen. Bij de tweede druk, in 1980, gingen er in korte tijd 5000 exemplaren over de toonbank. Prof. dr. Karel van het Reve schreef over Zalig zijn de schelen: ‘Ons klein landje komt de eer toe

bw.zzds.indd 5 11-04-12 19:03

zo’n boek te hebben voortgebracht dat geen roman is, geen bundel verhandelingen, geen betoog, geen geschiedenis, geen biografie, geen memoires…’ Een literair genre zonder een cen-traal thema waartoe je bijvoorbeeld ook Tristram Shandy zou kun-nen rekenen, concludeerde de P.C. Hooftprijs-winnaar in zijn bundel Freud, Stalin en Dostojewski (1982, uitg. Van Oorschot, pag. 176) .

Ook de intussen helaas eveneens overleden schrijver Rudy Kousbroek, een collega van mij bij het nrc, was dit opgevallen. ‘Een goed idee! Heb jij dat bedacht?’ vroeg hij toen ik hem op de gang tegen kwam. Nee, de formule was door Herman Pieter de Boer verzonnen die mij op een zekere dag in de winter van het genoemde jaar 1972, in het Amsterdamse journalistencafé Scheltema had aangesproken om de gedenkwaardige vraag op me af te vuren: ‘Hou jij ook van schele mensen?’ Zo ja, dan wil-de hij samen met mij een verhalenbundel schrijven volgens een associatief procedé. Die zomer was ons boek af, voorzien van het volksgezegde Zalig zijn de schelen, zij zullen God dubbelt zien en een voorwoord van Herman: ‘Ons systeem was: het stukje lezen dat de ander geschreven had en opschrijven wat je daardoor te bin-nenschoot. Wie niets te binnen schoot, mocht een soort troef-kaart ter tafel brengen, een stukje over scheel of loens. Aan het resultaat kun je zien dat het menselijk brein een raar zootje is: tedere ernst blijkt vaak te inspireren tot de grofste banalitei-ten; een moppige anekdote brengt de ander tot diepe melan-cholie. Kerkhoven, lentelucht, kamertjeszonde, honger, liefde, spoken, blote billen en oorlog, niets blijft u bespaard. Ook de plaatjes hebben we associatief gekozen. Ze geven de sfeer aan, zelden zijn het rechtstreekse illustraties... Nou begin maar te le-zen. B betekent dat Betty aan het woord is, H dat ben ik.’

Dat Zalig zijn de schelen decennia nadien nog hier en daar op het nachtkastje lag, is typerend. Het is het soort boek dat een sleeper genoemd wordt, voortlevend in het verborgene tot het gewekt wordt. Dat tijdstip lijkt aangebroken. Literair meester-werk herontdekt, zo opende de culturele bijdrage van de Volkskrant waarin de journalist en schrijver Carel Helder een vier pagina’s tellend artikel aan het boek en aan ons als makers wijdde (d.d. 11 oktober 2011).

Dat Zalig zijn de schelen inmiddels op een cultstatus in literaire

bw.zzds.indd 6 11-04-12 19:03

kring kan bogen, was helemaal een verrassing. Helder, zelf een liefhebber van het boek, noemde in dit verband o.a. A.L. Snij-ders, winnaar van de Constantijn Huygensprijs, die het ‘een prachtig boek’ vindt waarom hij hard gelachen had , ‘wat in de wachtkamer van een ziekenhuis sterk opvalt’ om in zijn woor-den te spreken. Ook de tv- en radiopresentator van vpro’s Boe-ken, Wim Brands, sprak zich in het genoemde artikel uit over zijn lievelingsboek. Zijn typering van Zalig zijn de schelen: ‘Een schitterend tapijt van verhalen’.

Herman en ik zijn verlegen geworden van de lof die ons is toegezwaaid. Maar we hebben ervan genoten! Ons boek is niet gewekt maar wakker gekust . Geen wonder dat we deze nieuwe editie graag willen opdragen aan Carel Helder.

Bloemendaal , 13 februari 2012 Betty van Garrel, mede namens Herman Pieter de Boer

bw.zzds.indd 7 11-04-12 19:03

bw.zzds.indd 8 11-04-12 19:03

9d e s c h e l e n

H Schele mensen! Ik schenk ze mijn liefde en vertrouwen. Hoe kan ik anders? Uit hun ogen straalt een kinderlijke hulpeloos-heid, ja een aan verdwazing grenzende verwondering die om tederheid roept. Denk maar eens aan Ben Turpin als hij ver-baasd oprijst uit een meelton. Of aan een scheel meisje dat in de stadsbus ineens over de rugleuning naar je omkijkt. Of denk zo-maar aan iemand die scheel is.

Met loense mensen ligt het even anders. Ik kan niet anders dan van ze houden, maar niets is ooit zeker. Ik krijg dikwijls het idee dat de loense mens iets ziet wat ik niet zie: één oog toeft in een andere dimensie. Spannend! Als de loense mens mij plotse-ling recht (??) aankijkt, gaat de spanning vaak over in aangena-me verwarring. Zwelt soms aan tot ontroering en opwinding.

Ik weet nog geen raad met het erotische aspect van scheel en loens. Ik weet alleen dat het er is, wat mij aangaat bij vrouwen, en vooral bij de filmster Karen Black.

B Iedereen heeft in zijn leven wel een keer scheel gekeken. Als kind, of zomaar, om iemand aan het lachen te maken. Maar wer-kelijk schele mensen zijn er te weinig, loens komt veel vaker voor.

Het is vreemd dat er van pupillen, die maar even anders koer-sen dan gebruikelijk, zo’n emotionele werking uitgaat. Een jon-gen, die bij mij in de zesde klas van de lagere school zat, was loens. Het was een heel gewone jongen, met een doorsnee ge-zicht, die in niets speciaal uitblonk. Maar hij intrigeerde me zeer.

We woonden in dezelfde buurt en liepen vrijwel dagelijks sa-men naar huis. De trekken van mijn klasgenoot waren me zeer vertrouwd. Toch was het altijd weer of ik hem voor de eerste keer zag. Hij gaf me het gevoel dat ik eens had toen ik het houtwerk van mijn kamertje in een andere kleur had geschilderd. Alles was hetzelfde gebleven en toch was de ruimte nieuw voor me. Al die bekende voorwerpen zag ik opeens in een ander licht geplaatst.

Het was dat loense oog dat me altijd weer gefascineerd naar zijn gezicht deed staren. Dat oog suggereerde me dat er verbor-gen kanten zaten aan zijn schooljongensbestaan. Ik vond hem eigenlijk al een beetje een man, een sluw en aantrekkelijk roof-dier. Schele ogen boorden altijd een andere gevoelslaag bij me aan. Schele kinderen of schele volwassenen troffen me altijd

bw.zzds.indd 9 11-04-12 19:03

10 z a l i g z i j n

door hun weerloosheid. Ik vond ze zonder uitzondering ontwa-penend.

Door ontmoetingen met schele mensen kreeg ik ook wel heimwee. Waarnaar? Ik weet het niet. Misschien omdat het me voorkwam, dat zij ongerepter waren dan niet-schele mensen. Misschien omdat ze me deden verlangen naar de jaren vóór het bewust worden. Die korte spanne tijds waarin de heilige on-schuld heerst.

Met het dwaaloog, dat naar buiten koerst, heb ik nooit veel opgehad. Een vorm van discriminatie wellicht, waarover ik me toch niet kan heenzetten. De filosoof Jean-Paul Sartre heeft zo’n oog. Op foto’s heb ik het lang bekeken. Ik ervaar het als koel, hovaardig en afwijzend.

Een oog dat een beetje dwaalt daarentegen speelt op heel an-dere gevoelens in. Het verwijst naar jeugdige roekeloosheid. Brigitte Bardot heeft een oog dat een beetje dwaalt.

H Vooruitstekende tanden, dat is ook een sympathieke afwij-king. Zo lief en kinderlijk. Doet aan duimzuigen denken.

Ben

Tu

rpin

bw.zzds.indd 10 11-04-12 19:03

11d e s c h e l e n

Maar is het wel een afwijking? Let eens op hoeveel mensen met vooruitstekende tanden goed kunnen zingen. Of: hoeveel vocalisten er vooruitstekende tanden hebben. Corry Brokken, Ria Valk, Connie Vink, Ciska Peters, Ben Cramer.

Ben Cramer lijkt trouwens op Ria Valk, zijn gezicht dan. Sommige mensen hebben heel erg vooruitstekende tanden.

Dat moet raar zoenen zijn. Ik heb vroeger nooit een meisje met zulke tanden gehad. En nu ik zo aardig getrouwd ben, zoen ik andere vrouwen niet op de mond. Ik zal misschien nooit te we-ten komen hoe het is om iemand met heel erg vooruitstekende tanden te kussen.

B De kunstenaar Jan Schoonhoven kust bomen. Hij vertelde dat eens aan K. Schippers en mij toen we hem bezochten in zijn woonplaats Delft. Eén boom kende hij nog uit zijn jeugd.

‘Lieve boom,’ zei hij, en hij omarmde haar. De boom begon te ruisen. ‘Ja, ich komme wieder zurück Liebchen,’ zei Jan. De andere boom is een beuk die op een oud kerkhofje staat. Hij drukte zijn lippen op de schors en fluisterde: ‘Ich küsse deine trockene Rinde.’

bw.zzds.indd 11 11-04-12 19:03


H Woedende Duitse ambtenaar: ‘Mensch! Das ist doch kein Kuckuck! Dat is der Reichsadler!’

B Jan Henderikse, die schilderijen maakt van opgeplakte mun-ten en bankbiljetten, woonde een tijdlang in Düsseldorf. Zijn atelier grensde aan dat van Günther Uecker. Beiden hadden nooit geld maar altijd dorst. Tegen de avond liep Uecker nogal eens bij Henderikse binnen en keek dan steels maar onmisken-baar begerig naar Jan’s kunstwerken.

‘Oké,’ zei Jan dan tenslotte, en peuterde de marken van zijn nieuwste schilderij. Hierna doken ze opgelucht de kroeg in.

Jaren later kreeg Henderikse een tentoonstelling aangeboden in New Vork, zijn eerste in Amerika. Dat was in het ‘Money Mu-seum’. Hij was niet erg enthousiast. Het geld was terug waar het thuishoorde, dat was de bedoeling niet.

H In Keulen ontmoette ik een jonge filmer, Udo Stöcker. Hij was in 1950 geboren, dus wist hij niets van de oorlog. Het ver-veelde hem dermate, dat Nederlanders tegen hem altijd over de ss en de Duitse bezetting begonnen, dat hij zich meestal maar meteen voorstelde als Udo Hitler.

B Van Armando (die loenst) hoorde ik eens het verhaal over de man die zo anti-militairistisch was, dat hij stil stond als hij marsmuziek hoorde. Hij was bang per ongeluk in de maat te gaan lopen.

H Iedereen heeft angsten. Ik citeer uit een interview dat Cherry Duyns voor de Haagse Post maakte met de zanger Randy New-man. Cherry vraagt naar zijn jeugd. Zegt Randy: ‘M’n ogen, weet u... ik keek scheel. M’n vader vertelde me dat ik rugwaarts de klas in stapte toen ik voor het eerst naar school ging. Ik wilde nie-mand aankijken. Ik heb er nog steeds moeite mee om iemand recht aan te kijken. Maar m’n ogen zijn nu in orde. Kijk maar, ik kan nu gewoon recht vooruit kijken.’

B Cherry Duyns trad een paar seizoenen op als Meneer Poets in het televisieprogramma ‘poets – de Avonturen van een Verbor-gen Camera’.

bw.zzds.indd 12 11-04-12 19:03

bw.zzds.indd 13 11-04-12 19:03


Dit programma, waarin mensen werden gefopt, was nogal po-pulair. Op den duur werd Cherry in heel Nederland herkend. Op een dag reed hij na de opnamen over de ’s-Gravelandseweg in Hilversum, toen hij een man van zijn fiets zag vallen. Cherry parkeerde zijn auto en liep naar de man toe, die stuiptrekkend op de grond was blijven liggen en schuim op de mond had.

Tot Cherry’s opluchting kwam er een agent aan op een scoo-ter. De agent stapte af en kreeg Cherry in de gaten, waarop er een vrolijke twinkeling in zijn ogen verscheen. De agent liep een paar keer om het nog steeds schuimbekkende slachtoffer heen en bleef toen geamuseerd staan kijken. Mij vangen ze niet, scheen hij te denken. Cherry reageerde eerst geërgerd en werd toen kwaad, maar de agent zette traag zijn motorhelm af en grinnikte: ‘Jaja, zeker Poets, hè?’

Omstanders hadden intussen een ziekenwagen gebeld, die na enige tijd arriveerde. De broeders bleken ook al niet erg onder de indruk van het ongeval. Niet dat ze meenden dat de scène op touw was gezet door Meneer Poets, maar omdat ze het slachtof-fer toevallig goed kenden.

‘O, dat is Herman,’ zeiden ze achteloos, ‘kennen we goed, een bekende toevalslijder. Zullen we hem laten liggen? Ach, laten we hem maar meenemen.’

H In Amsterdam-Noord hield een woedende agent een auto aan, die hij een verkeerde verkeersmanoeuvre had zien maken. De wagen stopte. De agent liep er, terwijl hij zijn boekje trok, op af, en riep op enige afstand al door de avondstilte: ‘Wat is dat voor een soort autorijden, bent u nou helemaal gek geworden, u rijdt als een dolle neger!’

bw.zzds.indd 14 11-04-12 19:03

15d e s c h e l e n

Hij stak zijn hoofd door het autoraam en keek in het gezicht van een neger. Het was even stil. In de verte blafte een hond. De wind fluisterde langs de nieuwbouwboompjes. Toen zei de agent: ‘Rijdt u maar door.’

B Bennie had een Surinaamse vader en een Hollandse moeder, die gescheiden waren. Hij werd opgevoed door zijn grootou-ders. Die grootouders, waarschijnlijk onbewuste racisten, spra-ken nooit openlijk over Bennies huidskleur, ook niet als hij er zelf over begon. Het woord neger en het woord zwarte waren definitief uit hun spreektaal verbannen.

Op een dag was Bennie met zijn grootouders aan het strand, toen hij een groepje Surinamers ontdekte. Enkele ogenblikken was hij sprakeloos. Toen begon hij uitzinnig te dansen en te gil-len: ‘Die zijn zwart, die zijn zwart! Er zitten zwarte beren aan het strand!’

Hij raakte zo over zijn toeren dat hij een huilbui kreeg. ‘Ik ben ook zwart,’ bracht hij er tenslotte snikkend uit.‘Nee hoor, jij bent bruin,’ zeiden de grootouders, om hem te

troosten.

H Bruintje Beer, Bolke de Beer, Smokey (beer met padvinders-hoed; als je met vuur speelt in de Amerikaanse wouden komt hij een vermanende toespraak houden), Winnie the Pooh, The Three Bears, Kleine Beer. De Grote en de Kleine Beer aan het fir-

‘De heerscher

der

poolgebieden’

bw.zzds.indd 15 11-04-12 19:03


mament. Teddybeer, in diverse maten. ‘Wenn mein kleiner Ted-dybär... doch ein richtiges Baby wär’... (Ilse Werner, 1942). Onge-likte beer. Twee beren die broodjes smeren. De beer van Andy Williams die uit heel Amerika miljoenen koekjes toegestuurd kreeg; ze gingen naar ziekenhuizen. Er was ook sprake van, dat de beer een eigen show zou krijgen.

‘Wil er nog iemand vechten met de beer? Niemand niet? Dan heeft de beer alweer gewonnen!’

B Als K. Schippers een wollen das draagt, lijkt hij sterk op een Maleise kraagbeer.

H Mijn moeder breide wollen onderbroeken voor mij. Die groeiden mee. Als zo’n broek te kort werd, breide ze er van bo-ven een stuk aan. Als hij te krap werd, breide ze er opzij, in de pijpen of in het kruis een stuk tussen. De broek die ik op vijf-jarige leeftijd kreeg, was wel tweemaal zo groot geworden toen ik tien was. Maar in wezen was het nog steeds dezelfde onder-broek.

B De Japanse kunstenares Kusama was naar Nederland geko-men en gaf een show in Delft, waarin ze naakte mensen wilde beschilderen. De show trok genoeg publiek maar niemand had zin om zich als eerste bloot te vertonen.

Jan Schoonhoven, die ook was gekomen en Kusama erg aar-dig vond, begon zich toen maar van zijn kleren te ontdoen. Hij kwam spiernaakt en graatmager tevoorschijn. Toch maakte hij een tamelijk geklede indruk, want hij had zijn bril nog op en zijn donkerblauwe driekwart sokken nog aan.

Later zei hij: ‘Ik vond het zo lullig voor Kusama dat niemand zich uitkleedde.’

Bij de ptt in Den Haag, waar hij als ambtenaar werkt, hoewel hij makkelijk van zijn kunst kan leven, werd zuur gereageerd. Zijn benoeming tot ambtenaar 1e klas werd weer een tijdje uit-gesteld.

H Hildegard Knef, Conny Vandenbos, Marianne Delgorge, Vir-ginia Mayo. Loens.

bw.zzds.indd 16 11-04-12 19:03

17d e s c h e l e n

Virgin

ia Mayo

bw.zzds.indd 17 11-04-12 19:03


B In Marokkaanse steden als Tetouan, Fez en Meknes vind je de blinden vaak net binnen de poorten van de ommuurde Arabi-sche wijken. Met zijn vieren, vijven zitten ze in een kuil in het wegdek of op de stenen rand van een gebouw. Het hoofd half op-gestoken, met op de plaats van de pupil het oogwit als een parel, lijkt het alsof ze het zonlicht zoeken. Ze zingen.

De toeristen raken opgewonden van hun aanblik. De blinden in hun witte djellaba’s of toch nog rustiek gedrapeerde juten zakken worden veel gekiekt.

In Meknes zag ik hoe een oude Berbervrouw de blinden na zonsondergang verzamelde en de munten telde, die ze bij el-kaar gebedeld hadden. Zij droeg een lange stok, die de blinden op de tast vastpakten. Zo vormde zich een stoet met de vrouw aan het hoofd. Nog steeds klaagzangen aanheffend, verdwenen de blinden voetje voor voetje in de zich als een trechter vernau-wende medina.

De blinden, de kreupelen, de kleuren, de klanken, de minaretten en de moskeeën, alles is van een heidense schoonheid in Marok-ko. Je voelt geen mededogen voor de lijdende mensen, je raakt bedwelmd door de hartverscheurend mooie beelden waarin zij zich aan je voordoen. De bedelaar met zijn kinderen ’s avonds laat op straat. De vrouw die op de markt vijf uien probeert te ver-kopen.

Die meedogenloze Marokkaanse maatschappij met zijn die-pe kloven tussen arm en rijk doet vaak minder wreed aan dan de onze. De ouden, de blinden, de kreupelen, de bedelaars, de ar-men, allen zijn op natuurlijke wijze geïntegreerd in de samen-leving. Als de talrijke geglazuurde steentjes in een mozaïek.

Hdame Hier is een boterham. bedelaar Ik heb liever een gebakje. dame Waarom, bedelaar? bedelaar Ik ben jarig.

B Met mijn veertiende verjaardag gaf ik op een zondagmiddag een feestje op zolder. Op de triplex ombouw van het opklapbed stonden acht kogelflesjes met verschillende smaken, die ieder-

bw.zzds.indd 18 11-04-12 19:03

19d e s c h e l e n

een zelf mocht pakken, en glazen schaaltjes gevuld met janha-gelkoekjes.

Omdat er zo weinig zitplaats was, had ik het bed naar bene-den geklapt. Daar waren drie meisjes en vier jongens op gaan zitten, gehinderd door de venijnig scherpe hoeksteunen. We luisterden naar schellakplaten uit mijn moeders jeugd als ‘Oh Rosemary I love you’ en ‘Ich bin von Kopf bis Fuss auf Liebe ein-gestellt’, die ik draaide op een koffergrammofoon.

Op een gegeven moment werd er gebeld. Dijbert stond voor de deur, met een gebakdoos in de hand. Hij zat in dezelfde klas als ik maar was niet door mij uitgenodigd. Hij was een papzak met krulletjes. Een keer, na afloop van een schoolfilm, was hij meege-fietst met lijn 16, waarin ik naar huis reed. Hij had die keer op een fiets met een recht stuur en een hoog zadel gezeten! Bij elke halte van de tram had hij even geremd en naar me gezwaaid.

Ik nam de gebakdoos van Dijbert in ontvangst en deed de deur voor zijn neus dicht. Later hoorde ik dat hij met een vriend, die schuin tegenover ons woonde, in de dakgoot was geklom-men, waar hij door een verrekijker had gezien, hoe wij gierend van het lachen zijn taart opaten.

H In de hongerwinter 1944-1945 werden gegeten: suikerbie-ten, voerbieten, tulpenbollen, katten, ratten, muizen, brandne-tels en schoenleer, dat alles met mes, vork en lepel.

B Een van de weinige herinneringen die ik nog aan de oorlog heb zijn de lucht van carbid en juffrouw Bol. Juffrouw Bol droeg haar blonde haren opgestoken. Vanuit haar hals golfde het om-hoog tot de kruin, waar het bijeengehouden werd door een schildpadkam. Aan de voorkant viel het uiteen in krulletjes, die op bloemblaadjes leken. Haar lippen waren donkerrood, in het sleufje onder haar neus spaarde haar bovenlip een hartje uit. Zij droeg zijden kousen en hoge hakken. Ik wilde worden als juf-frouw Bol.

Bij de bevrijding stond ik op het balkonnetje van ons huis aan de Schinkelkade, toen ik een groepje mannen voorbij zag lopen. Ze hadden hun hemdsmouwen opgestroopt en maakten druk-ke gebaren. Ik herkende de melkboer, die de hele oorlog door grote hoeveelheden water bij de melk had gedaan volgens mijn

bw.zzds.indd 19 11-04-12 19:03


moeder, en de fietsenmaker die naar de kinderen gooide met een Engelse sleutel als ze op de muren van zijn fietsenstalling krasten.

Een paar huizen verderop bleven ze staan en keken naar bo-ven. ‘Hier is het,’ hoorde ik een van de mannen zeggen. Hij bel-de aan, maar er werd niet opengedaan. Toen begon hij op de deur te bonken. Een vrouw keek uit het raam.

‘We moeten bij Bol zijn,’ riepen de mannen naar boven. ‘Ik trek de deur wel open,’ zei de vrouw.De mannen liepen naar binnen. De tranen sprongen in mijn

ogen. Ze gingen juffrouw Bol pakken, dat begreep ik wel. Na een tijdje kwamen ze terug, juffrouw Bol met zich meesleurend. Haar haren zaten in de war, tranen liepen over haar wangen. On-derweg verloor ze een schoen. Ze wilde zich losrukken om hem te pakken maar de mannen hielden haar stevig bij haar bovenar-men vast. De schoen bleef liggen op de steentjes van de kade.

Mijn moeder was ook op het balkon gaan staan. Ze vroeg waarom ik huilde.

‘Ach, juffrouw Bol, die moffenhoer,’ hoorde ik haar zeggen, ‘die gaan ze kaalscheren.’

Juffrouw Bol kaalscheren! Ik dacht dat ik door de grond zou gaan, net als die keer toen mijn tante had ontdekt dat ik alle krokussen uit haar tuin had geplukt.

H In de oorlog waren sommige jongens op de hbs bij de Jeugd-storm. Ze zagen er overdag op school net zo uit als andere jon-gens: drollenvanger, Tweka shirtje, wollen stropdasje. Je kon ook met ze praten, je moest alleen niet apart gaan lopen met ze, dat was verdacht.

Een van die jongens kwam ik buiten schooltijd tegen, in zijn Jeugdstorm-uniform. Zwarte kwartiermuts met oranje binnen-stuk (dat oranje begreep ik niet, dat was toch juist van de goeie kant?), blauwe bloes, zwarte das, zwarte korte broek en een wijdwaaiende zwarte cape.

Hij zag er prachtig uit.

B Met de bevrijdingsfeesten won mijn vader de eerste prijs met dansen, een pakje shag. Vooral de tango kon hij goed dansen. Soms mocht ik, als ik mijn schoenen uittrok, met mijn blote

bw.zzds.indd 20 11-04-12 19:03

21d e s c h e l e n

voeten op zijn schoenen staan en danste hij zo de tango met mij door de huiskamer.

Toen ik later eens hoorde beschrijven hoe Mondriaan danste, stijf-rechtop alsof hij een corset droeg, moest ik aan mijn vader denken. Want die danste ook met zo’n kaarsrecht gestrekt li-chaam, alleen zijn rug was flauw gebogen, zoals wel meer bij bijziende intellectuelen.

Eigenlijk begreep ik nooit hoe het toch kwam, dat mijn vader zo goed kon dansen. Hij was er helemaal de man niet naar, nog-al stijf en ernstig.

Na zijn dood ontdekte ik zijn geheim. Tussen zijn paperassen vond ik een gedrukt kaartje met als opschrift Dansinstituut Van Garrel. In zijn jeugd bleek hij eens een dansinstituut te zijn be-gonnen in ‘De Rustende Jager’ in Bergen. Eén van zijn speciali-teiten: de tango.

Hzij Kun je dansen?hij De tango, de foxtrot, de Weense wals, de Engelse wals, de rumba, de conga, de samba, de veleta, de polka, de twist, de ma-dison, de one-step, de two-step, de charleston, de locomotion, de bossanova, de shake, de watoesi, noem maar op, ik kan er niets van!

bw.zzds.indd 21 11-04-12 19:03


B Dikke mensen kunnen vaak zo elegant dansen. Ik noem slechts Oliver Hardy, Simon van Collem, drs. Hans Gruyters en dr. Louis Gans.

H In 1952 trok ik veel op met de danser Conrad van de Weete-ring. We hadden iets belangrijks gemeen: onze armoede. Ik werd, zesentwintig jaar oud, als junior-copywriter bij Interad, gehonoreerd met ƒ 175,- per maand waar dan nog belasting van af ging. Conrad verdiende als solodanser bij het Nationaal Ballet zo krankzinnig weinig, dat hij moest bijverdienen als rond-vaartbootgids om niet van de geeuwhonger om te komen. Toch inviteerde hij me een keer op zijn huurhokje in de Kinderdijk-straat voor het diner: een rauwe biefstuk, goed voor de spieren.

We aten hem met smaak op, zittend op zijn bed. Daarna stak Conrad een kaars aan en las hij uit een groen schoolschrift en-kele Franse gedichten voor, die hij zelf geschreven had. Ik zei dat ik ze erg mooi vond.

Een week later nodigde ik hem uit op mijn zolderkamer aan de Rooseveltlaan. Hij bracht een bosje boterbloemen voor me mee, dat ik in een leeg mosterdglas zette.

‘Allemachtig,’ riep Conrad, ‘jij hebt een primus!’‘Inderdaad,’ zei ik, ‘we eten warm.’Ik bakte voor ons allebei een ei. Dat aten we op. Ik zei: ‘Wil je nog een ei?’‘Graag,’ zei Conrad.Ik bakte nog twee eieren. Die aten we op.‘Zal ik koffie maken,’ vroeg ik, ‘of wil je nog een ei?’ ‘Ja graag,’ zei Conrad, ‘ik ben dol op drie eieren!’Daarna serveerde ik twee kopjes Nescafé en spraken we over

van alles.‘Zal ik weer wat voorlezen?’ vroeg Conrad na een uurtje. ‘Ja, goed.’Hij trok het schrift uit de binnenzak van zijn ribfluwelen jas-

je en droeg enkele nieuwe Franse gedichten voor.‘Magnifique,’ zei ik, ‘très beau.’‘Eigenlijk,’ zei Conrad, ‘zou ik veel liever schrijven dan dan-

sen.’ Later heeft hij een boek geschreven. Het heette Morgen zal ik

dansen.

bw.zzds.indd 22 11-04-12 19:03

De kleine encyclopedieRegister op personen

bw.zzds_encyclopedie.indd 237 16-04-12 13:44

Aan het einde van het lemma in kleur de pagina’s waar de betreffende persoon genoemd wordt.

Voornaamste bronnen ‘De kleine encyclopedie’Standaard Encyclopedie (Standaard Uitgeverij, Antwerpen/Uitgeverij Het Spectrum N.V., Utrecht)De Kleine Oosthoek (A. Oosthoek’s Uitgeversmij. N.V., Utrecht)Kunst van Nu, Encyclopedisch Overzicht vanaf 1960 (Elsevier, Amsterdam)Auteurs van de twintigste eeuw Jan van Geelen, A. Oosthoek’s Uitgeversmij. N.V., Utrecht)Lexicon Nederlandse Beeldende Kunst (Uitg. Pieter A. Scheen, Den Haag)

Encyclopedie voor de Moderne Schilderkunst (Becht’s Uitgeversmij. N.V.) Catalogus Sonsbeek ’71

The Great Movie Stars (David Shipman, The Hamlyn Publishing Group Limited, Londen)Filmmuseum, Amsterdam

Eigen bronnenVoor het gebruik van foto’s danken wij: Columbia International Films/Jan Cremer Photo Collectie/Ronald Hoeben/Philip Mechanicus/Nederlands Filmmuseum/Phonogram/Nico van der Stam/Pim Westerweel/Jacques Meijer.


239d e k l e i n e e n c y c l o p e d i e

keer plaats in het werk van Appel, waarin Picasso en Matisse een belangrijke rol speelden. Nadien stortte hij zich in het ex-periment en schiep hij, dwars tegen de es-thetische opvattingen van die tijd in, een zeer persoonlijke wereld van kindwezens en vriendelijke dieren, in felle heldere kleuren. In 1948 richtte Appel met o.a. Constant en Corneille de Nederlandse Ex-perimentele Groep op en in november van dat jaar De Internationale Cobragroep. Vanaf 1951 ging Appel bewogener schilde-ren om in het midden van de jaren ’50 steeds turbulenter en barbaarser verfmas-sa’s op zijn doeken aan te brengen. Hierna volgde een periode van zeer grote doeken van portretten en vrouwelijke naakten. Ap-pel stoeide ook nog een tijdje met het ‘Nou-veau Réalisme’, en ging objecten in zijn schilderijen plaatsen – in de naoorlogse ja-ren had hij al houtsculptuurtjes en assem-blages gemaakt. Later zou hij de images van zijn doeken driedimensionaal over-brengen in sculpturen die aan totempalen doen denken. Appel kreeg veel monumen-tale opdrachten, had grote overzichtsten-toonstellingen van zijn werk in binnen- en buitenland. In 1969 werd hem de internati-onale Guggenheim-prijs toegekend. Appel werkte een tijdlang in Parijs en bezat een klein kasteeltje buiten de Franse hoofd-stad. Ook woonde en werkte hij soms in New York, waar hij o.m. een serie portret-ten maakte van neger-jazzmusici. [111]

Armando (Amsterdam 1929), dichter-schilder. Studeerde kunstgeschiedenis in Amsterdam. Debuteerde in 1953 als dich-ter in Podium, en als schilder met ‘Pein-tures Criminelles’, die aan verhulde slach-tingen in verf doen denken. Rond 1957 werden deze abstracties monochromer, ‘Espaces Criminelles’. Twee jaar later, in 1959, ontstonden ‘Zwarte Montages’, ge-isoleerde objecten en materialen als bou-ten, autobanden en prikkeldraad. Als lid van de Informele Groep was hij in 1960 me-deoprichter van de daaruit voortgekomen Nulgroep, een internationale, vernieuwen-

Aafjes, Bertus (Lambertus Jacobus Jo-hannes Aafjes, Amsterdam 1914, Swolgen 1993), dichter en schrijver. Werd beroemd met zijn grote gedicht Een voetreis naar Rome (1946), schreef verder te veel om op te noemen, alles even mooi. [137]

Ader, Bas Jan (Winschoten 1942; overle-den 1975) beeldend kunstenaar. Maakte ‘bodyart’, een richting in de beeldende kunst waarbij het lichaam als beeldhouw-kundig en schilderkunstig materiaal wordt gebruikt. Hij woonde in Los Angeles, Cali-fornië, usa. [91]

Appel, Karel (Christiaan Appel, Amster-dam 1921; overleden 2006), beeldend kunstenaar. Bezocht van 1940 tot 1943 de Rijksacademie Amsterdam. Zijn vroegste schilderijen brengen Breitner in herinne-ring. Rond 1945 greep er een grote omme-

Bas

Jan

Ad

erK

arel

Ap

pel


240 z a l i g z i j n d e s c h e l e n

Bardot, Brigitte (Parijs 1934), filmactri-ce. Volgde de ballet- en toneelschool en was een tijdlang ‘cover-girl’. Zij debuteerde met een ondergeschikte rol in de film ‘Le Trou Normand’ (1952) en werd wereldberoemd, tevens het grootste Franse exportartikel, na haar hoofdrol in ‘Et Dieu créa la femme? van Roger Vadim. Enkele andere bekende films: ‘Une Parisienne’ (1957), ‘Babette s’en va-t-en guerre’ (1959), ‘Vie Privée’ (1961), ‘Viva Maria’ (1965), ‘Les Novices’ (1970) en ‘Les Pétroleuses’ (1971). Bardot woont af-wisselend in Parijs en St. Tropez. [10]

Barrault, Jean-Louis (Le Vésinet 1910; overleden 1994), Frans toneelspeler, film-acteur en toneelregisseur. Werd wereldbe-roemd door zijn vertolking van Baptiste, een soort moderne Pierrot, in de film ‘Les Enfants du Paradis’ (1944) van Marcel Car-né. Hij publiceerde een verzameling es-says en herinneringen, Réflexions du comé-dien (1949). [119]

Bie, Wim de (Willem Philippe de Bie, Den Haag 1939), tv-medewerker. Vormde samen met Kees van Kooten in 1965 het duo ‘de Klisjeemannetjes’ dat via het door De Bie geredigeerde radioprogramma ‘Uit-laat’ tot de televisie en de grammofoonpla-

de beweging in de beeldende kunst, ver-want met het Nieuw Realisme. Armando bracht daarop het contact tot stand met enkele geestverwante dichters, hetgeen leidde tot oprichting van het avant-gardeperiodiek De Nieuwe Stijl. Als eerste paste hij het uit de Nul-beweging afkomstige principe van annexeren en iso-leren consequent toe in de poëzie. Tussen 1960 en 1965 werkte hij met materialen uit de realiteit, zoals rechthoeken van plaat-metaal, vastgezet met klinknagels. De aan-vankelijk expressionistische tekenstijl van Armando verstilde in de afgelopen jaren. Recente tekeningen [1972-red.] bestaan uit enkele lijnen op een verder leeg vlak, en wekken een landschappelijke indruk.

Armando publiceerde onder meer Verzamel-de Gedichten (1964), het boek De ss’ers (1967, samen met Hans Sleutelaar) en de gedich-tenbundel Hemel en Aarde (1971). Behalve in de beeldende kunst en de literatuur is hij ook actief in de journalistiek, theater, tele-visie, muziek (als violist in het zigeuneror-kest van Tata Mirando) en sport (amateur-boksen). Hij speelde gedurende vijfentwin-tig jaar met Cherry Duyns en Johnny van Doorn in ‘Herenleed’, eerst in de televisie-serie en daarna in de theaterversie: absur-de, traag verlopende taferelen uit een le-ven met meester-knechtverhoudingen. [12, 104-105, 173-174, 180, 229]

Arm

and

o

Bir

gitt

e B

ard

ot



drama. Later, bij Heckshire House in New York, speelde ze in Shakespeare-stukken. Dit leidde tot haar eerste Broadway-con-tracten en in 1965 was zij de ster in het stuk ‘Playroom’; de toneelcritici kozen haar als Best Actress of the Season. Haar filmde-buut was in ‘You’re a big boy now’, haar tweede film was ‘Easy Rider’. Met haar rol in ‘Five Easy Pieces’ won ze de New York Film Critics Award as Best Supporting Actress. Andere bekende films: ‘Drive, He Said’ en ‘Portnoy’s Complaint’. [9, 157]

tenindustrie doordrong. Stelde met Dimi-tri Frenkel Frank en Kees van Kooten van 1969 tot 1972 het vara-tv-programma ‘Ha-dimassa’ samen en trad daar ook zingend en acterend in op. Wederom samen met zijn partner verzorgde hij de onvergetelij-

ke Teleac-cursus Esperanto en maakte hij het boek Lachen is gezond (1970) en de Be-scheurkalender 1973. Wim de Bie woonde met zijn vrouw Nelleke en zoon Philippe in Amsterdam. [125]

Black, Karen (Park Ridge, Illinois, v.s.), filmactrice. Wilde oorspronkelijk balleri-na worden maar besloot op haar zeven-tiende, toen zij aan de Northwestern Uni-versity studeerde, zich te concentreren op

Jean

-Lo

uis

Bar

rau

lt

Wim

de

Bie

Kar

en B

lack



Brands, G. (Gerard Bron, Amsterdam 1934), eindredacteur Haagse Post. Was me-deoprichter en redacteur van Barbarber. Publiceerde in 1970 het vogelboekje Kraai-en tellen tot vier, met tekeningen van Chr. J. van Geel. Bespiedt vogels en andere die-ren en schrijft daarover, tekent plattegron-den. G. Brands woonde op een boerderij in Waardenburg in de Tielerwaard. [93-94]

Brokken, Corry (Breda, geboortejaar waarschijnlijk 1935), zangeres. Begon als zangeresje bij een nachtcluborkest, kreeg weldra radioshows. In 1957 werd zij 1e bij het Eurovisie Song Festival met ‘Net als toen’. Van haar ‘Milord’ werden 200.000 platen verkocht. Na twee jaar optreden als ster in de Snip & Snap Revue, begon zij tv-shows te maken, waaronder vele ‘Avondje uit met Corry Brokken’-shows. Daarnaast deed ze talloze tv-shows in Duitsland. Corry Brokken is getrouwd met de thea-terproducent René Sleeswijk en woont in Bussum. [11]

Brouwn, Stanley (Paramaribo 1935), beeldend kunstenaar. Het belangrijkste aspect in zijn werk is het streven naar to-pografische oriëntatie, of zoals Brouwn het zelf formuleert: het bewustzijn ‘man

Boer, Herman Pieter de (Rotterdam 1928), auteur. Was na de Gooische hbs mili-tair, pantomimist, filiaalhouder van een tegelhandel, reiziger in etalagedecoratie, copywriter (het laatste onder meer als partner in het tekstteam Ferrée, Frenkel Frank & De Boer) en public relations offi-cer. Begon als auteur met gedichten en verhalen in het tijdschrift Mandril (1950), verenigde in één persoon de beroepen songwriter, publicist en radio/tv-schrijver. Debuteerde in 1971 als tv-spelschrijver met het blijspel ‘Dat lawaai, moet dat?’ Was uitgever en hoofdredacteur van Info, het Maandblad voor de Ontheemde Stadsmens en zijn Vrienden in de Stad. De Boer woonde en werkte in Giethoorn. Was vaste medewer-ker van het weekblad De Tijd waarvoor hij verhalen en columns schreef. Naast verha-lenbundels schreef hij ook (mee aan) ge-dichten, cabaretprogramma’s en teksten voor radio en televisie. Bekende liedjes van hem zijn onder andere Visite (gezongen door Lenny Kuhr), Op een onbewoond eiland en Ik heb zo waanzinnig gedroomd (voor Kin-deren voor kinderen). De Boer schreef ook de tekst van Oh Waterlooplein (1969), onder het pseudoniem Johnny Austerlitz. In 2002 won Herman Pieter de Boer de Gouden Harp en in 2008 werd hij benoemd tot Of-ficier in de Orde van Oranje-Nassau.

Bol, Juffrouw [19-20]

Boskamp, Hans Acteur. [226]

Her

man

Pie

ter

de

Bo

er

Co

rry

Bro

kk

en



of op een geluidsband vastgelegd. Uit 1969 stamt Brouwns ‘1 m2 grond-project’, waar-voor hij in elk land op aarde een vierkante meter grond wil kopen. Brouwn bezit al vierkante meters in België, Denemarken, Duitsland, Italië, Nederland, Suriname, Turkije en Japan. Hij omschrijft zijn pas-sie voor de grond wel als ‘pad-honger’. Hij woont en werkt in Amsterdam. [151]

Bronk, Jan (Johan Luciën Henri Bronk, Amsterdam 1927; overleden 1985), mime-speler, mimograaf, mimedocent, directeur Nederlands Mime Centrum in Amsterdam. Volgde toneelopleiding bij Eduard Verkade en raakte toen getroffen door het pantomi-mespel van Jean-Louis Barrault in ‘Les En-fants du Paradis’. Kreeg een beurs van de Franse regering en studeerde in Parijs bij het mime-genie Marcel Marceau. Formeer-de in 1952 de Stichting Nederlandse Panto-mime, in 1958 het Pantomimetheater Car-rousel en in 1969 het Nederlands Mime Centrum. Bronk schreef het boekwerkje Mime en pantomime in het theater, in het onder-wijs, in het jeugd- en vormingswerk. Woonde en werkte in Amsterdam. [120]

wandelt over de planeet aarde’. In dit verband ontwikkelde hij het ‘This Way Brouwn’-project, waarvoor hij voorbijgan-gers aanhield om naar de weg te vragen. De informatie die de voorbijganger verstrekte, werd door Brouwn zelf exact in tekening

Stan

ley

Bro

uw

n

Jan

Bro

nk



experimenten leidden tot het ontstaan van de happening. Enkele publicaties: Silence (1961), A Year from Monday (1967), Diary: how to improve the world (you will only make matters worse) (1967). [38]

Campert, Remco (Den Haag 1929), schrijver, dichter. Zoon van de schrijver Jan Campert. Behoorde tot de Vijftigers. Schreef poëzie van grote eenvoud, door-trokken van ironie en melancholie, o.m.: Een standbeeld opwinden (1952), Berchtesgaden (1953), Met man en muis (1955), Het huis waar-in ik woonde (1955), Bij hoog en bij laag (1959), Hoera, Hoera (1965), Mijn leven’s liederen (1968). Schreef daarnaast proza, korte sfeervolle verhalen en humoristische ro-mans: Eendjes voeren (1954), Alle dagen feest (1955), De jongen met het mes (1958), Een ellen-dige nietsnut (1960), Het leven is verrukkulluk (1961), Liefdes schijnbewegingen (1963), Nacht op de kale dwerg (1964), Het gangstermeisje

Brückner, Prof, dr. Roland [97]

Buddingh’, C. (Cornelis Buddingh’, Dord-recht 1918; overleden 1985), dichter. Stu-deerde Engelse letterkunde en was redac-teur van Podium en Gard Sivik. Auteur van zeer persoonlijke, ontnuchterende en te-vens geestige poëzie. Bundels o.m.: Het geïr-riteerde lied (1941), Gorgelrijmen (1953), Zo is het dan ook nog weer eens een keer (1963), Deze kant boven (1965), 28 vel schrijfpapier (1967, samen met K. Schippers). Romans en ander proza o.m.: Misbruik wordt gestraft (1967), Leve het bruine monster (1969). Stelde de Citaten-Omni-bus samen. Buddingh’ beschikte over een opvallend stemgeluid, dat deed denken aan een misthoorn in de verte, waardoor het een vreemd genoegen was hem zijn eigen ge-dichten te horen voorlezen. Hij woonde en werkte in Dordrecht. [53]

Cage, John (Los Angeles, v.s., 1912; overle-den 1992), musicus, componist van experi-mentele muziek. Zijn ideeën hebben door publicaties en colleges aan meerdere Ame-rikaanse instellingen en universiteiten en door persoonlijke contacten (met o.a. Raus-chenberg) belangrijke invloed uitgeoefend op de beeldende kunst in de jaren ’60. Cage beschouwt de kunst als een proces dat iden-tiek behoort te zijn met het dagelijkse leven. Zijn muziek berust niet op een ratio-nele compositie maar gaat uit van toevals-structuren. Hij introduceerde de stilte als component van zijn stukken. Zijn theater-

Joh

n C

age

C. B

ud

din

gh’

Rem

co C

amp

ert



experimenten van de avant-garde die zich afzette tegen de oude esthetische opvattin-gen. Na zijn debuut als dichter (1947-1948) debuteerde hij als romancier met De Met-siers (1950), waarin Vlaams getint natura-lisme werd verruimd door Amerikaanse invloeden (Faulkner). Romans o.m.: De Koe-le Minnaar (1956), Omtrent Deedee (1964), Schaamte (1972). Hoogtepunten uit zijn po-ezie: De Oostakkerse Gedichten (1955), Een Ge-verfde Ruiter (1961). Claus schreef en bewerk-te toneelstukken als Een bruid in de morgen (1955), Suiker (1958), Mama, kijk, zonder han-den (1959), De Dans van de Reiger (1962), Tijl Uilenspiegel (1965, naar Ch. de Coster), Thy-estes (1966, naar Seneca), Masscheroen (1968, naar Mariken van Nimweghen). Claus maakte briljante vertalingen (Under Milkwood), films, en regisseerde toneelstukken. Hoe-wel zijn dandy-achtig uiterlijk anders deed vermoeden, was Claus een keiharde wer-ker. Hij woonde en werkte onder andere in Amsterdam. [23, 173]

Cler, Jan de (Den Haag 1915; overleden 2009), arts sinds 1963. Werkte als tekenaar-illustrator bij Machiel Wilmink in Voor-burg, bij Nijgh & Van Ditmar in Rotter-dam, en functioneerde tot mei 1940 als freelance ontwerper. Werd in de oorlog in Amersfoort kunstschilder en lid van het Amersfoorts Kunstenaarsgilde. Werkte in die periode voorts als electricien, fietsen-maker en illegaal zenderbouwer. Kwam na 1945 bij de kro terecht waar hij bekend werd door programma’s als ‘Negen heit de klok’, ‘Buffalo Bill’, ‘Spineuza’, ‘Theo Casi-on’, ‘De Wadders’, ‘kro-tje halfom’, ‘Bric à Brac’ en ‘Hup Holland Hup’. Begon in 1955

(1965), Tjeempie (1968). Woonde in Noord-Frankrijk op een boerderij. [173]

Christiani, Eddy (Eduard Christiani, Den Haag 1918), gitarist, zanger, compo-nist. Autodidact, leerde zichzelf gitaarspe-len, waarbij hij zich liet beïnvloeden door zijn idool Django Reinhardt. Hij introdu-ceerde in 1940 de eerste elektrische gitaar in Nederland. In de jaren ’50 werd Christi-ani vijf maal achtereen door de Tuney Tu-nes Poll aangewezen als Nederlands popu-lairste zanger; hij was de eerste vocalist die een Gouden Plaat kreeg, voor het nummer ‘Zeemanshart’. In 1965 kreeg hij van Co-namus de Gouden Harp voor bijzondere verdiensten op het gebied van de Neder-landse lichte muziek. Bekende composities zijn o.m.: ‘Zonnig Madeira’, ‘Zomernacht-feest’, ‘Ouwe Taaie’ en ‘Wilde Ganzen’. Hij maakte enige honderden grammofoonpla-ten. Werkte voornamelijk als gitarist. Eddy Christiani woont in Amstelveen. Eén van zijn wensdromen is een eigen zwembad in de vorm van een gitaar. [24, 52, 106, 108-111, 231]

Claus, Hugo (Brugge 1929; overleden 2008), schrijver, dichter, schilder, regisseur. Bezocht de academie voor beeldende kun-sten en de toneelschool in Gent. Als lid van de Cobra-groep (1950) nam hij deel aan de

Ed

dy

Ch

rist

ian

i

Hu

go C

lau

s



1940, joods zijnde, ontslagen werd. Zat tussen 1942 en 1945 ondergedoken. Leerde in die periode zaaien, maaien, rooien, ‘erwten’, bloemen dorsen, aardappels po-ten en melken. Blonk uit in karnen. Keer-de na 1945 terug in het filmbedrijf, waar hij bleef tot 1969. Maker en presentator

van tv-programma’s als ‘De Oude Draai-doos’ (1958-1969) en avro-skoop’ (sinds 1970). Bewerkte o.a. voor Johan Kaart en-kele kluchten. Publiceerde ‘Eus ontdekt West-Friesland’ (1946), ‘Uit de Oude Draai-doos’ (1960) en ‘Sterren kijken’ (1967). Si-mon van Collem was verbonden aan de centrale redactie van het weekblad Televi-zier. Hij woonde in Zandvoort. [22, 213]

Coster, Dirk (Delft, 1887-1956), criticus, essayist en journalist. Studeerde Neder-lands. Medeoprichter (1921) van het maand-blad De Stem. Toetste de literatuur aan zijn eigen humanistisch-religieuze en demo-cratische levensbeschouwing, waarbij hij de esthetiek van de Tachtigers bestreed. Werken: Marginalia (1919), Nieuwe Geluiden (1925, bloemlezing), Verzameld Proza (1925-1921), Het tweede boek der Marginalia (1939), Verzamelde Werken (1961). [104]

medicijnen te studeren. Hobby’s: knutse-len, electronica, lezen op elk gebied en sportvliegerij. Had een huisartsenpraktijk in Amsterdam. [204]

Coburn, Charles (1877-1961), Ameri-kaans acteur. Maakte carrière als toneelspe-ler, kwam op latere leeftijd bij de film, ex-celleerde, voornamelijk als deftige man, o.m. in ‘Road to Singapore’ (1939), ‘Gentle-men Prefer Blondes’ (1953), ‘Around the World in Eighty Days’. [96, 229]

Collem, Simon van (Amsterdam, Bur-gerziekenhuis, 1919; overleden 1989), jour-nalist, presentator en samensteller van tv-programma’s. Begon als jongste bediende op een filmverhuurkantoor, waar hij in

Jan

de

Cle

r

Sim

on

van

Co

llu

m

Ch

arle

s C

ob

urn



land. Hij nam deel aan songfestivals over de hele wereld en sleepte in Innsbruck (1968), Rio de Janeiro (1969), Mechelen (1969), Bulgarije (1971), Oostende (1972) en Joegoslavië (1972) belangrijke prijzen in de wacht. Had een paar eigen tv-shows en speelde een hoofdrol in een ncrv-tv-film van Henri Knap. Hits: ‘Zai Zai Zai’ en ‘Dans met mij’ (1968), ‘Mona Lisa’ (1969), ‘Agata’ en ‘Lady of the Night’ (1970), ‘De Clown’ en ‘Vrede’ (1971), ‘Hoort mij aan pessimisten’ (1972). [11]

Cremer, Jan (Enschede 1940), fenomeen, Literair Genie en Flying Dutchman, be-kend van Radio en Televisie. Nederlands meest beroemde en verkochte auteur (méér dan 12 miljoen boeken in 26 landen, o.a.: Verenigde Staten, Japan, Duitsland, Mexi-co en Engeland). Werd in 1957 Nationale Bekendheid toen hij als de eerste Cultu-rele Nozem zijn Peinture Barbarisme in de kunstwereld introduceerde. Schreef in 1962 zijn eerste boek Ik Jan Cremer en werd op slag wereldberoemd en miljonair. Zette met deze ‘literaire tijdbom’, die in record-tijd zelfs de Bijbelverkoop overschreed, de Lage Landen in vuur en vlam en bepaalde

Couperus, Louis (Louis Marie Anne Couperus, Den Haag 1863; De Steeg 1923), schrijver. Na zijn jeugd in Nederlands-In-dië te hebben doorgebracht, haalde hij zijn m.o. Nederlands, waarna hij zich ge-heel aan het schrijven wijdde. Woonde veel in het buitenland, van 1903 tot 1915 in Italië. Schreef, na een debuut met precieu-ze gedichten, de eerste grote Nederlandse psychologische roman Eline Vere (1889). De voorkeur van Couperus ging uit naar de decadente fin-de-siècle-sfeer in Haagse aristocratische kringen en de zwoele we-reld van de laat-Romeinse keizertijd. Be-kende werken o.m.: De boeken der kleine zie-len (1901-1903), Van oude menschen, de dingen die voorbijgaan (1906), Iskander (1920). Voorts schreef hij een column in het weekblad De Haagsche Post. [182, 184, 228]

Cramer, Ben (Bernard Kramer, Amster-dam 1947), zanger. Won in 1965 de 1e prijs in de Nationale Talentenjacht te Amster-dam, werd snel bekend en tevens een der meest bereisde jonge zangers van Neder-

Lou

is C

ou

per

us

Ben

Cra

mer

Jan

Cre

mer



Dempsey, Jack (William Harrison Dem-psey, Manassa, Colorado, v.s., 1895; overle-den 1983), Amerikaans bokser. Knock-out specialist. Tussen 1915 en het moment dat hij zich uit de ring terugtrok, leverde hij 142 gevechten, waarvan hij er 136 won (107 op k.o.). In 1926 verloor hij de wereldtitel op punten van Gene Funney. Zijn bijnaam ‘de Moker van Manassa’ dankte hij aan zijn vernietigende techniek en aan de ab-solute afwezigheid van medelijden met de tegenstander. [35]

Deyssel, Lodewijk van (Karel Alber-dingk Thijm, Hilversum 1864; Haarlem 1952), schrijver. Werkte een paar jaar in een boekhandel, wijdde zich daarna geheel aan het schrijven. Een der Tachtigers, redacteur van De Nieuwe Gids en een der belangrijkste woordvoerders van de om dit tijdschrift verzamelde auteurs. Schreef naturalisti-sche romans, daarna impressionistische prozagedichten, lyrisch kritisch proza, scheldkritieken en biografieën. [182, 184]

Doesburg, Theo van (Christiaan Küp-per, Utrecht 1883; Davos, Zwitserland, 1931), architect, dichter, schilder en kunst-criticus. Schreef fabels, toneelstukken, krantenartikelen en verzen, deed onder-zoekingen om schilderkunst en architec-tuur samen te brengen. Ging na een ont-moeting met Mondriaan abstracter schil-deren. Richtte met hem het tijdschrift De Stijl op (1917) dat grote invloed uitoefende op de ontwikkeling van de beeldende kunst in Nederland en Duitsland. Hield opschudding verwekkende lezingen, o.m. in het Bauhaus in Weimar. [89, 91]

daarmee de trend in de Nederlandse lite-ratuur. Schrijft reisverhalen, o.a. voor Pent-house en Avenue, maakte reizen over de hele wereld, o.a. Siberië, Mongolië, Zuid-Ame-rika, Alaska. Woonde in New York City, Cape Cod, Toscane en Amsterdam. [40, 55, 57, 79, 154, 229]

Delgorge, Marianne (Haarlem 1947), zangeres. Werd, terwijl ze andragogie stu-deerde, ontdekt en uitgezonden naar het festival van Knokke in 1967. Werkte voor radioprogramma’s als ‘Dag met een gaat-je’, ‘Gonk’ en ‘Cursief’ en voor tv-program-ma’s als ‘Snarenspul’ en ‘Doebiedoe’. Ma-rianne zong aanvankelijk graag het kriti-sche lied, maar wijdt zich sinds 1971 weer het liefst aan amusement. Zij woont in Amsterdam. [16]

Mar

ian

ne

Del

gorg

e

Lod

ewij

k v

an D

eyss

el

Jack

Dem

psy



Verlangen’, opgevoerd op televisie en vele jaren in theaters – tot in de Berlijnse Schaubühne. [12, 37]

Duys, Willem (Bussum 1928; overleden 2011), tv-presentator, muziekexpert. Zwierf, na eindexamen hbs-B in 1947 door Frank-rijk en Engeland, was daarna o.m. journa-list, copywriter, public relations man in de platenindustrie, directeur Collectieve Grammofoonplaten Campagne, directeur van zijn eigen platenmaatschappij ‘Ira-mac’ die het legendarische ‘Mien, waar is me feestneus’ van Toon Hermans lanceer-de. Voor de radio deed hij tal van reporta-ges en nog steeds ‘Muziek-Mozaïek’. Voor de tv o.m. de programma’s ‘Flits’, ‘Jonge mensen op weg naar het concertpodium’, ‘Grand Gala du Disque’, ‘Eurovisie Song-festival’, tennisreportages en nog steeds ‘Voor de vuist weg’. Hij schreef o.m. 12 Ra-dion Dierenboekjes, 20 kinderboekjes in het Engels, honderden platenhoesteksten, twee bundels gedichten en het boek Voor mijn vuist weg. Hij was getrouwd met Maria

Doorn, Johnny van (Johan van Doorn, Beekbergen 1944; overleden 1991), schrij-ver, dichter, entertainer. Ook wel genoemd Johnny the Self kicker. Eerste officiële optre-den voor publiek in het Carnegie Hotel te Arnhem met het klankgedicht ‘Vuurwerk’ (1960). Daarna honderden optredens in Nederland en België met ‘woeste nietsont-ziende demagogische acts’ (versneld lezen van Shakespeare, The Electric Jesus and the Electric Goebbels e.a.). Dichtbundels: Een nieuwe Mongool (1966), De Heilige Huichelaar (1968). Maakte vooral furore met het ‘très chique en universele’ gedicht ‘Een Magis-trale Stralende Zon’. Lp Negram-Delta ‘Joh-nny’ (1968). ‘Vanaf 1970,’ schrijft hij zelf, ‘komt er gestaag een einde aan de opgebla-zen image van the Selfkicker; ik keer terug naar het bescheidene, naar Johan van Doorn gewoon weer. Begin te schrijven aan het boek Mijn Kleine Hersentjes.’ Eind 1971 tv-show ‘Show tussen de schuifdeuren’. Johnny van Doorn schreef een column in De Haagse Post. Hij woonde in Amsterdam-Noord waar hij over zichzelf nog typte: ‘Trendsetter. Poète maudit. En eigenlijk in wezen een vijand van de etikettering. Wat nu? Moet bescheiden blijven, bovenal. Zeg maar gewoon Johnny tegen me. Rusteloos wezen, no stop. Warbol. Arnhemse zenuw-bal. Meester van de chaos.’ Johnny van Doorn acteerde samen met Armando en Cherry Duyns in ‘Herenleed’. [53]

Duyns, Cherry (Wuppertal-Elberfeld 1944) schrijver, documentair filmmaker, regisseur. Schreef en speelde samen met Armando over een periode van 25 jaar ‘He-renleed’, ‘programma’s van Weemoed en

Wil

lem

Du

ys

Joh

nn

y va

n D

oo

rn

Ch

erry

Du

yns



en een ‘Hangend Baksteenmuurtje’ dat een trap verdeelt. Te Amalfi bracht hij franje aan langs de rand van een gebouw. Voorts ontwierp hij een met geglazuurde tegels af-gebiesde ‘Straathoek’. Befaamd zijn ook de ‘O.K.-pieces’, foto’s waarop schilderij met geschilderde letter O, waarnaast de kunste-naar dan met zijn lichaam de letter K vormt. Hij voerde dit project ook uit met een Gel-derse rookworst die de letter O vormt. Een hoogtepunt uit het oeuvre van Ger van Elk is ‘Um den Pisch’, waarvoor hij dit schilde-rij van Paul Klee in het echt nabouwde en de vis met mes en vork opat. Van Elk werkt met media als film en fotografie. Hij woont en werkt in Amsterdam. [203]

Eyk, Tonny (Teunis Eikelboom, Den Haag 1940), musicus, orkestleider, arran-geur, componist. Vormde in 1947 met zijn tweelingzusje Jeanne het accordeonduo ‘Les Deux Jeateux’. Na zijn eerste radio- (1950) en tv-optredens (1954) maakte hij buitenlandse tournees waarbij hij in 1957 met bierflesjes werd bekogeld tijdens een optreden van rock and roll-koning Bill Haley. Studeerde van 1958-1965 op het Ko-ninklijk Conservatorium in Den Haag, hoofdvak trombone. Vormde op 7-jarige leeftijd een accordeon-duo met zijn twee-lingzuster. Was onder meer orkestleider bij de Johnny en Rijk-shows. Componeerde

Caecilia Weiss, heeft drie kinderen, 11.000 lp’s, 3 komplete afspeelapparaturen, een zwembad en een groot huis in Blaricum. Hoewel hij geen noot kon lezen, speelde Willem Duys verbazend goed piano. [109]

Edelmann, Heinz (Duitsland 1934; over-leden 2009), illustrator en tekenaar. Zat in Düsseldorf op de academie. Tekende o.m. de Beatles-film ‘Yellow Submarine’. Schreef verschillende draaiboeken, o.m één over Gulliver’s reizen, dat werd afgewezen omdat er teveel parallellen in werden ont-dekt met de huidige Amerikaanse samenle-ving, waartegenover Edelmann zich kri-tisch opstelt. Ontwierp de boekomslagen voor de politieke Reihe Hanser-serie, maakte tekeningen en illustraties voor tijd-schriften, affiches en advertenties. Zijn stijl, die veel werd nagevolgd, omschreef hij zelf als ‘commercieel surrealisme’. Hij exposeerde ook wel vrij werk. [158]

Elk, Ger van (Amsterdam 1941), beeldend kunstenaar. Exposeerde op internationale tentoonstellingen. Maakte assemblages van gecombineerde objecten als ‘Cuisine Hollandaise, Koloniale Stijl’, waarvoor hij een theepot op een komfoortje plaatste in een met borrelend water gevuld aquarium. Stelde later een ‘Kampeertent’ ten toon in een binnenruimte (het Stedelijk Museum)

Ger

van

Elk


Zalig zijn de schelen

Documents

Transcript of Zalig zijn de schelen