www.vilans.nl

VilansKennisinstituut voor de

Langdurende Zorg Kenniscirkel Domotica voor Wonen en

Zorgwww.domoticawonenzorg.nl

Johan van der Leeuw

www.vilans.nl

Wat is domotica?

• Voor wonen en zorg: hoogtechnologische toepassingen (electronica) in een woning ter ondersteuning van het langer zelfstandig blijven wonen van ouderen en andere zorgdoelgroepen

www.vilans.nl

Domotica: historie• Vanaf eind jaren ’90:domotica voor brede doelgroep zelfstandig wonende ouderen

• Vanaf 2000: voor het kleinschalig groepswonen voor mensen met dementie

• Vanaf 2006: voor thuiswonende mensen met dementie, met partner/mantelzorger en nu ook alleenwonenden

www.vilans.nl

Kleinschalig groepswonen • In 2000: eerste functioneel Programma van Eisen (PvE)-> start en ijkpunt voor een domoticatoepassing

• 2004: publicatie functioneel PvE, versie 1.0

• In 2004 en 2006/2007 -> oplevering eerste voorbeeldprojecten -> Molenkwartier, Maassluis (Argos Zorggroep) en Leo Polak, Amsterdam (Osiragroep & Woonzorg Nederland)

• Realisatie Leo Polak: presentatieHenk Nouws, adviseur voor OsiragroepVanaf 2003

www.vilans.nl

Stand van zaken 2008• Afgerond evaluatieonderzoek Leo Polak, uitgevoerd door VUmc, Alzheimercentrum en GGD Amsterdam -> presentatie Steve Lauriks

• Vilans: Aangepast Functioneel Programma van Eisen -> versie 1.2 -> www.domoticawonenzorg.nl

• Nog weinig nieuwe groepswoningen met volledige domotica: o.a. Amethist, Opella -> één groepswoning

• Als domotica wordt toegepast is dat beperkt.

www.vilans.nl

Doelen toepassing domotica

• Verhoging van de kwaliteit van leven van de bewoners: welzijn, gemak en comfort

• Ondersteuning van het zorgpersoneel, vermindering van de werkdruk

• Zijn deze doelen bereikt? -> centrale vraagstelling in het onderzoek

www.vilans.nl

Functioneel PvE, versie 1.2 (2008)

• Aanzienlijk gewijzigd ten opzichte van voorgaande versies

• Meer los van de specifieke setting Leo Polak

• Inbreng nieuwe technologie en kennis: ambient intelligent-technologie, biologisch stimulerende verlichting

www.vilans.nl

Functioneel PvE, versie 1.2 (2008)

• Functiegroep 1: Bewakingsfuncties op mogelijke noodsituaties: overdag en/of in de nacht

• Groep 2:Preventie en detectie op dwalen

• Groep 3:Functies omtrent licht

www.vilans.nl

Groep 1.Signalering noodsituaties

• Nieuw: verlaten kamer melding in de nacht met behulp van ambient intelligent-technologie

• Pas melding als bewegingssensoren in een bepaalde volgorde een signaal afgeven

• Tellen personen in het vertrek• Ambient Intelligent: een computerprogramma analyseert en interpreteert de signalen van

de sensoren

www.vilans.nl

2.Preventie en detectie op dwalen

• Nieuw: geselecteerde bewoners mogen de groepswoning verlaten en naar buiten gaan

• Melding wordt gemaakt als de bewoner naar buiten gaat.

• Op een elektronisch kaartbeeld is bewoner in de buitenruimte terug te vinden

• Technologie: laatste jaar (minimaal)4

producten op de Nederlandse markt specifiek voor het terugvinden dwalende dementerenden in de openbare ruimte -> op basis van GPS-technologie

www.vilans.nl

2.Preventie en detectie op dwalen ->vervolg

• Een deel van deze nieuwe producten lijkt geschikt voor toepassing bij ook kleinschalig groepswoning door toevoeging dwaaldetectie: melding bij passage deur.

• MAAR: producenten beloven meestal (te) veel• Vilans in opdracht van Provincie Utrecht: grootschalig gebruiksonderzoek GPS voor dementerenden met 4 producten -> betrouwbaar en draagbaar? Kosten?

• Eind 2008 gereed

www.vilans.nl

3. Functies omtrent licht• Nieuw: biologisch stimulerende verlichting

• Nachtelijke onrust wordt veroorzaakt door verstoorde biologische klok

• Netherlands Institute for Neuroscience e.a.: blauw verrijkt licht > 1000 lux gedurende aantal uur overdag synchroniseert biologische klok -> verbetering slaap/waakritme + vermindering achteruitgang cognitie (beperkt)

www.vilans.nl

Biologisch stimulerende verlichting vervolg

• Toegepast in groepswonen dementerenden: Bieslandhof te Delft, Pieter van Foreest

• Vilans en zorgorganisatie Vivre, Maastricht, financiering Bouwcollege: project dynamische verlichting inc.biologisch stimulerende verlichting met onderzoek (controlegroep)in donker seizoen 2008/2009

www.vilans.nl

Biologisch stimulerende verlichting vervolg

• Verwerkt in de lichtarmaturen• Dynamische verlichting: Aansturing verlichting op tijdstip van de dag, actueel daglichtniveau

www.vilans.nl

Domotica in kleinschalig groepswonen

• Alleen in nieuwbouw door veel bekabeling -> maakt deel uit van nieuwbouwproces <-> groot verschil met domotica thuiswonende dementerenden

• Presentatie Wim Bakker, Woonzorg Nederland in workshops:ervaringen vanuit de bouw

• System integration:koppeling van diverse systemen van verschillende leveranciers -> bij Leo Polak 6 systemen, bij Amethist 2 systemen

• System integrator: verantwoordelijk voor de werking van het geheel

www.vilans.nl

Realisatieproces

• Stap 1: Vilans-publicatie aanzet functioneel Programma van Eisen toepassen voor eigen project

• 2. Hiermee een system integrator contracteren

• 3. Voorbereiding nieuwbouw -> bekabeling• 3. Keuze diverse sub-systemen op voorstel system integrator

• 4. System Integrator installeert het zelf niet -> doet het elektrotechnisch installatiebedrijf -> onderaannemer van de hoofdaannemer van het bouwprojectMet ondersteuning door system integrator

www.vilans.nl

Camera’s of geen camera’s?

• Voorbeeldprojecten Molenkwartier, Leo Polak en Amethist: geen camera’s

• Voor groepswoningen bij verpleeghuis Lückerheide en verpleeghuis zelf: nachtzichtcamera’s met beeld- en geluidsinterpretatie ter ondersteuning van de nachtzorg

• Groepswoningen: camera’s in de verkeersruimten en bij beperkt deel van de bewoners als opsta-alarmering (‘’bandeloze zorg’’)

• Als camera’s beweging signaleren -> melding naar avond- en nachtzorg

• Op PDA -> plattegrond met positie camera’s -> beeld op te roepen

www.vilans.nl

Camera’s of geen camera’s?

www.vilans.nl

Nachtzorg Lückerheide

• In de avond en nacht is er geen nachtzorg in de groepswoningen zelf

• Wel in de directe nabijheid -> verpleeghuis• Geen nachtelijke rondes door de groepswoningen -> volledig vertrouwen in de bewakingstechnologie

• Stelling: door de camera-technologie hebben de bewoners meer privacy -> want er zijn geen nachtelijke rondes meer

www.vilans.nl

Ethiek van domotica in de zorg

• Nachtzichtcamera’s met beeldinterpretatie• GPS voor dementerenden• Ambient Intelligent-technologie

• Nieuwe mogelijkheden voor het geven van meer vrijheid aan bewoners, beperking inzet “klassieke” middelen -> “bandeloze zorg”

• Tegelijkertijd nieuwe ethische vraagstukken• Presentatie Cees Hertogh, VUmc

www.vilans.nl

Domotica voor thuiswonende dementerenden

• In ontwikkeling (NL)vanaf circa 2006• Kenmerkend: overal plaatsbaar waar men woont (en verplaatsbaar) -> NIET gekoppeld aan bouwproces

• Volgens de stadia van dementie:• 1. “Niet pluis”/diagnose-> systemen Tunstall Lifestyle Monitoring en Caring Home-> Vanaf dit stadium toe te passen tot en met de eindfase

www.vilans.nl

Domotica voor thuiswonende dementerenden

• Tunstall Lifestyle Monitoring en Caring Home

-> ondersteuning diagnose en later behandel- en zorgproces door informatie over dagelijks levenspatroon en veranderingen hierin

-> vooral bij alleenwonenden, als er geen partner is als informatiebron

www.vilans.nl

Domotica voor thuiswonende dementerenden

www.vilans.nl

Domotica voor thuiswonende dementerenden

• Tunstall Lifestyle Monitoring en Caring Home

-> Sensoren verspreid in de woning met achterliggend computerprogramma -> ambient intelligent-technologie

-> Projecten, Vilans:Tunstall Lifestyle Monitoring: 1)Vivre, Maastricht (afgerond)-> niet specifiek dementerenden2)Lopend: Team 290 Groningen: casemanagement voor dementerenden

www.vilans.nl

Caring Home.nl

• Domoticasysteem door Vilans rechtstreeks uit de Verenigde Staten gehaald

• Volgen dagelijks levenspatroon en lichte veiligheid• Project Caring Home.nl: Proteion/Thuiszorg Noord-Limburg -> nog niet specifiek op dementerenden gericht

• Presentatie Tunstall Lifestyle Monitoring en Caring Home.nl: Charles Willems, Vilans

-> workshops

www.vilans.nl

Day-navigator

Beginstadium van dementie/milde dementie

-> ondersteuning van geheugen en cognitie via ICT-> Europees ontwikkelingsproject COGKNOW met deelname van o.a. VUmc/Alzheimercentrum

-> Presentatie: Rose-Marie Droës -> workshops

www.vilans.nl

Nieuwe vorm van respijtzorg 1

Middenstadium van dementie

-> Doel: vermindering van de druk op partner/mantelzorger, zodat aanvraag indicatie opname uitgesteld wordt

-> Functioneel Programma van Eisen Domotica voor Thuiswonende mensen met dementie, versie 1.0, november 2007 -> www.domoticawonenzorg.nl

-> Hoofdbestanddeel:Partner/mantelzorger kan het huis tijdelijk verlaten en de dementerende wordt:

www.vilans.nl

Nieuwe vorm van respijtzorg 2

Midden stadium van dementie

1) Op afstand bewaakt door zorgorganisatie met actieve rol bemensde zorgcentrale -> circa zes systemen geschikt

-> Project Zorggroep Noord-Limburg & Demonstratiewoning Domotica voor dementerenden met een partner, Careyn

Vlaardingen -> workshop Vilans

www.vilans.nl

Nieuwe vorm van respijtzorg 3

Middenstadium van dementie

-> 2) door sensorennetwerk en computerprogramma in de woning bewaakt met minder actieve rol bemensde centrale of geen bemensde centrale -> ambient intelligent-technologieVooralsnog één systeem in ontwikkeling: UAS (Unattended Autonomous Surveillance -> automatische & autonome bewaking) van TNO Defensie en Veiligheid

-> zie project Zorgpalet Baarn/Soest, TNO en Vilans

www.vilans.nl

Verpleeghuiszorg aan huis

Eindstadium van dementie

-> Na indicatie voor opname toch thuis blijven wonen met Volledig Pakket Thuis -> VPT-regeling -> Peter Kruithof, VWS

UAS-systeem van TNO -> Zorgpalet Baarn/Soest & Vilans: Ook alleenwonende mensen met dementie in eindstadium inc.

dwaalneigingen blijven thuiswonen-> zie stand Vilans

www.vilans.nl

UAS• Ambient Intelligent:sensorennetwerk en computerprogramma in de woning

• Sterk accent op veiligheid• Signalering van een noodsituatie zonder een knop te behoeven bedienen op enig moment en zonder techniek te dragen

• Dwaaldetectie zonder techniek te dragen, programmeerbaar voor bijvoorbeeld alleen de nacht

www.vilans.nl

Praktijk Zorgpalet Baarn/Soest

• Van de 20 cliënten met systeem -> drie thuis overleden, waarvan één dementerende

• Systemen verhuist naar volgende cliënten -> verplaatsbaar

• Nieuwe standaard voor draadloze domotica: ZigBee -> sensoren werken 2-3 jaar op één batterij

www.vilans.nl

Praktijk Zorgpalet Baarn/Soest

• Casus 1: cliënt op de grond in de keuken, niet bewusteloos -> systeem signaleert na 15 minuten deze situatie en maakt melding -> sms-bericht met melding waar binnen de woning -> hulpverlener gaat bij binnenkomst rechtstreeks naar de keuken

• Cliënt bewoog wel, maar kon niet naar de telefoon

www.vilans.nl

dwaalsignalering en -preventie

• Casus 3: Dementerende vrouw met beginnende nachtelijke onrust

• Dwaaldetectie en –preventie zonder te dragen techniek is geprogrammeerd van 0.00 tot 7.00 uur

• Elke ochtend om circa 7.00 uur opent zij de achterdeur om de achtertuin in te gaan

• Wordt gesignaleerd -> telefoon gaat over met een harde, klassieke rinkel (= dwaalpreventie)

• Mevr. keert om en neemt de telefoon op -> systeem spreekt een boodschap

• Blijft vervolgens binnen

• Weet zich niets te herinneren dat ze ‘s nachts

gebeld wordt

www.vilans.nl

Praktijk: dwaalsignalering en -preventie

• Vervolg casus 3: na analyse door TNO lijkt het meest waarschijnlijk dat zij elke ochtend om 7 uur de kat uitlaat en daarvoor de achterdeur opent -> dus geen dwaalneiging

• Programmering dwaaldetectie en –preventie aangepast: van 0.00 uur tot 6.30 uur

www.vilans.nl

Meer weten?

• Abonnement Kenniscirkel Domotica voor Wonen en Zorg -> www.domoticawonenzorg.nl -> aparte webrubrieken over domotica in het kleinschalig groepswonen voor dementerenden en domotica voor thuiswonende mensen met dementie