IK■pMHfgjj

mM

^ 3 S

Bw pp

WW/f%WM/7 a «^BSS

tiga tegsss®llllSlIl

Ü^SSÊH

■N&Sy-'-tr1

*053%!®ÉI Mfei

wm,- 'WI

# / S S l S4Müèsllte& e sgga^

s : : «—

i | j , fS

K Q SSSrP^

§ ^ s

- ~

SPECIMEN PHILOSOPHICUMINAUGURALE,

Meteoris ignitis.

D. J O H A N N I S W E S S E L I I ,S. S. T H E O L . D O C T. HU JÜ SQ U E F A C U L T A T IS , U T E T O R A T 0 -

RIAE SACRAE IN ACAD. LUGD. BAT. FR O FESSO R ISO R D IN A R II , ET ECCLESIAE LEIDENSIS PA STO R I*.

NEC NONAmpliffimi Senatus Academici Confeufu ,

NobiliJJimae F a CULTATIS P h i L0S0PH IC A E Deer eta,PRO GRADU DOCTORATUS ET MAGISTERU,

iummifque in P h i l o 's o p h i a & A r t i b u s L i b e S - A L I B u ®Honoribus, & Friviltgiis, rite, ac legitime coniequendis,

FRIDERÏCUS BERNARDUS ALBINUS, Luc®. Ba*-Ad diem 22. Decembris, ab bora 8 ad 10, loco folito»

L U G D U N I B A T A F O R U M ,

Apod H E N R I GUM M U L H O V I U M . 174»,

D E

H U 0 D ,

ANNUENTE DEO TER OPT. MAX.

Ex Au cl or it ate Magnifici ReSloris,

Publico ac folentti Examine fubmittit

/R.UNIVA(otRUOTHEEKJVl e d w

llS u :tea. ‘M

4W.¥ W .

W

, ! '>"> -J/ . : * i

jlsa fS K d i lïa jj !' a'ï QTp off* u g /J ig c in4üaut.*aRi-I sus :T" A

. ubcöü tKjinöa ;ünij<aal o:;

, ^ dJ *-suf£ a j d ;^3 i i m

.o1|Si\(<»o\ ,o i &a O r a l «a .S2 EM.b Sftü

,\i tcj $ o a'kt .k i ' i .vdu a, *K P i v-,o i u u jlvl w ij ©.. fi «é& k h v ^

Pag. t

S P E C I M E N

D E

METEORIS IGNITIS.

P R O OE M I U M.

. M ifputaturus de aliqua re pro Gra-| | | du Dodoratus in Philofophia ac

A rtium Liberalium Magi/lerioconfequendis, talent eligendam ejfeputavi j quae multiplici rerum le-d u non injucundarum varietate

meant in fcribendo tenuitatem compenfare aliquomodo pojjït. Cui injlituto meo non aliena vija

fu n t Meteora quae dicunpir Ignita. D e quibus,A ante*

a S P E C I M E N .

anteqmm agere incipiam, primum a Vobis,ƒ quos habebo, Lettor es, majorem in modumpeto , «o» ejjfe judices,benigni.

Tk j r tT iu ^ . a Graecis praeter alia etiam dicuntur quaej V l font circa locum aftris vicinum , ut ex BudeoStephanus •; qu iadd it, alios interpretari, quae fopranos font, in aëre videlicet aut coelo. A Phyficis au-tem hodie dicuntur phaenoména quaedam in aëre exci-tata trium generum, ut dividunt, aquofa, aèrea ytgm*ta. Quorum quae ignita dicuntur , de quibus ferme­re'aegredior , apparent ignis fpede, varus autem mo-dis. Praecipua font haec: Stellae cadentes, tfdijcur-rentes, Helenae, ac Cajlores & Polluces, Jmbulmes,jgnes lambentes, Fulgura, |gf Fulmina cum Tomtru,Bolides, aliique Globi Igniti.

LD ö cadentibus , difcurrentibus.

4 j T V ;r atmofpbaeram hue illue moveri animadver-JL ^ tuntur globi quidam ignis modo lucentes »

iiqüe parvi, magnitudine ftellae quam dicunt opticam:Seneca appellat ° volantia Jidera. ■ _

Eornm aliqui cadunt in terram, fpecie ftellae de coe»

a Thefaur. Ling. Graec.' 4 Quaeft. Natur. Lib. »» CAp. 3.

DE METE OR IS Ï G N I T I 1 gip eadentis, ex quo dicilntur Stellac cadentes: de qui*Bus eleganter Ovidius *,„ A t rhaëthon, rutilos flamma populante capillos»,, Volvitur in praeceps, longoque per aëra tra&tt>, fe rtu r; ut interdum de coelo ftella fereno» Et fi non cecidit, potuit cecidifle videriHae aliquando, dum cadunt, cauda donantur. Qiio4|fi plures ceciderint, ventos fecuturos denuntiare hocvolunt; ut Virgilius 4,» Saepe etiam ftellas, vento impendente , r videbils> Praecipites coelo labis noéliique per umbrasn Flammarum longos a tergo albefcere traéhis «.

Aliqui decurrunt per tranfverfum, quail ab alia ftellaad aliam; quas dicunt Stellas difcurrentes e. Jamque* Plinio r annotatus difcurfus ftellarum. Quae autemex ftellis illis paullo majores funt, vel regulariter nonmoventur >vel caudam poft fe trahuntjhae a quibufdamappellantur Caprae fa it antes, quarum meminit Arifto-ftotelës», & Seneca A Ejus generis quoque funt, quo»aliqui vocant Dracones volantes V

y- In locis, ubi talis ftella ceciderat, invent!materies quaedam gjutinola & tenax, cx alb.Q flave-fcerïs, neque amplius inflammanda.

• V* 3. lufitari autem easpoflumus arte chemica, cam-phorarn & nitrum ac limum terreftrem irrigata v ino,

vclc Metam. Lib. II. Fab. 1. 319. feq,d Georg. Lib. I f . 365 -36/.e Stock Exercit. hyf. Cap. XIII. §. 3# . a. 9.f Hift. Nat. Lib. II. Cap. 36.g Meteorolog. Lib. L Cap. 4.H Quaeft. Nat. Lib. I. Cap. i.i Hambergen Elem. Phyf. Cap.4XI, % tog,, n. 3. 4 j . ’

A 2'

£ Z l ‘ 5 P Ê C ï 'M ' E ' '1ST-

vel fpiritii viriï, fimul in formam globi compingendo",eumque incenfum per aëra projiciendo.* Refert illeftellam ta lem rem anen te etiam foece fimili k.

4,.- Quibus in atmofphaera excitandis s inveniriin ea materiam idoneam , cauffafque; apparebit poftea5.ubi de fulminibus agam.

De Helenis, ac Cajloribus £2? Poilucïbus::5. 1. | 7*xigUae quaedam funt flammulae m mari,tem-

JuV pore tempeftatum utplurimum, animadvertifolitae, quae vel hue illue lè m ovent, veiinüdent malis, fu-nibus, aliifve navium partibus. Appellantur etiam Ignes'Santti Helmi. Siautem flammula talis appareat Iblitaria,,eft Helena : fi gemina, funt Cajlor & Pollux K

Memorabilis iuperflitio Veteram , qui putabant foli-tariam talem flammulam tempeftatem portendere, acpeflimi efle ominis ; geminam vero boni. Unum mo-do audianaus diferte fcribentem Plinium: „ Vidi „ in-quit “ „ noóturnis militum vigiliis inhaerere pilis pro5> vallo fulgorem effigie ea. E t antennis navigantium,,j aliifque navium partibus, ceu vocali quodam fono in-„ fiftunt , ut volucres fedem ex lede mutantes r gra-,, ves, cum folitariae venêre, mergentelque navigia:„ & fi in carinae ima deciderint, exurentes: geminae„ autem lalutares, profperi curliis praenunciaerqna-

r 1 „ rumk Muflchenbr. Elem. Phyf. Cap, XE. §. p83. . «i1 Cartes. Meteor. Cap. VILm Hift. Nat.. Lib, II, Cap! 37.

D E M E T Ë O R I S I G N I T I S . Priim adventu fugari diram illam ac minacem, appel-

„ latamque Helenam ferunt. Et ob id Polluci & Cafto-„ ri id numen affignant; eoufque in mari: Deos invo--„ cant „r De quo & Seneca Aliique. De Helena:Cardanus0: ,, Helenae fidus cadens etiam aenea vafa5, colliqualTe, certum fubmerfionis nuncium: nam fo-„ lum in gravibus accidere tempeftatibus,,.

$. 2. Nautae animadvertifle fe dicunt , flammulashas efle pifciculos tenellos lucentes, qui cum fluótibusin fpumam collifi, & in altum exculïi, in qualibet par­te navium haereant, luceantque K

litD e AmbulonibuSr

$. r .'1 Ambnlones dicuntur quoque Ignes fatui & er~ratici, qui’ in atmofphaera non procul a ter­

ra , quafi volitant. De quibus fortalTe intelligendus L i-vius, cum ait^ „ Littora crebris ignifous firllme,,. A m -bulonum autem alii magnitudinis fünt flammae cande-lae, iique proprie Ignes fatuL Alii longitudiriis pedumaliquot, craflitudmis praeterpropter pedis unius, di­cuntur Trabes ardent es*.Êl H ï ignes praegrediuntur viatoribus, fugiuntquc eos,

Scb Quaeff. Nat. Lib. I. Cap. i , J8& .qs'j ,v ~f v ! .JK’nV' t h $

0 Lib II. de Subtil.-p Muffchenbr. Elem. Phyf. Cap. XL. §. p84-q Hift. Lib. XX LI, Cap. i.*1 Hamberg. Slem. Phyf. Cap. XI. §. dop. n. x. & 2.

A 3

ë S P E C I M E N

& deducunt in devia: fugientea autem infequuntur.Cardanus’ fcribit: „C onting it, u t praeter id dum cre-„ pitant > hi ignes pariant inconditas etiam voces„ quafdam atque humanis fimillimas, unde credulis,, quibufdam perfuafum e f t , animas defun&orum his„ ignibus circumdatas expiari atque purgari. Sed non5, effe propria humanis corponbus haec indicat, quod33 etiam in coquinis & cloacis ubique fordes animalium3 , occiforujn expurgant 5 & alia videri foleant. lmpo-3 , nunt tarnen alia multis , & terrent non immerito33 pavidos ,3. Sennertus * autem : 33 Interdum etiam3 , diaboli, qui hominum perniciem fëmper mcditetur,3, omnefque occafiones nocendi quaerat 5 illufiones &j, fraudes hic concurrere, vix negandum effe,,. Et exBodino u CamerariusT: „ L u d ib n a Daemonum effe,,, vel hoc argumento convinci poteft, quod fibilo pro-3 , cul etiam vocati celerrime advolant , & vocantem„ necan t, aut crudelilTime torquent, nifi feneftram,„ qua venientem viderit, repente concludat: Viatores,3 etiam in flumina, aut periculofa praecipitia fequen-3, tes deducunt, qtiosarccre fi voles, clara voce Deum„ appeltere, aut pronum facie terram contingente ada-„ rar? oportet; boe amuletum majoribus noftris de*,3 bemus 3 3 . ' ‘ > ■■

5. 2. Pulchre Newtonus " , „ Ignis fatuus, eb va-h por fine calore lucens „. Animadvertuntur in locis

uli-s de Variet. Lib. XIV. Cap. <Sp.t de Meteor. Cap. 2. -Ui Th. Natut. Lic>. U><rf 'w __ ___

IV. P u t. 63.

DE M E T È O R I S I Ö NT T I S. >tdiginofis , pinguibus, paltidofis; unde Newtonusait x, „ vapor es ex aquis putridis, ignes fatuos vulgo„ appellari Animadvertuntur quoque in coemete-riis, in campis ubi magna fa&a eft hominum ftrages,prope patibula ac fimetaJ Quare vix dubium eft,quinfint materies quaedam phofphorea, calore ex putrefa-étis cadaveribus, aliifque rebus fimilibus d a ta , velperiautem condenfata afrigore, ac lucens. Nota quoquere se ll, putrefa&a vegetantia & anim antia, vel parteseorum , certo modo traótata , exhibere phofphorum ,Iucentem in tenebris, naturae vifcidae & lubricae , qua-lis animadverla eft ambulonum natura *. Lucent prae-terea pifciculi putrefa&i, eorumque fpinae. Exfpiratio*nes autem lulphureas efficere flammulas fimiles pofte,u t obfervantur in locis fylvae Hercyniae, exiftimat Cla-riilbnus Hoffmannus v

I V.

D e Ignibus lambentibm.

f. i . Tgnis lambens flammulae exiguae limile quideft, cuilibet parti corporis animalis infidens

utpuerorura capiti, equorum jubis, pilis, hallis, cly-pdSj,

x Ibid. Fag. 34r.y Stock. Exercit. Phyf. Cap. XIII. §. 35?.z Ibid. Cap. XI. §. 328. & Muflchenbr. Elena. Phy£ Cap. XL.

S 985 .« Upufc. FathoL Praft Dec. D. Diff. VI. §. **&

8 S P E C I M E N

peis, &c. Quorum frequens apud Veteres mentio e ll,qui magiii eos fecerunt. Ita caput Servii Tullii arfiflaLivius trad itb his verbis: „ Puero dormienti, cui Ser-j, vio Tullio nomen fuitj caput arfilTe ferunt multo-„ rum in confpedu. Plurimo igitur clamore indead„ tantae rei miraculum o rto , excitum Regem. & quumw quidam familiarium aquam ad rellinguendum ferret,,5 ab Regina retentum: fedatoque earn tumultu, mo-„ veri r vetuifTe puerum donee fua fponte experredus.„ eflet. Mox cum fomno & Hammam abiifle. Turn,, abdu&o in fecretum viro Tanaquil, Videfne Tu pue-„ ru tohunc, inqtiit, quern tam bumili cultu educamus?h -S t i f t licet hunc lumen quondam rebus nojlris dubiis fu~.

praefidiumque regiae afflitlae. proinde mater,£ tie m ingentis publice prwatimque decor is., omniJn-^■'dulgentia nojlra mtriamus. Inae puerum liberum.lo-„ Co coeptum haberi, erudirique artibus, quibus inge-5, nia ad magnae fortunac cultum excitantur. Evenit

facile, quod Diis cordi eflbt,,. Idem refert AureliusV idor 6*, & Florasd. De tali quoque V irgilius',, , Ecce levis fummo de vertice vifus Juli„ Fundere lumen apex, taduque innoxia molli„ Lambere flammacomas,&^ircumtemporapafci,,. jrSimilia narratr Valerius Maximusde Lucio Marcio. E tL bviusz ,ycaput Vulcani arlifle,,: & h„ in Siciliamilitibüs ali-

„ quoth Hift. Lib. I. Cap. 39.c de Viris Illuftr. Cap. VIL.d Lib. I. Cap. 6.e AEneid. Lib. II. f . 682. feq.f Lib. I. Cap, 6.2 Hift. Lib.- kXXlV. Cap. 44-h Lib. XXII. Cap. L * - - - • - f f f '

D E . M E T E O R I S I Q N I T I S . 9

„ quot fpicula, in Sardinia autem in muro circumeunti e-„ quiti, fcipionem, quem manu tenuerat, arfifle,,. Mi-rara hujus phaenomeni hiftoriam narrat Cardanus 1,Iiis verbis: „ In ter miracula hominis magnum illud,, cenleri debet, quod ciiidam monacho Carmelitani„ ordinis.j per annos tredecim perpetuos evenit: nam„ quoties capitium reducebat ad occiput , fcintillae i-„ gnis è capillis erumpebant. Atque ea de caufa ad„ convivia frequenter vocabatur. • Cafu fiebat, quod„ etiam arte facere licet: in obfcuro facilius, qupniam„ & fine igne multa fplendorem ignis emittunt,,. Ad-de quod fcribit BacoVerulamiusk: „A tque certiflimum„ eft> circa equum in itinere fudantem, no&u & fuda„ tempeftate apparuiffe quandoque corufcationem quan-5, dam abfque manifefto calore. Atque paucis abhinc„ annis, notiflimum eft, & pro miraculo quail habi-„ turn, gremiale cujufdam puellae paulo motum aut„ fricatum corulcaffequod fortafle faéhim eft ob alu-„ men aut fales, quibus gremiale tindhim era t, paulo„ craflius haerentia & incruftata, & ex fricatione fra-n „ •

2. Hi ignes nequaquam urunt, neque aliud quic-quam fun t, quam exhalatio pholphorea, a vifeido fu-dore retenta. Ad quem modum indufia foetida , &vifeido fudore imbuta, lucent fi fricentur, maxime intenebris \ Ac fimiles fcintillae comparent, cum cutemfelium, canum, equorum, hircorum, adverfo pilo in

te-

i de Variet. Lib. VIII. Cap. 43.k Hift. Nat. & F.xper. de 'Forma Calidi, Apher. II.Z Stock. Excrc. Phyf. Cap. XIII. §. 395.

to r$ pr s c i M' e attenebris manu fortiter fricam us, experimento no-tiflimo m.

... V /

De Fulguribus, & Fulminibus cum 'Tonitru.

i. y^vtm m ignis fulmineus appareat alias cum in-w fequerite fonitu, qui' tonitru vocatur j alias

*l;; u • •• iddrcó 'aiftinguiö^.iib:Fulgjur &Fülmn} QüÜmaf ihoclüb' & Plidihs diftinguit " , ’quiFulgur etiarri Fulgetram dicit 8 : & Noflrates , qui Ful-gur n o m i n a n t ' F u l m e n verb Blixem.% %. Fulgur atitém ;'V$jaé;& Fulguratio'Seiiec^e5'

iiiagfcié lücidaèqtie. Jteciea,’: toöfaeötanfeacautemV d i d jfcbitó, ï ï i , «fSfjftp*que rurfüs evaüiéic^C;:''eam^ié :fónldïs rho?i infequitbrsneque hocet ipfa. „ Fulgurat „ inquit SenccaP „ cum„ repentinum'late lumen emicuit„: Et eft levior quae-dam species fulminis, ac tantummodocorufcatio abfcq u e tonitru- » Fulbafen véft quiddamplus* ^nam Fulgu-' ratio : vertamus iftud. Fulguratio efb pbiie fulmeniiiquit rurfus Seneca 1. Ë t plenius*: „ Qüid enim cbnfelti

a e«?f f l i - . ) iU U U f . .. . . S i‘. J

m Newton! Ópt. Pag; '^ ï. 1 * 'b Hifi. Nat. Lib. XXXV. Cap. 15.o Lib. II. Cap. 43* _p Quaeft. Natur. Lib. I t Cap. j?;

* q Ibid. Cap. 21. :x Ibid, in initio Cap. .-.y 7; ,! > y > '.n- .. a-r > j

D E E TjE O R I S 7l Q NJ T I S. <»

„ efl ?: Eulnjsn ignetn efle:. aeque Fiilg^m-jasein , quaeniliil aliiia^ft, quam flamn$ j futura mimen', fi plus

' virium habuiflet.," ’NonT,natura ifl;a, fëd impetu di-ftant Eulgurat $oeio J >§'.3. At Fulmen, quae& Fjilmiii^ia -Seneéftgeft

flamma fulgentiflima, fubitoqüè" ofta, & rapidiïïima,magnoque impetu, maximaque celeritate per aëra qua­il projeda, & vel fumnfc quafi è terra veniens, veldeorfum ècoelo, alias tranfverla, alias obliqua, aliasreda, yel ^ ; ^ u a r f e rp ^ p i , iipailis; iipfequeMe fra-gore coeleftiyquèm'Tomtrü dicimus. 0 • 4 ‘

Durat fulirien diutius quam fiilgUr', &*pèriculofumeft.- Eleganter nitftiS Seiieca „ Èulgurationem often-5j dere ignem , Fulminationem emittere „. Impetusqqoque-eft.majoris; unde Id^m^Seneca„.nu^es n^-

r xqcpitef; e®de£majoi^ iibjl-3, tu pulfas 5A lulmina „. fl

flïv '.rrmxi^bfi non mutsaeio 'ffle' étlfecA oióhes n l'' ' " , v r /

Dé Êolïdëy "è? VëTiqwif Globfs1. ïgitttlë.lux riti;:i33am sin mrnxrt ormxfxcn: miiairïriqjxf'. •&: *Q

i. ünc aiite tiaïu! dé : atUra fulguris & ful-. £ > . ïpinis1 again 5 "cficam priqpim dé Bölide,

& rëliquis ïjiobis. Ignitis,’ qüi convenrantCünl illia.rrmuboV- c nsmkir Jtoissir sup'-UDonp-bil r.- y

s Cleric. Phyf. Lib. III. Cap. 4.t Quaeft. Nat. Lib. II. Cap. ii«y» Ibid. Lib. L Cap. t r * T ; ?öD .'tvrfl .019x3 .iaoj3 V

• VX5ÜI .;:.i , .ftU cB a

5 P I C I M E N r

Bolis eft globus ardens ' magnum* rapidifllmepèr atmofphaenim delatus , trahens utplufimum poftfe caudam adinftyr Draconis vohntis *. „r. §. 3. ‘Globi. Igniti 'itliqui vidcntur ejufdem gene-iris effe glohi minoïes*- ’

truum, Bolidum, alioritmque (jr/o~barum Ignitorum, : , *

f , 1 T Toa eademque eft. natura materiae Fulguris,.U Fulminis, Bolrdfs'4 ‘ aliórum^é !GtöbOTum

Ignitorum. , <In genere lubtilis eft, caeterum non adfcenfura In

fublime. Eft fulpliurea 2 oleofa, nitrofa, aliufve indo-lis fimilis: alia enirn aliaque mifcendo inter fe naturaprodaclt nova.* Eamque in pofterum appellabo mate-riant fölminik^ ' ' ' v ‘ *

2. Sulphuream maxime natura efle materlam ful-minum, apparet ex eo \ quod „ fulmina & fulgüra„ quoque. lulpbqris odorem Iiabentae liixi ipfa eorurn^ fulphurea eft „ j; utdr." efegantibus Plinïi verbis-w.?>< Praeterea " quocunque decialt fulmeri, ibi* odorehi

ft

V 1 1&e rations Fulgtinm9 Fulmnum, Tom»

v Stock. Exerc. PIw Hift. Nat. Lib.

I vH Ctpi Xfff. S'. 424»&XV* Cag. IS .

r DE M E T E O R IS I G N I T I S . i j

% fulphuris efle certum ert ut fcribit Seneca x: quodmultis exemplis comprobatum. Confirmat h o e , quodloca fulminibus obnoxia , . abundant fiilphure \ rariuscontra iis infeftantur, in quibus fuiphur vix invenitur,& quae aquofa funt, & humida, ftigidaque: quqcireain AEgypto & A Ethiopia vix fiihninat; in Sicilia &Italia frequentiflirae, te fte f’linio y.

3. Sed tarnen non tantummodo fulphur, atitjfblphureae indolis, aut fpiritui fulphuris vel fimili alicuialTimilis effe poteft materia fulminum; quoniam ingensfaepiffime ea confequitur fragor, quem fimplex'quae-dam materia fulpliürea neutiquam excitaret, nifl fimulbafis adeflet fubtilis, oleofa, gravior, nitrofa, fimilif-ve indolis; docentibus experimentis chemici»; Quamfortaffe ob rem materia ilia fulminum in fublime nontam alt» evehitur quam reliquae nubes, utpote gravioriis. E t pterumque quoque fulminat praegreflis aliquot

-diebus calidis, poftquam calor evexit in aëra materiafrifulminum, ut putat du Hamel*; qui a i t , „ Fervidis, , & aeftivis diebus plerumque fulminat, quod oleofa3, & pinguis materia, non nifi calore vehementiprijj attolli poflit, ut' videre effc in deftillationibus che-3, m icis, ubi fpiritus volatilis, & phlegma leni deftil-,3 latione prolieiuntur,. olea vero non nili aufto igneö ê x t r a h u n t u r / . 1 ' ' u V '<i §. 4. Talia autem certiflïmum efi continere aë-r e m , hoc eft atmofphaeram , quae , , eft oinnis aër,.

5* qpo>

x Quaefi:. Nat. Lib. II. Cap. 53.■y Hift. Nat. Lib. II; Cap. yo-is de Meteor. Lib. I, Cap. 4. -j - » -J

B 3,

*4 S P E C I M E N„ quo terra circumdatur, fimul confideratus;» ex defi-nitione Celeberrimi s’Gravefande *, Praeceptoris meihonorandi, Prbmotoris exoptatiiTimi.

Nonne pollen ex! fulphure terendo paratum fpoateavolat? Nonne & fpiritus fulphuris - acidus ? Re ipfaquoque foffores laepe infeftantur fumis fulFocantibus &pinguibus, qui admota candela inflammantur b; qui etiamfofloribus cauffa fiint multorum morborum, quemad-modum egregie explicat Cl. HofFmannusc. QuaecunqqefolTilia fulphure fcatent, materiam dant tab exfpiratip-n i ; ut arlenica, auripigmenta, cobalta , fulphur an­ti momi ,, bifm uti, zinci. invenlri quaque dicpnturfontes, qui inflammantur admota candelae flafnma.Certe ad canales thermarum Aquisgranenfium , qitaeiiilphur continent, verum fulphur colligitur; 'qupdfiincendatur ,flammam habet coeruleam, fumumque ex-halat fuffocantem. Praetërea in ipfb quoquö aëre „ non„ modo falia, fed & ipfa fulphura in macfocofmo pofle,, progigni „ explicat Idem HofFmannus 4. De pltiviafulphurea Möyfes refert e. „ E t narratur pluvia ceci-„ difTe fulphurea cum fulmine, quae ardens,nec aqua,„ neque m otu, extingui potuit v „ Cui confimilis ali-cujus materiei terra editae hiftoriam narrat Tacitus.*:„ Sed civitas Juhonum focia nobis,malo improvifo af-„ fliófca eft. nam ignes terra editi, villas, a rva , vicos

; .. sj paf-a Philof. Newt. Tnftit. Lib. If. Cap. I 2 . § . 6ig.b Boerhaav. Elem Chem. Tom. I. de Acre,c Opufc. Pathol. Pra&. Dec. II. Diff. 6.d Ibid. Dec. I. Diff 3• Genef. Cap. XIX. f . 24. U .df Boerhaav. Elem. Chem. Tom. I. de Aëre.g Annal. Lib. XIIL Cap. 37.

D E M E T E O R I S I G i N J T I S . 15

«, paffim corripiebant, ferebanturque in ipfa conditae,, nuper Coloniae moenia. Neque extingui poterant;„ non fi imbres caderent, non fi fluvialibus aquis, aut„ quo alio humore niterentur : donêc inopia remedii,„ &• ira cladis, agreftes quidani eminus faxa jacere,„ dein refidentibus flam mis propius fuggrefli, idu fu-„ ftium, aliifque verberibus , ut feras abfterrebant:'„ poftremo tegmina corpore direpta injiciunt, quanto„ magis profana & ufu polluta, tanto magis opprefTura„ ignes

5*. Olea quoque in atmofphaeram evehuntur , &quae oleum continent. Ipfius terrae olea, petroleum,naphtha & fimilia,calore fblis volatilia, ut dicunt Che­mici, reddita. Olea continent, quae tot ubique ter-rarum animalia viva perpetuo exfpirant, exfudant, ex-cernunt. Ex tot animalium putretadis cadaveribus oleavolatilia genita exfpirant. Spargit de Fe per aëra Foe-torem putrefada urina. T o ta’ vero cadavera putrefa-dione in auras evanefcunt, ut vixquicquam remaneatpraetef ofla: ex quo faepe morbi contagio'fi nafcuntur,cum magna flrages edita, tempeftate calida; nam fivecondantur cadavera fob tërra., five non , ad poflremumtamen,putrefadione liquata,plus minus exfpirant. Oleaparïter continent,quae ex fp iran tp lartaefivev ivae^cputrefadae. Adde his fpiritus inflammabiles perpetuoexfpirantes, quos ex vegetantibus eliciun.t Chemici. f<

- 6 . Acidum FofTile per aërem vagari Chemici pro-bant; unum principimp, è quo noftrum componiturnitrum h.

• • 7»

h Vid Hoffmann. Opufc. Pathol. Pn&. Dec. I. Dili. 3. §. 2.& AUqs .

i t S P E C I M E N

§• 7- Quin etiam quam plurima alia continet aër,quae & diverfis in eo modis conjungi inter fe, & miri-lice mutari poflimt. Evehuntur in eum aqua , falesvarii» partes terreftres, femina plantarum, ovabeftio-larum , beftiolae ipfae viyae , metallorum & femime-tallorum partes. Plurima alia è terrae yifceribus ex-fpirant : terrae motus alia faepe aliaque producunt,u t frequenter etiam loca reddant inhabitabilia *. Etquid natura producere non potuit, quod ignoramus ?Quid non poflet novi ? Cum ars, minus quam naturaferax in dies producat.

Itaque chaos quoddam rerum multiplicium aër eft;„ ut enim terra tota ex aëre cadentia recipit omnia,„ ita rurfum aër de terra univerfa accipit k „.

3. Neque omnino nova eft fententia haee, me-teora priri ab iis , quae in aërem evehuntur, & ineo continentur ; fed ab antiquis tradita, a recentioribusgonfirmata.

Ea eft Ariftotelis *, quam concinne tradit Senecadicens » „ Ariftotelep ejufmodi rationem r e d d i t varia„ & multa terrarum orbis exlpirat, quaedam humida,,, quaedam ficca, quaedam algentia , quaedam conci-„ piendis ignibus idpnea „ Eamque fententiam, quae& fua e ft, ulterius illuftrat „ fic pergens: Nec mi-„ rum eft, ft terrae omnis generis & varia evaporatio

eft; cum in coelo quoque non unus appareat color„ re-

i Ibid. Dec. II. Diff. 6. §. 3. & Boerhaav. Elcm. Chem.Tom.I.de Aëre.

k Boerhaav. Elem. Chem. Tom. I. de Aëre*1 Meteor. Lib. I. Cap. 4.m Quaeft. Nat. Lib. I. Cap. 1.

DE ME T E OR I S Ï G N I T I S . t f

^rerum , fèdacriör fit caniculae rubor , Martis remiffior,',;vJpvié nullus,' in lücem purani nitorê perduétó. -

cefle eft ergo in magna - cogia corpulfculorum, quae,f terrae*eje$:ant, & ifijfuperiorem agunt partem, aft*„ qua in nubes peryenire alrnienta: ignium,‘ quae non„ tantum collila poftinj: ardèrej fed’etiam afflata radiis,i; M s^ '-N am apud nb quoque" ftramenta fulphuré„ afpfcrfè',- ignem ex ihtervallo trahuntr. Veri ergo„ fimile eft-, talem materiara intra ntibes aggregatam,i facile fuccendi, & majores ihinorefve ignee exfifte^,»re, prout illis fuit plus aut minus virum Sic &Plinius,'B'. Eademque lentit Cartefius °i ,, Vix exufllt,',‘folis- ardór arefadtam terram ,; implfevitque atmo- *,, fphaeram vaporibus , atqué exhalationibus; quin fta-,,‘ tim hubes, fulmina,1 tonitrua , grando, ifnbres,//• qtiibuS ilico ingens fubnafeitur frigus * Videaturetiam Glerici Phyfica ' a.

(j. 9. Non fumcit autem materiam fulminis in atmo-fphaeram evehi& in ea continerineceffe praeterea eftIncendi. Quodquomodo fiat,, variae exiftunt fenten-tiae turn vêterum, turn recentiorum.

Anaximander putabat,,, raptura nubis fonitum edi,divulflohe. juxta nigra?.* nubis partes fafta ,■ ful-

,,T‘gorém exiftëre^,,. 'Anaximenes „ ' de tonitruis,„ fulguribus j fülminibus & reliquis ab' Anaximan-» dro difputatis addebat maris exemplum, quod

n Hift. Nat. Lib. II. Cap%. ?* rC“o Meteor. Cap. VII. * .r ■*<■ • t *p Boerhaav. Elem. Chein. Tom. I. de Igae.q Lib. III. Cap. 4,r Stanlej. in Vita Anaximandri: Vid. & Sencc Quaeft. Nat.

Lib. II. cap. ia. y > P'TC

18 S P E C I M E N-• r '• ï v- y t r< {*?

3, remis difle&um refulgeat * „. Anaxagoras „ toni try*3, nubium collifionem , corufcationes itidem confrica^33 tionem öubium efle * Paullo aliter de Anaxa^oraAriftoteles ", „ quanquam quidam ajunt, haudquaqxiam33 ignem intra ntibes gigni. Hunc autem Empedocles33 quidem id efle inquit5 quod è folis radjis intus cir-„ cumvenitur, coërceturque. Anaxagoras verb, quod„ è fupremo aethere , quem ille ignem vocaf’s aeor-33 fum è fublimi defertur. Itaque fplendorem fiujuïcc,3 ignis j fulgetrum:’ lönitum vero atque ftridÖreih 33, quem facit, cum intra nubes extinguitur, tonitru, , efle dicunt: tanquam , ficut prius fulgetrum fieri3,r quam tonitruum videtür,ita etiam prius f i a t A r i -ftoteles ipfe v,exhalatiönem aridam inclufam 3 a^itatam-que nubibus ,iifque difruptis tonitru excitare, eruptio-ne illa fpiritum iftum exhalatum inflammari, fulmen-que éum exhibere, idque infèqui ton itru ; vifu ta­rnen prius fulmen percipi, quam tonitru audiri, quodvifus auditum celeritate praecedat.. Stoicorum fènten-tiam his tradit Cicero*: ,, Placet enim Stoicis, eos„ anhelitus terrae, qui frigidi lin t, cum fluere coepe-„ riot., ventos efle:cum autem fè in nubem induerint,,3 e}ufque tenuiflimam quamque partem coeperint divi- [3, dere, atque difrumpere, idque crebrius facere, &

vehementius, tum & fulgura & tonitrua exiïfi:ere.i!i-- WI io tuTi

s Stanlej. in Vit. Anaximen. Vid. & Sen. Quaeft. Nat» Lib. I ICap. 17.

t Stanlej. in Vit. Anaxagor.8 Meteor. Lib. H. Cap-. 9* ‘ „▼ Ibid.' il H rw.-jfcle Divin. Lib. il. Cap. i j v

§ 1 01i sQi JuU 5 r f

F ~ DE ME T E O R I S I G N I T I S , %,V - f * . ■ " • ' ..••• ■ \ $ f j ' » J i j h f e :

» fi autem nubium confliftu ardor expreiïus fe cm iferit,.„ id efTe fulmen Heraclitus , „ tonitrua excitan ©ji-„ tat converfionibus ventorum & nubium, ventis in,, nubes incidenfibus: fulgura vero ex exhalationibus» accenfis * Quaenam fententia fuerit Epicuri pro-lixe explicat Stanlejus r. Seneca * i- „ Solemus, dua-e53 bus maniLiis inter fe junétis aquam concipere, &„ comprefia utrimque palma in modum fiphonis expri- ”33 mere, fimile quiddam & illic fieri.puta. Nubium„ inter fe compreflarum anguftiae medium fpmtum,5? em ittunt, & hoe ipfo infkmmant, & tormenti mo-„ do eliciunt. Nam baliftae quoque & fcorpiones. tela„ cum fpno expellunt Inter recentiores Cartefius • ,nubes fuperiores magno impetu in inferiores cadere, &ita efficere tonitru, exhalatione hls contenta, preflaqueexcitari Hammam, quae fulmen. Conferri potefi: &Rohaultus V, ,

io. Verum ipfae fetis illos omnes redarguunt nu­bes, quae nihil alipdfim t, quam nebulae teviores aëriinnatantes, humidae, ac preflipni cuicunque facile ce-dentes; teftibus uno omnibus’ o^e jtineratoribus, quiin nubes ad montes adhaerentes adicenderunt. Ineptif ‘fimae igitur ad ea efficienda, quae volunt Philofaphi'illi, ad qiiae requirepetur u t efiejit folidae,. quo fcilicetmutua collifione, aut comprèïïlone, compadionevc toni­trua & fulminaexcitarent. Praetereahumiditates nubiumyiderentur potius éx(Ündfir£e1gnëln, quarh gèneratu- *

rae;x Stanlej. in Vit. Heraclit.y Hift. Philof. Part. XII. Phil Epicur. Part. II. Cap. n . & ifca Quaeft. Nat. Lib. II. Cap. i& f l 5 ; j , f &Pa Meteor. Cap. VII.b ikyf. Part. III. Cap. iff.

C 2- J

2 O S P E C I M E r -Nrae : quam difficultatem ipfe etiam fibi Seneca i*iq-vet c: ,, Dicis, inquit, nubes attfit'as edere ignem ,„ cum fint humidae , imo udae , quomodo ergo pof-yp Hint gïgnere ïgflem, quein non magis Verifimile effc’55 ex mibe, quam ex aqua generari Videtur autempoftea hanc difficultatem tollere 3 hocmodo: „ Quod5, fi immenfa aquarum vis, fubeuntem ex imo flamma-5, rum vim non potuit comprimere : quanto minus in,5 aëre exftinguere ignem poter it, nubium tenuis hu-5, mor & rofcidus d Höc vero probat ignés quoHdam non exftingui polïe aqua: nequaquam autem quodgignat ignem aqua. Non dubium autem,' qüin inve-niantur ignes, quos aqua non exffinguat: quales pro-ducit ars pyrotechnica, quorumque exemplum jam olimLivius referte ; ,, Matronas Èaccharum babitü crini-„ bus pafjis cum, ardentibus facibus decurriffè ad Tibe-5, 'ribt, demijjbfquë in aquath faces ( quia vivum ful-„ phur cum calce ineffet ) integra flamma extulijjeut alia praeteream. Probandum autem fuiflet, quodaqua5aut nubes ignem gignere poflint. Ipfèque Senecaaliam quoque cauffam löcuM liabèrè polfe, non negat,ciimait.f: 5, Quomodo ergo profiliunt ? Attritu aëris5, ignis, incenfus, ventö praeceps impeïlitür; non fem-„ per tarnen vento attrituve fit. Nonnuiiquam ex ali-„ :qua opportunitate aëris nafcitur. Multa enim funt

in fublimi ficca , calida terrena , inter quae óritur,.& pabulum fuum fubfèqüens defluit, idepque velo-

jj citere Qtfaeft. Nat. Lib. II. Cap. 25, itfamH jiV nr tsfKt? *d Ipid. Cap. 26'. -i .rii'iioJTe Hitt. Lib. X'X'XÏX. Cap. i j,f Quaeft. Nat. Lib. I. Cap. 14.

D E M E T E O I I I S I G N I T I S . t t

* citer rapitur Immorari non lubet fententiis alio-rum , non magis verofimilibus. Et fulmina.. eum to-nitruis non g%ni a nubibus v poftea magis pröbabitür,cum refer am, vHa fuiffe fulmina, quae ex terra a'dfcen-derint.

(). i i . Quaenam ergo eft verior caufö, qtiae accen-dat materiam fulminis ? Duobus modiS aCcendi poteft.Vel enim accendi poteft k luce Soli's, yel quöd altencuidam diverlaé naturae occurrat, ditn eaque mlfta^elFervefcëntiam excitet ignivomam.

12. Lux Solis duobus rurliis modis accendere eampoteft, aut refledione, aut refradióne.

Reflexione,cum radii Sólis in nubes quocunque nio-do incidunt, ab iifque forma, tlt videmüs, variis, re-percutiuntur, atque, ut»in fpeculis caufticis fit, in fo -’cüm cbëunt.

Refradióne autem , cum ildem radii per media di-verla, fuperficie varia k fe rtiutuo feparata, tranfeunt,atque ex eo convergunt.

Utrumque modum indicant candor nübiurn , calor-que fuffocans, animadverflis coelo nüb'ibüs contedo,ac Idle ab iis ex parte obnubilate: indicant praeteteaexperimenta catóptrica atqiie dioptriGa 8.

Atque ita accendi interdum materiam fülttiinisj noniatuit Senecam, ut apparet ex bis ejiisf verbis b Ne-„ ceffe eft ergo in magna copia corpiifculorum, quae„ 'te r ta e ejedant, & in fiiperiorefti agunt partem j ali-,y qna in nubes pervenire alimenta igrtium,' quae non9 >1 - ,, tan-

g Vid. Boerhaav. Elem. Cbefn. Tem. t de Ignê.h Quaeft. Mat. Lib. I. Cap. I. c r

u 9 P E C I M E ic 1

„ tantum coUifa poflint ardere, fed etiam afflata radii*» follS ÏV .

Quod fi igitur materia fulminis in atmofphaera ober­rans focis hifce in aëre conftitutis x>ccurrat, accendetur.E t quomam facillime inflammabilis eft * calor ad accen-dendum non requiritur adeo magnus. Quemadmodümvidemus aurum fulminans, fi leniter teratur, audto exeo calore detonare: eujus memorabilis hiftoria artnotatain Mifcellaneis Naturae Curioforum1; Pharmacopoeumquendam in mortario unciam auri fulminantis piftillo fer-reo laevigafle; inter laevigandum autem concepiffe aurumillud flammam, tantoque aim fragore detonuifle, acfi bombarda explofa fuiffet: vicinos accurrentes , interram proftratum Pharmacopoeum, & combufia etiamFacie invcnifTe. • .

13. Caufla a ltera , qua accendatur materia ful­minis , efTe, ut d ix i, po teft, cum materia ilia mifce»tur cum exhalationibus naturae diverfae atque contra-r ia e , genita ex eo efièrvefcentia ignivoiria. Quamrem Ne wtonus. eleganter explicat k : „ Praeterea „a i t ,, exhalationes quaedam fulphurofae omni tempore,„ quando terra fit liccior , in aërem afcendentes, fer-„ mentefcunt ibi cum acidis nitrofis; & nonnunquam„ ignem concipientes, fulmina generant, & tonitrua, «,, afiaque meteora ignea. Aburidat enim aër vaporibu*,, acidis fermentefcendo aptis ; uti videre eft & eo,„ quodferrum & cuprum rubiginem in aëre tam facile ’jj contrahant, ignifque accendatur fufflando, eordifc

» queI Decad. I. Ann. IX. & X. Obf. itf . mk Opt. P*g. 38J. ^ ■ ■ ' X J €*

D E M>E T E O R. I S" I G N 1 1 1 S.

n <?uc pirifus; in animalibus reipiratione confèrve-*n tur 7 » w» Fieri baec poffe declarat Chemia, talia, gualia effi-

ciunt materiam fulminis, conjungendo cum aliis diver- 7

fae naturae , quae in atmofphaera contincntur; lindeeflervefcentia genita, flam mam, difplofionem, effè&tif^

fiilminum exhibuife Memorabilis in liane rem Boy­le^ Obfervatio eft de Commiftione Spiritus Vini re&ifi-i-cati Sc Spiritus Nitri acerrimi, digna apponi: „ Aécepi-

mus,, inquit ,, Spiritum Nitri, ufque adeo acrem,» # t fumi excitati, fuperiorem partem yafis vitrei, in ’55: quo affervabatur, rubentem ièmper efficerent, cum*».vSue unciam ejus unicam infndiflemus in capiteHüm,Hcoecum colli longions, capax, ut faltem coüjideba-,j mus, continendi duodeciesj vel quindecies majorëm*^,, ejus quantitatem, curavimus aequale pondus accipi>j Alkohol feu fumme reéiificati Spiritus Vini j cumque„ Jiujus tantillum infufiim efïèt in fpiritum nitri, nic

fubito tam validam tamque celerem fecit éxpanlió-,, nem feu explofionem, ut ejus pars aliqua è vitreo„ vafe avolaverit & conclavis lacunar offenderit, ubi„ ejus figna obfervavi; & recidens in ejus faciem, qui„ -yas vitreum tenuerat, fecerit, quemadmodüm rriihi„ narravit, ut putaverit, merum ignem in fe eecidifle,,j 9? per domus fcalam decurrerit, furentis inftar, ad„ mtei>antliam, ut ignem reftingueret dcc,,.'! Simdequ^ ex alio refert Scheuchzerusm. Si oleo cuidam aro-matico duplum admifceatur fpiritus nitri Glaüberiani,,

«g m»-J Nov. Exper. circa FxploG , Y - *ai Itia. Alpin. IX Ana. MÜCCxr. •* !_ r* ■- <l<* ■ 5 .4 ■?.

, :

S P E C I M E N24motus. exoritur fermentefcens cum denfis fum is, in,quorum centro vera flamma Atque ipfas etiam. exfpir-rationes corporum, cum in aëre concurrunt inter fe ef-feótus inlignes excitare pofle, patet ex e o , quod ftduae lagenulae , quarum altera contineat Spiritual SalisAjmmoniaci alcalinum, altera Spiritum Nitri, apertisoftiis fuis, propius ad fe mutuo admoveantur, nafcaturnubecula in aëre, eo quod utriufque exlpirationes con­currentes inter fe effervefcant

14. Materia autem fulminis, antequam accenda-tur>, per aëra. ad diverfas altitudines vagatur, atque e-tiam in fodinis invenitur, u t poftea indicabo.

Potefl vero natalis fulminum & tonitruum locus fta- •tui triplex, infra terram, juxta earn, & fupra.

i j . Eulmina & tonitrua infra terram excitari de­clarant terrae motus, montium incendia, atque hali-tus fulmipantes., Concinne N ew tonus0: „A tque ex-„ his. quidem omnibus experimentis; fi eodem tempo-» ■„ re confideremus quam multum fit fulphuris intra,, terram , & quam calidae fint partes interiores

terrae; fontefque fervidos contemplemur, montef-„ que ardentes, mephitelque fubter terram lubita-n„ meas, & vapores inflammabiles, coruicationes me-,(„ tallicas, terrae m otus, exhalationes aeftuofas & fuf-„ ' focantes, ventor 11m turbines, immanefque aquae ma-,„ rinae in coelum ufque elatos & contortos vortices;.,„ utique intelligere poterimus, omnino ita compara-, , (tam effe terram, u t in vifceribus ejus abundent va-

„ po-

n Vid. Hoffmann. Obf. Phyf.-Chem, Pag. 3J~38» na- l i j » .• Opt. Pag. 3I4.

DE METEORÏ S Ï GNI T I S . sr35 pores fulphurofi , qui cum mineralibus fermentefcere55 debeant, & interdum ignem concipere, cumfubitaa, corufcatione & dilplofu

Atque ,5 eadem profeéto, ut rnihi videtur „ verbafunt du Hamelp „eb; terrae motuum, & cuniculorum,

& fulminum caula, accenfa nimirum materia, quae,, ampliorem exigit locum,,. Quapropter etiam loca,q[uae fulphure & nitro abundant, terrae motibus ob-noxia funt. „ Prae omnibus aliis regionibus „ inquitWoodwarduss „maxima patiuntur a terrae concuffio-a, nibus damna, quae abundant fulphure ac nitro , vel-5, uti naturali pulvere py rio , quo accenfo excitantur„ borrifona murmura & tonitrua fubterranea, vifcera9, terrae, durante concuffione, pervadentia,,. Eamquerem maxime illuftrat experimentum l’Emerii, qui quin-quaginta libras fulphuris & limaturae ferri aequis parti-bus commiftorum, aqua in pallam fubegit, & in ter­rain defbdit: viditque poft horas oélo vel novem ter­rain a tto lli, calefieri, diffindi, erumpentibus vapori-bus fulphureis calidis, veraque flamma'.

Montium quoque incendia vera elTe fulmina & toni­trua fubterranea tellatur Seneca, ubl narrat incendiumA E tnaes. Maximoque argumento eft materia, quamignivomes montes ante incendium luum ejiciunt, eanamque format meteora , referente Woodwardo *.Corfirmat Valletae Obfervatio incendü Vefuvii, quod

ipfep De Meteor. Lib. I. Cap. i.q Geogr. Phyf. Part. 1,11. Sedt. i.r Vid. Hift. de 1’Acad. Royal, de* Scienc. Ann. jyoo. ,is Quaeft. Nat. Lib. II. Cap. 30.I Geogr. Phyf. Part. IV. - . t v

D

\

S P E C I M E N

ipfe vidit Anno 1707. & de quo haec refert u: „ In te r3j plurima montis effervefcentis phoenomena duo certe

fuerunt, a multa aetate non vifa & ignota, tertio33 namque die aut quarto fulgetra emittere ex orificio3, coepit, ejufdem fere aipedus, ac quae è coelo in-3 , teraum raicare videmus, fed tortuofa & ferpentiaj3, & in eorum emiflione tonitruum bombi audieban-3, tu r, u t coelo tonante eadem timemus: fuere ea tam,, IpilTa & frequentia, u t primo quidem putaremus plu-v viam cafuram, ufque quo animadverfum eft, ea ex„ monte prodire, & obfcuras nubes non ex vaporum„ materia, fed denfitate cineris cadentis compadas,,.Quae obfervatio tanti Valletae non conftitit, quam Pli-n io , qui prope nimis accedens examinaturus cauflamextindus e ft, tefte Plinio Juniore \

Jam & halitum fuiminantem fodinas era d a re , fii-pra allatum: quern in imis terris interdum accendi, acfulmina & tonitrua, eorumque effedus, edere, latisfuerit uno ex W oodwardo" probafle exemplo; quificfcribit: „ Halitus autem fiilminantes, a candela above„ igne aceenfi, crepitum edun t, ill! pulveris pyrii fi-, , m ilem, immo & aliquando exploduntur tanto im-,, petu , qui interficit follbres, membra confringit,„ terram concutit, carbones, faxa, aliaque gravis etiam,, molis corpora » è fundo fodinae ad liimmum ejus„ marginem ejicit, fuperftrudam aediculam faepe„ evertit, & porro in aëre ad infignem altitudinem

Air—11 Tranfadt. Phil. Angl N. 337..v Epift Lib. VI. Ep. 16.tt Geogr. Phyf. Part, iV .

' DE M E T E O R I S I G N I T I S . zf,5 furgit, furao comité, qui odore & aliis qualitatibusft accenfüm pyrium pulverem refert

Haec de fulminibus & tonitruis infra terrain- ge»nitis.

$■ 16, Juxta terram genitum fulm en, infequenteetiam difplofione, in ipfis aedibus Maffeus oculis fuigviditjUt narrat in Litteris ad Valifiiierium:quae hue re­count. Cum iter faceret per Etruriam , fubfiftit incaftello Fordinovo, quo tempore aër obfeurabatur, acnebula fpiffa exorta eft, nee multo poft pluvia immodi-ca effufa: quam tempeftatem cum fpecularetur Mailbusin conclavi, quo fe cum aliis receperat, videt juxtapavimentum fubito ardere flammam è coeruleo fubalbi-cantem; quae paullo fubfiftens, agitata motu intefti-n o , ad ipfum accedit, exerta flibtili lingua, inque ma-jorem dilatatur flammam, quemadmodum per tra&umpulveris pyrii ab una parte accenfi, proripit fe flam-ma : ejufque praeteriens flamma ilia humeros, tenuitraftu furfum tendit. Eodemque tempore cecideruntaliquot fragmenta calcis è foraice, exortus eft rumorin fiiperiori conclavi, (forte propter ingentem tabulamde pariete avulfam, dicit Maffeus;) & punéb temporisftrepitus ac fragor in fublimi differens ob illo reboantetonitruum murmure audiebatur. Clarillimum profe&oexemplum. Id autem non modo confirmat , fed etiame^xtra omne dubium ponit confimilis Obfervatio Abba-tis L io n i, digniilima quam ipfius verbis * adferibana^5* D 'e XX hujus menfis, circa boram primam, coenan-35 te me cum mea familia, quae non adeo exigua eft,

39 inx Diar. Ital Tom. XXXfl. Art. 8. §. 4.

i f £ :‘p 6 f È M i 3 aj) in loco terrae proximo, temperas fabito coöriebatüi'55 faeviflima, quae magnopere attentionem excitabat,5 noftram. V entiis, tonitrua , fulmina, fine inter-„ milTu. Locus, ubi fedebam, oppofitus feneftraë e-,,' ra t, quam, quod minus a vento verberabatur, aper-„ tam eflè volueram, ad obfervandum finem tam foe-»

di initii. Dum commodiillme obfèrvö quae feqüun-iP tu r, fubito accendi flammam vividiffimam confpicio,,j4 duos paullo minus cubitos fupra terram , tenui tra­ss ftu adfcendentem, & citius quam narro evanefcen-„ tem , relióto terribiliflimo fragore. Caeteri pavore3) & ftupore impediti, lioc non animadverterunt, fed„ audiverunt laltem ftrepitum, unoque Ore confirma-3> ru n t, ingens fulmen proxime delapfum ejje. Neque a-,, liud fibi a me perfuaderi pafli funt, quamvis ftatim ,,, ut ipfi teftabuntur, atque adeo iterum iterumque ex-„ ponerem, quid mihi videre contigiflet Atque huicLioni Obfervationi eo major habenda eft fides, quodipfe femper obftitit fententiae Maffei, donee hoe exem-plo , quod intrepidus examinavit, convi&us fuit. Audia-mus ipfa ejus verba, quae fequuntur: „ Viden’ ipliffimam„ Domini Maffei fententiam, hifee meis oculis approba-„ tam & pro veriflima perceptam ? Serio dico: ego mihi„ obftinate propofueram, nolle earn credere; nunc, quo-,» modo quod fadlum ipfe vidi revincam, non invenio

Ex eo tarnen nimis propere concludit Maffeus, omniafulmina & tonitrua è terra adfeendere, quod folide ex*cuffit Clariflimus Richterus in T raéhtu Phyfico de Na-talibus Fulminum.

17. Etenim tertius fulminum natalis locus eft al*tior fupra terram ,& variae quidem altitudinis,quemad-

mo-

ÖE ME T E OR IS I G N I T I S . 1 $

fliodum to t, & ferc quotidianis exemplis conftat.Et quoniam ex iiiftoriis fulminum infra terram&jux-

ta earn natis, quas • rettuli, apparet, non femper ne-ceflarium efle, ut nubes fimul adlint, non adeo mi-rum , fulmina qupque & tonitrua fereno & ablque nu-bibus coelo gigni. Sic Homerus ?,„ Jupiter pater, qui Deis & hominibiis imperas,„ Certe valde tonuifti a coelo ftellato,i, Neque alicubi nubes eft, oftentum certe alicui hoe

„ oftendisE t, Ovidius2,„ T er tonuit line nube Deus, tria fulgura milït:

,, Credite.dicenti, mira, fed aóia loquor,,.De quo etiam H pratius ',-Senecab, Plinius', Alii. Af-que noftris etiam temporibus, Bernae in Helvetia vifulminis interemtam puellam , & tria taóla aeaificia,puro & fereno coelo , narrat Scheuchzerusd. Obloquiquidem alibi videtur Seneca6: obloqui & Lucretiusf,„ Nee fit enim lonitus coeli de parte lèrena,,, Verum ubicunque magis denfo luntagminenubes,,.Satis vero apparet, ibi referri eos illud quod plerum-que, non quod femper, contingat.

Fulmina autem & tonitrua coelo fereno excitata, olim,,„ erant vel bona vel mala,fecundum diverfas obfervationes

„ exy Odyff. Y. f . U2--114.z Faftor. Lib. III. f . 369. & 370»a Lib. I. Od. 34. f . 5.b Quaeft. Nat. Lib. I. Cap. I*c Hifti Nat. Lib. II. Cap. j t .d Hift. Nat. Helvet. Part. II. N. 13. •, < 3e Quaeft. Nat. Lib; II. Cap. s.6.f De Rer. Nat. Lib. VI. f , 98. & 93-

| i> S P E C I M E N

3, ex Aügurum difciplina u t fcribit Clariflimus Bur-mannus *, Praeceptor meus omni honore profequendus.

§. 18. Fulmen aliquando inordinato & rephcatomotu apparere, nulla alia eft caufla, nili quod pabu­lum fublequatur fiium, ut ait Seneca fc.

Etenim materia fulminis vario atque diverlb tractuin acre -vagatur, eamque vis vend cogit in anfrattus.Quare fi accendatur in loco ubi maxima eftipfius copia,paullatim inflammatur, & prorepit ignis : quale quidpulchre exhibet tra&us pulveris pyrii inordinate difpo-litus & accenfiis. Ex quo etiam per omnia penetrat,ubi modo invenit materiam; ut ex hiftoria fulminis,quod Maffeus vidit, luculenter conftat.

Violentus autem ignis m otus, & penetrans ejus na-tnra, obftat quorundam Philofophorum fententiae, tra-dentium , „ fulminis materiam, occurfu duri corporis,„ aut ipfius aëris refiftentia, in varias interdum fiam-3, mas aut globos, hue illuc difcurrentes, diftrahiquemadmodum explicat Du Hamel *.

$ .1 9 . Cum materia fulminis repetitis vicibus dilplo-ditur, repetitos etiam toni truum bombos efficit; qui &repercuflione aëris in partes terrae , multiplicantur,tremuntque ex eo interdum dom us, aliaeque terraepartes. Ita fit, ut tonitrua per fornices fupra nos ferriputemus. Eodem modo cum bombarda exploditur,bombos repercuflione aëris repetitos percipimus. Obquam etiam rem in vallibus enormes animadvertunturtonitruum bombi.

§. 20.g Jupiter Eulgurator Cap. fX.0 Quaeft. Nat. Lib. I. Cap. 14.1 Phil. Vet. & Nov. Tom. II. de Meteor. Cap. X. N. 4*.

D E M E T E O R I S I G N I T I S . f t

$. 20. Infequitur autera fonus inflammationem ma-teriae fulminis: ex quo facile eft cognofcere quantumabfint a nobis tonitrua , menfurando tem pus, quodintercedit inter illud quo apparet lumen fulminis, &illud quo tonitru percipitur k.

21. Jam vero Bolides, reliquique Globi Igniti gi-gnuntur, cum materia fulminis in formam globi con-gefta defcendit accenfa.

Apparet illud ex eo, quod difplofionem eorum fub-fequitur foetor fulphureus atque nrtrofus, qualis fulmi-num *. Horum globorum hanc memorabilem hiftoriamex Tranfaélionibus Philofophids Anglicanis narrat Cl.Richterus „ Fuit globus hominum, qui in veftibulo„ templi confabulabantur, quos repente difpulit, nec„ laefit tarnen, igneus feu fulmineus quidam globus::», n s , qui ex turri in templum prolpiciebant, quatuor„ alii obfervati ejufdem generis globi, ptigni circiter„ magnitudinem aequantes , qui protinus difrupti to-„ turn fere templum flamma & fumo compleverunt:;„ caeterum è templo in turrim adfcendit fulmineus„ ignis, ingentemque ibi difrupit trabem , aepoftre-„ mo etiam integrum pinnaculum abftuiit, lapidibus5, longiflime projeéfis E t aliam fimilem fic pergens:,, In iifdem A&is de na vi fulmine tadfa refèrtur, globum„ igneum ex inferioribns navis partibus ad fuperiores3, adfcendifle, atque in fupremo tabulate, inter ipfos,3 homines, in partes plufculas divifum difeurrifle

Aliak Vid. Acad, del Ciment. Exper. circa Motus Sonl.1 Stock. Exerc. Phyf. Cap. X lil, §. 424. & Muffchenbr. Eleffi.

Phyf Cap XL. §. ioo*.aa De Natalib. Fulm. Part. II.'

J t ' *S P E C r M E N

4-lia e^ilat apud Scheuchzerum ,•ff 2 2 , Sed contra haec omnia, quae de.ratiorie Ful-t.tninum, Tonitruum0,Bolidum, aliorumque GloborumIgnitorum.diflerui, objiciet fortafle aliquis hoc, quod pubvere pyrio contlngit: cujus libram unam velduas ii accen-das ,notabilis, nop. editur fragor, nifi contineatur cor-por,e durq, &, arü:e quidem. Quomodo ergo materiafulminis, cüm libere in aëre vagetur, tantas.tyrbasexcitet? «j .

Fieri id. poffe, manifefto declarant experiment^chemica, quibus conftat , multa effe, quae ii accen-dantur, etiamfi libera f in t , tarnen maximo detonantcum fragore; quorum aliqua fupra adduxi. Qui ,yerQplenius cognofcere hoe cupit, inipiciat modo pulcher-rimam de Explofione Balfami Sulphuris TerebinthinatjObièryationem apud Cl. H'offmannum ° : ubi fane iidenaeffectus animadverfi, quos fulmina & tonitrua, boli­des , reliquofque giobos ignitos produxiiTe annotatumeil. De qua Vir Clarus ita concludit: ,, Haec mira-,, bilis relatio, cui eo major fides habenda e il, quo-,, niam incredibiles ifios effeótus his meis oculis vidi,,, clariflime demonfirat, qualis indoles,natura & quan-„ ta vis fit fulguris ac tonitru , & quomodo eorum„ percellens 3c concutiens vehementiilima vis a ,fola„ fortiori percuiïione aëris dependeat: dum nempe ig,, ipiè, per igneam expanfivam fummam virtutem ela-„ fticam cum magno impefu agitatur &c Confera-tur haec obfervatio cum hiftoria fulminis Bernenfis a

Scheuchze?. i Z T >

n Itin. Alpin. IX. Ann. MDCCXf. 5 1o Obf. Phyf. Chem. Lib. Ill, Obf, jy.

DE ME t EO RIS I G N I T I S . jjScheuchzero relata f. Adde h is , fragorem augeri,cum materia inflammata occurrit aquofae: aqua eaimex eo in vapores ada dilploditur , quemadmodurnvidemus cum plumbo, aut cupro liquefado, guttamaquae inftillamus, quae in vaporem calore refoluta,tantam difplofionem excitat.

23. Neque eft difficile intelligere effedus enor-mes Fulminum, Tonitruum , Bolidum, Globorum-que Ignitorum.

Primum enim accenditur materia fulminis, agitqueu t verus ignis. Poft fequitur incenfionem difplofio,quae aërem m ovet, mutat.

§. 24. Qui confiderat naturam materiae fulminis,quam fubtilis ilia fit & inflammabilis, & quomodoincenfa cum e f t , vera flamma f i t : is facile perfpi-ciet, quomodo fulmen ignis modo agat, incendat cor­pora , comburatque, metalla fundat, & mirifice qui-dem , ut veteres crediderint inefle iis vim divinam.Mira narrat Seneca s : ,, Caeterum mira fulminis, fi,, intueri velis, opera fun t, nee quiequam dubii re-j, linquentia , quin divina infit illis & fubtilis poten-,, tia. Loculis integris ac illaefis conflatur argentum.„ Manente vagina, gladius liquefcit. E t inviolato„ ligno, circa pila ferrum omne deftillat. Stat fra-„ d o dolio vinum , nee ultra triduum rigor ille du-„ rat. Illud aeque inter annotanda ponas licet, quod,3 & hominum , & ceterorum animalium, quae ida3, fu n t, caput fpedat ad exitum fulminis: quod 0-

„ mnium

p Itin. Alp. IX. Ann. MDGCXI.q Quaeft. Nat. Lib. II. Cap. 31. ^

H .v. 1 ' p j H :E: C I' lyï. E .N

„ mnium percuffarum arborum contra fulmina haftu-5, lae fiirgunt: Q u id , quod malorum ferpentium, &„ aliorum animalium, quibus mortifcra vis ineft, cum„ fulmine i&a fiint, venenum omne confumitur ? Un-,, de , inquit, fcis ? In venenatis corporibus vermis,, non nafcitur. Fulmine i&a, intra paucos dies vermi-,, nant „ . E t alibi quoque plura *. De quibus &Plinius 5 , Aliique. Praeterire autem nequeo quod aChirurgo acceptum narrat Hannemannus, de ruftico»qui ,, per tonitrua & fulm ina, peilimo exem plo,ju-

rare fuerat folitus- Tandem inquit w vindex„ Dei manus hoe patto ipfum feriit , dum fubiton tempeftas oborta e f t , 6c hic fulmine iéh is, quod„ exteriorem ejus tunicam exiguo quodam foramine,, in linillra parte pe&oris, è regione finiftrae papil-„ (lae , perforavit, reliquo amiótu , quo corpus cir-„ cumvolutum, prorfus ïllaefo, 6c totum hominem a.51 vertice ad calcem cute ex u it, vereque excoriavit,„ ut ne atomon ejus apparuerit. Praelaudatus Chirur-w gus ipfum feliciffime, integrumque hominem, em-„ plaftris involvendo, curavit, reftituitque ' Prae~ter mira quaedam , etiam lepida a Borello u relata.inveniuntur.

Quum vero ignis etiam per res inflammabiles pe-netret non comburendo eas , intelligi malta poiïimt,.quae maximam caetcrum mirationem, faciunt. Ele­

g a n t

r Ibid. Cap; j*.* Hift. Nat Lib II. Cap. f j yt Ephem. Nat. Curios, e I I . Ann. 4. Obf 59.u Hift. & Obferv. Medic. Phyf. Cent. IL Ob£ 38.

DE M E T E Ö f t l S Ï G N I T I S . f fgans eft Clariflimi Stockii experimentum v hoe: „F a-„ fciculus filorum linteorum , fulphüre communi ob-„ du&orum, fulpendatur, & flammaé candelae fiib-„ jeftae, ab flip doos circiter pedes diftanti, fuiphiï-j) ris Lycopodii drachma una injiciatur, protinus„ magna excitatur fiamma, fafciculum filorum fiit-33 phureorum fiifpenftim celeriter quidem tranfiens 333 nullam vero accénfionem efficiens Elegans prae-terea hoc : accipiatur globus plumbeus fiiperficiëi ae-quabilis laeyiflimaeque, eique aréte luperinducaturcharta tennis3 accurate quidem aptifllmeque*: poftqua parte fic luperinduéba charta eft, fhppone flam-ma m, videbis liquelcere vi ejus plumbum, intaeftacharta.

Ex lubtilitate autem materiae' fulminis intelligl pot-eft, quomodo valeat per ligna penetraré, perque Ia-teres 3 muros, trabes 3 lacunaria , fornices aedium 5 a-Haque . pabulum enim liibfeqiïitur fiium 5 ut iupraexpofitum. Quam rem illuftrant effe&us flammaeper aërem celerrime dilatatae & difplofae , cujus ex-emplum exftat in Annalibus Phyfico-Medicis Vratis-lavienfibus v3 de Igne è fiirno excurrcnte.

Non alienum videtur liie memorare 5 quae traditPetrus B’orellus de modo, quo yi fulminis chalybs li-queftat. Sic Börellus 5} At inter caetera5 quae dejf eo referuntur} magis miror , quod chalybem in„ guttas abire faciat, enfes enim fufos ajunt ab illo

>5, 'Sr - ; r ’| ƒ 33 fuif-V Exercit. Phyf. Gap. XIII. §. 418.W4. Mart, 1718 Claff. IV. Artie. 7.1x Hift. & Obf. Medico; bhyf. Cent. II. Ob£ «g.

• E 2'

5s S P E C I M E N5, fuifle, cujus rei cauflam cafu veriffimam compe.» r i ; dum -enim pharmacopoeum , crocum martig35 conficientem contemplarer, qui fulfuris fruftum cha-5j lybis frufto ardenti jungebat 5 unde fubito chalybs33 guttatim in aquam fubjeéfcam decidebat, flatim di-33 xi apud me, iic etiam fulmen in enfes operatur fuó3, fulfure, quo Temper comitatur; fialfur enim diu,> redolent res k fulmine percuflae: ferrum .vero ab3, ejus igne & motu violento ardefcit, & fic croci„ martis inftar decidit * M.

§. ay. Quum incenfionem materiae fulmine iubfè-quitur fulmen & tonitru 5 displofioque materiae ful^minis 5 commovetur ab iis acr; qui disjeétus coneu-tit partes terrae 3 & contremifcere facit, quemadnmodum accenlo cumulo pulveris pyrii videmus. ,Ea-que ratione aër mutari, & relpirationi ineptus, reddipoteft, vel etiam exhalationibus fulphureis, ex eo ge-initis, impleri. Itaque homines & animalia interiicipoflunt. Et metus’' qiioque occidere potellhomines*terrefaciente fragore & igne , quo circumdari fe vindent 2: quamobrem dormientes magis iècuros e£feab iétu fulminisj funt. qui putent •.

Quid vero dicemus de hoc, quod Cardanus narrat?!s, Referunt „ inquit b „ in Lemno infula, ubi infiw3, lae cornu dividitur 5 odlo meffores Hib quercn coer.3, nantes , k fulmine percuffos , a.tque exanimatos•3 manlilTe fub ea Ipeeie, qua difcubueraht ut 'ÖftW

33 come-

f Vid. & Stock. Exerc. PhyC Cap. XIII. §. 421.z Hamberger. Elem. Phyf. Cap. AI. §. «57. & feq.a Ephem. Nat. Curiof. Dec. L Aon. *. ObC 37. SchoL 11» De Variet. Lib. VIII. Cap. 43.

D E M E T EO R I S I G N I T I S . 3*

3y comedere videretur, alter oripoculum manu admo-,n vere , alius bibere. Cumque nigri omnes eflènt,3, imaginem ftatuarum totidem repraefentabant U-bi praeter effectum ignis , ambuftionem, praeterqueexanimationem , etiam effeétus quidam gorgoneus.Quid etiam de hoc , quod ex Gilberto Medico Ve-funtino refert Bonetus c , fidem fuperans ? „ Anno

Vefontione cum eampanarii contra tempefta-„ tem campanas pulfarent, quidam ex illis fulmine33 petitus in teriit: totum ejus corpus infpedum finejpiullo vulnere & pellis integra apparuit: eo excepto3, quod collum denigratum nonnihil, & collare in-33 dufii fciflum fu it : ejus corpore aperto, praecipua33 vifcera 3 co r, hepar, & lien defiderata Hint, reli-33 quis minutioribus inteftinis fideratis ?5.

26. Atque haec de Meteoris Ignitis diéta mihifufficiant: quae cum collegi & digeffi , ita paullatimcrevit materia, u t ubertate ipfa non parum laborave-rim. Auroras, Boreales totas filentio praeterii, quan-quam plurimi eas ad meteora ignita referant. Prae­terii 3 quoniam neque cauflae earum latis adhuc per-fpeétae funt, neque admodum de iis confentiunt Phi-lofophi: at inprimis tarnen , quoniam multas adhucpaginas impleviffent. Satis jam puto fa&um legi A-.cademiae quae librum non e x i g i t fed lpecimen.

< Aoat. Pr aft. Lib. I. Seft. 2. Obf. 59.

T A N T U M .

- J li /: Cl-' l • - ' B ! F ï i

; 1

ifin » .

. - «F rw < h ï t .

X

m iïü 'QastiKl-c^wE' TTnnf iffiT I**$**%» fa

t a ï t f t f i& Ê m

-A4y-vM - »■»--

■ y t % \ é ?4 i T5 G $ t i i

x>f~, .W 'J i V üH viiU M boqA

|||lgggj|gi||

WïjÉgRj

i f s r : 'WBÊ

nn»

1 "jJJJSdfï^====^3^ 2

W iU

m m SN

'g g y

m m h

2FB32M

£< ***

L A W -