Wonen in 't groen midden in 't stad

in ‘t groen midden in ‘t stad

lofts - woningen - parkappartementen

Landschapsontwerp is een levende kunstvorm

Michel Desvigne, landschapsarchitect

Architectuur als hefboomvoor een intensere lifestyle

Lieven Achtergael, architect

Ik hou van A. van art en fashion. Werk-en-werkelijk wonen, leefruimte. De

goede plooi, met de plooifiets naar de bakker. terraske doen. uiltje vangen.

loof en lommerte. grassprieten. Hoge Pieten, ‘t Schoon Verdiep. Cogels

en Osy. Afzwaaien of uitzwaaien. Morgenstond. Goeiedag. Dageraad-

plaats. Parklanen, paden, paradeplein en paraderen, flaneren. Geef de wissels

de sporen. Tram 8. Dingding. Belle Epoque. Moooi de Stad op mensenmaat.

Mensentaal. Monumentaal. Architecturaal. Paradoxaal. De zaak Alzheimer.

Gietijzer. Het takkenkind, cultuur, Cultureel Centrum Berchem, Boom-gaardstraat. triporteur en pick-nick. Open Poorten. Infirmerie. In vorm.

Muziek in de wijk, gezellig, gezapig, genieten. Gebak. Bakfiets en

baksteen. Bakkes. Stanny, Geronimo en Geraniums. Geniaal. Een straatfeest. Licht

en schaduw. Fotografie. Kleurrijk en kleurig. Kraam vol bloemen. De

ecomarkt. Markt van morgen. Home en Dôme. Binnenstebuiten.

Uitwaaien. Uitzwaaien. Perron 1. Domestic en thuis. Ik woon. Rust. Punt.

wonen in ruimte en tijd

3

wonen in ruimte en tijd

4

Stadsvernieuwing is in Antwerpen niet meer weg te

denken. Nieuwe parken en pleinen maken de stad

mooier, veiliger en aangenamer om in te verblijven.

Met dit uitgangspunt werd door de Stad Antwerpen en

AG Vespa een wedstrijd georganiseerd voor de ontwik-

keling van het voormalig Militair Hospitaal. Met het

concept van een park waarin de gebouwen als het

ware te gast zijn werden Vanhaerents en Wilma Pro-

ject Development door de jury als winnaar weerhou-

den. De ontwikkeling van de site, die ‘‘t Groen Kwar-

tier’ gedoopt werd, gooide inmiddels reeds hoge ogen

in binnen- en buitenland.

Poorten open

Na een eeuw aan het oog onttrokken geweest te zijn

zal het Militair Hospitaal zijn poorten openen om ze

niet meer te sluiten. De ommuurde site behoudt zijn

geborgenheid maar wordt verankerd in een stedelijke

omgeving door talrijke wandel- en fietsverbindingen.

Deze groene oase wordt zo een rustpunt tussen de

levendige wijken Zurenborg en Haringrode die aan

‘t Groen Kwartier grenzen.

De monumentale gietijzeren poorten ontsluiten een

verborgen geschiedenis: de Monumentenzone. Het

geheel van deze beschermde statige gebouwen is

uniek binnen de stad Antwerpen. Stuk voor stuk wor-

den deze gebouwen gerestaureerd en ingericht tot

lofts, kleinschalige kantoren en handelsruimtes. Het

centraal gelegen paradeplein zal herleven als klop-

pend hart van de site. Zorgvuldig ingeplande nieuw-

bouwappartementen en woningen vullen de ontwikke-

ling van de site aan.

Leven in

De site van ‘t Groen Kwartier is 7,7 ha groot en behoort samen met de Zoo en het Stadspark tot de belangrijkste open ruimtes binnen de stad.

5

Ook de ligging op een boogscheut van het centrum is

een troef bij uitstek. ’t Groen Kwartier is immers gele-

gen binnen de ring en op een boogscheut van Berchem

Station. Door deze centrale ligging in ’t centrum van

Antwerpen geniet u de voordelen van de stad zonder uw

rust te moeten prijsgeven. Naast trein tram en bus is de

site ook uitstekend bereikbaar met de auto, in geen tijd

is men op de Singel en de ring van Antwerpen.

Een nieuwe woontrend voor A

Niet alleen de ligging, ook de woonomgeving die in

‘t Groen Kwartier wordt gecreëerd is uitzonderlijk. De

site van 7,7 ha behoort samen met de Zoo en het

Stadspark tot de belangrijkste open ruimtes binnen de

stad. Deze stedelijke oase wordt door Michel Desvigne

(Parijs) ontworpen tot een publieke groene ruimte

waarbinnen bebouwing en open groene ruimte elkaar

afwisselen. De volledige site wordt een autovrij park

waarin ruimte, rust en leefkwaliteit voorop staan, een

trendsetter voor ’t Stad.

Wie bezig is met stadsvernieuwing is bezig met de toe-

komst, zelfs op lange termijn. Stadsvernieuwing geeft

aan in welke stad wij en onze kinderen in de toekomst

willen leven en werken. Dit betekent ook dat men uitgaat

van het bestaande, dat men wat goed is behoudt en ver-

sterkt. En dat men aanvult en vernieuwt waar nodig.

Stadsvernieuwing gaat niet over gebouwen, maar over

mensen, nu en morgen. Een visie die voluit ondersteund

wordt door de jury stadsvernieuwingsprojecten in hun

eindverslag over het project.

“Het project is een pareltje van herbruik, monumenten-

zorg, inbreiding en verdichting van een binnenstedelijke

site. Een hoogwaardige plannings- en ontwerpbasis, een

gevoelig en geïnspireerd ontwerp van architectuur en

open ruimte. Met de verdere verfi jning die het project

nog wil doorvoeren wordt een subtiel evenwicht bereikt

tussen beslotenheid (van een nieuwe karakter- en kwa-

liteitsvolle stadsbuurt) en integratie (van een royale

groene ruimte in een dichtgeslibd en versteend stads-

deel. De nevenschikking, plaatsing en interrelatie van

verschillende woonvormen en woonsectoren is voor-

beeldig. De wagen krijgt een gepaste plaats toebedeeld.”

Wonen in het park van morgen

Zoo

Stadspark

‘t Groen Kwartier

6


goede plooi, met de plooifi ets naar de bakker. terraske doen. uiltje vangen.

loof en lommerte. grassprieten. Hoge Pieten, ‘t Schoon Verdiep. Cogelsen Osy. Afzwaaien of uitzwaaien. Morgenstond. Goeiedag. Dageraad-

plaats. Parklanen, paden, paradeplein en paraderen, fl aneren. Geef de wissels



Gietijzer. Het takkenkind, cultuur, Cultureel Centrum Berchem, Boom-gaardstraat. triporteur en pick-nick. Open Poorten. Infi rmerie. In vorm.

Muziek in de wijk, gezellig, gezapig, genieten. Gebak. Bakfi ets en


en schaduw. Fotografi e. Kleurrijk en kleurig. Kraam vol bloemen. De



7

een eeuw geschiedenis

8

Van historische site tot gevarieerd woonproject met een ziel

In de jaren veertig van de 19de eeuw heersten grote

internationale spanningen in Europa. Het net opge-

richte België was in 1831 eeuwig neutraal verklaard en

zijn onafhankelijkheid werd gegarandeerd door de Eu-

ropese mogendheden van die tijd. In het nieuwe België

lagen negentien vestingen van de Wellingtonbarrière,

opgericht in de periode van het Verenigd Koninkrijk

der Nederlanden, ter verdediging van de landsgren-

zen. Het Belgisch leger was echter te klein om zijn

vestingen alleen te bezetten en te verdedigen. Het on-

derhoud kostte daarenboven teveel geld. Daarom nam

een Militaire Commissie in 1847 de beslissing om de

verdedigingstrategie aan te passen naar een concept

van opnamevestingen. Volgens dit systeem werd een

land maar doeltreffend verdedigd indien men de de-

fensie concentreerde in een of meerdere omvangrijke

vestingen of reduits. Een opnamevesting kon dienen

als operatiebasis en wijkplaats voor het leger na een

nederlaag, waar het zich kon hergroeperen, zich reor-

ganiseren en het offensief hervatten. In 1851 werd

Antwerpen om politieke, militaire en economische re-

den gekozen als opnamevesting.

Een centraal gelegen fortin Het Verschanst Kamp

Tot 1851 bestond de verdediging van Antwerpen op de

rechteroever uit de 16de-eeuwse ‘Spaanse’ omwalling

- de huidige Leien - en de Citadel, ter hoogte van het

Zuid. Op basis van een ontwerp, opgesteld door de

Verdedigingsraad van Antwerpen, werd een nieuwe

fortengordel van vijf gebastioneerde fortjes gepland

rondom de bestaande 16de-eeuwse omwalling. Tussen

de fortengordel en de omwalling bevond zich het ei-

genlijke legerkamp of het Verschanst Kamp.

Wanneer eind 1851 de Franse president Louis Napo-

leon een staatsgreep uitvoerde en een decreet uitvaar-

digde om België te annexeren, begon de regering in

een paniekreactie vanaf 1852 met de aanleg van het

Verschanst Kamp rondom Antwerpen. Op twee tot drie

kilometer vóór de 16de-eeuwse omwalling werden ze-

ven hulpforten opgericht. In het midden van het Ver-

schanst Kamp nam het Fort 4, ook wel het “Fort van

Berchem” genoemd, een centrale positie in en moest

zo vermijden dat de vijand het Verschanst Kamp in

éénmaal zou innemen. Fort 4 lag in het plangebied van

het Militair Hospitaal.

De (hulp)forten van het Verschanst Kamp waren gecon-

strueerd als aarden gebastioneerde forten met een vier

– of vijfhoekig grondplan van ongeveer 150 x 150 m. De

forten waren hoofdzakelijk bedoeld voor het plaatsen

van artilleriesecties. Oorspronkelijk hadden deze for-

ten een open keel of achterzijde, gericht naar de an-

dere omwalling. Hierdoor waren ze als zelfstandige

werken niet te verdedigen maar hadden ze ondersteu-

9

ning nodig van op de omwalling. De te grote afstand

maakte deze ondersteuning met de toenmalige bewa-

pening echter niet mogelijk. Vrij snel na de aanleg wer-

den de kelen van de forten gesloten met een gecrene-

leerde muur aan de achterzijde en een gemetseld

binnenfort of reduit. De werken waren voltooid in 1854.

Nog voor de voltooiing van het Verschanst Kamp in

1854 kwam kritiek van zowel de militairen als van de

burgers. De militairen vonden het Verschanst Kamp

onverdedigbaar en de burgers werden geconfronteerd

met de militaire erfdienstbaarheid die bepaalde dat

binnen het geschutsveld van de forten (ca 585 m) geen

gebouwen mochten staan. De aanwezige bebouwing

moest dus worden afgebroken. Daarenboven bracht de

erfdienstbaarheid een aanzienlijke waardeverminde-

ring van de gronden met zich mee. Ook de handel, het

ambachtswezen en de industrie werd erdoor gehin-

derd en de Antwerpse economie werd ernstig ge-

schaad. Bovendien lag het Verschanst Kamp in de zo-

genaamde 5de Wijk, die de vestingplaats bij uitstek

was van de snel aangroeiende Antwerpse bevolking.

In 1859 koos de regering Antwerpen uit als Nationaal

Reduit zodat ook de koning, de regering en het parle-

ment zich hier konden terugtrekken in geval van oor-

log. Verschillende economische en geografi sche rede-

nen deden Antwerpen verkiezen boven Brussel. Onder

invloed van de gewijzigde verdedigingsinzichten en de

visie van toenmalig kapitein Brialmont werd in 1859

het vertrouwde gebastioneerd fortifi catiesysteem ver-

laten en overgestapt naar de aanleg van een polygo-

nale verdedingingslinie met nieuwe forten en de Grote

Omwalling. Daarbij werden sommige van de aarden

forten van het Verschanst Kamp gedeeltelijk in het

nieuwe verdedigingswerk opgenomen en werden en-

kele andere gesloopt.

Fort 4 zelf werd sinds 1859 vermoedelijk enkel nog

gebruikt als militair depot en mogelijk ook voor kazer-

nering van troepen en als oefenterrein. In 1885 werd

het gesloopt, hierbij sporen nalatend in de inmiddels

ontstane verkavelingstructuur en het stratenpatroon

van de omgeving. In de huidige morfologie van het Mi-

litair Hospitaal is nog steeds duidelijk de oorspronke-

lijke vorm van het fort van Berchem te herkennen.

recent archeologisch onderzoek op de site bracht on-

dermeer een 19de eeuwse gracht en brugpijlers aan

het licht, alsook divers vondstenmateriaal uit de twee-

de helft van de 19de eeuw.

Van historische site tot gevarieerd woonproject met een ziel

Tijdens het archeologisch onderzoek werden in de gracht 22 of 23 schoenen aangetroffen. Behalve 2 puntige (vrouwen-) schoenen zijn het alle typische,zware legerschoenen. Schoenen van dit type zijn nu nog te bezichtigen in het Koninklijk museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis te Brussel. Twee schoenen werden geconserveerd.

10

De ommuring van het Militair Hospitaal biedt de enclave een zekere geborgenheid als woonomgeving. De site zet vandaag zijn poorten open naar de stad.

wikkeld op het einde van de 18de eeuw in Engeland,

maar veralgemeend in de tweede helft van de 19de

eeuw. Inplanting, opbouw, indeling, en technische in-

frastructuur van het gebouwencomplex vertalen de

toenmalige inzichten met betrekking tot ruimte, lucht,

licht en hygiëne. De architectonische en medische ei-

sen die aan een modern ziekenhuis werden gesteld

gaan terug tot de desastreuze brand van het Hôtel-Dieu

in 1772 op het Île de la Cité in Parijs, maar pas in 1879

sprak de Parijse ziekenhuiscommissie zich uit voor het

paviljoentype beschreven door de Franse ingenieur

Casimir Tollet1 als enig model voor een effi ciënt functi-

onerend genezingsinstituut, waarbij een optimale iso-

latie gecombineerd met een even optimale luchtverver-

sing een absolute garantie moesten bieden in de strijd

tegen het besmettingsgevaar.2 Naar dit model worden

verschillende ziekenhuizen gebouwd, maar de bouw

van het “Hôpital civil et militaire suburbain de Montpel-

lier” in 1889 gold echter als het klassieke voorbeeld.

Vele van de door Tollet vooropgestelde richtlijnen wer-

den ook bij de bouw van het Militair Hospitaal toege-

past, ofschoon niet alles werd gekopieerd.De patiën-

tenzalen herbergden twee groepen van 24 tot 28

patiënten en op de bovenste verdieping bevond zich

een veranda die voldoende groot was om eveneens

ziekenbedden te plaatsen. Elke zaal had een badka-

mer en een lokaal voor toezicht. Om de ventilatie te

controleren werden vensters en deuren afgedicht en

verse lucht werd aangevoerd via een ingenieuze toe-

passing van het klassieke hypocaustum, geplaatst on-

der de gelijkvloerse verdieping. De verbindingsgangen

van het paviljoenplan verbonden aan de buitenkant de

centrale kapel en het klooster.

Het Militair Hospitaal werd grotendeels opgetrokken

in een eclectische bouwstijl met elementen ontleend

aan de Vlaamse renaissance, de barok en het classi-

cisme voor de meer representatieve gevels en met

meer functionalisme voor de overige gevels. De ge-

bouwindeling was functioneel en bestond uit een apo-

Fort 4 op een fragment van het ‘Plan géometrique parcellaire et de nivellement de la ville d’Anvers’, 1897, Aloïs Scheepers.

Het Militair Hospitaal: Krijgsgasthuis en Arsenaal

Na de sloop van Fort 4 werd het terrein eerst een klein

decennium te koop aangeboden. Door de veranderen-

de wijze van oorlogsvoeren liet de nood zich voelen om

te beschikken over een meer effi ciënt Militair Hospi-

taal waarvoor enkel een nieuw gebouw in aanmerking

kwam. Om niet nog meer grond aan de verder expan-

sief groeiende stad te onttrekken werd beslist om het

nieuwe Krijgsgasthuis te bouwen op de gronden van

het Fortje 4 in Berchem, samen met het Arsenaal. In

1898 werden dan ook de laatste restanten van het fort

gesloopt en werd er gestart met de bouw van een mili-

tair arsenaal. In 1899 begon de bouw van het Krijgs-

gasthuis of Mariagasthuis. Het arsenaal werd in 1907

in gebruik genomen; het Militair Hospitaal van Ant-

werpen werd overgebracht van de Prinsstraat, waar

het sedert 14 mei 1831 gevestigd was, en opende haar

deuren op de site op 31 juli 1911. Voor de vanaf 1835 in

het Antwerpen gevestigde Zusters van de Orde van

Sint Augustinus, die zich voornamelijk ten dienste

stelde van de krijgsziekenhuizen, werd op de site kort

na 1900 een klooster opgericht. In hetzelfde complex

werd ook de militaire hoofdapotheek ondergebracht.

Het Militair Hospitaal vormt typologisch een bijzonder

intact en representatief beeld van een hospitaal van het

paviljoentype met corridorsysteem, een typologie ont-

11

theek, een mess, diverse paviljoenen met overdekte

terrassen die onderling verbonden zijn door een gan-

gensysteem, een stookplaats, het poortgebouw en de

woning van de hoofdgeneesheer.

Gedurende de 20ste eeuw kende het Militair Hospitaal

een aanzienlijke schaalvergroting door het toevoegen

van nieuwe afdelingen. De vierledige functie van het

Militair Hospitaal bestond uit hospitalisatie (120 per-

manente bedden, die in tijden van nood konden opge-

voerd worden tot 400), consultatie, beheer en garni-

zoensdienst. In deze periode had het krijgsgasthuis en

het arsenaal een grote invloed op de omliggende wijk:

vele militairen en medici woonden in de wijk, bezoe-

kers alsook patiënten kwamen aan en af en het Militair

Hospitaal was ook een bron van tewerkstelling voor

enkele honderden arbeid(st)ers, bedienden, onderzoe-

kers en verplegend personeel. Na het eerder over-

plaatsen de Militaire Hoofdapotheek naar Nijvel en

enkele afdelingen naar het Militair Hospitaal Koningin

Astrid in Neder-Over-Heembeek werd zowel het

klooster als het Militair Hospitaal gesloten in 1993.

Tijdens de daaropvolgende jaren huisvestte het arse-

naal onder andere nog een circusschool, de Voedsel-

bank en het Hoger Instituut voor Schone Kunsten.

Heropening van de de siteDe revitalisatie van de site begon eerst tien jaar later,

wanneer het initiatief genomen werd om een deel van

Een vestknoop van het 5de linieregiment,

opgegraven tijdens het archeologisch onderzoek..

de site als monument te beschermen. De hoofdgebou-

wen (de oude hoofdapotheek, de woningen, het offi-

ciersgebouw, het klooster en de ziekenhuispaviljoe-

nen), het lintvormige kazernegebouw, de stookplaats,

de kapel en het poortgebouw werden officieel be-

schermd op 11 juni 2004 en bakenen de Monumenten-

zone af.

Via haar autonoom gemeentebedrijf AG VESPA nam de

Stad Antwerpen het initiatief om voor de site van het

Militair Hospitaal Antwerpen een publiek private sa-

menwerking op te starten. In de daarop volgende wed-

strijd werd het concept van Beel & Achtergael weer-

houden omwille van de aandacht voor de historiek van

het Militair Hospitaal, het verkeersluwe karakter van

de leefomgeving, de bevordering van de verbinding

tussen de wijken voor wat betreft het trage verkeer, de

creatie van een groene ontmoetingsruimte voor de

buurt en de integratie van de randen en het kernge-

bied. Op 07 juli 2006 werd met Vanhaerents en Wilma

Project Development een overeenkomst ondertekend

met het oog op de herontwikkeling van de site: het

“Groen Kwartier” was geboren!

1.TOLLET (Casimir), Les édifices hospitaliers depuis leur origine jusqu’à nos jours. De l’assistance publique et des hôpitaux au XIXe siècle. Les hôpitaux au XIXe siècle : études, projets, discussions et programmes relatifs à leur construction. Description de l’hôpital civil et militaire de Montpellier, Paris; Montpellier: imprimerie Hamelin frères, 1892. VIII-323 p.: ill.

2. L’Officiel no 272 du 4 octobre 1879 publie : «Le système Tollet devra être appliqué à la construction d’hôpitaux et d’ambulance militaires»

14













architectuur + omgeving

15

architectuur + omgeving

16

Het gedifferentieerd woningaanbod wordt gerealiseerd door een multidisciplinair team van verschillende architectenbureaus

Beel & Achtergael, GentMasterarchitecten

360, GentArchitecten

Huiswerk, AntwerpenArchitecten

Michel Desvigne, ParijsLandschapsarchitecten

Het Groen Kwartier

De visie voor de herontwikkeling van het Militair Hos-

pitaal van Antwerpen zet maximaal in op het vinden

van een uniek evenwicht tussen de bestaande, veelal

beschermde volumes en de toevoeging van nieuwe

hedendaagse elementen. De randen van de site van

het voormalige Militair Hospitaal reflecteren nog

steeds de footprint van het Fort 4 van Berchem en vor-

men een specifieke curve die een plek uit het omlig-

gende stedelijke weefsel snijdt. Het patroon van het

19de eeuwse Krijgsgasthuis volgt daarentegen een ei-

gen orthogonaliteit die geen verband zoekt met het

omliggende stratenpatroon. Die twee karakteristieken

maken van het Militair Hospitaal een enclave in de

stad. Binnen dit ‘kwartier’ tekenen zich drie delen af:

Centraal ligt de Monumentenzone, die gedomineerd

wordt door sterk geritmeerde massieve bakstenen

paviljoenen verbonden door de wintergangen, met ten

westen daarvan de Arsenaalzone en ten oosten de

Parkzone.

De programmatische invulling van het Groen Kwartier

omvat een 400-tal wooneenheden met een gevarieerd

aanbod van woningtypes (appartementen maar ook

woningen voor gezinnen met kinderen, eventueel met

een tuin of terras) en woningsoorten (residentiële, be-

taalbare en sociale woningen). Dit residentiële pro-

gramma wordt aangevuld met andere functies, om de

aantrekking en diversiteit op buurtniveau te versterken.

Zo zullen bepaalde gebouwen ingevuld worden met

commerciële, socio-culturele activiteiten, kantoren- en

dienstenfuncties. De verdiepingen krijgen daarentegen

wel overal een residentiële invulling, met uitzondering

van de Centrale Kapel, de kapel van het Klooster, de

Stookplaats, het HISK- en het Poortgebouw.

Het masterplan voor de site gaat een interactie aan met

de ruimere omgeving zonder de beslotenheid van de

enclave aan te tasten. In het ontwerp wordt gestreefd

naar één gemeenschappelijke onderlegger voor de ver-

schillende buitenruimtes. De schaal van de verschil-

lende gebouwen creëert een continu samenhangend

geheel met een grote verscheidenheid aan sferen. Het

landschapsontwerp benadrukt deze stedelijke en park-

sferen en voorziet de nodige doorsteken naar de buurt.

17

Decennia geleden ingeplant aan de rand van de stad,

zijn deze sites tot op vandaag vreemde fragmenten in

het stedelijke weefsel.

Na jarenlang een blinde vlek te zijn geweest in het col-

lectieve geheugen worden ze plots herontdekt en tre-

den ze naar voor als strategische plekken in de hen

omringende uitbreidende stad. Op die manier gaan ze

figureren als een complementaire stedelijke ruimte

die niet alleen een bijsturing van en een meerwaarde

voor de omgeving betekent, maar die tegelijkertijd ook

als katalysator kan werken voor stadsvernieuwing op

een grotere schaal.

Meer dan een louter zoeken naar een nieuwe functie

dient met de reconversie de juiste keuze te worden

gemaakt voor een duurzame toekomst van de plek en

zijn omgeving.

Stéphane Beel, architect

De reconversie van verlaten randstedelijke sites vormt een actueel thema.

Het Militair Hospitaal is een uniek project enerzijds

door haar ligging doch ook door zijn architecturale ei-

genzinnigheid. Om van deze militaire site een leefbare

woonenclave te maken waren ruimtelijke ingrepen

nodig. De schakeling van de nieuwe en bestaande

open ruimtes rijgen de verschillende gebouwen aan-

een en doorbreken het militaire grid. Doorzichten, per-

spectieven en groen en integratie in het omliggende

weefsel, bepalen de inplanting en uitsnijdingen van de

nieuwe volumes. De precieze nevenschikking van deze

volumes brengen bestaand en nieuw in evenwicht.

De massale aanwezigheid van rode baksteen wordt op

een eigen manier aangevuld en versterkt. Dit brengt

eenheid in diversiteit of diversiteit in eenheid.

Interne woonkwaliteit staat voorop de verscheidenheid

aan woonentiteiten. De bijzondere aandacht voor de

aanleg van de publieke ruimte ondersteunt dit.

Lieven Achtergael, architect

Stéphane Beel

Lieven Achtergael

BEEL & ACHTErGAEL ArCHITECTEN - MASTEr-ArCHITECT VOOr ‘T GrOEN KWArTIEr

© J

. G

OD

EC

HA

rL

E

18

groenMet de ontwikkeling van de site van het Militair Hospitaal krijgen Berchem en Antwerpen een nieuwe woonbuurt, levendig, gevarieerd en vooral ...

EEN GrOENE LONG TuSSEN ZurENBOrG EN HArINGrODELANDSCHAPSArCHITECT MICHEL DESVIGNE, PArIJS

Het openbaar domein werd door landschapsarchitect

Michel Desvigne ontworpen als een stadstuin. De tuin-

gedachte bestendigt enerzijds de bestaande situatie

van monoliete volumes in het groen met gras tot tegen

de gevel, maar voegt ook nieuwe elementen toe. In een

genuanceerde uitwerking wordt het verschil gemaakt

tussen een uitgestrekt tuinpark in het noorden en het

westen, sfeervolle tuinkamers in het oosten, een cam-

pustuin op het Paradeplein, collectieve binnentuinen in

het Noordzuidgebouw en private tuinen bij de wonin-

gen.

Een regelmatig raster van groepjes bomen smeedt de

verschillende zones visueel aaneen en zorgt voor de

nodige herkenbaarheid. Waar mogelijk wordt de be-

staande tuinmuur behouden. Waar nodig worden met

nieuwe bebouwing de achterkanten vervangen door

voorkanten. Met een beperkte hoeveelheid aan ver-

schillende eenvoudige beplantingen en materialen

krijgt de buitenruimte een sterke identiteit.

350 Bomen als structuurEen groot deel van de aanwezige bomen blijft behou-

den, net als de historische gebouwen waardevolle ge-

tuigen zijn van de beslotenheid die ooit zo kenmerkend

was voor het Militair Hospitaal. Michel Desvigne koos

voor het toevoegen van bomen van verschillende soor-

ten en hoogtes als dragers van de open ruimte. De

prachtige bestaande bomen (paardekastanje, beuk,

linde) en de nieuwe hoogstammige bomen (wintereik)

zorgen voor afwisseling in het beeld en de beleving van

de bezoeker, zowel in het voor- als naseizoen. Op de

grote open ruimtes komen (sier)fruitbomen van 5 tot 6

meter hoogte. De inplanting van krentenboompjes en

andere beplanting van een tussenhoogte maakt de

groene mix compleet! In totaal komen er 350 bomen in

’t Groen Kwartier. De hoogstammige bomen en hees-

ters geven een residentieel karakter aan de omge-

ving. Dit wordt versterkt door de tuinen van de

woningen aan de straatkant die

aansluiten op dit complex. Binnen

de wijk is er geen vergelijkbare plek:

deze site is dan ook een groene oase

binnen een stenen wereld.

verschillende zones visueel aaneen en zorgt voor de voor het toevoegen van bomen van verschillende soor-

ten en hoogtes als dragers van de open ruimte. De

prachtige bestaande bomen (paardekastanje, beuk,

linde) en de nieuwe hoogstammige bomen (wintereik)

zorgen voor afwisseling in het beeld en de beleving van

de bezoeker, zowel in het voor- als naseizoen. Op de

grote open ruimtes komen (sier)fruitbomen van 5 tot 6

meter hoogte. De inplanting van krentenboompjes en

andere beplanting van een tussenhoogte maakt de

groene mix compleet! In totaal komen er 350 bomen in

’t Groen Kwartier. De hoogstammige bomen en hees-

ters geven een residentieel karakter aan de omge-

ving. Dit wordt versterkt door de tuinen van de

woningen aan de straatkant die

aansluiten op dit complex. Binnen

de wijk is er geen vergelijkbare plek:

deze site is dan ook een groene oase

binnen een stenen wereld.

20

EEN GrOENE LONG TuSSEN ZurENBOrG EN HArINGrODELANDSCHAPSArCHITECT MICHEL DESVIGNE, PArIJS

21

De site van het Militair Hospitaal en het Arsenaal wordt

gekarakteriseerd door de leegte binnen de contouren

van het oorspronkelijke fort. Het stedelijk weefsel

werd tegen het fort aangebouwd. Na het verdwijnen

van het fort en de afbraak van bepaalde delen van het

Militair Hospitaal blijft deze leegte aanwezig in het

stedelijke weefsel. De landschappelijke aanleg pro-

beert deze leegte zin te geven en mogelijkheden te

scheppen, met voldoende aanwijzingen voor een mo-

gelijk gebruik dat op natuurlijke wijze beantwoordt aan

de mogelijkheden en beperkingen van het terrein. In

die zin is landschapsarchitectuur ‘work in progress’,

dat nooit de ideale vorm bereikt maar steeds weer de

verwachtingen overtreft wanneer de natuurlijke pro-

cessen in beweging worden gezet.

Het ontwerp van de groene ruimte van het Groen

Kwartier wil een antwoord te bieden op de vraag naar

een groene leefomgeving gecombineerd met een in-

tense stedelijke lifestyle. Dit paradoxaal uitgangspunt

contrasteert enerzijds met de klassieke perifere ver-

kavelingen waar men naartoe trekt omwille van het

groen karakter, maar waarbij het aanwezige groen ei-

genlijk geen relatie meer heeft met de ruimere omge-

ving en men zich bovendien een directe toegang tot de

sociale en culturele activiteiten van de stad ontzegt.

Anderzijds contrasteert dit uitgangspunt ook met de

binnenstedelijke ontwikkelingen waar vaak ook niet de

mogelijkheid is om de natuur een zekere ontwikke-

lingsruimte te geven, wat dan weer ten koste gaat van

de belevingswaarde.

Landschapsontwerp is een levende kunstvorm waarbij cultivering van het bestaande, het proces zelf en de verandering doorheen de tijd belangijker zijn dan de compositie en het beeld.

Het volledige ‘kwartier’ wordt herschapen tot een

stadstuin die de mogelijkheid biedt aan de bewoners

en bezoekers om zich te laten onderdompelen in het

landschap. Bij het ontwerp zelf werd het romantisch

beeld van een herovering van de natuur door een

kunstmatig ontwerp vlug verlaten. In de plaats daar-

van werd gekozen om op de site ‘den buiten’ te evoce-

ren in de Stad. De stedelijkheid wordt daarbij niet ge-

negeerd: door het spelen met densiteiten, vlaktes,

indeling en beplantingen worden een aantal eenvou-

dige elementen toegevoegd en zal de natuur zich toch

in een andere, meer stedelijke, richting ontwikkelen

en de site een eigen identiteit geven. Tussen de haast

toevallig aanwezige gebouwen zal men zich vrij kun-

nen bewegen en zich zo de verschillende paden, park-

zones en sferen eigen kunnen maken . In die zin be-

antwoordt het ontwerp aan het beeld van een typische

Amerikaanse universitaire campus zoals die van Har-

vard in Cambridge.

Het landschapsontwerp wordt dan – in schril contrast

met de voorheen gesloten structuur van de site - een

ruimte zonder grens of afbakening waar de individuele

beleving centraal staat, waar verschillende activiteiten

kunnen plaatsvinden en waar een zekere evolutie mo-

gelijk blijft. Als dusdanig staat het landschapsontwerp

dan ook symbool voor de beleving van zijn bewoners

die als het ware ‘op den buiten’ wonen binnen de me-

tropool Antwerpen.

Michel Desvigne (° 1958, Montbéliard, Fr.)

is botanicus, geoloog en landschapsarchitect.

Michel Desvigne

FO

TO

Gr

AA

F

Landschapsontwerp is een levende kunstvorm waarbij cultivering van het bestaande, het proces zelf en de verandering doorheen de tijd belangijker zijn dan de compositie en het beeld.

22

2

4

3

1

rustHet publiek en privaat groen op het Militair Hospitaal werd landschappelijk vormgegeven door Michel Desvigne.In combinatie met de geritmeerde architectuur en de afwezigheid van autoverkeer ontstaat een oase van

WONEN OP DEN BINNENSTE BuITEN

In deze nieuwe groene oase komt een evenwichtige

mix van trendy lofts in historische gebouwen, nieuw-

bouwappartementen en comfortabele gezinswoningen

met tuin. Dit zijn de verschillende woonvormen die zich

thuis voelen in ‘t Groen Kwartier. Stuk voor stuk bieden

ze een nieuwe en unieke visie op wonen in Antwerpen:

wonen op den binnenste buiten. Deze verscheidenheid

zal er voor zorgen dat een gevarieerd bewonerstype

van zowel senioren, jonge starters, gezinnen met kin-

deren, tweeverdieners en alleenstaanden de site zul-

len bewonen. Daarnaast is er eveneens ruimte voor

andere stedelijke functies (winkeltjes, kantoorruimten,

ateliers, ...). Een combinatie die van het Militair Hospi-

taal een bruisend stadsdeel zal maken. rust in even-

wicht.

ToegankelijkheidOm de parktuin als ontmoetingsruimte voor bewoners

en omwonenden te stimuleren worden twee duidelijk

leesbare doorgangen gemaakt van noord naar zuid.

Een wandelpad door de wintergang en een fi etspad

langsheen de beschermde gevel van het Noord Zuid

Gebouw vormen 2 assen waarvan de nieuwe toegan-

gen tot het binnengebied telkens gemarkeerd worden

door nieuwe gebouwen. Met een totaal van 6 toegan-

gen, aansluitend op de padenstructuur, is het gebied

maximaal doorwandel- en doorfi etsbaar.

Om het tuinconcept te doen slagen worden auto’s re-

soluut geweerd. Bewoners parkeren in één van de vier

ondergrondse parkeergarages, voor de bezoekers zijn

er bovengronds een aantal parkeerplaatsen voorzien.

Een bewuste keuze van de landschapsarchitect en de

projectontwikkelaars die er zo voor zorgen dat ’t Groen

Kwartier een groene en rustige plek vormt in de nabij-

heid van het drukkere stadscentrum. Door het occasi-

oneel toelaten van verkeer langs de hoofdas langs-

heen het Noord-Zuid Gebouw en een weldoordachte

materialisatie van paden en brandweerwegen wordt

de bereikbaarheid voor leveringen, verhuis en de hulp-

diensten niettemin verzekerd.

TRAM 8

Zurenborgstraat

Lange Leemstraat

Boomgaardstraat

Antwerpen centraal

Antwerpen Berchem

TRAM 8

Zurenborgstraat

Lange Leemstraat

Boomgaardstraat

Antwerpen centraal

Antwerpen Berchem

Ondergrondse parkeerplaatsen

Arsenaal Noord

Park

Arsenaal Zuid

Paradeplein

1

2

3

4Bezoekersparkeren

Publiek Park

Private tuinen

24













wonen op den binnenste buiten

25

wonen op den binnenste buiten

2626

Een unieke ligging, garantie voor de toekomst

Kortom: de woningen, lofts en appartementen combi-

neren het beste van twee werelden: wonen op den

binnenste buiten.

Naast de waarde voor uw vastgoed staat de locatie van

’t Groen Kwartier ook borg voor een vanzelfsprekende

mobiliteit.

Centrale ligging in ’t stad Vanop de site hebt u een direkte aansluiting op de

Singel en de ring van Antwerpen. Via de verschillende

invalswegen en snelwegen die op deze belangrijke

ringwegen aansluiten bereikt u in geen tijd de Ant-

werpse agglomeratie of ruimere omgeving. u kan de

wagen echter thuislaten. De vernieuwde fi etspaden

die langs ’t Groen kwartier lopen bieden optimaal

comfort om snel het centrum van de stad te bereiken.

Als u de fi ets liever thuis laat kan u voor de deur tram

of of bus nemen. Zonder overstappen staat u enkele

minuten later aan de Nationale Bank, de Groenplaats

of aan het Museum voor Schone kunsten op ’t Zuid.

De aankoop van een woning, loft of appartement doet

u in de eerste plaats voor uzelf en uw gezin. Het is de

ruimte waarin mooie momenten beleefd worden en

mooie herinneringen opgebouwd.

De locatie is een belangrijke parameter van de waarde

van vastgoed. De ligging van ’t groen Kwartier in de

onmiddellijke nabijheid van Zurenborg en Haringrode

enerzijds en de uitstekende ontsluiting anderzijds ga-

randeren een goede investering op lange termijn.

Naast de uitmuntende locatie geniet u op ’t Groen

Kwartier ook van de ruimtelijke kwaliteit van de stad

van morgen. Het wonen in een park met talrijke monu-

menten geeft wonen een nieuwe dimensie. De trend

naar meer groen en ruimte om te genieten van stede-

lijk wonen wordt hier realiteit.

27

Antwerpen Berchem

Tram 8

Antwerpen centraal

Zoo

Stadspark

‘t Groen Kwartier

Linkeroever

R1

Kennedytunnel

Waaslandtunnel

Leien

Singel

Noordersingel

R1

E34

E19

E17

N49

A12

Brussel - Parijs - Londen

Am

ster

dam

R1

Kennedytunnel

N49

De wereld voor uw deur City trips buiten Antwerpen kan u ook eenvoudig star-

ten van op ’t Groen Kwartier. De site is immers gele-

gen tussen Berchem Station en het vernieuwde TGV

station Antwerpen Centraal. Het uitgebreide aantal

perrons biedt een waaier aan mogelijkheden. Naast

de intercity’s die de verbinding verzekeren met de be-

langrijkste steden in België kan u ook met de Thalys

en Eurostar snel het centrum van Amsterdam, Parijs

en Londen bereiken. In 2012 wordt bovendien de in-

dienststelling van het diabolo project voorzien waar-

door ook een rechtreekse verbinding met Zaventem

National Airport voor uw deur start.

28

Uw chauffeur haalt u op aan de poort van ‘t Groen Kwartier en brengt u in een mum van tijd op de belangrijkste plaatsen in de stad: de kracht van tram 8.

Zuid - Bolivarplaats - Gerechtsgebouw Museum / Groenplaats Nationale Bank ‘t Groen Kwartier

Gééf cht!

Tram 8 doorkruist het centrum van de stad en heeft er

enkele bijzonder haltes. Met de halte in de Lange

Leemstraat wordt ‘t Groen Kwartier een nieuw ijkpunt

op deze route.

Tram 8 is dé lijn voor de cultuurfreak

Met deze tram stapt u in de kortste keren af bij de be-

langrijkste gebouwen van de stad. Na enkele haltes

steekt u aan de Nationale Bank de leien over en rijdt hij

dwars door de theaterbuurt met o.a. de Bourla-

schouwburg en de Stadschouwburg. Vanaf hier liggen

ook de belangrijkste musea van de stad langs het tra-

ject van tram 8, het Modemuseum in de Nationa-

lestraat enerzijds en het museum voor Schone

Kunsten op de Leopold de Waelplaats anderzijds. Op

’t Zuid maakt tram 8 uiteindelijk rechtsomkeer onder

de trappen van het nieuwe Justitiepaleis op de Bolviar-

plaats.

Tram 8, uw groene draad

Net voorbij het poortgebouw van ’t Groen Kwartier kan

je de tram op richting ’t Stad. De vlotte verbinding met

de Groenplaats brengt je tot in ’t hart van het histo-

risch Centrum en op ‘t zuid. Ideaal dus om bij het ter-

rasjesweer te genieten van een nieuwe lange hete zo-

mer of te shoppen. Of het nu de Kammenstraat, de

Nationalestraat of de Huidevetterstraat is, tram 8

doorkruist ze allemaal.

Maar ook in de andere richting is er na Berchem

Station nog wat te beleven. In geen tien minuten tijd

rijd je met of zonder kinderen met tram 8 tot aan de

zwemvijver van ’t Boekenbergpark... als ze daar nog

van de tram af willen tenminste.

2929

Groen Kwartier

‘t Groen Kwartier Berchemstation Te Boelaarpark Zwemvijver - Boekenbergpark

30

VAVAVN DEN NESTLE

BBEELGIË

LEI

BELGIË

LEI

MERCATATA ORSTRAATATA

CUPERIUSSTRAATATA

S

LANGELEE MSTRAATATA

CHAR

LOTTATAT LEI

LAM

ORIN

IËRS

STRA

AT

WERKSTRAAT

WAMBACHSTR.

LAMORïBIERESTRAAT

VAN

DIE

PEN

BEEC

KSTR

AAT

ZURE

NB

ORGS

TRAA

T

CONSCIENCESTRAAT

JACOB JORDAENS-

STRAATSTRAAT

NERVIËRSSTRAAT

ISABELLALEI

GRETRYSTRAAT

A. GRISARSTRAAT

HELEN

ALEI

BINDSTRAAT

BATKINSTRAAT

STR.

GENE. DRUBBELSTRAAT

WIJN

STRAAT

J. BALSTRAAT

JACOB JACOBSSTRAAT

BRAILMONTLEI

LOOSPLAATS

MARIALEI

BOOMGAARDSTRAAT

WATERFORDSTRAAT

AUWERSSTRAAT

VAN

LUPP

ENST

RAAT

COBD

ENST

RAAT

Z. GRAMMESTR.

GROTE HONDSTRAAT

OOSTENSTRAAT

ROLW

AGENSSTR

AAT

MAGDALENASTRAAT

PROV

INCI

ESTR

AAT

PROV

INCI

ESTR

AAT

KORTE VAN

KORTE VAN

RUUSBROECKSTR.

KRUIKKRUIKSTR.

STR.

DE BOEY

DE BOEY

DE BOEYSTR.

STRAAT

BAR

ON

JO

OSTEN

SJO

OSTEN

SSTR

AAT

KL. BEERSTRAAT

RAMSTRAAT

TRENDSTRAAT

GROT

E

B

EERS

TR.

GROT

E

B

EERS

TR.

GROT

E

B

EERS

TR.

KL. BEERSTRAAT

GROT

E

B

EERS

TR.

KL. BEERSTRAAT

WEIDESTRAAT

BOOMGAARD

TEEN

BOKS

TRAA

TATA

LANGE VAVAV N RUUSBROECKSTRAATATA

11

18

22

15

21

20

19

9

166

5

24

17

VAN

DER

VA

N D

ER

MEY

DEN

STRA

AT

MEY

DEN

STRA

AT

MEY

DEN

STRA

AT

MARINISSTR.

WIPSTRAAT

‘T GrOEN KWArTIEr, LEVEN OP DEN BINNENSTE BuITEN

RESTAURANTS - 1 Godard 2 2 Mise Mise Mise

en Place 3 El Warda 4 Verven en Verven en Verven en Verven en

Borstels 5 Dôme 6 Dôme sur MerDôme sur MerDôme sur Mer

7 Belmondo 8 Moskou CAFESCAFES - 11- 11- 11

Stanny 12 Moeskop 13 ZeezichtZeezichtZeezicht

14 Wattman VARIA - 18 Tim Teck Tim Teck Tim Teck

Catering 19 ‘t Klein Beertje bio‘t Klein Beertje bio‘t Klein Beertje bio 20 20

Delhaize 21 Supermarkt TroubleynSupermarkt TroubleynSupermarkt Troubleyn

22 Decan Pharmacy 23 K.doos gifts K.doos gifts K.doos gifts

24 Krantenwinkel E&C BAKERIES - BAKERIES - BAKERIES -

15 Schoenaers 16 Domestic 17 17 De

Connaisseur TAKE-OUT - 9 Frituur Frituur Frituur

‘t Spieke 10 Antwerp SandwichAntwerp SandwichAntwerp Sandwich

31

UITB

REID

INGST

RAATATA

PLANTIN EN MORETUSLEI

BOORSBEE

STATAT NLYLYL STRAATATA

POST

VAN

DEN

PEER

EBOO

MST

RAAT

EUGE

EN J

OORS

STRA

AT

ZEGE

PRAA

LST

RAAT

STRA

AT

MON

TEN

SSTR

AAT

BOUW

ENSS

TRAA

T

STERLINGERSTRAAT

LEDEGANCKSTRAAT

BATKINSTRAAT

BET

OG

ING

STR

AAT

Z. GRAMMESTR.

GULDEN VLIESSTRAAT

GULDEN VLIESSTRAAT

GROTE HONDSTRAATGROTE HONDSTRAAT

KORTE AARSTRAAT

AARSTRAATDRAAKSTRAAT

WOLFSTR

AATLAN

GE ALTAAR

STR.

WALVISSTRAAT

RAAF

STRAATSTRAAT

STIERSTRAAT

TIEB

OHM

STRA

AT

BOSO

UIFS

TRAA

T

TWEE

LINGE

NSTRA

AT

DOLF

IJNST

RAAT

FILO

MEN

A

FILO

MEN

AST

RAAT

STRA

ATKL

HON

D

KL H

OND

STR.

STR.

KREEFTSTRAAT SCHORPIOENSTR.RAMSTRAAT

WATERLOOSTRAAT

PRETORIASTRAAT

KRIJGERSTRAAT

GEN. VAN

MERLENSTRAAT

COGELS OSYLEI

GEN. CAPAUMONISTR.

GEN. CAPAUMONISTR.

VELODROOM

STR.VELOD

ROOMSTR.

TRAN

SVAA

LSTR

AAT

KLOKSTRAAT

KLOKSTRAAT

KRIJTSTRAAT

KRIJTSTRAAT

KRIJTSTRAAT

KRIJTSTRAAT

SCHELP

STRAAT

STRAAT

STRAAT LEEM

PUTS

TRAA

T

UITB

REID

INGS

STRA

AT

UITB

REID

INGS

STRA

AT

UITB

REID

INGS

STRA

AT

DSTRAATATA

BRUG. E. BRUG. E. RYCKAERTSRYCKAERTS-

PLEIN

TRAM TRAM TRAM PLEIN

DRAAKDRAAKPLAATS

4

10

3

1

2314

8

7

12

13

2

BOUW

ENSS

TRAA

TMARINISSTR.

Rustpunt in een levendige buurt

’t Groen Kwartier is een rustpunt te midden de leven-

dige woonwijken die haar omringen.

Te voet is men langs de tegenoverliggende Zurenborg-

straat op wandelafstand van de Dageraadplaats. Dit

plein is de place-to-be en biedt een waaier aan activitei-

ten, van de maandelijkse biomarkt tot een marathonevent

van klassieke muziek. Het gezelligste plein van ’t stad

met zijn alomtegenwoordige terrasjes en gediversifi -

eerde keuze aan restaurants zal u als buur zeker aan-

genaam verrassen.

Aan de andere zijde voert de Boomgaardstraat u recht-

streeks naar Berchem Station. Iets verderop, in het

hart van Berchem, staat het cultureel centrum en

worden wekelijkse markten gehouden.

En dan spreken we nog maar van de omliggende stra-

ten, maar de omgeving heeft natuurlijk nog zoveel

meer te bieden: een avondje uit in de De Bourla, Opera

of de Singel. Of gewoon op stap met vrienden en voluit

genieten van het eindeloze aanbod dat de stad te bie-

den heeft.

Te midden van deze tot de verbeelding sprekende om-

geving hebt u – voor de deur – onmiddellijke toegang

tot een nieuw stadspark waar langzaam verkeer de

regel is. Waar u rustig kan thuiskomen en thuis tot

rust kan komen. De woonentiteiten zijn ingericht om u

maximaal van de omgeving te laten genieten en u te-

gelijk eventjes te laten ontsnappen aan de bruisende

lifestyle van de stad. In een woonstijl die past bij uw

persoonlijke identiteit: een historische loft, een trendy

appartement, een woning met tuinbeleving...

Een sublieme omgeving waar u rustig kan thuiskomen en thuis tot rust kan komen. ‘It has its quiet tree lined streets and a beautiful park to stroll in.’

32

‘T GrOEN KWArTIEr: DE TOEKOMST IS GrOEN

Energiezuinig bouwen voor morgen

niet alleen een lager elektriciteitsverbruik op maar

draagt ook bij tot een rustige en aangename leef-

ruimte.

Het maakt niet uit of je in een woning, een loft of een

appartement woont, elk ontwerp is gericht op een

lange levensduur.

Dit geldt trouwens ook voor de site op zich. Het voor-

uitstrevende integratieve concept waarin grenzen tus-

sen wonen, werken en creëren, stad en platteland

vervagen past volledig in een duurzame stadsontwik-

keling.

Niet alleen de uitzonderlijke groene locatie in het hart

van de stad draagt bij tot een duurzame levensstijl.

Ook de woningen of appartementen zelf werden ont-

wikkeld met bijzondere aandacht voor duurzaamheid

en energiezuinig wonen.

De bouwschil van alle woningen en appartementen*

wordt volledig geïsoleerd en voldoet aan de strengste

normen op het vlak van energieprestatieregelgeving.

In combinatie met de recentste technieken van con-

denserende ketels en ventilatie bent u zo verzekerd

van een laag energieverbruik zonder daarbij in te boe-

ten aan wooncomfort, integendeel.

Naast de technische innovatie is bij het ontwerp reke-

ning gehouden met een optimale lichtinval. Dit levert * Met uitzondering van de als monument beschermde gebouwen waarvoor een specifi eke regeling geldt.

34

Paviljoen 2

Generale Staf Augustinessenklooster Parkappartementen Kapel Stookplaats

Paviljoen 4Paviljoen 1 Paviljoen 7 Paviljoen 3

35

Lange Leem West

Nieuw Noord Zuid Woningen ArsenaalLange Leem West

Paviljoen 6 Paviljoen 5

36

monumentenzone

Rond of in de nabijheid van het Paradeplein bevinden zich de zeven overblijvende Paviljoenen, de Centrale Kapel en Stookplaats, het Augustinessenklooster, het gebouw van de Generale Staf en het voormalige Kazernegebouw. Dit is het hart van de historische site waarvan de gebouwen als Monument beschermd werden.

monumentenzonede zeven overblijvende Paviljoenen, de Centrale Kapel en Stookplaats,

en het voormalige Kazernegebouw. Dit is het hart van de historische site

37

monumentenzone

38

WONEN OP DEN BINNENSTE BuITEN - DE MONuMENTENZONE

Bij de omvorming van de massieve bakstenen paviljoe-

nen tot commerciële ruimtes en woningen wordt de

ruimtelijkheid van het basisvolume telkens als uit-

gangspunt genomen. Er wordt gestreefd naar een

leesbare renovatie, waarbij de niet oorspronkelijke

onderdelen verwijderd worden en een aantal ingrepen

op een genuanceerde manier als een nieuwe laag aan-

gebracht worden. Door het toevoegen van dakvlakven-

sters, Engelse koeren, mezzanines en bijkomende

terrassen worden de gebouwen omgevormd tot ge-

droomde woonplekken. Lichttoetreding, toegankelijk-

heid, zichten op de omgeving en goed georiënteerde

buitenruimten liggen aan de basis van deze ingrepen.

De restauratie omvat o.a. het vernieuwen van het dak,

het vervangen of het restaureren van het buiten-

schrijnwerk en het uitvoeren van een aangepaste ge-

velreiniging met behoud van de oorspronkelijke patine.

Alle technieken worden ondergebracht in de schou-

wen of verluchtingskappen en worden via een beperkt

aantal kokers naar de verschillende entiteiten ge-

bracht.

Paviljoen 1 en 2 fl ankeren het paradepleinPaviljoen 1 en 2 fl ankeren het Paradeplein en bieden

beiden plaats aan een commerciële ruimte met aan-

sluitend atelier. Op de bovenverdiepingen wordt het

unieke karakter van de volledige ziekenzalen behou-

den en worden twee exclusieve ruime lofts gecreëerd.

Het oorspronkelijke buitenschrijnwerk wordt gedeel-

telijk behouden en gerestaureerd. Aan de zuidzijde

wordt opnieuw een hedendaagse interpretatie van het

zonneterras aangebracht.

Paviljoen 3 en 4:lofts met riante buitenruimteMet zicht op de monumentale kapel worden in Pavil-

joen 3 en 4 telkens 4 lofts ondergebracht. Alle entitei-

ten beschikken over een riante buitenruimte: op de

gelijkvloerse verdieping is dit een private tuin terwijl de

lofts op de verdiepingen toegang hebben tot een ruim

Paviljoenen

7

4

2

6 5

3

1

40

terras. Alle entiteiten hebben eveneens een ruime

kelder / atelier. In Paviljoen 3 wordt de oorspronkelijke

vloer behouden en worden het buitenschrijnwerk en

de originele guillotineramen gerestaureerd

Originele smeedijzeren terrassen in paviljoen 5, 6 en 7Door de twee extra traveeën per gebouw beschikken

de lofts in Paviljoenen 5, 6 en 7 zo mogelijk over nog

meer ruimte. De toevoeging van ‘Engelse koeren’ zorgt

hier voor meer lichtinval in het souterrain dat zo even-

eens meer bij de woning en de tuin betrokken wordt.

De originele smeedijzeren terrassen aan de zuidzijde

en de toegevoegde terrassen met zicht op de Parkzone

geven dan weer een uniek (uit)zicht aan de bovenste

lofts, die bovendien uitgerust worden met een mezza-

nine. Dit brengt de oppervlakte van de woongelegen-

heden in deze gebouwen boven de 300 m². In Paviljoen

5 en 7 wordt de originele vloer behouden en in Pavil-

joen 7 worden bovendien de historische guillotinera-

men gerestaureerd.

-25

+457

paviljoen 5

+737

nieuwe zinken dakbedekking

122

2455

6

+1273

+1133

+1302

+1214

+955

-30 -25

4

7

32

3

3

3

3

1

3

1

3

2

7

7

3

3

2

2

9

6

5

5

6

7


41

De voormalige Hospitaalpaviljoenen zijn beschermde

monumenten. Bij de transformatie van monumenten

zijn er drie opties: (1) het origineel reconstrueren; (2)

een scherpe intellectuele grens trekken tussen oud en

nieuw of (3) zoeken naar een subtiele link tussen het

bestaande gebouw en de nieuwe aanpassingen. Wij

kozen de laatste optie.

De paviljoenen zijn opgebouwd uit een middentravee

en 2 eindtraveeën met aanbouwen. Bij de renovatie

hebben we geprobeerd om de middentravee en zijn

specifiek repetitief karakter te vrijwaren van acciden-

tele ingrepen. Zo blijft de basisconfiguratie onge-

schonden en het trotse karakter behouden.

De gebouwen worden per laag in de lengte opgesplitst

in 2 woningen met een ontsluiting aan de kopse zijden

en 4 woonentiteiten per paviljoen. Bij de eenheden op

het gelijkvloers kan de kelderruimte als slaapverdie-

ping bij de woning betrokken worden. Door middel van

een getrapte Engelse koer wordt de kelder voorzien

van licht en lucht en wordt een verbinding gemaakt

met de tuin. Bij de eenheden op de verdieping worden

de slaapvertrekken voorzien in een duplex over de

lengte van de ruimte. De inkomtrap, keuken en badka-

mer worden steeds opgenomen in de eindtraveeën.

Zo kan elke entiteit over een volledig open leefruimte

ter grootte van een halve ziekenzaal beschikken.

De bestaande verbindingsgangen, die het mogelijk

maakten alle delen van het hospitaal in binnenklimaat

Wonen in een monument, een oefening in nuance.

te bereiken, verliezen in de context van een woonpro-

gramma hun betekenis. De wintergang in noord-

zuidrichting wordt omgevormd tot een open publieke

passage. De dwarsgangen die de paviljoenen in oost-

west richting verbinden, hebben we deels als inkom-

hal en deels als tuinberging betrokken bij de Pavil-

joenwoningen.

Ook in de materialisatie kiezen we voor een genuan-

ceerde omgang met de bestaande gebouwen. Voor de

nieuwe geveldelen werken we met een baksteen waar-

van de kleur nauw aansluit bij de kleur van de oor-

spronkelijke baksteen; een gladdere textuur zorgt hier

voor een subtiel verschil, zodat de ingrepen als een

nieuwe laag met een eigentijdse betekenis aange-

bracht worden. Waar restauratie van de ramen niet

meer mogelijk is, wordt het houten schrijnwerk ver-

vangen door nieuwe ramen met een vlakverdeling die

refereert naar de oorspronkelijke guillotineramen.

Door het aanbrengen van baksteenmetselwerk in

claustraverband in de raamopeningen van de verbin-

dingsgangen wordt het continue bakstenen karakter

van de gebouwen bestendigd op een manier die in de

19 de eeuw zijn oorsprong vond. Dit claustraverband

wordt ook gebruikt als borstwering van de terrassen.

Door alle aanpassingen en details in baksteen op te

lossen wordt het prominent aanwezige bakstenen

karakter van de site bevestigd en zelfs aangescherpt.

Eric Wieërs, architect, Huiswerk Architecten

Eric Wieërs

ErIC WIEËrS - HuISWErK ArCHITECTEN

© F

. O

TO

Gr

AA

F

42


De kapel bevindt zich centraal in de Monumentenzone

en is één van de meest gedetailleerde gebouwen op de

site. De gevels zijn opgetrokken in baksteen en zijn

voorzien van sierbanden, plinten en omkaderingsele-

menten in natuursteen. De zuidgevel is voorzien van

twee traptorens, een topgevelbeëindiging met een

fronton en een mooi uitgewerkte toegangsdeur. Grote

raamvlakken ingevuld met glas in lood zorgen voor

een genereuze lichtinval. Het zadeldak is bekleed met

zink. Het interieur is neo-classicisitisch en wordt ge-

kenmerkt door bepleisterde en beschilderde muren,

ton- en halve tongewelven en gordelbogen, versierd

met lijst- en paneelwerk en Ionische pilasters. Ook de

tegelvloer en de houten deuren zijn origineel .

Het gebouw bestaat uit een voorportaal, een éénbeu-

kig schip met balkon en halfronde koorabscis, en twee

bergruimten aan beide zijden van het koor. Een ge-

deelte van de wintergangen die de kapel verbinden

met de naastgelegen paviljoenen wordt betrokken bij

de kapel. Opmerkelijk is de nog bestaande kelder on-

der de kapel die een ongefragmenteerde ruimte be-

slaat en aansluit op de stookplaats.

Culinair hoogstandjeDe karaktervolle monumentale binnenruimte en de

ligging aan het Paradeplein maakt de kapel bij uitstek

geschikt om een functie in de horeca of de culturele

sector te omvatten. Zo was de Centrale Kapel in 2008

reeds een zestal maanden het decor voor een trendy

restaurant en verschillende culturele activiteiten die

’t Groen Kwartier op de kaart zetten.

Kapel

45


De grote footprint en de grote overspanningen van de

Stookplaats zorgen voor een zeer fl exibele ruimte die

diverse programma’s kan omvatten. Naast een directe

toegang van het openbaar domein beschikt de Stook-

plaats eveneens over een zuidgerichte tuin. Zoals de

naam aangeeft werden hier de grote verwarmingske-

Het kloostercomplex is ongetwijfeld het best bewaarde

geheim op de site van het voormalige Militair Hospi-

taal. Opgespannen tussen de verharde zone langs de

huidige Albert Claudestraat, de Promenade d’hiver

(wintergang) en de Parkzone in het noordwesten vormt

het Klooster een enclave binnen ’t Groen Kwartier, een

oase van rust binnen het bouwblok.

De Augustinessen, die sinds 1835 in Antwerpen geves-

tigd waren en onlosmakelijk verbonden waren met het

Militair Hospitaal (toen gevestigd in de Prinsstraat)

vestigden zich hier in 1912.

Het klooster is een L-vormig, eclectisch opgevat ge-

bouwencomplex rond een binnenkoer met Lourdes-

tels opgesteld om stoom te leveren aan de verschil-

lende onderdelen van het Militair Hospitaal. Afhanke-

lijk van de concrete invulling kan de dubbelhoge

ruimte in zijn huidige vorm behouden worden (ca 650

m²) of uitgebreid worden met verdiepte Engelse koe-

ren, daklichten of een patio.

grot. Het complex bestaat uit drie aparte gebouwen die

een zelfstandige entiteit vormden binnen de Monu-

mentenzone.

- de Voorbouw (ca 525 m²), het eigenlijke adres van

het klooster naast de Generale Staf;

- de eenbeukige centrale Kloosterkapel (ca 303 m²),

met kleurrijke 19de eeuwse gebrandschilderde ra-

men en omgeven door de kloostertuin;

- de Achterbouw (ca 1 685 m²), het eigenlijke verblijf

van de zusters, met als beeldbepalende elementen

de gangstructuur en de kloostertuin (ca 820 m²), van

waaruit een rechtstreekse toegang tot de Parkzone

mogelijk is.

Stookplaats

Augustinessenklooster

46


Het gebouw dat vroeger de Generale Staf huisvestte

wordt binnen het bestaande volume en met respect

voor de bestaande structuur omgevormd tot een ge-

mengd gebouw waarin kantoren, ateliers en kleine

woonentiteiten een plaats vinden.

Prestigieuze locatieDe imposante eclectische stijl met neo-Vlaamse re-

naissance en neo-barokke inslag, de ligging aan het

Paradeplein en de wandelafstand tot het station van

Berchem maken van dit gebouw niet alleen een presti-

gieuze locatie voor gevestigde ondernemingen en vrije

beroepen maar ook voor meer creatieve economische

activiteiten zoals workshops of ateliers of voor het

huisvesten van gasten (short stay housing).

Generale Staf

50

arsenaalzone

Deze zone vertegenwoordigt ongeveer de helft van de site. De hoofdingang wordt gekenmerkt door een poortgebouw gelegen langs de Lange Leemstraat. In de ontwikkeling van het Arsenaal zijn eengezinswoningen prominent aanwezig. De private tuinen worden door de gebouwen omsloten in een S-vormig bouwblok.

51

arsenaalzone

52

WONEN OP DEN BINNENSTE BuITEN - DE ArSENAALZONE

Nieuw Noord Zuid is gelegen in het hart van de site.

Aan de zijde grenzend aan het Poortgebouw zijn even-

eens twee commerciële ruimtes voorzien. Het gebouw

is gelegen langs de Noord-Zuid as van de site, de mis-

sing link tussen Berchem en Zurenborg.

In het gebouw komen 27 appartementen met erg ge-

varieerde indelingen. Alle appartementen genieten

een Oost-West oriëntatie. Leefruimtes en terrassen

bevinden zich hoofdzakelijk aan de westelijke zijde, op

de kopse zijde zijn de terrassen zuidgericht. Daar ge-

nieten ze van een uniek uitzicht over de Monumenten-

zone van het voormalige hospitaal en het park. Deze

parkzone, gelegen achter de paviljoenen wordt ge-

kenmerkt door een ruim grasveld met enkele oude

bomen.

Het gebouw Lange Leem West telt op het gelijkvloers

2 commerciële ruimtes die de toegang tot de site be-

nadrukken. Het gebouw vormt immers de hoek tus-

sen het Poortgebouw en de Lange Leemstraat. Op de

drie bovenliggende verdiepingen zijn telkens twee ap-

partementen gelegen met leefruimtes en terrassen

aan de zuidzijde. De penthouse van dit gebouw neemt

de hele verdieping in beslag en kijkt uit over de site en

omgeving.

Nieuw Noord Zuid& Lange Leem West

53

Nieuw Noord Zuid& Lange Leem West

54

WONEN OP DEN BINNENSTE BuITEN - DE ArSENAALZONE

De nieuwbouwwoningen situeren zich op de Arsenaal-

zone die gekenmerkt wordt door het Monumentale

Poortgebouw langs de Lange Leemstraat.

Aan de traditionele stadswoning worden belangrijke

troeven toegevoegd. De inplanting en volumes van de

gebouwen staan garant voor een optimale en aange-

name woonomgeving. Licht en lucht zijn in overvloed

aanwezig in het bouwblok en in de woningen zelf. Zo

zorgen dubbelhoge ruimtes (vides), gevels met ruime

glaspartijen en kamerbrede leefruimtes voor een he-

dendaagse comfortabele leefomgeving.

Het woonerf achter het Poortgebouw en de autovrije

site met paden en bomen onderstrepen het rustige

karakter van de woonomgeving. Een gemeenschap-

pellijke ondergrondse garage en een gemeenschap-

pellijk tuinpad onderstrepen het uitgekiende concept

dat op kwaliteit van de leefomgeving gericht is. De in-

dividuele tuinen, die grenzen aan dit tuinpad, zijn

voorzien van een toegang zodat fi etsen in alle maten

en vormen eenvoudig gestald kunnen worden. Zo kan

u optimaal genieten van de ruimte in uw woning.

In de eerste fase wordt de noordelijke zijde van dit

S-vormig bouwblok ontwikkeld.

Energiezuinige woningenDe ééngezinswonignen op ’t Groen Kwartier zijn

uniek. Vanuit de traditionele woning zoals gekend in

de Zurenborgwijk werden nieuwe hedendaagse wo-

ningen ontworpen die ruim van licht en lucht voorzien

zijn. Bovendien beantwoorden deze woningen alle-

maal aan de nieuwe normen op gebied van energie-

besparing en akoestisch comfort. Een ééngezinswo-

ning op ’t Groen Kwartier is bijgevolg een investering

voor de toekomst waarvan u vanaf dag 1 geniet van

een optimaal wooncomfort.

Woningen Arsenaal

niv. 00

niv. 01

niv. 02

Voorbeeld: 1 van de 8 type woningen.

56

parkzone

De parkappartementen zijn in het park ten westen van de site gelegen. Ze situeren zich in drie gelijke volumes die door hun opstelling ruimte laten aan de omgeving. De eenheid aan de buitenzijde verbergt een rijkdom aan indelingen en uitzichten binnenin. Elk appartement, van één tot vier slaapkamers, heeft een eigen buitenruimte. Vanuit uw appartement geniet u hier van ’t park, de monumentenzone of een onuitgegeven zicht over de omgeving. Onder de gebouwen bevinden zich de parkeergarage en fi etsen-stallingen van waaruit u rechtsreeks uw appartement kan bereiken.

De parkappartementen zijn in het park ten westen van de site gelegen. Ze situeren zich in drie gelijke volumes die door hun opstelling ruimte laten aan de omgeving. De eenheid aan de buitenzijde verbergt een rijkdom aan

slaapkamers, heeft een eigen buitenruimte. Vanuit uw appartement geniet u hier van ’t park, de monumentenzone of een onuitgegeven zicht over de omgeving. Onder de gebouwen bevinden zich de parkeergarage en fi etsen-

57

parkzone

58

Oostende, Wilma

Vlerick, 360

Museum Boulevard Brussel, Vanhaerents

MILHO Oostende, Vanhaerents

Lamot Mechelen, Wilma

Appartementsgebouw Antwerpen, Huiswerk

De Singel Antwerpen, Beel & Achtergael

Nieuwe Molens Rypens Brugge, Wilma

AG VESPA, Trapstraat, 360

Les Dunes du Golf - Wimereux

Beel & Achtergael

Beel & Achtergael

Meerwaarde creëren door middel van goede architectuur is

het uitgangspunt bij elk project van Vanhaerents. Wij beogen

een vooruitstrevende en trendsettende architectuur, waarin

het aangenaam leven en werken is. Onze gebouwen zijn

energiezuinig, onderhoudsvriendelijk en staan akoestisch

op punt.

De samenwerking met nationaal en internationaal gere-

nommeerde architecten resulteert in hedendaagse ge-

bouwen met een evenwicht tussen nut, schoonheid, func-

tionaliteit en context. Innovatie en inventiviteit zijn daarbij

sleutelwoorden.

De kennis en know-how van het aannemersbedrijf zijn bo-

vendien een sterke troef bij de ontwikkeling, het ontwerp en

de realisatie van de meest gediversifieerde complexen.

De herontwikkeling van het Groen Kwartier is het resultaat van een intense samenwerking tussen

Vanhaerents en Wilma Projectontwikkeling als private partijen en AG VESPA als publieke partner.

In deze samenwerking brengt elke partij vanuit zijn eigenheid accenten aan die een meerwaarde

vormen voor het globale project.

Wilma Projectonwikkeling richt zich op de ontwikkeling van

gemengde binnenstedelijke bouwprojecten. De mens en zijn

leefomgeving staan daarbij steeds centraal. We willen wonen,

werken, winkelen en ontspannen in de binnenstad steeds op

een optimale manier integreren.

Door de renovatie van gebouwen en hun omgeving krijgen

stadswijken een nieuwe bestemming: appartementen, lofts,

winkels, kantoren, horeca, garages en parkeerplaatsen.

Stedelijke herontwikkeling is een vak apart. Het is een mul-

tidisciplinaire activiteit, waarbij de vele verschillende betrok-

ken partijen, sociale vraagstukken, technische en financiële

uitdagingen om goed projectbeheer vragen. Samen met onze

partners leggen we de lat dan ook hoog. Met als inzet een

duurzame kwaliteitsverbetering.

Stedelijke herontwikkeling op maat van mens en maatschappij

Werken aan een leefbaar en aantrekkelijkAntwerpen

Het gedifferentieerd woningaanbod wordt verder gerealiseerd door een multidisciplinair team van verschillende architectenbureaus:Beel & Achtergael, Masterarchitecten - Gent360, Architecten - GentHuiswerk, Architecten - Antwerpen

Michel Desvigne, Landschapsarchitecten - Parijs

Vanhaerents nv

Oude gentweg 81, 8820 Torhout,

tel. 050 21 50 21 - fax 050 21.68.40

e-mail: [email protected] - www.vanhaerents.be

Wilma Project Developent nv

Generaal Lemanstraat 27, 2018 Antwerpen,

tel. 03 232 08 79 - fax 0 3 232 21 38

e-mail: [email protected] - www.wilma.be

Deze brochure werd met zorg samengesteld. Maar is een informatief bundel waaruit rechten noch plichten ten aanzien van nv MHA of nv Groen Kwartier kunnen ontleend worden. ‘t Groen Kwartier kan niet aansprakelijk gesteld worden voor eventuele onnauwkeurigheden of fouten.

Fotos: Daniel de Kievith, Toon Grobet, Kristof BovingOntwerp & Prepress: Gevaert Graphics

AG VESPA is het autonoom gemeentebedrijf voor vastgoed

en stadsprojecten van de stad Antwerpen. Een van zijn op-

drachten is de voorbereiding, begeleiding en uitvoering van

ingrijpende stadsprojecten die de metropoolfunctie van

Antwerpen versterken. De ontwikkeling van het Militair

Hospitaal, waarvoor door AG VESPA in 2005 een wedstrijd

uitgeschreven werd, is één van de vele projecten waarin AG

VESPA actief is. Samen met het autonome gemeentebedrijf

Stadsplanning begeleidt AG VEPSA het ontwikkelingspro-

ces van het Groen Kwartier. , en participeert ze mee in het

gezamenlijk Overlegcomité.

AG VESPA

Generaal Lemanstraat 55, 2018 Antwerpen

tel. 03 259 28 10 - e-mail: [email protected]

op den binnenste buiten

info en verkooptel. 03 289 02 89

www.groenkwartier.be

Wonen in 't groen midden in 't stad

Documents

Transcript of Wonen in 't groen midden in 't stad