104 105

Buggenhout en Buggenhoutenarenin “Den Groote Oorlog” 1914-18

Aflevering 6: Eind september 1914 - Buggenhout en Opdorp volop getroffen door het oorlogsgeweld

“Wie zich het verleden niet herinnert, is gedoemd het opnieuw te herhalen” (Georges Sentanaya).

Bij het verschijnen van ons septembernummer 2014, is het precies 100 jaar geleden dat Buggenhout en Opdorp, in de laatste warme septemberweek van 1914, volop getroffen werden door het oprukkende oorlogsgeweld. Het verwondert ons niet dat, behalve echt ingewijden, weinigen weten wat er in die week in Buggenhout en Opdorp gebeurde. Men heeft ook geen idee omtrent de omvang van het mensenlijk leed, van het aantal doden en gekwetsten, die het treffen tussen de Belgische troepen en de Duitsers, tot gevolg hadden. Vandaar onze poging U een beetje wegwijs te maken.

We gaan graag terug naar “eigentijdse” geschreven bronnen, maar deze zijn in dit geval bijzonder schaars...We zijn noodgedwongen aangewezen op het uitstekende “Tot aan de IJzer” van Max Dauville en het “Oorlogsboek van Het Davidsfonds. Een en ander over de Duitschers in de omschrijving der afdeelingen. 1914 – 1918 (Deel 2)”. (verschenen ca. 1920). U begrijpt dat we ons beperken tot de desbetreffende septemberweek, er werden dan ook enkel relevante stukken weerhouden...

106 107

“Tot aan den IJzer” – Max Dauville.Sneppelaar – September 1914:-Blz 70: “Rechts van ons strekt zich het grote bos van Buggenhout uit. Daar moet iets gebeuren. Het kanon dreunt voortdurend”.-Blz 71: “Het kanon begint opnieuw te bulderen. Schrapnels vliegen boven het bos van Buggenhout. Ze ontploffen met 12 tegelijk, soms hebben er een paar vertraging, maar uiteindelijk wordt het dozijn compleet. Ze ontploffen te hoog. Dat bevestigt ons in onze minachting voor de Duitse schrapnels”.

“Oorlogsdagboek van het Davidsfonds” – Bijdrage van de verschillende afdelingen. Blz 96: geeft een idee omtrent de slag van Buggenhout (veel literatuur spreekt van de “slag om de Hoge Linde”):

“Het is den 26ste september, dag van de veldslag van Buggenhout.In de vroege morgen zien we onze soldaten uit de forten naar hier afgezakt komen, niet meer met tien- of honderdtallen, ze zijn met duizenden. ’t Is een stoet van uren aaneen. Wat is er gaande? Ze bezetten Buggenhout, Opstal, Opwijk en Merchtem. Nooit hadden we er zoveel ineens gezien, met kanonnen, machiengeweren, auto’s en alle krijgsmateriaal.Zeker is er een slag om handen. Inderdaad, we hoorden in den namiddag het kanon rommelen, ze vielen de belegeringstroepen (red: Duitse) aan ten Noorden en ten Westen van Brussel verschanst. Deze antwoorden weinig of niet in den dag, maar ’s avonds begon ’t gevecht met geweervuur en heel de nacht duurde het voort.’s Anderendaags gingen de Duitsers er op los met woest geweld. Nu moesten de onzen wijken voor ’t getal, nochtans verdedigden ze zich als leeuwen. Er vielen toen vele dapperen voor hun land.

106 107

Heel den voormiddag, ’t was een zondag, vocht men hevig met de bajonet; zodat een geneesheer van het leger getuigde zelden zulke wrede worsteling te hebben meegemaakt. Groot moet het getal doden en gekwetsten geweest zijn aan beide kanten. De Duitsers waren tot aan de Linde geraakt, een patrouille kwam tot in het dorp en stak 4 huizen in brand aan de statie, ondertussen had het leger zich grotendeels teruggetrokken naar de forten”.

Blz 97 tot 99: hebben het over de achteraf vastgestelde gruweldaden.

“In de Krapstraat, rondom het bos, waren er vele jongen gevallen in de slag van 26 en 27 september. Enige doden en gekwetsten had men niet kunnen meenemen … Toen de strijd uitgewoed was, telde men nog 21 lijken. Er was een jongeling van den Opstal bij, De Potter met name, die niet ver van zijn huis gevallen was.Allen zijn ze door burgers voorlopig begraven langs de baan of in het veld.Zo zagen we hier en daar een net versierd heuveltje op een graf, met bloemen beplant en een houten kruisje, dat het teken is van de hoop in een beter leven.Bijna niemand dierf gekwetsten opnemen uit vrees voor het geschut en de wraak van de vijand, velen stierven waar ze lagen zonder hulp, anderen werden buiten geworpen in de huizen waar men ze vond.In een woning in de Hauwerstraat lagen er drie, gekwetsten vroegen schoon om zich te mogen verduiken, zeggende dat de Duitsers hen zouden afgemaakt hebben.Twee van hen kwamen een huis binnen op “De Linde”, waar men eerder 70-80 soldaten verzorgd had, die in tijds konden meegenomen worden door het leger…. Ze werden doorgestuurd naar een leegstaand huis, waar men ze een dag later vond: de een

108 109

het aangezicht zo goed als verpletterd, de tweede in de kelder dood.Bij opzoekingen vond men een soldaat in het veld, met bajonetsteken doorkorven. Men zag twee lijken, rechtstaande aan een hooimijt, elk met een kogel in de mond gestopt”.

26 en 27 september 1914: De slag om Buggenhout.

De slag om Buggenhout speelde zich af te Buggenhout, Lebbeke, Opwijk en Peizegem.De slag kaderde in een offensieve actie (de derde en laatste uitbraakpoging) van het Belgisch leger vanuit Antwerpen en was zuidelijk gericht, omdat men had vastgesteld dat de Duitsers hun zuidfront rond Antwerpen begonnen te versterken, met name van Heist-op-den Berg tot Dendermonde. Koning Albert besloot tot een beperkt offensief tegen de 37ste Landwehr Brigade, die vanuit Brussel, over Groot-Bijgaarden naar Aalst was opgerukt en een directe dreiging voor Dendermonde vormde. De hoofdaanval werd uitgevoerd door troepen van de 4de legerdivisie, welke oprukten vanuit Hamme en Grembergen, gesteund door de 5de legerdivisie, komend uit de buitenste fortenlijn rond Bornem en Puurs. De cavaleriedivisie zou Aalst aanvallen vanuit het westen.

***De dagorders van 25 september 1914 van het Groot Hoofdkwartier, op dat moment nog altijd in Lier en dat op 27 en 28 september zal worden verplaatst naar het klooster van Opdorp, zijn vrij kort:

“Morgen zal de 5de Legerdivisie over Buggenhout optrekken naar Opwijk, om daar de vijand, die via Aalst oprukt naar Gent, aan te vallen en terug te drijven. Ze zal eveneens verkenningen uitvoeren in de richting van

108 109

Merchtem, Asse en Essene.Tegelijkertijd zal een eenheid van de 4de Legerdivisie via de grote steenweg Dendermonde-Brussel optrekken en gelijke tred houden met de 5de Legerdivisie. Ze zal verkenningen doen in westelijke richting en de linkeroever van de Dender.”.

Een detailbespreking van de troepenbewegingen en stellinginname van de verschillende legeronderdelen, zou ons te ver voeren. Feit is zeker dat de slag om Buggenhout, dikwijls vermeld als “de slag om de Hoge Linde”, begint in de nacht van 26 op 27 september 1914… De Belgische loopgraven komen onder hevig vuur te liggen van schrapnels en brisantgranaten.

Na het voorbereidingsvuur begint op 27 september 1914, heel vroeg in de ochtend, de opmars van het Duits belegeringskorps, welke duidelijk de overgave en inname van Antwerpen voor ogen heeft... Al met al zullen de Belgische troepen geconfronteerd worden met een geweldige overmacht. De 9de Ersatz Infanterie Brigade (1) en de 37ste Landwehrbrigade vallen de eerder door de Belgische troepen veroverde posities te Buggenhout, Lebbeke en Opwijk aan.Het 1ste en 2de bataljon van het 1ste Linieregiment (2) en het 3de bataljon van het 21ste Linieregiment hebben op dat moment de opdracht om posities ten zuiden van Buggenhoutbos ten allen prijze te verdedigen. De eenheden gaan, vanaf 5.30 uur, in stelling ten zuiden van Opstal.

(1) Ersatz betekent in dit geval niet surrogaat, iets van mindere kwaliteit; wel het gedeelte der contingenten dat ter aanvulling van de hoofd- en reservecontingenten dient, wanneer deze gemobiliseerd zijn. Was hier het geval omdat de initiële Duitse troepen reeds slag leverden in Frankrijk. (2) Linie: troepen opgesteld naast elkaar, als het ware op 1 lijn.

110 111

Opwijk-Eeksken wordt snel door de Duitsers heroverd, op de bewuste zondagmorgen dringen de Duitsers via de Raven- en de Broekstraat Opstal binnen. Een aanval op Buggenhoutbos wordt door het 1ste Linie en een batterij afgeslagen. Om 08.30 uur krijgt het 1ste Linie de opdracht de terugtrekking van de batterij te dekken, welke de 2 belangrijkste toegangswegen naar Opstal, van op de ”Hoge Linde”, dient te verzekeren.Rond 9.00 uur trekt het 1ste bataljon van de 2de jagers te voet(3) terug naar de molen van Opstal, ruiters (waarschijnlijk de divisiecavalerie, 2de regiment jagers te paard) bevinden zich op dat moment tussen de Hoge Linde en een punt 250 m ten noordoosten van de molen van Opstal.

Rond 11.50 uur komt er een zware aanval tussen Opstal en de Hoge Linde, welke wordt afgeslagen door het 1ste Linie, gesteund door het 3de bataljon van het 2de jagers te voet. Bij het voorbereidingsvuur stort de molen gedeeltelijk in. Pas bij derde aanval slagen de Duitsers erin enkele huizen te veroveren, ze beginnen zich in te graven. De Belgen, door mitrailleurvuur van op 50 m bestookt, zijn genoodzaakt zich rond 13.00 terug te trekken naar de Heuvel (daar waar de Kamerstraat overgaat in de Diepmeerstraat) , tussen de Nieuwe Briel en Opdorp (duidelijk achter de defensief belangrijke spoorlijn Dendermonde-Mechelen).

De volgende dag wordt enigszins rustig, beide kampen consolideren en versterken hun stellingen. Voorafgaand aan de slag om Opdorp verdedigen het 2de en 5de regiment Jagers te voet Sint-Amands en Oppuurs, het 1ste regiment Grenadiers Opdorp en de spoorlijn Dendermonde-Mechelen.

(3) Jagers te voet of te paard: scherpschutters en verkenners.

110 111

29 september 1914: De val van Opdorp.

Rond 07.00 uur opent het treffen, zoals gebruikelijk, met voorbereidend artillerievuur. Rond 08.00 uur valt de 16de Ersatz-compagnie, versterkt door pioniers (genietroepen) aan over Malderen - Boecksheide, richting Holstraat en Opdorp. De Duitsers komen dan onder artillerievuur van het fort van Liezele te liggen, omdat men beseft dat de Dries een uitstekende concentratieplaats is. De kerk van Opdorp wordt zwaar beschadigd.

Robert Stallaert, korporaal bij het 1ste Linieregiment, leverde slag op de Hoge Linde. Zal na de gevechten om de IJzer, bezwijken te Manchester (GB) op 22/11/1914.

(Fotocollectie Ter Palen).

112 113

Opdorp valt rond 13.00 uur, Sint-Amands is veroverd rond 18.00 uur. ‘s Avonds zijn gans Buggenhout en Opdorp bezet door de Duitsers.

Deze kaart werd op 9 oktober 1914 door een Duitse soldaat verstuurd. Ze bewijst duidelijk dat Buggenhout begin oktober 1914 bezet was. (Uit de collectie Wim Dierickx, Opstal).

112 113

Het verhaal van 2 jongemannen die sneuvelden in Buggenhout

Petrus De Potter, sneuvelt op amper 200 meter van zijn ouderlijk huis.

Petrus De Potter wordt op 16 april 1893 in Opstal geboren in het gezin van Frans en Marie De Clercq. Het gezin leefde van het bewerken van land, gecombineerd met een bescheiden poelierderij. In 1908, Petrus is dan amper 15, overlijdt zijn moeder; wat vader Frans noodzaakt te hertrouwen met Marie De Cock. Het gezin zal nog 6 kinderen krijgen, waarvan er 2 vroegtijdig overlijden.

In 1913 wordt Petrus opgeroepen voor de militaire dienst, vader

Frans verliest van dan af als het ware zijn rechterhand in het familiebedrijf.

In 1914 wordt het menens …. Petrus komt terecht in het 1ste Linie, 5de legerafdeling. Snel dient men terug te plooien naar de beschutting van de Antwerpse fortengordel, van waaruit men zal uitbreken...

114 115

Rond 15 september 1914, vinden we Petrus terug in de vertrouwde omgeving van Opstal, waar hij op een bepaald moment ingekwartierd is in de aanhorigheden van het ouderlijk hof. Op zondagmorgen 27 september 1914, dringen de Duitsers vanuit Opwijk, via de Raven- en Broekstraat, Opstal binnen. De nog onvoldoende georganiseerde Belgen wijken en proberen te ontkomen via de Hoge Linde.Ter hoogte van de Breemstraat wordt Petrus zwaar getroffen in de zij. Juul Coppens, een medestrijder en eveneens uit Opstal, slaagt erin Petrus op zijn rug te ontzetten tot aan de hoeve Cooreman-Van Dooren (vroeger Krapstraat 45, momenteel huisnummers halfweg in de 70).Quasi stervende, stelt Petrus voor hem achter te laten, na eerst nog van geweer gewisseld te hebben omdat hij beschikte over een zeer goed geweer...Achteraf wordt Petrus, afgemaakt met bajonetsteken en volledig verminkt en onherkenbaar, teruggevonden in een droogstaande gracht achter het hof. Petrus krijgt er een voorlopig veldgraf.Na een zestal weken wordt Petrus ontgraven en op een stootkar naar de kerk van Opstal gevoerd. Erg aandoenlijk was dat zijn stiefmoeder, die de stoet volgde, de soldatenmuts van Petrus droeg. Petrus zal zijn definitieve rustplaats vinden op de militaire begraafplaats van Dendermonde.

114 115

Kamiel Pype, niet langer een onbekende soldaat, gesneuveld in Buggenhout.

Kamiel, Cyriel Pype (°26/08/1892 Beselare) wordt per 1 oktober 1912 opgeroepen voor 15 maanden legerdienst bij het 2de Jagers te voet, hij wordt gekazerneerd in Mons. Amper 7 maanden afgezwaaid, wordt hij opnieuw gemobiliseerd op 30 juli 1914. Hij sneuvelt te Buggenhout op 27 september 1914, de exacte omstandigheden zijn onmogelijk te achterhalen.

We gaan even mee in de erg ingewikkelde zoektocht van Ingrid Pype naar haar grootoom Kamiel.In een in Schellebelle gedrukt bidprentje wordt het sneuvelen van Kamiel Pype gesitueerd aan den IJzer. We vinden Kamiel Pype terug in de lijst van de op 7 mei 1915 in Buggenhout herbegraven militairen. Hij is onder de naam Pippe, als 19de en laatste naam weerhouden.Destijds bestonden er blijkbaar 2 lijsten van te Buggenhout herbegraven militairen. Kamiel zou met 2 anderen zijn begraven op de “kleine begraafplaats” van Buggenhout...

Het gezin Ingrid Pypebij het graf van haar grootoom

in Dendermonde

116 117

Op 30 maart 1918 wordt het ereperk(en) overgebracht naar Appels. In Dendermonde zijn er opnieuw 2 lijsten: een eerste in het Nederlands met als naam Poppe, een tweede in het Frans met de naam Pippe. Door omstandigheden, komt er tenslotte een “inconnu (onbekend)” terecht in dit dossier. Kamiel rustte tot 2004 in Appels met een grafsteen “Onbekend militair stierf voor België – Militaire inconnu mort pour la Belgique”. De familie bekwam toen de toelating om een naamplaatje aan te brengen met de exacte gegevens.

De gewonden en gesneuvelden aan Belgische zijde

Het eerder uitgebreid onderzoek van Niko Van Kerckhoven heeft ons heel wat opsporings- en zoekwerk bespaard, het is en blijft zonder twijfel een schitterend werkstuk. Als men de cijfers en omvang van de gevechten in en rond Buggenhout en Opdorp bekijkt, wordt het snel duidelijk dat het hier geen niemendalletje of schermutseling betrof. De “slag om Buggenhout – de Hoge Linde” had wel degelijk een serieuze omvang en impact.

Gekwetsten werden vooral afgevoerd naar gemeenten binnen de fortengordel, zij die achteraf bezweken zijn terug te vinden in Sint-Amands (toen hospitaal, momenteel OCMW-rusthuis), Puurs, Willebroek, Boom en zelfs Antwerpen.Enkelen bezweken in een Duits Feldlazarett in Opwijk.

Tijdens de slag stonden ambulancewagens opgesteld in Lebbeke, Buggenhoutbos, de Provincialebaan (500m van den Heuvel), welke zorgden voor een snelle evacuatie. De gasthuizen te Sint-Amands, Puurs en Bornem en het lazaret in Opdorp kregen, naar vermoed, zo’n 180 gewonden te verwerken; op de Hoge Linde werden op een bepaald moment zo’n 80

116 117

gewonden verzorgd, welke later werden doorgevoerd.Aalmoezenier Bernaerts, 2de regiment Jagers te voet, wordt in juni 1915 onderscheiden tot ridder in de Leopoldsorde voor roemrijke krijgsdaden, meer in het bijzonder voor zijn “heerlijk gedrag” (sic) bij de gevechten van Opstal en Hoogelinde (Legerbode van 10 juni 1915).

Exacte cijfers omtrent de gesneuvelden zijn er niet. Niettemin is Niko Van Kerckhoven erin geslaagd, in samenwerking met NSB Buggenhout, Ter Palen en André De Clercq, een lijst samen te stellen van 61 militairen die in en om Buggenhout sneuvelden.Details vindt men op de website over de Slag om Buggenhout (zie verder “Bronnen” nr. 3)

Te Buggenhout gesneuveld...

118 119

118 119

De afloop

De Duitsers zullen hun wurggreep op Antwerpen niet meer lossen.…Na de doorbraak van de defensielijn Walem-Lier en de aftocht van het leger komt het fort van Liezele geïsoleerd te liggen, het zal trouwens vrij lang weerstand bieden.Met de dreiging Antwerpen plat te bombarderen en na tussenkomst van het Antwerps stadsbestuur, geeft het fort zich over op 10 oktober 1914.Fortcommandant Fiévez zal met al zijn mannen voor 4 jaar in krijgsgevangenschap gaan. Na de oorlog wordt hij voor de krijgsraad gedaagd, vrijgesproken en zelfs gefeliciteerd voor zijn kranig verzet.

Bronnen: 1. Tot aan den IJzer. Max Dauville, uitgave Roularta Books 2011.2. Oorlogsboek van het Davidsfonds. Een en ander over de Duitschers in de omschrijving der afdeelingen. Verschenen ca. 19203. De slag om Buggenhout. Artikel Shrapnel 2013/1. en op de website www.everyoneweb.com/buggenhout1418 Beiden van de hand van Niko Van Kerckhoven.4. Samenvatting van een artikel in Ter Palen van wijlen Jan Lauwers, 16e jaargang nr 2, februari 1992, p. 65 e.v.5. Het verhaal van mijn grootoom Kamiel Pype. Uitgegeven door Ingrid Pype in eigen beheer (2008).

Van Gucht Jozef