Winterswijk Plangebied Schoolstraat 1...HEVO B.V. Contactpersoon; dhr. W.M.J. Verploegen Postbus...

Winterswijk Auteur:

Plangebied Schoolstraat 1 mw. E.A.M de

Boer, MSc., MA.

Archeologisch Bureauonderzoek en

Inventariserend veldonderzoek (verkennende fase) Status:

definitief

BAAC Rapport V-13.0087 augustus 2013

Bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek 2

3

ColofonColofonColofonColofon

ISSN: 1873-9350

Auteur(s): mw. E.A.M de Boer, MSc., MA.

Veldmedewerkers: dhr. drs. M.J. van Putten

Cartografie: mw. E.A.M de Boer, MSc., MA.

Redactie: mw. drs. M.C. Brouwer

Copyright: Gemeente Winterswijk te Winterswijk / BAAC bv te

's-Hertogenbosch

Autorisatie (senior archeoloog): drs. M.C. Brouwer

16 mei 2013

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of

op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de gemeente Winterswijk en/of BAAC

bv.

BAAC bv

Onderzoeks- en adviesbureau voor Bouwhistorie, Archeologie, Architectuur- en

Cultuurhistorie

Graaf van Solmsweg 103

5222 BS ‘s-Hertogenbosch

Tel.: (073) 61 36 219

Fax: (073) 61 49 877

E-mail: [email protected]

Postbus 2015

7420 AA Deventer

Tel.: (0570) 67 00 55

Fax: (0570) 61 84 30

E-mail: [email protected]

5

Inhoud

InhoudInhoudInhoudInhoud 5555

SamenvattingSamenvattingSamenvattingSamenvatting 7777

1111 InleidingInleidingInleidingInleiding 9999

1.1 Onderzoekskader 9

1.2 Ligging van het gebied 12

1.3 Administratieve gegevens 13

2222 BureauonderzoekBureauonderzoekBureauonderzoekBureauonderzoek 15151515

2.1 Werkwijze 15

2.2 Landschappelijke ontwikkeling 15

2.3 Bewoningsgeschiedenis 20

2.3.1 Historie 20

2.3.2 Archeologie 22

2.4 Archeologische verwachting 26

3333 Inventariserend veldonderzoekInventariserend veldonderzoekInventariserend veldonderzoekInventariserend veldonderzoek 27272727

3.1 Werkwijze 27

3.2 Veldwaarnemingen 28

3.3 Verkennend booronderzoek 29

3.3.1 Lithologie en bodemopbouw 29

3.3.2 Archeologische indicatoren 30

4444 Conclusie en aanbevelingenConclusie en aanbevelingenConclusie en aanbevelingenConclusie en aanbevelingen 31313131

4.1 Conclusie 31

4.2 Aanbevelingen 33

5555 GeraadplGeraadplGeraadplGeraadpleegde bronneneegde bronneneegde bronneneegde bronnen 35353535

BijlagenBijlagenBijlagenBijlagen 39393939

Bijlage 1 Overzicht van geologische en archeologische tijdvakken

Bijlage 2 Boorbeschrijvingen

7

Samenvatting

In opdracht van de gemeente Winterswijk heeft het onderzoeks- en adviesbureau

BAAC bv een archeologisch bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek

met behulp van boringen (verkennende fase) uitgevoerd in het plangebied

Schoolstraat 1 te Winterswijk.

Uit het bureauonderzoek blijkt dat het plangebied deel uit maakt van een hoger

gelegen plateau dat is afgedekt met keileem en dekzand. Door het ondiepe

voorkomen van keileem kwamen op het plateau plaatselijk natte gebieden voor

die onaantrekkelijk waren voor bewoning. Het plangebied ligt echter in een

gebied met een dik pakket dekzand, dat lange tijd deel uit maakte van de

bouwlandgronden rond Winterswijk. Uit historische bronnen zijn geen

aanwijzingen voor bewoning in het gebied naar voren gekomen. In de omgeving

van het plangebied zijn echter aanwijzingen voor bewoning vanaf de steentijd.

Het plangebied is in het begin van de twintigste eeuw grotendeels bebouwd

geraakt. Bebouwing uit deze periode had echter over het algemeen een beperkte

funderingsdiepte, waarbij bovendien niet het gehele bouwvlak werd

uitgegraven. Desondanks kan het gebied door het intensieve gebruik in min of

meerdere mate verstoord zijn geraakt. Onderzoeken in de omgeving lijken te

wijzen op een sterke verstoring van het bodemprofiel en daarmee de mogelijk

archeologische waarden.

Op basis van deze gegevens wordt een middelhoge verwachting toegekend voor

onverstoorde archeologische waarden uit het laatpaleolithicum tot en met de

vroege middeleeuwen (vuursteenvindplaatsen, nederzettingsresten, grafvelden).

Deze resten kunnen worden verwacht in de top van het dekzand direct onder de

humeuze (antropogeen beïnvloedde) bovengrond. Voor de late middeleeuwen

en nieuwe tijd geldt een lage verwachting. Theoretisch gezien zouden in de top

van het keileem archeologische resten (vuursteenvindplaatsen) uit het

middenpaleolithicum aanwezig kunnen zijn. Dergelijke resten zijn echter zeer

zeldzaam en zullen in het Weichselien verspoeld zijn geraakt. Derhalve wordt

hieraan een lage verwachting toegekend.

Uit het veldonderzoek blijkt dat in het plangebied een 95 tot 145 cm dikke,

geroerde humeuze bovengrond aanwezig is met direct daaronder de C-horizont

(verspoeld dekzand). Er werden geen relevante archeologische indicatoren

aangetroffen. Op basis van deze resultaten is geconcludeerd dat mogelijk

aanwezige archeologische waarden niet meer intact zijn en is geen

vervolgonderzoek aanbevolen.

9

1 Inleiding

1.1 Onderzoekskader

In opdracht van de gemeente Winterswijk heeft het onderzoeks- en

adviesbureau BAAC bv een archeologisch bureauonderzoek en

inventariserend veldonderzoek met behulp van boringen (verkennende

fase) uitgevoerd in het plangebied Schoolstraat 1 te Winterswijk.

Aanleiding voor het onderzoek is het plan de bestaande school te slopen en

te vervangen door nieuwbouw (zie figuur 3.1). Volgens de huidige plannen

zal tot de draagkrachtige laag met een minimum van 80 cm –mv worden

gefundeerd. Door de bouwwerkzaamheden bestaat een gerede kans dat

eventueel aanwezige archeologische waarden verstoord of vernietigd

worden.

Het doel van een bureauonderzoek is het verwerven van informatie over

bekende of verwachte archeologische waarden binnen een omschreven

gebied aan de hand van bestaande bronnen. Met behulp van de verworven

informatie wordt een specifiek archeologisch verwachtingsmodel

opgesteld.

Het inventariserend veldonderzoek in de vorm van een verkennend

booronderzoek heeft tot doel inzicht te krijgen in de vormeenheden van

het landschap, voor zover deze van invloed zijn op de locatiekeuze in het

verleden en om de intactheid van het bodemprofiel te bepalen. Met deze

informatie kan de tijdens het bureauonderzoek opgestelde archeologische

verwachting worden getoetst en waar mogelijk aangevuld.

Tijdens het onderzoek dienen de volgende onderzoeksvragen uit het Plan van

Aanpak1 te worden beantwoord:

Algemeen:

1. Wat is a) de aard (ontstaanswijze), b) diepteligging en c) ouderdom van

de relevante natuurlijke afzettingen in het omringende gebied (binnen

een afstand tot circa 200 m van het plangebied) en in de ondiepe

ondergrond? d) Hoe dik is de holocene deklaag?

2. Wat is a) de aard (ontstaanswijze en classificatie) b) diepteligging, c)

genese en d) gaafheid van natuurlijke bodemhorizonten in het

omringende gebied?

3. Wat is a) de aard (ontstaanswijze), b) diepteligging, c) genese en d)

gaafheid van eventueel aanwezige antropogene bodemhorizonten

(akkerlagen en overige ‘verstoringslagen’, bemestingslagen e.d.) in het

omringende gebied?

1 Bergman & Emaus 2013. Onderzoeksvragen zijn conform Normblad archeologisch

vooronderzoek Gemeenten Regio Achterhoek (in: Willemse & Kocken 2012).


4. Wat is a) de aard (ontstaanswijze), b) dikte, en c) omvang van eventueel

in het omringende gebied voorkomende afdekkende lagen en de

(geschatte) ouderdom daarvan (plaggendek, stuifzandlaag, colluvium,

kleidek, afvallaag, ophogingslaag)?

5. Wat is het historisch landgebruik van de plangebied en het omringende

gebied geweest, uitgaande van a) kaarten van de Man, b) de

Hottingerkaart, c) het kadastraal minuutplan, d) de Topografisch

Militaire Kaart 1850 en e) het Bonneblad?

6. Welke gegevens met betrekking tot archeologische complexen

(‘waarnemingen’ inclusief uitkomsten historisch kaartonderzoek uit 5)

zijn reeds binnen het plangebied en/of binnen de landschappelijke

eenheden rondom het plangebied bekend? Vermeld per vondsten/of

spoorcomplex minimaal: a) bronvermelding (onderzoeksrapportages,

ARCHIS-gegevens), b) de materiaal categorieën, c) ouderdom, d)

ruimtelijke (geografische) verspreiding, e) stratigrafische verspreiding

(diepteligging en/of dikte vondstlaag), f ) fragmentatie, g)

waarnemingsmethode, h) interpretatie, dat wil zeggen zowel systemisch

(indien redelijkerwijs uit de gegevens af te leiden) als volgens het

principediagram in figuur 2 op pagina 52 van het beleidsdocument

Achterhoek (zo gespecificeerd mogelijk (top-down typering) op basis van

de waarnemingen).

7. Gegeven eerste vier vragen; welke (primaire) natuurlijke

formatieprocessen (fasen van sedimentatie, erosie, laterale verplaatsing,

bodemvorming, degradatie e.d.) kunnen worden onderscheiden in het

plangebied?

8. Gegeven vijfde en zesde vraag; welke (primaire) culturele

formatieprocessen (grondbewerking, bemesting, ophoging, betreding,

percelering, [de-]constructie, materiaaltypen, materiaalgebruik en

materiaaldepositie e.d.) kunnen worden onderscheiden in het

plangebied [inclusief (sub)recente bodemverstoring als gevolg van

(sub)recent landgebruik/inrichting]?

9. Gegeven vorige twee vragen; welke kunnen een rol hebben gespeeld bij

de totstandkoming (geografisch en stratigrafisch) van eventuele

aanwezige vondstspreidingen, de vondstdichtheid, vondsten

spoorniveaus (stratigrafisch), en de fysieke kwaliteit van eventueel

aanwezige archeologische resten?

10. Wat is de aard (mobilia materiaalsoorten, fragmentatie, dichtheden,

immobilia, ruimtelijke en stratigrafische spreiding, etc.) van (mogelijk)

aanwezige vondsten/of spoorcomplexen?

11. Hoe manifesteren deze zich tijdens prospectieonderzoek

(prospectiekenmerken, geografisch en stratigrafisch)?

12. Welke vondsten/of spoorcomplexen (conform het principediagram)

kunnen binnen het plangebied aangetoond worden? Licht

beargumenteerd toe.

13. Met de inzet van welke zoekmethoden (detectie- en waarnemingsvorm,

monsterbehandeling en zoekstrategieën) kunnen deze vondsten/of

spoorcomplexen (indicatoren) systematisch opgespoord worden

(zoeksleuven, booronderzoek, veldkartering, geofysisch etc.)? Licht

beargumenteerd toe met verwijzing naar de verschillende KNA-

leidraden.

Inventariserend veldonderzoek (verkenning):

1. Wat is a) de aard (ontstaanswijze, textuur, kleur), b) diepteligging en c)

ouderdom van de relevante natuurlijke afzettingen in de ondiepe

11

ondergrond ter plaatse van het plangebied? d) hoe dik is de holocene

deklaag?

2. Wat is a) de aard (kleur, textuur, samenstelling), b) diepteligging, c)

genese en d) gaafheid van natuurlijke en eventueel antropogene

bodemhorizonten (akkerlagen en overige ‘verstoringslagen’,

bemestingslagen e.d.), ter plaatse van het plangebied?

3. Wat is a) de aard, b) dikte en c) omvang van eventueel ter plaatse van

het plangebied voorkomende afdekkende lagen en de (geschatte)

ouderdom daarvan (plaggendek, stuifzandlaag, kleidek, afvallaag,

ophogingslaag)?

4. Indien er afdekkende lagen voorkomen; wat is a) de aard

(ontstaanswijze, kleur, textuur, samenstelling), b) gaafheid en c) dikte

van het onderliggende afgedekte bodemprofiel (natuurlijke en

antropogene bodemhorizonten zoals oude akkerlagen) en/of

afzettingen?

5. Wat is a) de diepte tot waarop artefacten van recente ouderdom

(‘modern’ afvalmateriaal) in het bodemprofiel voorkomen en/of b) tot

welke diepte in het bodemprofiel is sprake van een ‘recente’

bodemverstoring (bodemgaafheid)?

Het onderzoek is uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse

Archeologie versie 3.22, het archeologisch beleid van de gemeente

Winterswijk en het onderzoeksspecifieke Plan van Aanpak.

2 SIKB 2010.


1.2 Ligging van het gebied

Het plangebied ligt in de bebouwde kom van Winterswijk in de gelijknamige

gemeente (provincie Gelderland). Het plangebied wordt gevormd door het

perceel aan de Schoolstraat 1 en wordt in het zuiden door deze straat begrensd.

De oppervlakte bedraagt circa 1800 m2. In figuur 1.1 is de ligging van het

plangebied weergegeven.

Figuur 1.1 Ligging van het plangebied.

13

1.3 Administratieve gegevens

Provincie: Gelderland

Gemeente: Winterswijk

Plaats: Winterswijk

Toponiem: Schoolstraat 1

Kadastrale gegevens: Kadastrale gemeente Winterswijk, sectie L,

3967

Datum opdracht: 11 april 2013

Datum veldwerk: 1 mei 2013

Datum rapportage: 23 augustus 2013

BAAC-projectnummer: V-13.0087

Coördinaten: 246.241/ 443.423

246.294/ 443.418

246.291/ 443.385

246.236/ 443.391

Kaartblad: 41E

Oppervlakte: 1800 m2

Datering: Laatpaleolithicum – vroege

middeleeuwen

Onderzoeksmeldingsnummer: 56825

Onderzoeksnummer: 46060

AMK-terrein: N.v.t.

Waarnemingnummer(s): N.v.t

Vondstmeldingsnummer(s): N.v.t

Type onderzoek: Bureauonderzoek en Inventariserend

veldonderzoek (verkennende fase)

Opdrachtgever: Gemeente Winterswijk

Contactpersoon namens

opdrachtgever:

HEVO B.V.

Contactpersoon; dhr. W.M.J. Verploegen

Postbus 70501

5201 CB ’s-Hertogenboch

Tel. 073-6409521

Bevoegde overheid: Gemeente Winterswijk

Postbus 101

7100 AC Winterswijk

Tel. 0543-543543

Adviseur namens bevoegd gezag Regio Achterhoek

Contactpersoon: dhr. M. Kocken

(regioarcheoloog)

Tel. 06-52565855

Beheer documentatie: Bibliotheek Rijksdienst voor het Cultureel

Erfgoed en archief BAAC bv.

Uitvoerder: BAAC bv, vestiging 's-Hertogenbosch

Graaf van Solmsweg 103

5222 BS 's-Hertogenbosch

Tel. 073-6136219

Projectleider: Mw. E.A.M. de Boer

15

2 Bureauonderzoek

2.1 Werkwijze

Tijdens het bureauonderzoek is aan de hand van bestaande bronnen een

archeologische verwachting voor het plangebied opgesteld. Bij de inventarisatie

van de archeologische waarden is gebruik gemaakt van gegevens uit het Centraal

Archeologisch Archief (CAA) en het Centraal Monumenten Archief (CMA) van de

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), evenals de Indicatieve Kaart van

Archeologische Waarden (IKAW). Hierbij is het Archeologisch Informatie Systeem

(ARCHIS) gebruikt, aangevuld met gegevens van lokale heemkundigen. De

gemeentelijke archeologische verwachtingskaart is geraadpleegd. Met name voor

de recentere archeologische periodes zijn diverse historische bronnen

geraadpleegd. Tevens is gebruik gemaakt van het Actueel Hoogtebestand

Nederland alsmede oude topografische kaarten. Literatuur over de geologie,

geomorfologie en de bodemopbouw van het onderzoeksgebied is eveneens

bestudeerd om op basis van locatiekeuze-theorieën een uitspraak te doen over de

kans op aanwezigheid van archeologische resten.

In navolgende paragrafen worden de resultaten van het bureauonderzoek

beschreven. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een synthese in de vorm van

een specifieke archeologische verwachting. Een opsomming van de

geraadpleegde literatuur en gebruikte kaarten is terug te vinden in de

literatuurlijst. Voor een tabel met een overzicht van geologische en

archeologische tijdvakken wordt verwezen naar bijlage 1.

2.2 Landschappelijke ontwikkeling

Algemeen

Het onderzoeksgebied ligt in het bekken van Münster in het Oost-Nederlandse

dekzandgebied. In dit gebied komen Tertiare kleien en Mesozoïsche gesteenten

(kalksteen) op geringe diepte voor. Het landschap is echter voornamelijk gevormd

tijdens het Pleistoceen. Gedurende het Pleistoceen3 zijn er verscheidene zeer

koude perioden geweest (glacialen/ijstijden), afgewisseld met warmere perioden

(interglacialen). In de voorlaatste ijstijd, het Saalien, was de noordelijke helft van

Nederland gedeeltelijk met een dik pakket landijs bedekt. In deze periode vond

als gevolg van het zich verplaatsende landijs in verschillende stadia erosie en

afvlakking van oudere afzettingen en gesteenten plaats, die vervolgens door het

ijs werden opgestuwd tot stuwwallen. Het zand en de stenen die direct onder de

ijskap lagen, werden door het schuiven van de zware ijsmassa fijngewreven.

Hierbij ontstond een lemige laag met veel keien erin, de keileemlaag (Laagpakket

van Gieten; Formatie van Drente). Door het gewicht van het landijs is het keileem

3 Zie bijlage 1 voor een overzicht van de geologische en archeologische perioden.


zeer sterk samengedrukt, waardoor het een vrij ondoorlatende laag vormt, die

een grote invloed heeft op de grondwaterstanden.

Gedurende de laatste ijstijd (Weichselien, 115.000 - 11.755 jaar geleden) heeft het

landijs Nederland niet bereikt. Wel is het klimaat tijdens de laatste ijstijd van

invloed geweest op het huidige landschap. Door het ontbreken van vegetatie

werd in de droge en zeer koude glacialen door de wind sediment verplaatst en

elders weer afgezet. In het Pleniglaciaal (middenweichselien) werd zo het Oudere

dekzand als een deken over het vrijwel vegetatieloze landschap afgezet. Het

Oudere dekzand is vaak horizontaal gelaagd met lemige banden. Door de

aanwezigheid van een grindrijk niveau, de zogenaamde Laag van Beuningen, dat

is ontstaan door uitblazing van fijnere delen4, kan onderscheid worden gemaakt

in het Ouder dekzand I en II (Laagpakket van Wierden; Formatie van Boxtel).

Doordat de ondergrond permanent bevroren was moest het smeltwater in de

zomermaanden oppervlakkig afstromen. Dit water werd afgevoerd door een

systeem van verwilderde geulen en beken, waarbij oudere afzettingen (dekzand-

en rivierafzettingen) werden meegevoerd. De fluvioperiglaciale afzettingen

(Formatie van Boxtel) die hierbij tot stand kwamen, bestaan uit min of meer

gelaagde zanden, met eventueel leemlagen en/of planten- en houtresten.

In het laatglaciaal (laatweichselien) was de begroeiing weer wat dichter waardoor

de verstuiving een meer lokaal karakter had en het zogenaamde Jonger dekzand

werd afgezet in de vorm van langgerekte, voornamelijk ZW-NO georiënteerde

ruggen. Het Jonger dekzand is meestal niet gelaagd. Gedurende de

interstadialen5 zijn plaatselijk leemlagen, veenlaagjes of bodems gevormd. Zo

vond gedurende het Allerød-interstadiaal op de hogere terreindelen

bodemvorming plaats, die nu nog te herkennen is als een grijswitte laag met

houtskoolresten. Deze zogenaamde Laag van Usselo bevindt zich tussen het

Jonger dekzand I6 en het Jonger dekzand II (Laagpakket van Wierden; Formatie

van Boxtel).7

Aan het einde van het Weichselien en in het Holoceen werd het klimaat een stuk

milder. Het systeem van ondiepe, verwilderde geulen en beken veranderde

hierdoor in meanderende beken, die zich aanvankelijk in het landschap insneden

(zie bijvoorbeeld de Wehmerbeek ten oosten van het plangebied). In de

beekdalen werden zand en klei afgezet en vond lokaal veenvorming plaats

(Boxtel Formatie; Singraven Laagpakket). Door de toenemende vegetatie kwam

een eind aan de natuurlijke zandverstuivingen en raakten de dekzandruggen

gefixeerd. Onder invloed van het mildere klimaat vond op grote schaal

bodemvorming plaats, die op veel plekken antropogeen is beïnvloed.8

Specifieke situatie plangebied

Van het plangebied is geen gedetailleerde geologische kaart beschikbaar. Op de

geologische overzichtskaart van Nederland ligt het plangebied op de overgang

van een gebied in het noordwesten waar fluvioperiglaciale afzettingen (leem en

zand; Formatie van Boxtel) met een zanddek (laagpakket van Wierden)

voorkomen naar een gebied in het zuidoosten dat is opgebouwd uit

4 Een zogenaamde desert pavement.

5 Relatief warme periode binnen een glaciaal.

6 Afgezet in het Oude Dryas-stadiaal.

7 Afgezet in het Jonge Dryas-stadiaal.

8 Berendsen 2004, Berendsen 2005, Harbers & Rosing 1983.

17

grondmorene (Laagpakket van Gieten) met een zanddek (Formatie van Boxtel;

kaarteenheid Dr2).9

Op de geomorfologische kaarten is het plangebied vanwege de ligging in de

bebouwde kom niet gekarteerd. Op basis van extrapolatie van de beschikbare

gegevens blijkt dat het plangebied ligt op een plateau-achtig vereffeningsrest

(kaarteenheid 5F13) met daarop plaatselijk geïsoleerde dekzandruggen al dan

niet met oud-bouwlanddek (kaarteenheid 3K14). Op circa 350 m ten oosten van

het plangebied wordt het vereffeningsrest begrensd door het beekdal van de

Wehmerbeek, dat gekarteerd is als een laaggelegen beekdalbodem zonder veen

(kaarteenheid 2R5)10

Op de kaart van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) wordt het

hoogteverloop in en rond het plangebied sterk beïnvloed door de aanwezige

bebouwing. Desondanks is te zien dat het plangebied deel uitmaakt van een

noordoost-zuidwest georiënteerde hoogte, die op circa 350 m ten oosten van het

plangebied wordt doorsneden door het beekdal van de Wehmerbeek. Het

plangebied ligt op circa 36,1 m +NAP.11

Figuur 2.1 Ligging van het plangebied op een uitsnede van het Actueel Hoogtebestand

Nederland (AHN 2013). Hierop wordt met het kleurverloop blauw-groen-geel-rood het

hoogteverloop van lage naar hoog gelegen gebied aangeduid.

Op de bodemkaart van Nederland is het plangebied vanwege de ligging in de

bebouwde kom niet gekarteerd. Op basis van extrapolatie van de omringende

gekarteerde gebieden blijkt dat in gelijksoortige geomorfologische context als

het plangebied van nature veldpodzolgronden voorkomen, die zijn ontstaan in

leemarm en zwak lemig fijn zand (kaarteenheid Hn21) met grondwatertrap III-VI.

Plaatselijk komt zeer ondiep keileem (keileem beginnend tussen 40 en 120 cm en

9 Geologische overzichtskaart van Nederland 2010.

10 ARCHISII 2013.

11 AHN 2013.


ten minste 20 cm dik) voor, waardoor de bodem plaatselijk is geclassificeerd als

zogenaamde oude kleigronden (kaarteenheid KX) met grondwatertrap V. Gezien

de ligging in een oud bouwlandgebied nabij een oude kern zal het natuurlijke

bodemprofiel zijn afgedekt met een esdek, waardoor hoge bruine

enkeerdgronden zijn ontstaan in leemarm en zwak lemig fijn zand (kaarteenheid

zEZ21) met grondwatertrap VIII*.12

Met behulp van booronderzoeken die in de omgeving van het plangebied zijn

uitgevoerd, is een gedetailleerder beeld van de geologische en bodemkundige

gesteldheid van het plangebied te krijgen. Op ruim 200 m ten noorden van het

plangebied is in het DINOLoket een boring gedocumenteerd. Uit deze boring

blijkt dat in het gebied een dik pakket zand aanwezig is, waar van de bovenste 5

m relatief fijn is en daaronder grindige afzettingen voorkomen. De beschrijving

van deze boring is echter te globaal om een beter beeld van de ondergrond te

krijgen.13

Uit een archeologisch booronderzoek dat direct ten zuiden van het plangebied is

uitgevoerd blijkt dat zich op een diepte van 80 à 90 cm –mv de top van de

natuurlijke afzettingen bevinden, die bestaan uit matig fijn zand van het

Laagpakket van Wierden (dekzand van de Formatie van Boxtel).14

Bij een

archeologisch onderzoek op circa 75 m ten oosten van het plangebied zijn op 120

à 150 cm –mv beekafzettingen aangetroffen (zwak tot matig siltig, matig fijn tot

matig grof zand).15

Op 150 m ten noordwesten van het plangebied is bij een

archeologisch onderzoek op een diepte van 45 à 170 cm –mv de top van een

pakket zwak siltig, matig fijn dekzand (Laagpakket van Wierden, Formatie van

Boxtel) aangetroffen.16

Uit archeologisch onderzoek in de omgeving blijkt, evenals uit de Bodemkaart,

dat van nature in de omgeving van het plangebied veldpodzolgronden

voorkomen.17

Door het intensieve gebruik van het gebied als gevolg van de

ligging in de bebouwde kom lijkt het er op dat de natuurlijke bodem

overwegend tot in de top van de C-horizont is verstoord. De diepte waarop de

natuurlijke bodemhorizonten voorkomen, kan hierdoor op korte afstand sterk

variëren van circa 45 cm tot meer dan 150 cm -mv.18

Toelichting bodemtypes

In het plangebied komen van nature veldpodzolgronden voor. Deze bodems zijn

onder natte omstandigheden ontstaan, maar hebben tegenwoordig voor een

deel een diepe ontwatering. In een natuurlijke situatie hebben deze gronden

meestal een humushoudende bovengrond van circa 10 cm dik. Door verploeging

in gebieden die in gebruik zijn als akker of weide, is de E-horizont en/of een deel

van de B-horizont opgenomen in de humeuze A-horizont, waardoor na verloop

van de tijd een homogene, circa 30 cm dikke bouwvoor is ontstaan. Onder de A-

horizont bevindt zich bij grondwatertrap VI of hoger over het algemeen een

12

Bodemkaart van Nederland 1:50.000 (kaartblad 41O) 1982, ARCHISII 2013. 13

DINOLoket 2013. 14

Kremer 2008. 15

Holl, Blom & Huizer 2008. 16

Kremer (red.) 2007. Op 150 m ten noorden van het plangebied is in 2012 door de

Grontmij een archeologisch booronderzoek uitgevoerd. De resultaten hiervan zijn nog niet

openbaar beschikbaar (onderzoeksmeldingsnr. 54041; ARCHISII 2013, Dans Easy 2013). 17

Het restant van het podzolprofiel (B-horizont) werd op 45 cm –mv aangetroffen (Kremer

(red.) 2007). 18

Kremer (red.) 2007, Kremer 2008, Holl, Blom & Huizer 2008.

19

grijze E-horizont (uitspoelingshorizont). Hieronder komt een vrij compacte, scherp

begrensde, donker(rood)bruine Bh-horizont voor met vrij veel organische stof. Als

de grondwaterstand hoger is (en de grondwatertrap dus lager), dan is de E-

horizont over het algemeen dunner of ontbreekt. De B-horizont is in deze situatie

dikker en gaat geleidelijk via een geelbruine BC-horizont over in de C-horizont.19

Veldpodzolgronden behoren tot de humuspodzolen en zijn in de zeer arme

gronden (met een leemgehalte van 10% of lager) van het Pleistocene zandgebied

direct vanaf het begin van het Holoceen ontstaan (primaire podzolisatie). Op de

iets rijkere gronden vormden zich in eerste instantie moderpodzolen. Door

ontbossing voor de landbouw zijn plaatselijk echter ook de rijkere

moderpodzolgronden tot de voedselarmere humuspodzolgronden gedegradeerd

(secundaire podzolisatie). Deze ontwikkeling vond over het algemeen in

toenemende mate vanaf het laatneolithicum plaats.20

Keileemgronden worden gekenmerkt door een 10 à 30 cm duidelijke donkere

bovengrond, die bestaat uit sterk lemig, matig fijn dekzand of licht zavelig

keizand met grind en stenen. Soms ligt onder de humeuze bovengrond nog een

dun laagje dekzand voordat de keileem begint. Plaatselijk wordt in dit zand nog

een zwak podzol aangetroffen. Onder het keileem komt vaak binnen 120 cm –mv

tertiaire klei voor. De klei is plaatselijk afgegraven voor lokale steenbakkerijen.

Hoge zwarte enkeerdgronden bevinden zich over het algemeen rondom oude

dorpen en worden gekenmerkt door een humeuze bovengrond, het esdek, van

50 cm of dikker. Het esdek is ontstaan door eeuwenlange bemesting met

potstalmest. Door variaties in de aard (soort plaggen, percentage minerale

bestanddelen) en de hoeveelheid van de gebruikte mest, de duur van de

ophoging en de oorspronkelijke ligging (nat of droog) vertoont het esdek grote

verschillen in dikte, kleur, humusgehalte en textuur. Het esdek is vaak

opgebouwd uit meerdere lagen. De bouwvoor (Aap-horizont), de recent

geploegde laag, is meestal 20 à 30 cm dik en bestaat uit donkergrijsbruin tot

zwart matig humeus zand. Daaronder bevindt zich vaak een of meerdere lagen

(Aa-horizont), die over het algemeen lichter is en minder organische stof bevat.

Op de overgang van het plaggendek naar de onderliggende natuurlijke

ondergrond kan een lichtgrijsbruin gekleurde fossiele cultuurlaag (Ab-horizont)

voorkomen van voor de introductie van de plaggenbemesting. Deze laag wordt

gekenmerkt door een vuilgrijze, onnatuurlijke kleur en de aanwezigheid van

scherven en is vaak sterk aangetast door latere grondbewerking of grotendeels

opgenomen in het plaggendek.

Vaak is onder het esdek nog een restant van het oorspronkelijke bodemprofiel

aanwezig. Indien sprake is geweest van een snelle ophoging, bijvoorbeeld als

gevolg van egalisatiewerkzaamheden ten tijde van de ontginning, dan zal onder

het esdek nog een intacte A-horizont aanwezig zijn van het oorspronkelijke

bodemprofiel (het oude loopvlak). Deze laag onderscheidt zich door een hoger

humusgehalte en een wat donkerder kleur. Door verploeging is de

oorspronkelijke A-horizont echter meestal opgenomen in het esdek. Indien de

oorspronkelijke bodem bestond uit een podzolbodem kunnen dieper nog een

onverstoorde B- en/of BC- horizont voorkomen. Op grotere diepte gaat de B- of

BC-horizont over in het moedermateriaal (de C-horizont).21

19

De Bakker & Schelling 1989, Damoiseaux 1982, Harbers & Rosing 1983. 20

Spek 2004. 21

De Bakker & Schelling 1989, Damoiseaux 1982, Harbers & Rosing 1983, Spek 2004.


2.3 Bewoningsgeschiedenis

2.3.12.3.12.3.12.3.1 HistorieHistorieHistorieHistorie

Het plangebied lag in de tweede helft van de achttiende eeuw en de eerste helft

van de negentiende eeuw22

in een akkergebied23

genaamd Balinks Enk direct ten

noordwesten van de oude stadskern van Winterswijk (zie figuur 2.2). Deze enk

werd omgeven door wegen, waarvan de Gasthuisstraat in het westen, de

Schoolstraat in het zuiden, de Wilhelminastraat in het noorden en de

Burgemeester Bosmastraat in het oosten de moderne opvolgers zijn. Het

plangebied was onbebouwd. De dichtstbijzijnde bebouwing bevond zich op circa

70 m ten zuiden van het plangebied en bestond uit de oude kern van

Winterswijk. De oudste vermelding van ‘Winterswic’ dateert uit het begin van de

elfde eeuw. De nederzetting is ontstaan bij een hof, dat in bezit was van de St.

Mauritskapel in Münster, op de rand van een hoger gelegen gebied langs het

beekdal van de Wehmerbeek.24

Op circa 200 m ten noorden van het plangebied

bevond zich de boerderij Balink, die in het begin van de negentiende eeuw werd

aangeduid als Pasantenhuis.25

Figuur 2.2 Indicatieve ligging van het plangebied op een uitsnede van de Hottingeratlas

1773-1794 (uit: Versfelt 2003).

In het derde kwart van de negentiende eeuw is op circa 70 m ten oosten van het

plangebied, achter het bebouwinglint van Winterswijk, langs de Schoolstraat

bebouwing verrezen.26

In het vierde kwart van de negentiende eeuw zijn ten

22

Hottinger-atlas 1773-1794, Kadasterkaart 1811-1832. 23

Het plangebied wordt in de OAT’s van de kadastrale kaart van 1811-1832 evenals de

omringende percelen door middel van een ‘dito’-teken aangeduid als tuin. Gezien het

ontbreken van bebouwing in de directe omgeving en de ligging in de Balinks Enk is hier

vermoedelijk een fout gemaakt en moet het bouwland zijn. 24

ARCHISII 2013. 25

Kadasterkaart 1811-1832. 26

Topographische en Militaire kaart 1843-1845.

21

zuidwesten van de oude kern van Winterswijk twee spoorlijnen aangelegd (zie

figuur 2.3). Als gevolg hiervan ging de nederzetting zich in deze richting

uitbreiden. Hierbij is onder andere ten westen van het plangebied langs de

Gasthuisstraat bebouwing verrezen.27

Figuur 2.3 Ligging van het plangebied op een uitsnede van een vroeg-twintigste eeuwse

kaart (Bonneblad 1911).

In de het eerste kwart van de twintigste eeuw namen de uitbreidingen sterk toe,

waardoor het plangebied werd opgenomen in een uitbreidingswijk. In het

plangebied werd in 1907 een school, de St. Jozef, gebouwd, die vervolgens in

1914, 1919 en 1929 werd uitgebreid. De school had in eerste instantie een L-

vormige plattegrond, waarbij de korte vleugel tot aan de Schoolstraat grensde

(zie figuur 2.4).28

In 1953 werd de school uitgebreid, waarbij een verdieping is

aangebracht en de korte vleugel is gesloopt. De school kreeg hierdoor een rechte

plattegrond met aan de achterzijde (noordzijde) drie zijvleugels.29

In 1983 heeft

nog een grootschalige renovatie van het gebouw plaatsgevonden.30

Hierbij zijn

aan de achterzijde van het gebouw nieuwe uitbreidingen toegevoegd tussen de

oude zijvleugels.31

In het plangebied bevindt zich momenteel nog steeds de

school St. Jozef omringd door een schoolplein.32

De huidige bebouwing is niet

onderkelderd en tot circa 80 cm –mv gefundeerd.33

Voor zover bekend hebben in

het plangebied geen grootschalige bodemverstoringen als ontgrondingen of

saneringen plaatsgevonden.34

27

Bonneblad 1892. 28

Bonneblad 1911, 1928, Basisschool St. Jozef Winterswijk 2013. 29

Topografische kaart 1955, Basisschool St. Jozef Winterswijk 2013, Oudwinters. 30

Basisschool St. Jozef Winterswijk 2013. 31

Kwak 1982, Topografische kaart 1966, 1975 en 1988. 32

Topografische kaart 1994, ANWB 2004, Bing maps 2013, veldinspectie 1 mei 2013. 33

Kwak 1982. 34

AHN 2013, Bodemloket 2013.


Figuur 2.4 Aanzicht van het plangebied vóór de verbouwing van de school in 1953

(Oudwinterswijk.nl 2013).

2.3.22.3.22.3.22.3.2 ArcheologieArcheologieArcheologieArcheologie

Voor veel gebieden in Nederland zijn op verschillende niveaus (landelijk,

provinciaal, gemeentelijk en/of regionaal) in het verleden archeologische

verwachtingskaarten opgesteld. Ook het plangebied valt binnen de kartering van

enkele van deze kaarten. Het huidige beleid, dat van toepassing is op het

plangebied, is in de gemeente Winterswijk gebaseerd op de gemeentelijke

verwachtingskaart.

Figuur 2.5 Uitsnede van de archeologische waarden- en verwachtingskaart vaan de

gemeente Winterswijk (Neefjes & Willemse 2009).

In 2009 is door RAAP de Cultuurhistorische Atlas van Winterswijk opgesteld,

waarin onder andere een archeologische waarden- en verwachtingskaart is

opgenomen (zie figuur 2.5). Het plangebied maakt deel uit van een gebied met

23

droge kampontginningen, essen. Dit gebied wordt op ruim 350 m ten oosten van

het plangebied doorsneden door een noord-zuid georiënteerde beekdal

(beekgeleidende broeken). De Schoolstraat langs de zuidgrens van het

plangebied behoort tot een oude weg met aangepast tracé te relateren aan

topografie 1850. Op deze kaart is aan het plangebied een hoge verwachting voor

archeologische resten uit alle perioden toegekend met vanwege een >50 cm

dikke conserverende laag waarschijnlijk goede conservering.35

Voor deze

gebieden geldt dat een archeologisch onderzoek noodzakelijk is bij ingrepen

groter dan 100 m2 en dieper dan 40 cm –mv.

36

Naast deze verwachte archeologische waarden zijn in en rond het plangebied in

het verleden ook daadwerkelijk archeologische waarden aangetroffen. In de

database van het RCE, ARCHIS II, zijn rond het plangebied binnen een straal van

500 m diverse archeologische vondsten bekend.37

Bepaalde gebieden zijn

vanwege hun archeologische waarden vermeld op de Archeologische

Monumentenkaart. In de omgeving van het plangebied bevinden zich diverse

archeologische monumenten (zie figuur 2.6).

Figuur 2.6 Het plangebied met onderzoekmeldingen, ARCHIS-waarnemingen en AMK-

terreinen (ARCHISII 2013).

35

Neefjes & Willemse 2009. 36

Gemeente Winterswijk 2010. 37

Bij de lokale cultuurhistorische vereniging is geen aanvullende informatie bekend over

archeologische waarden in en in de omgeving van het plangebied (schriftelijke mededeling

dhr. J. Goorhuis (het Museum Winterswijk), 13 mei 2013).


Vrijwel direct ten zuidoosten van het plangebied bevindt zich een terrein van

archeologische waarde (monumentnr. 13224) waar zich de oude stadskern van

Winterswijk bevindt. In dit gebied bevinden zich sporen van bewoning uit de

middeleeuwen en nieuwe tijd. Binnen de oude stadskern zijn op diverse plaatsen

archeologische waarnemingen gedaan. De meeste aangetroffen (mogelijke)

vindplaatsen hebben betrekking op de ligging in de oude stadskern en zijn

derhalve minder relevant voor het plangebied, waardoor ze slechts globaal zullen

worden behandeld.

Zo is in 2010 door RAAP op 240 m ten zuidoosten van het plangebied een

proefsleuvenonderzoek uitgevoerd (onderzoeksmeldingsnr. 38809). Uit dit

onderzoek bleek dat het gebied in de periferie van een nederzetting lag. Er zijn

geen sporen aangetroffen, maar wel aardewerkfragmenten, fragmenten

baksteen uit de nieuwe tijd en dan met name de achttiende eeuw (ARCHIS-

waarnemingsnr. 432358).

Op 380 m ten zuidoosten van het plangebied is in 2010 een archeologisch

booronderzoek uitgevoerd (onderzoeksmeldingsnr. 42575), waarbij meerdere

stedelijke ophogingslagen zijn aangetroffen met aardewerkfragmenten uit de

vijftiende en zeventiende/achttiende eeuw en funderingsresten uit de nieuwe

tijd. Op basis van oud kaartmateriaal kan worden aangenomen dat het gebied

vanaf de achttiende, mogelijk de zeventiende eeuw bebouwd, is geweest

(ARCHIS-waarnemingsnr. 425575 en 427122). In het daarop volgende jaar heeft

ARC een archeologische opgraving uitgevoerd op de locatie

(onderzoeksmeldingsnr. 46805). Bij dit onderzoek zijn drie niveaus aangetroffen.

Op het hoogste niveau werden (sub)recente structuren en funderingsresten

waargenomen. Op het tweede en derde vlak zijn een gracht, een kuil en een

greppel aangetroffen. Het vondstmateriaal bestond uit aardewerkfragmenten uit

de vijftiende tot negentiende eeuw, bouwmateriaal uit de zeventiende tot

twintigste eeuw en houten palen en planken (ARCHIS-waarnemingsnr. 436535).

Op 350 m ten oosten van het plangebied zijn in de jaren zeventig bij een

opgraving aardewerkfragmenten uit de ijzertijd, de Romeinse tijd, de vroege en

de late middeleeuwen gevonden, alsmede vuursteenartefacten (paleolithicum-

ijzertijd) (ARCHIS-waarnemingsnr. 3490). Nadere gegevens over de opgraving

ontbreken in ARCHISII. Iets zuidelijker is in 2008 door SOB Research een

archeologische begeleiding van de aanleg van een bouwput uitgevoerd

(onderzoeksmeldingsnr. 31508). Bij het onderzoek werd een ophoogpakket

aangetroffen met aardewerkfragmenten met een datering vanaf de eerste helft

van de vijftiende eeuw. Tevens zijn een negentiende-eeuwse put en restanten van

een muurtje en vloertje (vermoedelijk achttiende-eeuws) aangetroffen. De

graafwerkzaamheden beperkten zich tot 60 cm –mv, waardoor geen (eventueel

aanwezige) oudere archeologische resten zijn aangetroffen (ARCHIS-

waarnemingsnr. 412696). Nog zuidelijker is in 2010 door RAAP een archeologische

opgraving uitgevoerd (onderzoeksmeldingsnr. 433490). Bij dit onderzoek is een

gracht met aardewerkfragmenten uit de tiende tot en met de dertiende eeuw

aangetroffen, die vermoedelijk de begrenzing van het domaniale hof van

Winterswijk. Aan de westzijde van de gracht zijn een aantal grondsporen en

muurresten aangetroffen, die dateren uit de zeventiende en achttiende eeuw. Op

het terrein zijn aardewerk- en baksteenfragmenten, bot e.d. uit de

middeleeuwen en nieuwe tijd gevonden (ARCHIS-waarnemingsnr. 433490). Direct

ten oosten van dit onderzoek, op ruim 400 m ten zuidoosten van het plangebied,

is door RAAP een inspectie van een sleuf voor de aanleg van riolering uitgevoerd.

25

Bij dit onderzoek is een dubbele gracht van het hof van Winterswijk met diverse

gebruiksvoorwerpen uit de zestiende tot en met de achttiende eeuw

aangetroffen (ARCHIS-waarnemingsnr. 433834)

Op 260 m ten noordoosten van het plangebied is in 2001 door ADC

ArcheoProjecten een archeologische opgraving uitgevoerd

(onderzoeksmeldingsnr. 2429). Bij dit onderzoek zijn sporen uit de Romeinse tijd

en de middeleeuwen en muurresten uit de late middeleeuwen en nieuwe tijd

gevonden. Tevens zijn aardewerkfragmenten uit de Romeinse tijd–nieuwe tijd en

bot en houtskool uit de middeleeuwen-nieuwe tijd aangetroffen (ARCHIS-

waarnemingsnr. 45800 en 57200). De vondsten en sporen wijzen op een

nederzettingsterrein vanaf de tiende eeuw.

Op 360 m ten noordoosten van het plangebied is door een particulier een

kogelpot uit de vroege middeleeuwen-C/-D gevonden (ARCHIS-waarnemingsnr.

3483). De vondstomstandigheden zijn onbekend.

Op circa 400 m ten noordoosten van het plangebied is door Archeodienst

Gelderland bv een archeologisch booronderzoek uitgevoerd

(onderzoeksmeldingsnr. 41964). Bij dit onderzoek zijn fragmenten bouwmateriaal

uit de periode vanaf 1650, dierlijk bot (datering onbekend), metaal, steenkool

e.d. uit de nieuwe tijd en aardewerkfragmenten uit de late bronstijd tot en met

vroege middeleeuwen en nieuwe tijd gevonden. Op basis hiervan zijn twee

mogelijke vindplaatsen aangewezen (ARCHIS-waarnemingsnr. 426851). Op basis

hiervan is in 2012 door RAAP een opgraving uitgevoerd (onderzoeksmeldingsnr.

53287). De resultaten hiervan zijn nog niet openbaar beschikbaar. Op een iets

zuidelijker gelegen terrein is in 1998 een booronderzoek uitgevoerd, waarbij

aardewerkfragmenten uit de Romeinse tijd tot en met de nieuwe tijd,

handgevormd aardewerk uit het neolithicum-ijzertijd, baksteenfragmenten en

andere gebruiksvoorwerpen uit de late middeleeuwen-nieuwe tijd zijn gevonden

(ARCHIS-waarnemingsnr. 1386307).

Buiten de stadskern is in de directe omgeving van plangebied slechts één

waarneming bekend. Op bijna 300 m ten zuiden van het plangebied is in 2004

door Synthegra een archeologisch booronderzoek uitgevoerd

(onderzoeksmeldingsnr. 7049). Bij dit onderzoek is een fragment roodbakkend

aardewerk gevonden uit de nieuwe tijd-B (ARCHIS-waarnemingsnr. 400242). Dit

aardewerk zal echter vermoedelijk met de bemesting op de akker zijn gebracht.

Er waren geen aanwijzingen voor (pre)historische occupatie in het verleden,

terwijl bovendien bleek dat de bodem dermate verstoord was dat eventuele

archeologische waarden (grotendeels) verstoord zullen zijn. Derhalve is geen

vervolgonderzoek aanbevolen.

In de directe omgeving van het plangebied, zoals direct ten zuiden

(onderzoeksmeldingsnr. 27354), op circa 75 m ten oosten (onderzoeksmeldingsnr.

28230) en op 150 m ten noordwesten van het plangebied (onderzoeksmeldingsnr.

25447), zijn een aantal archeologische bureau- en booronderzoek uitgevoerd. Uit

deze onderzoeken blijkt de bodem diep is verstoord en er bovendien geen

archeologische indicatoren aanwezig zijn. Derhalve is op basis van deze

onderzoeken geconcludeerd dat er geen (intacte) vindplaatsen aanwezig zijn.38

38

Kremer 2008, Kremer (red.) 2007, Holl, Blom & Huizer 2008.


Het plangebied ligt buiten de oude stadskern. De meeste hierboven beschreven

vindplaatsen hebben betrekking op vindplaatsen die onderdeel uitmaken van de

ontwikkeling van Winterswijk vanaf de tiende eeuw. Deze vindplaatsen zijn

derhalve minder relevant voor het plangebied. De beschreven vondsten wijzen er

op dat de omgeving van het plangebied ook voorafgaand aan de ontwikkeling

van Winterswijk werd bewoond; er zijn aanwijzingen voor bewoning uit de late

bronstijd tot en met de vroege middeleeuwen. Het betreffen meestal losse

vondsten of een enkel spoor, waardoor het niet mogelijk is om nadere uitspraken

te doen over de aard van de vindplaatsen.

2.4 Archeologische verwachting

Het plangebied maakt deel uit van een hoger gelegen plateau dat is afgedekt

met keileem en dekzand. Door het ondiepe voorkomen van keileem kwamen op

het plateau plaatselijk natte gebieden voor die onaantrekkelijk waren voor

bewoning. Het plangebied ligt echter in een gebied met een dik pakket dekzand,

dat lange tijd deel uit maakte van de bouwlandgronden rond Winterswijk. Uit

historische bronnen zijn geen aanwijzingen voor bewoning in het gebied naar

voren gekomen. In de omgeving van het plangebied zijn echter aanwijzingen

voor bewoning vanaf de steentijd.

Het plangebied is in het begin van de twintigste eeuw grotendeels bebouwd

geraakt. Bebouwing uit deze periode had echter over het algemeen een beperkte

funderingsdiepte, waarbij bovendien niet het gehele bouwvlak werd

uitgegraven. Desondanks kan het gebied door het intensieve gebruik in min of

meerdere mate verstoord zijn geraakt. Onderzoeken in de omgeving lijken te

wijzen op een sterke verstoring van het bodemprofiel en daarmee de mogelijk

archeologische waarden.

Op basis van deze gegevens wordt een middelhoge verwachting toegekend voor

onverstoorde archeologische waarden uit het laatpaleolithicum tot en met de

vroege middeleeuwen (vuursteenvindplaatsen, nederzettingsresten, grafvelden).

Deze resten kunnen worden verwacht in de top van het dekzand direct onder de

humeuze (antropogeen beïnvloedde) bovengrond. Voor de late middeleeuwen

en nieuwe tijd geldt een lage verwachting. Theoretisch gezien zouden in de top

van het keileem archeologische resten (vuursteenvindplaatsen) uit het

middenpaleolithicum aanwezig kunnen zijn. Dergelijke resten zijn echter zeer

zeldzaam en zullen in het Weichselien verspoeld zijn geraakt. Derhalve wordt

hieraan een lage verwachting toegekend.

27

3 Inventariserend veldonderzoek

3.1 Werkwijze

Het inventariserend veldonderzoek is uitgevoerd op basis van de resultaten van

het bureauonderzoek. Hierbij is de tijdens het bureauonderzoek opgestelde

archeologische verwachting in het veld getoetst en waar mogelijk aangevuld. Bij

het inventariserend veldonderzoek (verkennende fase) is het plangebied

Schoolstraat 1 te Winterswijk onderzocht op de geomorfologische, geologische

en bodemkundige karakteristieken. Ook geeft het booronderzoek informatie

over het intact zijn van de bodem en daarmee informatie over de gaafheid van

een eventuele archeologische vindplaats.

Tijdens het veldwerk zijn in het plangebied 5 boringen gezet met een

Edelmanboor met een diameter van 7 cm tot minimaal 25 cm in de onverstoorde

C-horizont (minimaal 160 cm en maximaal 200 cm –mv). De locaties van de

boringen zijn ingemeten met een GPS. De hoogteligging ten opzichte van NAP is

uit het Actueel Hoogtebestand Nederland gehaald.39

Hoewel het verkennende onderzoek niet specifiek is gericht op het opsporen van

archeologische indicatoren is wel op de aanwezigheid daarvan gelet. De

bodemlagen zijn met de hand en op het oog onderzocht op de aanwezigheid van

archeologische indicatoren. Archeologische indicatoren (bv. aardewerk,

huttenleem, vuursteen, metaal, houtskool en al dan niet verbrand bot) kunnen

een aanwijzing zijn voor de aanwezigheid van een archeologische vindplaats ter

plaatse of in de nabijheid van de boring met indicator. De bodemlagen zijn

lithologisch40

en bodemkundig41

beschreven.

Het veldonderzoek heeft plaatsgevonden op 1 mei 2013. In navolgende paragraaf

worden aan de hand van de onderzoeksvragen de resultaten van het

veldonderzoek beschreven. De locaties van de boringen staan weergegeven op de

boorpuntenkaart (figuur 3.1). De maaiveldhoogte (in meters t.o.v. NAP) is per

boring vermeld in de boorstaten (bijlage 2).

39

AHN 2013. 40

NEN 1989. 41

De Bakker en Schelling 1989.


Figuur 3.1 Boorpuntenkaart

3.2 Veldwaarnemingen

Ten tijde van het veldwerk was het plangebied nog grotendeels bebouwd met

omringende verharding. Door de aanwezige bebouwing en verharding waren

aan het maaiveld geen aanwijzingen zichtbaar die zouden kunnen duiden op de

aanwezigheid van archeologische resten in de bodem (zie figuur 3.2).

29

Figuur 3.2 Zicht op het plangebied.

3.3 Verkennend booronderzoek

3.3.13.3.13.3.13.3.1 Lithologie en bodemopbouwLithologie en bodemopbouwLithologie en bodemopbouwLithologie en bodemopbouw

Het veldwerk diende antwoord te geven op de volgende onderzoeksvragen:

1. Wat is a) de aard (ontstaanswijze, textuur, kleur), b) diepteligging en c)

ouderdom van de relevante natuurlijke afzettingen in de ondiepe

ondergrond ter plaatse van het plangebied? d) hoe dik is de holocene

deklaag?

2. Wat is a) de aard (kleur, textuur, samenstelling), b) diepteligging, c) genese

en d) gaafheid van natuurlijke en eventueel antropogene bodemhorizonten

(akkerlagen en overige ‘verstoringslagen’, bemestingslagen e.d.), ter plaatse

van het plangebied?

3. Wat is a) de aard, b) dikte en c) omvang van eventueel ter plaatse van het

plangebied voorkomende afdekkende lagen en de (geschatte) ouderdom

daarvan (plaggendek, stuifzandlaag, kleidek, afvallaag, ophogingslaag)?

4. Indien er afdekkende lagen voorkomen; wat is a) de aard (ontstaanswijze,

kleur, textuur, samenstelling), b) gaafheid en c) dikte van het onderliggende

afgedekte bodemprofiel (natuurlijke en antropogene bodemhorizonten zoals

oude akkerlagen) en/of afzettingen?

5. Wat is a) de diepte tot waarop artefacten van recente ouderdom (‘modern’

afvalmateriaal) in het bodemprofiel voorkomen en/of b) tot welke diepte in

het bodemprofiel is sprake van een ‘recente’ bodemverstoring

(bodemgaafheid)?

Bovenstaande onderzoeksvragen worden hieronder in zijn geheel beantwoord:

In het plangebied bevindt zich een 5 à 10 cm dikke recente ophooglaag, die

bestaat uit stabilisatiezand en stoeptegels. Hieronder bevind zich tot 34,6 à 35 m

+NAP (oftewel 110 à 150 cm –mv) een 95 tot 145 cm dikke humeuze bovengrond.

Dit cultuurdek is over het algemeen opgebouwd uit twee lagen; een 65 tot 90 cm


dikke, sterk humeuze laag, zwak siltig, matig fijn zand met daaronder een 15 tot

55 cm dikke vlekkerige laag met matig humeus, bruin, matig fijn zand. Alleen in

boring 1 is tussen deze twee lagen nog sprake van een 15 cm dikke, matig

humeuze, bruine tussenlaag (Aa-horizont). In boring 5 ontbreekt de menglaag en

is alleen een homogene sterk humeuze donkerbruine grijze laag aangetroffen. In

het gehele humeuze dek is bijmenging van recent aardewerk,

baksteenfragmenten en kachelslak aangetroffen.

Het humeuze pakket is ontstaan door verploeging van het natuurlijke

bodemprofiel gecombineerd met plaggenbemesting. Dit esdek of plaggendek is,

gezien de heterogene karakter en het voorkomen van (sub)recent antropogeen

materiaal tot in de basis van het pakket, als gevolg van de bouw- en

sloopwerkzaamheden in het plangebied omgewerkt, waarbij de top van de C-

horizont is geraakt. Door de omwerking en het ontbreken van ouder dan

(sub)recent vondstmateriaal is het niet mogelijk een indicatie te geven van de

ouderdom van het esdek. Het aangetroffen antropogene materiaal zal deels door

plaggenbemesting, maar voornamelijk bij de bouw- en sloopwerkzaamheden in

de ondergrond terecht zijn gekomen.

Direct onder de humeuze bovengrond, d.w.z. vanaf 110 à 150 cm –mv oftewel

34,6 à 35 m +NAP, bevindt zich de C-horizont (moedermateriaal). De C-horizont

bestaat uit (oranje)geel, slecht tot matig gesorteerd, zwak siltig, matig fijn

(verspoeld) dekzand met oxidatievlekken. Het voorkomen van oxidatievlekken

wijst op relatief natte omstandigheden.

3.3.23.3.23.3.23.3.2 Archeologische indicatorenArcheologische indicatorenArcheologische indicatorenArcheologische indicatoren

Tijdens het onderzoek werd uitsluitend recent antropogeen materiaal, zoals

recent aardewerk, baksteenfragmenten en kachelslak, aangetroffen dat met de

bemesting en door de bouw- en sloopwerkzaamheden in het plangebied terecht

is gekomen.

3.4 Archeologische interpretatie Uit het veldonderzoek blijkt dat zowel de natuurlijke bodem als het esdek door

antropogene ingrepen is verstoord tot in de C-horizont, waardoor een AC-profiel

is ontstaan. Gezien het heterogene karakter van de basis van het esdek en het

voorkomen van recent antropogeen materiaal in de basis van het esdek, heeft de

verstoring (sub)recent plaatsgevonden. Het voorkomen van oxidatievlekken in de

C-horizont wijst op relatief natte omstandigheden, die minder geschikt waren

voor bewoning, dan wel een substantiële aftopping van de natuurlijke bodem.

Gezien het gebruik als akker in het verleden zal het hier gaan om aftopping van

de bodem. Hieruit kan worden afgeleid dat het archeologische niveau is

verstoord, waarbij eventueel aanwezige archeologische waarden zijn verdwenen.

31

4 Conclusie en aanbevelingen

4.1 Conclusie

Hieronder volgt de (beknopte) beantwoording van de onderzoeksvragen zoals

gesteld in het Plan van Aanpak42

. Voor een uitgebreidere beschrijving van

historische, landschappelijke en bodemkundige gesteldheid van het plangebied

wordt verwezen naar hoofdstuk 2 en 3 van dit rapport:

1. Wat is a) de aard (ontstaanswijze), b) diepteligging en c) ouderdom van de

relevante natuurlijke afzettingen in het omringende gebied (binnen een

afstand tot circa 200 m van het plangebied) en in de ondiepe ondergrond? d)

Hoe dik is de holocene deklaag?

In het plangebied bevinden zich op een diepte van 110 à 150 cm –mv (verspoelde)

dekzanden (slecht tot matig gesorteerd, zwak siltig, matig fijn), die in het

Weichselien zijn afgezet. Er zijn geen natuurlijke holocene afzettingen aanwezig

(zie paragraaf 3.3.1).

2. Wat is a) de aard (ontstaanswijze en classificatie) b) diepteligging, c) genese

en d) gaafheid van natuurlijke bodemhorizonten in het omringende gebied?

In het plangebied waren vermoedelijk van oorsprong veldpodzolen aanwezig (zie

paragraaf 2.2). De veldpodzolen zijn in het plangebied echter tot in de top van de

C-horizont afgetopt, waardoor hiervan geen resten meer aanwezig zijn (zie

paragraaf 3.3.1).

3. Wat is a) de aard (ontstaanswijze), b) diepteligging, c) genese en d) gaafheid

van eventueel aanwezige antropogene bodemhorizonten (akkerlagen en

overige ‘verstoringslagen’, bemestingslagen e.d.) in het omringende gebied?

4. Wat is a) de aard (ontstaanswijze), b) dikte, en c) omvang van eventueel in

het omringende gebied voorkomende afdekkende lagen en de (geschatte)

ouderdom daarvan (plaggendek, stuifzandlaag, colluvium, kleidek, afvallaag,

ophogingslaag)?

In het plangebied is een 95 tot 145 cm dikke humeuze bovengrond, die

vermoedelijk is ontstaan door verploeging van natuurlijke bodemhorizonten,

plaggenbemesting in met name de nieuwe tijd en (recente) ophoging. Door

verstoring in, met name de twintigste eeuw, is dit dek tot in de top van de

natuurlijke ondergrond doorwoeld en verstoord geraakt (zie paragraaf 3.3.1).

5. Wat is het historisch landgebruik van de plangebied en het omringende

gebied geweest, uitgaande van a) kaarten van de Man, b) de Hottingerkaart,

c) het kadastraal minuutplan, d) de Topografisch Militaire Kaart 1850 en e)

het Bonneblad?

42

Bergman & Emaus 2013.


Het plangebied behoorde in de achttiende en negentiende eeuw tot de

bouwlanden rond Winterswijk en was onbebouwd. Pas in 1907 is het plangebied

bebouwd geraakt (zie paragraaf 2.3.1).

6. Welke gegevens met betrekking tot archeologische complexen

(‘waarnemingen’ inclusief uitkomsten historisch kaartonderzoek uit 5) zijn

reeds binnen het plangebied en/of binnen de landschappelijke eenheden

rondom het plangebied bekend? Vermeld per vondsten/of spoorcomplex

minimaal: a) bronvermelding (onderzoeksrapportages, ARCHIS-gegevens), b)

de materiaal categorieën, c) ouderdom, d) ruimtelijke (geografische)

verspreiding, e) stratigrafische verspreiding (diepteligging en/of dikte

vondstlaag), f ) fragmentatie, g) waarnemingsmethode, h) interpretatie, dat

wil zeggen zowel systemisch (indien redelijkerwijs uit de gegevens af te

leiden) als volgens het principediagram in figuur 2 op pagina 52 van het

beleidsdocument Achterhoek (zo gespecificeerd mogelijk (top-down

typering) op basis van de waarnemingen).

Het plangebied ligt direct ten noordwesten van de historische kern van

Winterswijk waar nederzettingsresten uit de (late) middeleeuwen en nieuwe tijd

zijn gevonden. Er zijn echter ook aanwijzingen voor bewoning uit de steentijd tot

en met de vroege middeleeuwen (zie paragraaf 2.3.2).

7. Gegeven eerste vier vragen; welke (primaire) natuurlijke formatieprocessen

(fasen van sedimentatie, erosie, laterale verplaatsing, bodemvorming,

degradatie e.d.) kunnen worden onderscheiden in het plangebied?

In het plangebied is in het Saalien keileem afgezet, dat vervolgens in het

Weichselien bedekt is geraakt met dekzand. Hierin heeft zich in het Holoceen een

veldpodzol gevormd (zie paragraaf 2.2).

8. Gegeven vijfde en zesde vraag; welke (primaire) culturele formatieprocessen

(grondbewerking, bemesting, ophoging, betreding, percelering, [de-

]constructie, materiaaltypen, materiaalgebruik en materiaaldepositie e.d.)

kunnen worden onderscheiden in het plangebied [inclusief (sub)recente

bodemverstoring als gevolg van (sub)recent landgebruik/inrichting]?

Het natuurlijke bodemprofiel is door eeuwenlange beakkering (deels)

opgenomen in de bouwvoor. Gedurende de nieuwe tijd is het gebied afgedekt

geraakt met een esdek (plaggenbemesting). Door de bouw van de school en het

daarmee gerelateerde gebruik is de bodem tot in de top van de C-horizont

verstoord geraakt (zie paragraaf 2.2, 2.3.1 en 3.3.1).

9. Gegeven vorige twee vragen; welke kunnen een rol hebben gespeeld bij de

totstandkoming (geografisch en stratigrafisch) van eventuele aanwezige

vondstspreidingen, de vondstdichtheid, vondsten spoorniveaus

(stratigrafisch), en de fysieke kwaliteit van eventueel aanwezige

archeologische resten?

Door de verstoring van het bodemprofiel in met name de twintigste eeuw zullen

eventueel aanwezige vindplaatsen zijn verstoord en niet meer in situ aanwezig

zijn.

10. Wat is de aard (mobilia materiaalsoorten, fragmentatie, dichtheden,

immobilia, ruimtelijke en stratigrafische spreiding, etc.) van (mogelijk)

aanwezige vondsten/of spoorcomplexen?

11. Hoe manifesteren deze zich tijdens prospectieonderzoek

(prospectiekenmerken, geografisch en stratigrafisch)?

33

12. Welke vondsten/of spoorcomplexen (conform het principediagram) kunnen

binnen het plangebied aangetoond worden? Licht beargumenteerd toe.

13. Met de inzet van welke zoekmethoden (detectie- en waarnemingsvorm,

monsterbehandeling en zoekstrategieën) kunnen deze vondsten/of

spoorcomplexen (indicatoren) systematisch opgespoord worden (zoeksleuven,

booronderzoek, veldkartering, geofysisch etc.)? Licht beargumenteerd toe

met verwijzing naar de verschillende KNA-leidraden.

Uit het veldonderzoek blijkt dat de bodem tot in de C-horizont is verstoord,

waardoor eventueel aanwezige archeologische waarden eveneens (vrijwel

geheel) verstoord zullen zijn.

4.2 Aanbevelingen

Uit het onderzoek blijkt dat de bodem in het plangebied sterk is verstoord,

waardoor eventueel aanwezige archeologische waarden niet meer (onverstoord)

aanwezig zullen zijn. Op basis van deze resultaten wordt de verwachting voor het

plangebied bijgesteld naar een lage verwachting voor alle perioden en wordt

geen vervolgonderzoek aanbevolen.

Bovenstaand advies dient beoordeeld te worden door de bevoegde overheid

(gemeente Winterswijk) en leidt tot een selectiebesluit. Het rapport is op 7

augustus 2013 door mw. Lugtigheid-Hendriks van de Omgevingsdienst

Achterhoek beoordeeld, waarbij bovenstaand advies is overgenomen.43

Hoewel getracht is een zo zijn op de aanwezigheid van archeologische waarden

(zoals vondstmateriaal en grondsporen). Bij het aantreffen van deze waarden

dient men hiervan melding te maken bij de Minister van OCW (in de praktijk de

RCE) conform artikel 53 van de Monumentenwet 1988.

43

Lugtigheid-Hendriks 2013.

35

5 Geraadpleegde bronnen

Bakker, H. de & J. SchellingBakker, H. de & J. SchellingBakker, H. de & J. SchellingBakker, H. de & J. Schelling, 1989. Systeem van bodemclassificatie voor Nederland.

De hogere niveaus. Wageningen: Staring Centrum.

Berendsen, H.J.A.Berendsen, H.J.A.Berendsen, H.J.A.Berendsen, H.J.A., 2004. De vorming van het land. Inleiding in de geologie en

geomorfologie.(Fysische geografie van Nederland). Assen: Koninklijke Van

Gorcum.

Berendsen, H.J.A.Berendsen, H.J.A.Berendsen, H.J.A.Berendsen, H.J.A., 2005. Landschappelijk Nederland. De fysisch-geografische

regio’s. (Fysische geografie van Nederland). Assen: Koninklijke Van Gorcum.

Bergman, W. & A. EmausBergman, W. & A. EmausBergman, W. & A. EmausBergman, W. & A. Emaus, 2013. Onderzoeksvoorstel – plan van aanpak

Bureauonderzoek en Inventariserend veldonderzoek (verkennende fase)

plangebied Schoolstraat 1 te Winterswijk. BAAC bv, ’s-Hertogenbosch.

Damoiseaux, J.H.Damoiseaux, J.H.Damoiseaux, J.H.Damoiseaux, J.H., 1982. Bodemkaart van Nederland. Schaal 1:50.000. Toelichting

bij kaartblad 49 Oost Bergen op Zoom. Stichting voor Bodemkartering,

Wageningen.

Gemeente WinterswijkGemeente WinterswijkGemeente WinterswijkGemeente Winterswijk,,,, 2010. Erfgoedverordening gemeente Winterswijk 2010.

http://www.winterswijk.nl/cvdr.jsp?id=59617_1, 1 mei 2013.

Harbers, P. & H. RosingHarbers, P. & H. RosingHarbers, P. & H. RosingHarbers, P. & H. Rosing, 1983. Bodemkaart van Nederland 1:50.000. Toelichting bij

de kaartbladen 41 West Aalten en 41 Oost Aalten. Stichting voor

Bodemkartering, Wageningen.

Holl, J., J.M. Blom, J. HuizerHoll, J., J.M. Blom, J. HuizerHoll, J., J.M. Blom, J. HuizerHoll, J., J.M. Blom, J. Huizer, 2008.Winterswijk, Schoolstraat 26-30. Een

Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek in de vorm van een

verkennend booronderzoek. ADC Rapport 1240. ADC ArcheoProjecten,

Amstersfoort.

Kremer, H.Kremer, H.Kremer, H.Kremer, H. (red.)(red.)(red.)(red.),,,, 2007. Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek

d.m.v. een booronderzoek, Tuunterstraat te Winterswijk, gemeente Winterswijk.

Synthegra bv, Doetinchem.

Kremer, H.,Kremer, H.,Kremer, H.,Kremer, H., 2008. Inventariserend Veldonderzoek door middel van boringen,

Plangebied ’t Sprekende te Winterswijk. Synthegra bv, Doetinchem.

LugtigheidLugtigheidLugtigheidLugtigheid----Hendriks, A.Hendriks, A.Hendriks, A.Hendriks, A., 2013. Beoordeling Archeologisch bureauonderzoek en

verkennend booronderzoek, Schoolstraat 1 in Winterswijk. Omgevingsdienst

Achterhoek.

Neefjes, J. & N. WillemseNeefjes, J. & N. WillemseNeefjes, J. & N. WillemseNeefjes, J. & N. Willemse, 2009. Cultuurhistorische Atlas Winterswijk.

RAAP/Bureau Overland, Weesp/Wageningen.

NENNENNENNEN, 1989. Classificatie van onverharde grondmonsters. NEN 5104. Nederlands

Centrum van Normalisatie, Delft.


SIKBSIKBSIKBSIKB, 2010. Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.2. Gouda: SIKB.

Spek, T.Spek, T.Spek, T.Spek, T., 2004. Het Drentse esdorpenlandschap. Een historisch geografische studie.

Utrecht: Uitgeverij Matrijs.

Willemse,Willemse,Willemse,Willemse, N.W. & M.H.J.M. KockenN.W. & M.H.J.M. KockenN.W. & M.H.J.M. KockenN.W. & M.H.J.M. Kocken, 2012. Archeologie met beleid.

Afwegingskader voor archeologiebeleid in de Regio Achterhoek ‘Archeologie met

Beleid’. RAAP.

KaartenKaartenKaartenKaarten

AHNAHNAHNAHN, 2013. Actueel Hoogtebestand Nederland. http://www.ahn.nl, 13 mei 2013.

ANWBANWBANWBANWB, 2004. Topografische Atlas Gelderland 1:25.000. ANWB bv, Den Haag.

ARCHIS IIARCHIS IIARCHIS IIARCHIS II, registratie- en informatiesysteem van de Rijksdienst voor het Cultureel

Erfgoed. Te raadplegen via http://archis2.archis.nl, 1 mei 2013.

Bodemkaart van Nederland 1:50.000Bodemkaart van Nederland 1:50.000Bodemkaart van Nederland 1:50.000Bodemkaart van Nederland 1:50.000. Kaartblad 41 Oost Aalten. 1982.

Wageningen: Staring Centrum.

Bonneblad Bonneblad Bonneblad Bonneblad (Chromo-topographische kaart van het Koninkrijk der Nederlanden).

Kaartblad 496 Winterswijk 1892, 1898, 1911, 1928 en 1936. Te raadplegen via

http://watwaswaar.nl.

Dienst van het kDienst van het kDienst van het kDienst van het kadaster en de openbare registers, adaster en de openbare registers, adaster en de openbare registers, adaster en de openbare registers, 2013. Apeldoorn.

Geologische overzichtskaart van NederlandGeologische overzichtskaart van NederlandGeologische overzichtskaart van NederlandGeologische overzichtskaart van Nederland, 2010.NITG-TNO. Te raadplegen via

http://www.dinoloket.nl/.

HottingerHottingerHottingerHottinger----atlas 1773atlas 1773atlas 1773atlas 1773----1794179417941794. In: Versfelt, H.J. 2003. De Hottinger-atlas van Noord-

en Oost-Nederland 1773-1794. Groningen: Heveskes Uitgevers.

KadasterkaartKadasterkaartKadasterkaartKadasterkaart (minuutplan en OAT). 1811-1832. Kaartblad Winterswijk, sectie K

Het Dorp, blad 1 en sectie H, West Dorpbuurt, blad 3. Te raadplegen via

http://watwaswaar.nl.

KwaKwaKwaKwak, E.k, E.k, E.k, E., 1982. Bouwtekeningen Integratie St. Jozefschool- St. Vincentiusschool.

Schoolstraat 1 – Winterswijk. Buro voor bouwkunst Edy Kwak, Winterswijk.

Schooneveldt, R.,Schooneveldt, R.,Schooneveldt, R.,Schooneveldt, R., 2013. Nieuwbouw St. Jozefschool te Winterswijk. Jorissen

Simonetti architecten.

TopogTopogTopogTopografische kaartrafische kaartrafische kaartrafische kaart 1:25.000. Kaartblad 41E Winterswijk. 1955, 1966, 1975, 1987

en 1994. Te raadplegen via http://watwaswaar.nl.

Topographische en Militaire kaartTopographische en Militaire kaartTopographische en Militaire kaartTopographische en Militaire kaart van het Koninkrijk der Nederlanden. In: P. van

Dun, T. Caspers & H. Stam (red.), 2008. Historische topografische Atlas ±1843-1845

Achterhoek, Liemers, Rijk van Nijmengen. Uitgeverij Nieuwland, Tilburg.

37

Overige bronnenOverige bronnenOverige bronnenOverige bronnen

Basisschool St. Jozef WinterswijkBasisschool St. Jozef WinterswijkBasisschool St. Jozef WinterswijkBasisschool St. Jozef Winterswijk, historie, http://jozefww.skbg.nl/index.php?q=de-

school, 14 mei 2013.

Bing MapsBing MapsBing MapsBing Maps, http://www.bing.com/maps, 1 mei 2013.

BodemloketBodemloketBodemloketBodemloket, http://www.bodemloket.nl, 1 mei 2013.

DansEasyDansEasyDansEasyDansEasy, https://easy.dans.knaw.nl/ui/home, 1 mei 2013.

DINOLoketDINOLoketDINOLoketDINOLoket, Data Informatie Nederlandse Ondergrond, http://www.dinoloket.nl, 1

mei 2013.

Schriftelijke mededeling dhr. J. Goorhuisdhr. J. Goorhuisdhr. J. Goorhuisdhr. J. Goorhuis (Het Museum Winterswijk), 13 mei 2013.

Oudwinterswijk.nlOudwinterswijk.nlOudwinterswijk.nlOudwinterswijk.nl, Sint Jozefschool, http://www.oudwinterswijk.nl, 14 mei 2013.

Bijlage 1

Overzicht van geologische en archeologische tijdvakken

Ouderdomin jaren Chronostratigrafie MIS Lithostratigrafie

Holoceen 1Formaties: Naaldwijk(marien), Nieuwkoop(veen), Echteld (fluviatiel)

Late Dryas(koud)Allerød(warm)

Vroege Dryas(koud)

Laat-Weichselien

(Laat-Glaciaal)

Bølling(warm)

2

Laat-Pleniglaciaal

Midden-Pleniglaciaal

3Midden-

Weichselien(Pleniglaciaal)

Vroeg-Pleniglaciaal 4

5a5b5c

Vroeg-Weichselien

(Vroeg-Glaciaal)

5dEemien

(warme periode) 5e EemFormatie

Formatievan

Kreftenheye

Formatievan Drente

Saalien (ijstijd) 6

Holsteinien(warme periode)

Elsterien (ijstijd)

FormatievanUrk

Formatievan Peelo

Formatievan

Boxtel

Cromerien(warme periode)

Pre-Cromerien

Formatievan

Sterksel

Formatievan

Beegden

11.755

12.745

13.675

14.025

15.700

29.000

50.000

75.000

115.000

130.000

370.000

410.000

475.000

850.000

2.600.000

Overzicht geologische en archeologische tijdvakken

Cal. jarenv/n Chr.

14C jaren Chronostratigrafie Pollenzones Vegetatie Archeologische

perioden

Nieuwe tijdVb2

MiddeleeuwenVb1 Romeinse tijd

IJzertijd

Subatlanticumkoeler

vochtiger

Va

Loofboseik en hazelaar

overheersenhaagbeuk

veel cultuurplantenrogge, boekweit,

korenbloem

IVb Bronstijd

Subboreaalkoelerdroger IVa

Loofboseik en hazelaar

overheersenbeuk>1% invloed

landbouw(granen) Neolithicum

Atlanticumwarm

vochtigIII

Loofboseik, els en hazelaar

overheersenin zuiden speelt

linde een grote rol

Boreaalwarmer II

den overheersthazelaar, eik, iep,

linde, es

Mesolithicum

Preboreaalwarmer I

eerst berk en laterden overheersend

Late Dryas LW III parklandschap

Allerød LW II dennen- enberkenbossen

Vroege Dryas openparklandschap

Laat-Weichselien

(Laat-Glaciaal)

BøllingLW I open vegetatie met

kruiden enberkenbomen

Laat-Paleolithicum

Midden-Weichselien

(Pleniglaciaal)

perioden met eenpoolwoestijn en

perioden met eentoendra

Vroeg-Weichselien

(Vroeg-Glaciaal)

perioden met bosen perioden meteen subarctischopen landschap

Eemien(warme periode) loofbos

Midden-Paleolithicum

Saalien (ijstijd)

Vroeg-Paleolithicum

2650

5000

8000

9000

10.150

10.800

11.800

12.000

13.000

0

815

3755

7020

8240

11.755

12.745

13.675

14.025

15.700

1950

75.000

115.000

130.000

300.000

35.000

8800

5300

4900

2000

800

120450

1500

Chronostratigrafie voor Noordwest-Europa volgens Zagwijn (1974), Vandenberghe (1985) en De Mulder . (2003). Lithostratigrafievolgens De Mulder . (2003). Mariene isotoop stadium (MIS) volgens Bassinot . (1994). Atmosferische data volgens Stuiver . (1998).Zuurstofisotoop calibratie (OxCal) versie 3.9 Bronk Ramsey (2003), toegepast op het Laat-Weichselien en het Holoceen.Archeologische periode-indeling en ouderdom volgens de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB).Vegetatie bewerkt volgens Berendsen (2000). Pollenzones volgens P. Vos & P. Kiden (2005).

et alet al et al et al

Bijlage 2

Boorbeschrijvingen

boring: 13087-1beschrijver: MVP, datum: 1-5-2013, X: 246.243, Y: 443.419, precisie locatie: 1 m, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, kaartblad: 41E, hoogte: 36,10, precisie hoogte: 1 dm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: AHN bestand, boortype: Edelman-7 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: verhard, vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Gelderland, gemeente: Winterswijk, plaatsnaam: Winterswijk, opdrachtgever: Hevo B.V., uitvoerder: BAAC bv

0 cm -Mv / 36,10 m +NAPAlgemeen: aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, grijs, matig fijn, kalkloosOpmerking: Stoeptegel

5 cm -Mv / 36,05 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, sterk humeus, donkerbruin, matig fijn, kalkloosBodemkundig: A-horizont bestaand uit opgebracht pakket, volledig geoxideerdArcheologie: enkele spikkel houtskool, enkel fragment aardewerk, enkel fragment bouwpuin (onbepaald)Opmerking: Bevat recent aw, glas en kachelslak

80 cm -Mv / 35,30 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, matig humeus, bruin, matig fijn, kalkloosBodemkundig: A-horizont bestaand uit opgebracht pakket, fase 2, volledig geoxideerdArcheologie: enkel fragment aardewerkOpmerking: Bevat recent aw

95 cm -Mv / 35,15 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, zwak humeus, lichtbruin, matig fijn, kalkloos, interpretatie: verspoeld dekzandBodemkundig: AC-horizont, volledig geoxideerdOpmerking: licht vlekkerig, slecht gesorteerd

110 cm -Mv / 35,00 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, geel, matig fijn, kalkloos, interpretatie: verspoeld dekzandBodemkundig: C-horizont, volledig geoxideerdOpmerking: Slecht gesorteerd

160 cm -Mv / 34,50 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, oranjegeel, matig fijn, kalkloos, interpretatie: verspoeld dekzandBodemkundig: C-horizont met roestvlekken, enkele Fe-vlekken, oxidatie en reductie verschijnselenOpmerking: Slecht gesorteerd

Einde boring op 200 cm -Mv / 34,10 m +NAP



5 cm -Mv / 36,05 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, sterk humeus, donkerbruin, matig fijn, kalkloosBodemkundig: A-horizont bestaand uit opgebracht pakket, volledig geoxideerdArcheologie: enkele spikkel houtskool, enkel fragment aardewerk, enkel fragment bouwpuin (onbepaald)Opmerking: Bevat recent aw en kachelslak

95 cm -Mv / 35,15 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, matig humeus, bruin, matig fijn, kalkloosBodemkundig: A-horizont bestaand uit opgebracht pakket, fase 2, volledig geoxideerdArcheologie: enkel fragment aardewerkOpmerking: Bevat recent aw

130 cm -Mv / 34,80 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, zwak humeus, oranjebruin, matig fijn, kalkloosBodemkundig: AC-horizont, oxidatie en reductie verschijnselen, interpretatie: verstoordOpmerking: zeer vlekkerig

150 cm -Mv / 34,60 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, oranjegeel, matig fijn, kalkloos, interpretatie: dekzandBodemkundig: C-horizont met roestvlekken, veel Fe-vlekken, oxidatie en reductie verschijnselen

170 cm -Mv / 34,40 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, lichtgeel, matig fijn, kalkloos, interpretatie: dekzandBodemkundig: C-horizont, volledig gereduceerd




5 cm -Mv / 36,05 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, geelwit, matig grof, kalkloosBodemkundig: volledig geoxideerd, interpretatie: opgebrachte grondOpmerking: Ophoogzand

10 cm -Mv / 36,00 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, sterk humeus, donkerbruin, matig fijn, kalkloosBodemkundig: A-horizont bestaand uit opgebracht pakket, volledig geoxideerdArcheologie: enkel fragment bouwpuin (onbepaald)Opmerking: Recent bk

75 cm -Mv / 35,35 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, zwak humeus, lichtbruin, matig fijn, kalkloos, interpretatie: dekzandBodemkundig: AC-horizont, volledig geoxideerd, interpretatie: verstoordOpmerking: zeer vlekkerig, bevat kachelslak. matig gesorteerd

130 cm -Mv / 34,80 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, oranjegeel, matig fijn, kalkloos, interpretatie: dekzandBodemkundig: C-horizont met roestvlekken, enkele Fe-vlekken, oxidatie en reductie verschijnselenOpmerking: matig gesorteerd




5 cm -Mv / 36,05 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, geelwit, matig grof, kalkloosBodemkundig: volledig geoxideerd, interpretatie: opgebrachte grondOpmerking: Ophoogzand

10 cm -Mv / 36,00 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, sterk humeus, donkerbruin, matig fijn, kalkloosBodemkundig: A-horizont bestaand uit opgebracht pakket, volledig geoxideerdArcheologie: enkel fragment bouwpuin (onbepaald)Opmerking: Recent bk

90 cm -Mv / 35,20 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, matig humeus, bruin, matig fijn, kalkloosBodemkundig: A-horizont bestaand uit opgebracht pakket, fase 2, volledig geoxideerd, interpretatie: verstoordArcheologie: enkel fragment bouwpuin (onbepaald)Opmerking: licht vlekkerig, matig gesorteerd

130 cm -Mv / 34,80 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, oranjegeel, matig fijn, kalkloos, interpretatie: dekzandBodemkundig: C-horizont met roestvlekken, oxidatie en reductie verschijnselenOpmerking: matig gesorteerd



0 cm -Mv / 36,10 m +NAPLithologie: zand, zwak siltig, grijs, matig fijn, kalkloosOpmerking: Stoeptegel

5 cm -Mv / 36,05 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, geelwit, matig grof, kalkloosBodemkundig: volledig geoxideerd, interpretatie: opgebrachte grondOpmerking: Ophoogzand

10 cm -Mv / 36,00 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, sterk humeus, donkerbruin, matig fijn, kalkloosBodemkundig: volledig geoxideerd, interpretatie: verstoordArcheologie: veel fragmenten bouwpuin (onbepaald)Opmerking: zeer vlekkerig, bevat kachelslak en recent bk

125 cm -Mv / 34,85 m +NAPAlgemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm)Lithologie: zand, zwak siltig, geel, matig fijn, kalkloos, interpretatie: dekzandBodemkundig: C-horizont, volledig geoxideerdOpmerking: matig gesorteerd


Winterswijk Plangebied Schoolstraat 1...HEVO B.V. Contactpersoon; dhr. W.M.J. Verploegen Postbus...

Documents

Transcript of Winterswijk Plangebied Schoolstraat 1...HEVO B.V. Contactpersoon; dhr. W.M.J. Verploegen Postbus...