L Windmolenroute

Een fietst windmolens in de

gemeente Boxmeer

I Aon de westrond von Beugen stoot de ronde stenen beltmolen Mortinus. De molen werd in 1868 gebouwd door Bortholomeus Heiis. Het wos de tweede molen in het dorp, wont tussen Beuoen en Riikevoort

I stand ter hoogte;on o'e hlidige spooi- lijn oi een stonderdmolen, die in 1955

I is ofgebroken. De molen uon Bolthotomeus Hells wos niet gehed nieuw: hij gebruikte onder- delen von een elders gesloopte wip molen.

van & Berg de Beugense molen. Rum der t i~ laor later v o l i z o n

Deze heeft het molenoorschop tot in 1955 uitgeaefend. Toen Gerrit von de Berg stopte, wos dot rneteen het einde von de Mortinus 01s cornmertieel bedriif. Vonof die tiid rookte de molen longzoom in vervoi. In 1974 kocht de gemeente Boxmeer de molen aon en liet deze enige tijd Ioter restoureren door molenmoker Betkers uit Bredevoott. In 1978 was de restourotie voltooid. De noom leldenrust werd toen veron- derd in Mortinus, noor de voornoom von de vroegere eigenoor Mortinus von de Berg. Sindsdien wordt de molen drooiende gehouden door vriiwillige molenoors. In 1996 volgde een tweede opknop. beurt von de Mottinus, omdot bonte knoogkevers crutiole bolken hodden oongevreten. Dankzii een moderne tonserveringsmethode op bosis van verhimng van her hout konden de outhentieke wipmolen-onderdelen behouden bliiven. De Moriinus heeft vier zolden, die vio houten hoppen te bereiken ziin. In deze zolden ziiten retht boven

elkoor luiken voor het transport von groon en meel. De molen heefi een koppel mooistenen en de nodige tond- wielen, die door de ruim twoolf meter longe wieken worden oongedreven. De vlucht von deze molen bedroogt meet don vierentwintig meter.

Gertit von & Berg zip vider op

In 191 3 vroeg en kreeg de tuiikse leerlooier 1. Monders van het gemeen- tebestuur van Oeffelt toestemming voor de bouw von een windmolen oon de noordziide von Oeffelt. Bii de ingebruiknome een ioor loter kreeg de ronde stenen beltmolen de noom De Vooruitgong. Aongezien de meeste molens in het lond van Cuiik in de vorige eeuw wer- den gebouwd, is De Vooruitgong een betrekkelijk ionye molen. Woonthijnlijk is het een van de lootste molens in Nederlond die voor tommer- tieel gebruik werden gebouwd. De Vooruitgong wos overigens niet de eniye molen in Oeffelt. Viifhonderd meter verder stond noy een ondere windmolen, die in de volksmond 'de molen van Gerrits' werd genoemd.

Jorenlany bepoolden de beide windmo. lens de oonblik von het dorp Oeffelt, totdot ze bii de bevriidiny in 1944 zwoor werden besthodiyd. De molen van Gerrits is er nooit meer bovenop gekomen. De Vooruitgong ethter werd hersteld en voorzien von een door ir. Fouel ant. worpen wieksysteem. Met deze zoge- heten fokwieken werd een hoyer ren- dement bereikt. In mei 1954 brondde de molen gedeeltelijk uit. De Vooruitgong bleef enkele decennio 01s een troosteloze stomp steen in het londsthop stoon. In 1973 kwom vriiwillige molenoor Then von Bergen met plonnen tot her- bouw von de molen. Enkele joren loter kotht het gemeente- bestuur van Oeffelt de romp oon von de toenmdiige eiyenoor Moossen. Nodot in 1986 de stithting De Oeffeltse Molen was opgericht en yel- den biieen woren gebrotht, kon met de restourotie von De Vooruityong een begin gemookt worden. Een joor loter was de molen drooivoordiy. Moor het zou nog tot 1993 duren voordot ook het binnenwerk van de molen weer tompleet was. In de kop ligt een vijf ton weyende stolen os, die in 1842 door Penn 8 Company werd ver- voordiyd. De Vooruitgong heeft vier zolders, die vio houten troppen te bereiken ziin. In deze zolders zirten retht boven elkoor luiken voor het transport von groon en meel. De mooistenen worden oongedreven door vier wieken, die elk 13 meter long zijn. De vlutht van de molen bedroogt dus 26 meter.

Zuld-Hollondse molen

Hii heeft echter wat longere wieken gekregen om meer wind te kunnen vongen..

In 1908 bouwde zoon Jon Verbruggen noost Luttar et Emego een rnolenoors- huis. Vier ioor ioter bouwde Willern, een ondere zaan van Hermonus Verbruggen, een iweede rnolenhuis aon de ondere kont van de molen. In 1914 bouwden de Erven A. Verbruggen oon de ondere ziide von de Brink een winkel-bokkeriiiofb annex woonhuis. Deze drie gebouwen zijn nog steeds in Rijkevwrt oonwezig en bepolen sarnen met de rnolen de oonblik van het dorp.

Woonthiinliik ziin rond 1925 op de koningsspil de Brobonhe vlag en op de steenspil de Nededandse vlog gesthiC derd. In de winter von 1944145 stond B i i artillerie in de omgeving van Rijkevoort opgesteld. Een oontol militairen van de Royal Aitillery heeft toen ziin noom, woon ploots en een kershvens in de blokies von de Brobonhe vlag op de konings- spil geschreven. No de Tweede Wereldwrlog vemndev de er veel in en rond Luctor et Emergo. De moolderii uit 1900 werd ofgebro- ken en vervongen dwr een grotere. Verder w d e n iwee koppels stenen uit de mden verwiiderd om rneer ruirnte te scheppen. In 1986 kotht de toenmolige gemeen- te Wonroii de molen van de fomilie Verbnrggen en liet deze, evenols twaoli ioor eerder, restauraen door rnolenmakenbedriif Beiik uit Afferkn. 8ii beide restoumties !an hetaonpron keliik korokter van de Luctor et Ernergo behouden blijven.

- Woterrnolen Vierlingsbeek - -

Geen windmolen moar olleszins het bezoeken woard is het restant von een oude wotermolen oon de Grotedroot in Viellingsbeek. Rond 1400 al weld op die plek het gman van boeren uit de omgeving gemolen. De schoepen von het rod wer&n oangedreven door het water von de Molenbeek. Dit beekle voert water von de Peel of noor de even ver- derop gelegen Mws. De Viiingsbeekse wotermolen is in de uoorbiie zes e w w m verrtheidene keren opgebouwd, verbouwd en uitge breid. In 1845 kofht de fomilie Koonen de wotermolen en is sindsdien de eigenoor ervon gebleve~

In oktober 1944 werd de Vierlhngsbeekse wotermolen door de zich terugtrekkende Duitse hoepen opgeblazen. Alleen het schoepenrod bleef stuon. Enkeie ioren geleden werd dot schoepenmd geheel gereviseerd en oongesloten op een zogeheten k o l l e ~ gong, die oliezoden kon pleiten. De wotermolen is nu een van de meest idyllisthe plekies van Vierlingsbeek, woor het leer oonge. naom toeven is.

Zowel de Madinusmolen in Beugen, Qe Vooruitgong in Oeffelt 01s de Luctor et Emergo in Rijkevoalt zijn eigendom van de gemeente Boxmeer, die ook het gmot onderhoud voor hoor reke ning neemt. De molens worden beheerd door de sfithling 'Molens van de gemeente Boxmeer', woorin de vriiwillige mole noon van de drie molens lining heb- ben. De vriiwillige molenoors loten de molens geregeld drooien. Verder verrithten ze klein onderhoud oan de molens zools schilderwerk, het smeren van de tondwielen en her inzetten von gebroken ruiten. De vriiwillige molenoon leiden weer ondere vriiwilligers op, zodat deze no verloop von lijd en no een exomen te hebben ofgelegd ook de moiens kun nen laten dmaien

Beltmolens e n stel l ingmolenr

Zowel de Mortinusmoien in Beirgen ols De Vooruitgong in Oeffelt rijn ronde ste. nen beltmolens. Een beltmoien shot meestol vrii von bebouwing of hegroeiing oan de mnd von het dorp. Doordooi kon hij gemakkelijkei en meer wind vongen. Om het voo~ de molenoor mogeliik te moken om bii de wieken sn de stoon von de molen te komen, is op ongeveer dne meter hoogte rondom de molen een omwoliing opgeworpen, die met gros is bedekt. Doordoor liikt het olsof de mien op een berg stout. Vondoor de noom belt. of bergmoien. De bedriiisruimte up de begone grond is bereikboor viu een in de beit uitgegroven toegongsweg. Door wee tegenover elkoor gelegen molenpoonen hoeven oon. en ofvoer elkoor niet te hinderen. De romp is een dikke, rand gemetrelde muur die van beneden noor boven tops toeioopt. Door een ring von rollen kon de kop von de moen drooien en op de wind worden geret. Op geliike hoogte met de bovet kont von de belt ziin in de romp wee deuren oongebrotht, woordooi de mde. noor gemokkelijk in en uitkan om bii de wieken te komen. De kop van de molen is von hout en bedekt met dokleer. Nederlond telt nog vim 120 beltmolens, jie voornomelijkin Noord%mbont, Gelderlond en iimburg voorkomen. Het ziin biino ollemool groonmoiens.

Luctor et Emergo in Rijkevoort is een stellingmolen. Een stellingmolen is oon. zienliik huger don een beltmolen en heeh een oontol meters boven de bego. ne grond rondom de moienromp een houten omlwp of steiiing, waornoor dit type windmolen is genoemd. Vanof deze steliing le t de molenoor de wieken op de wind en brengt zo nodig zeilen door op oon. Door rijn grote hwgte heeft de stellingmolen vook een extra rdder. De ongeveer 350 itellingsmolens stom venpreid door hci gehele bnd.

Voordot het graon gemolen kon worden, dient er veal te gebeuren. Allereerst moet de molen 'up de wind worden gezet', zodot & wind ioodreht op de wieken bloost. Voor dit zogeheten kruien moet de molenoor de hele kop von de molen met tondwielen en remimhllatie verdrooien. Dot duet hii met behulp von een lier onderoan de molen. Dere lier is vmtgemaokt oon de stoolt, die op zijn be& weer oon de kop is bevestigd. Vewoigens sthot de molenoor de krotht von dewind en kiest de doorbii passen- de zeilvoering: hoe zochter het wooit des te verder moeten de zeilen op de wieken wotden uilgerold. Pos cis de molen m het lorholen wn de n m eenmool drooa (in molenoorrtermen 'het lithten van de vong'! kon de mole. noor binnen oon de slog. I en t wotden met behulp w n het luiwelk (hiisinstolla tie! de zokken graon noor boven geta keld en in hat kwr (opslogtrechter boven de nolenstenen) gestort. Don worden de molenstenen 'bijgeret', woorbij de bovensre drooiende steen (lopar') wonlt neergeloten up de sMig gende ondente steen Cligger'). Tussn de beide stenen worden de groot korrels gabmken en vswolgem gemolen. fen verdieping loger regelt de molenoar met de 'iitht' de anderlinge ofstnnd tus. sen & stenen en bepoolt zo de kw&t (grofhsd/fiinheid) von het meel. Als het meel in de zokken zit en ofgewc- gen b, vindt het retouvironrpolt noor de Iwemncicier pkiots. Ondemnen rorgt de molenoor zelf voor het klein ondarhoud w n da molen, zods hot smeren van de logea. Oak moet hii wortdurend de wind in de goten houden en zonodig de zeilen ver. deropmllen ('zwithten') of uihollen ('vwrlqgen'). Het groan dot w n tijd mt ~ j d up de drie molens wonlt gemolen, dimt uk veevoedar.

e Windmolenroute voert u longs drie nog in werking zijnde windmolens in de emeente Boxmeer. kunt deze 33 km longe tothi beginnen bij het Wkontoor in Boxmeer ift) en bii

e windmolens in Beugen (B), Rijkevoofi (0 of Oeffelt (Dl. voor een besthiiiving von de molens: zie e ldm in deze fuIde0 'eel plerier!

oongeeft . Einde dijkweg rechk , No 40 m. links zondweg mer bord 'OeMoosheggen' enz. in; deze volgen,

rethk oonhouden . Einde zondweg links; onder viaduct Be Heer door . Einde zondweg links osfaliweg op, diik over en voorrongsweg oventekeo ' No plootsnoombord 'Beugen' rethts 1. Op kruising bii [of(! Het Posthuis links , No i 150 m rethis Molenshoot In 0. No + 200 m komt u bijde Mulrinusmolen von Beugen

i 1. Komend vonuit de Mortinusmolen links (Molenstroot) 2. Einde weg (bii schrikhek) links 3. No i 150 m links osfoliweg in 4. Vbbr groen bord 'De Vilt' enz. links zondweg in; blijven valgen 5. Einde zondweg rechts; u riidt tussen b e e vennen door 6. Bii bard 'Kompeerboerderii De Vilt' links odoltweg op; bliiven voigen 7. Op kruising met bordje 'Hoort 10' links 8. Bii stopbord links

1 9. Ferste weg rechk (Grodsediiki !O. Op kruising Molenheideweg in !l. Bii stopbord rechk Voordrstioot in, spoorwegovergang oversteken,

onder vioduct door !2. Einde weg rechts (richRng Riikevoort) !3. U komt nu bii windmolen luttor et Emergo in Rijkevoort

n

24 Vonof Luctor et Emergo l i n k en no 50 m. weer links; deze Kopelshnal g w t over in Hapsediik nn hijkevooilsediik; bliipn v d p n

25.61 siophden r ~ h t s Lokkuntseweg op 26. No vioduct over snehveg en spoanvegovecgong l i n k Heiveldseshoal in 27. Bij k i n g met bordje 'Hoolt 10' rechts 28. Bii b r i n g met bordie 'Hood 15-1 5A' enz. l i n k 29. Einde weg rethts; blwen volgen 30. Bij stopbord r d h 31. link Bweg 't Venneke in 32. Rechts hlat windmden De Vooruitgong in Oeffelt, glindpod opriidan

33. Komend vonuit De Vooruitgong even l i n k en don d k ; deze weg (Kerkmoot+oord, rechtdoor overgoond in Kohestmot, Hogehodc en K j e r ) volgen

34. Bii xhietterrein diik over; ddalen en don meteen rechts; ondemon de diik bliiven liiden

35. Einde weg link; graene bwg wer 36. Vbbr sthieitemin rethh; zmdweg volgen 37. V66r rivier de Mom rechis 38. V6C 't Veerhuis l i nk het lekpod op (onder de verkeersbny] dw) ;

bii bord 'einde fietspod' rethts 39. Bij somenvaeging von zondwegen l i n k oonhouden en bliiven volgen 40. Kod nodot zonhveg in osfaltweg is overgegaon: fietspod l i n k indiden

(oak l o n ~ osfdtwea) 41. No Betoncentmle Bomeer rechts richling viaduct; weg Weerrtraat) wlgen tot in

centrum van Boxmeer 42. No Weiierplein rechk De Roeisingel op; u komt bii het Wkon too r in De Weijer

U kunt de tocht ve~olgen wnof rouiebesch@ing 1

EUR bewn dank* Deze ua~gu.~ .- .. . biidragen van IndurtriEle Kring Lond van Cuiik,

Rabobank Oeffelt-Beugen-Rijkevoorl, lnferpolir en Drukkerii Schoth bv, P Boxmeer

D. Windmbnmute i s m ~ m a n l i j k . ukg- wn V W lbancM mn de slkhlina W n s van de sunsen(s Bemmer.