DE KERSTENING VAN DE KERSTENING VAN TEXELTEXEL

Heidense Friezen op Texel werden tot Heidense Friezen op Texel werden tot het Christendom bekeerdhet Christendom bekeerd

Wanneer? Hoe? Wanneer? Hoe?

Noordelijk Nederland 2000 jaar Noordelijk Nederland 2000 jaar geledengeleden

TEXLATEXLA

• Een zeegat lag op de plaats waar nu Een zeegat lag op de plaats waar nu het Vlie stroomt; het zeegat tussen het Vlie stroomt; het zeegat tussen Vlieland en TerschellingVlieland en Terschelling

• Dit was de monding van het grote Dit was de monding van het grote meer, dat op zijn beurt gevoed werd meer, dat op zijn beurt gevoed werd door de Gelderse IJssel en wat door de Gelderse IJssel en wat kleinere stroompjes kleinere stroompjes

• Het hele gebied van het Vlie tot en Het hele gebied van het Vlie tot en met Wieringen heette toen Texla met Wieringen heette toen Texla

Texel was deel van het Texel was deel van het vasteland vasteland • Het Marsdiep bestond nog nietHet Marsdiep bestond nog niet• Texel werd doorsneden door een inham: de inham Texel werd doorsneden door een inham: de inham

van Ente (genoemd naar de geoloog die dit ontdekte) van Ente (genoemd naar de geoloog die dit ontdekte) • Deze strekte zich uit van het Westerslag tot bij De Deze strekte zich uit van het Westerslag tot bij De

CocksdorpCocksdorp• Bij het Westerslag was de monding ca. 2 km breedBij het Westerslag was de monding ca. 2 km breed• Dit is nog te herkennen in de Mientvlakte in de Dit is nog te herkennen in de Mientvlakte in de

Staatsbossen (hoge duinen kwamen pas na ca. 1200)Staatsbossen (hoge duinen kwamen pas na ca. 1200)• In de loop der eeuwen verzandde hij vanaf het verste In de loop der eeuwen verzandde hij vanaf het verste

deel; hij werd hij korter deel; hij werd hij korter

Oude dijkjes verraden de Oude dijkjes verraden de ligging van de Inham van Ente ligging van de Inham van Ente

• Rozendijk, Gerritslanderdijk, (Burgerdijk) Rozendijk, Gerritslanderdijk, (Burgerdijk) • Waarom heetten die wegen ‘dijken’ ? Ze Waarom heetten die wegen ‘dijken’ ? Ze

liggen toch midden op het eiland? liggen toch midden op het eiland? • Ze verraden de grenzen van de Inham in Ze verraden de grenzen van de Inham in

de tijd waarin de eerste dijkjes gemaakt de tijd waarin de eerste dijkjes gemaakt werden – omstreeks 1000 ~ 1200 na Chr.werden – omstreeks 1000 ~ 1200 na Chr.

• Deze dijkjes waren niet veel hoger dan een Deze dijkjes waren niet veel hoger dan een flinke tuinwal; het waren tevens de eerste flinke tuinwal; het waren tevens de eerste verbindingen tussen plaatsen op het verbindingen tussen plaatsen op het eiland eiland

De ligging van de oudste De ligging van de oudste dijkjesdijkjes

Een dorpje ontstond aan de monding Een dorpje ontstond aan de monding van de inham - Wambinghevan de inham - Wambinghe

• Wambinghe, Het Wambinghe, Het dorp van de ‘lieden dorp van de ‘lieden van Wambo’, de van Wambo’, de WambolingenWambolingen

• Later veranderde de Later veranderde de naam in Wambense, naam in Wambense, Wambays, Wambays, Westeynde en De Westeynde en De Westen Westen

De bevolking bestond uit De bevolking bestond uit Friezen; ze woonden in de Friezen; ze woonden in de kuststrekenkuststreken

Ongeveer 700 jaar laterOngeveer 700 jaar later

Heidense Friezen en hun strijd Heidense Friezen en hun strijd met de gekerstende Franken met de gekerstende Franken

uit het zuiden uit het zuiden

De zeespiegel steeg; water won het van het De zeespiegel steeg; water won het van het land. Duinen nog vrijwel afwezig; Texel nog land. Duinen nog vrijwel afwezig; Texel nog

geen eiland geen eiland

De strijd tussen Franken en De strijd tussen Franken en FriezenFriezen• Het Friese gebied wordt Het Friese gebied wordt

kleiner; Franken uit het kleiner; Franken uit het zuiden rukten opzuiden rukten op

• Utrecht en Dorestad Utrecht en Dorestad (Wijk bij Duurstede) (Wijk bij Duurstede) wisselden enkele wisselden enkele maken van eigenaarmaken van eigenaar

• De (Oude) Rijn was De (Oude) Rijn was grensriviergrensrivier

• ‘‘Citerior’ = aan deze Citerior’ = aan deze zijde (van de Rijn) zijde (van de Rijn) gelegen gelegen

Radbod en PepijnRadbod en Pepijn

• De aanvoerder der Friezen was ‘koning’ De aanvoerder der Friezen was ‘koning’ Radbod (Redbad, Radboud)– niet echt een Radbod (Redbad, Radboud)– niet echt een gekroonde koning, eerder de eerste onder gekroonde koning, eerder de eerste onder zijn gelijkenzijn gelijken

• De aanvoerder der Franken was de De aanvoerder der Franken was de hofmeier Pepijn II, een soort eerste hofmeier Pepijn II, een soort eerste minister van een onbelangrijke Frankische minister van een onbelangrijke Frankische koningkoning

• Pepijn stierf in 714Pepijn stierf in 714

Pepijn (rechts) en zijn schoonmoeder Pepijn (rechts) en zijn schoonmoeder IrminaIrmina

Christenen tegen heidenen; de Christenen tegen heidenen; de geschiedenis in jaartallengeschiedenis in jaartallen

• Vóór 630: De (Christelijke) Franken veroveren Vóór 630: De (Christelijke) Franken veroveren Utrecht Utrecht

• 630: koning Dagobert laat op het latere Domplein 630: koning Dagobert laat op het latere Domplein de St. Thomas- (of: St. Maartens?)-kerk bouwen de St. Thomas- (of: St. Maartens?)-kerk bouwen

• 650: De (heidense) Friezen heroveren Utrecht; 650: De (heidense) Friezen heroveren Utrecht; Thomaskerk wordt verwoest Thomaskerk wordt verwoest

• 689: eerste slag bij Dorestad; Franken verslaan 689: eerste slag bij Dorestad; Franken verslaan Friezen en heroveren UtrechtFriezen en heroveren Utrecht

• 690: bekering van Frisia Citerior begint 690: bekering van Frisia Citerior begint • 695: St. Salvatorkerk op Domplein gebouwd 695: St. Salvatorkerk op Domplein gebouwd

Vervolg van de jaartallenVervolg van de jaartallen

• 714: Pepijn sterft; Franken zonder 714: Pepijn sterft; Franken zonder aanvoerderaanvoerder

• 716: Friezen heroveren Utrecht; de St. 716: Friezen heroveren Utrecht; de St. Salvatorkerk wordt verwoestSalvatorkerk wordt verwoest

• 718: Slag bij Dorestad; Friezen definitief 718: Slag bij Dorestad; Friezen definitief verslagen; verslagen; West-Nederland tot het Vlie wordt West-Nederland tot het Vlie wordt Frankisch gebiedFrankisch gebied

• 719: De St. Thomaskerk wordt herbouwd en 719: De St. Thomaskerk wordt herbouwd en Willibrord begint met de kerstening van het Willibrord begint met de kerstening van het westen van Nederlandwesten van Nederland

• 745: Bonifacius herbouwt de St. Salvatorkerk 745: Bonifacius herbouwt de St. Salvatorkerk

De St. Salvatorkerk te Utrecht was De St. Salvatorkerk te Utrecht was gebouwd door Bonifaciusgebouwd door Bonifacius

De geschiedenis van De geschiedenis van WillibrordWillibrord

Een Saksische priester uit het Een Saksische priester uit het noorden van Engeland die via noorden van Engeland die via Ierland naar Utrecht trok ter Ierland naar Utrecht trok ter

kersteningkerstening

WillibrordWillibrord

• 658: Willibrord werd geboren uit rijke 658: Willibrord werd geboren uit rijke ouders die uit het land der Saksen naar ouders die uit het land der Saksen naar Engeland waren getrokken; thuis werd Engeland waren getrokken; thuis werd Saksisch gesprokenSaksisch gesproken

• Woonde in Northumberland; het gebied Woonde in Northumberland; het gebied rond Newcastlerond Newcastle

• 664: zes jaar oud naar een kloosterschool 664: zes jaar oud naar een kloosterschool in Riponin Ripon

• 678: 20 jaar oud: hij wordt monnik en gaat 678: 20 jaar oud: hij wordt monnik en gaat naar het klooster Rathmelsigi in Ierlandnaar het klooster Rathmelsigi in Ierland

• 688: hij wordt tot priester gewijd 688: hij wordt tot priester gewijd

Willibrord in IerlandWillibrord in Ierland

• In die jaren waren er grote verschillen tussen het In die jaren waren er grote verschillen tussen het Ierse en het Engelse Christendom Ierse en het Engelse Christendom

• Iers: gericht op het verkondigen van Gods woord; Iers: gericht op het verkondigen van Gods woord; predikers en zendelingen; geen of zwakke band predikers en zendelingen; geen of zwakke band met Rome; bisschop onbelangrijk met Rome; bisschop onbelangrijk

• Engels: meer hiërarchisch en politiek – op Rome Engels: meer hiërarchisch en politiek – op Rome georiënteerdgeoriënteerd

• 790: W. trekt met 11 gezellen naar het land der 790: W. trekt met 11 gezellen naar het land der Friezen; gaat naar Utrecht (N.B. 11, geen 12 !)Friezen; gaat naar Utrecht (N.B. 11, geen 12 !)

• 795: W. gaat naar Rome en wordt door de Paus 795: W. gaat naar Rome en wordt door de Paus benoemd tot benoemd tot Aartsbisschop der FriezenAartsbisschop der Friezen

Willibrord, aartsbisschop der Friezen Willibrord, aartsbisschop der Friezen

(dus niet: ‘aartsbisschop van Utrecht’)(dus niet: ‘aartsbisschop van Utrecht’)

Zijn aandacht hoofdzakelijk Zijn aandacht hoofdzakelijk gericht op het zuiden – niet op gericht op het zuiden – niet op de Friezen! de Friezen! • In tegenstelling tot zijn opdracht houdt hij zich In tegenstelling tot zijn opdracht houdt hij zich

vooral bezig met de kerstening van Brabant en vooral bezig met de kerstening van Brabant en zuidelijker strekenzuidelijker streken

• W.’s karakteristiek: kerken op onderlinge W.’s karakteristiek: kerken op onderlinge afstanden van ca. 20 km (een dag lopen) afstanden van ca. 20 km (een dag lopen)

• Veel van zijn kerken werden gewijd aan Johannes Veel van zijn kerken werden gewijd aan Johannes de Doper, W.’s grote voorbeeld de Doper, W.’s grote voorbeeld

• W. heeft zijn feitelijke basis in Echternach, W. heeft zijn feitelijke basis in Echternach, Luxemburg Luxemburg

• Hij ziet op tegen bezoeken aan het ruige en Hij ziet op tegen bezoeken aan het ruige en vijandelijke Friese land vijandelijke Friese land

Willibrord stierf in 739, werd Willibrord stierf in 739, werd begraven in de abdij van begraven in de abdij van

EchternachEchternach

De kerstening van Noord-De kerstening van Noord-HollandHolland

Na de gewonnen slag bij Dorestad (718) kwam Na de gewonnen slag bij Dorestad (718) kwam heel Noord-Holland tot het Vlie in Frankische heel Noord-Holland tot het Vlie in Frankische

handenhandenKarel Martel, zoon van Pepijn, gaf Willibrord Karel Martel, zoon van Pepijn, gaf Willibrord

opdracht de westelijke kuststrook te kerstenen opdracht de westelijke kuststrook te kerstenen

Een tocht van enkele jarenEen tocht van enkele jaren

• De oude Willibrord zag er tegen op De oude Willibrord zag er tegen op maar werd gestimuleerd door een maar werd gestimuleerd door een jongere geestelijke, Bonifaciusjongere geestelijke, Bonifacius

• Hij trok, in gezelschap van militairen Hij trok, in gezelschap van militairen en andere geestelijken, waaronder en andere geestelijken, waaronder de groep van 11, waarmee hij uit de groep van 11, waarmee hij uit Ierland was gekomen, noordwaarts Ierland was gekomen, noordwaarts langs de kustlangs de kust

• Een tocht van enkele jaren Een tocht van enkele jaren

Een romantische schoolplaat – maar de Een romantische schoolplaat – maar de werkelijkheid was anders. De tocht ging over werkelijkheid was anders. De tocht ging over het strand; er was geen andere keushet strand; er was geen andere keus

Draagbaar altaar ging Draagbaar altaar ging meemee

Kerken en geestelijkenKerken en geestelijken

• In ieder plaatsje werd een kerk(je) gebouwdIn ieder plaatsje werd een kerk(je) gebouwd• Bevolking werd onderwezen en gedoopt Bevolking werd onderwezen en gedoopt • Ook werden de Friezen onderwezen in Ook werden de Friezen onderwezen in

nieuwe en betere landbouwmethodennieuwe en betere landbouwmethoden• Doel: laten zien dat het Christendom beter is Doel: laten zien dat het Christendom beter is

dan het heidendomdan het heidendom• Her en daar liet hij een van zijn 11 gezellen Her en daar liet hij een van zijn 11 gezellen

achter als geestelijke; voorbeeld: Adalbert, achter als geestelijke; voorbeeld: Adalbert, die nu in de abdij van Egmond begraven ligt die nu in de abdij van Egmond begraven ligt

Kerken op onderlinge afstanden van ca. 20 Kerken op onderlinge afstanden van ca. 20

kmkm

• Felison (Velsen)Felison (Velsen)

• Heilingloh (Heiloo)Heilingloh (Heiloo)

• Scorolo (Schoorl)Scorolo (Schoorl)

• Callinghe (Callantsoog)Callinghe (Callantsoog)

• WambingheWambinghe

• Deze plaatsen op Deze plaatsen op strategische onderlinge strategische onderlinge afstanden van ca. 20 km: afstanden van ca. 20 km: in geval van nood in een in geval van nood in een dag te bereikendag te bereiken

De waterput van Heiloo De waterput van Heiloo herinnert herinnert aan Willibrord aan Willibrord

Willibrord in TexlaWillibrord in Texla

Ging misschien (?) ook naar Ging misschien (?) ook naar Stroede (Stroe, Wieringen) Stroede (Stroe, Wieringen) maar vrij zeker is dat hij op maar vrij zeker is dat hij op

Texel was Texel was

Langs de Kerke EeLangs de Kerke Ee

• Een beekje dat van Een beekje dat van het Dennenbos langs het Dennenbos langs Den Hoorn loopt (land: Den Hoorn loopt (land: ‘De Kerrekie’)‘De Kerrekie’)

• Daarin kon men Daarin kon men gedoopt wordengedoopt worden

• Bij het torenhuis Bij het torenhuis kwam een primitieve kwam een primitieve kerk kerk

• Dit werd ca. een halve Dit werd ca. een halve eeuw later door de eeuw later door de Noormannen verwoestNoormannen verwoest

Latere kerken: ca. 800, en ca. Latere kerken: ca. 800, en ca. 11001100• De 2e kerk, ca. 800, werd De 2e kerk, ca. 800, werd

in de 12e eeuw vervangen in de 12e eeuw vervangen door een stenen kerkdoor een stenen kerk

• Het dorp De Westen stoof Het dorp De Westen stoof ca. 1550 grotendeels ca. 1550 grotendeels onder en werd verlatenonder en werd verlaten

• De kerk werd in 1571 door De kerk werd in 1571 door de Watergeuzen vernield ; de Watergeuzen vernield ; alleen de toren bleef staan alleen de toren bleef staan als baken voor de zeevaart als baken voor de zeevaart

• Een geromantiseerde Een geromantiseerde afbeelding uit 1728afbeelding uit 1728

Toren met Torenhuis; 2e helft 19e eeuw. De Toren met Torenhuis; 2e helft 19e eeuw. De toren werd daarna afgebroken. Ca. 1880 toren werd daarna afgebroken. Ca. 1880 werd ook het Katholieke kerkhof verlaten en werd ook het Katholieke kerkhof verlaten en weggegravenweggegraven

Ca 1930 onderzocht Ponger de oude Ca 1930 onderzocht Ponger de oude fundamenten. Ze zijn nog herkenbaar fundamenten. Ze zijn nog herkenbaar in de bulten in het veld naast het in de bulten in het veld naast het Torenhuis.Torenhuis.

Dit was de geschiedenis van Dit was de geschiedenis van Willibrord, die Texel kerstendeWillibrord, die Texel kerstende

Wilt u meer weten of iets Wilt u meer weten of iets opzoeken?opzoeken?

Deze presentatie is na te lezen op Deze presentatie is na te lezen op www.cdejager.com/presentatieswww.cdejager.com/presentaties door te klikken door te klikken

op ‘willibrord’ op ‘willibrord’ Zie ook: De Jager & Kikkert: ‘Van het Clijf tot Zie ook: De Jager & Kikkert: ‘Van het Clijf tot

Den Hoorn’, Nauta boek, 1998Den Hoorn’, Nauta boek, 1998