Wie zorgt voor oudere migranten? - Pharos · 2019-01-07 · Colofon Wie zorgt voor oudere...

Wie zorgt voor oudere migranten?

WIE

ZO

RG

T V

OO

R O

UD

ER

E M

IGR

AN

TE

N?

PH

AR

OS

- UM

CU

/NU

ZO

- AM

C

De rol van mantelzorgers, sleutel figuren, professionals, gemeenten en ouderen zelf

PHAROS - UMCU/NUZO - AMC

Deze publicatie is gebaseerd op de resultaten uit twee projecten van het Nationaal Programma Ouderenzorg:

De kwetsbare oudere van allochtone herkomst op de juiste wegnaar voorzieningen voor zorg en welzijn: een probleemanalyseAMC, Afdeling Sociale Geneeskunde.Projectteam: drs. Doenja Rosenmöller, dr. Mirjam Fransen,dr. Jeanine Suurmond, dr. Majda Lamkaddem, prof. dr. Marie-Louise Essink-Bot.

De stem van de oudere migrantUMCU - NUZO: Netwerk Utrecht Zorg Ouderen.Projectteam: drs. Ilona Verhagen, dr. Bas Steunenberg, prof. dr. Niek de Wit, dr. Wynand Ros. Training en intervisie door (voormalig) Alleato.Adviseur ouderenperspectief: Freddy May, NOOM.

Financier van beide projecten: ZonMw; Nationaal ProgrammaOuderenzorg.

De eerste generatie migranten in Nederland wordt nu ouderen daarmee neemt ook de behoefte toe aan zorg en onder-steuning. De aansluiting tussen zorgen welzijnsvoor -zieningen enerzijds en oudere migranten anderzijds is echterniet optimaal. In deze publicatie getiteld Wie zorgt voor ouderemigranten? staan twee projecten centraal rond de zorg vooroudere migranten. In het eerste project onderzocht het Amsterdams MedischCentrum (AMC) de toegankelijkheid en het gebruik van zorgen welzijnsvoorzieningen door migrantenouderen metfunctionele beperkingen, eenzaamheid en depressieve klachten. In het tweede project evalueerde het UniversitairMedisch Centrum Utrecht (UMCU) of getrainde sleutelfigurenmet een migrantenachtergrond erin zijn geslaagd om eenbrug te slaan tussen oudere migranten en zorg- enwelzijnsvoor zieningen.

De resultaten van deze projecten, zoals gebundeld in deze publicatie, laten zien dat de inzet van sleutelfiguren leidt toteen efficiënter gebruik van zorg door oudere migranten. Voorgemeenten en zorgaanbieders kunnen sleutelfiguren een rolspelen bij verbeterprojecten van de zorg die zij samen met oudere migranten initiëren. Dit leidt tevens tot minder eenzaamheid bij en meer participatie van oudere migranten.

Wie zorgtvoor oudere migranten?De rol van mantelzorgers, sleutel figuren, professionals, gemeenten en ouderen zelf


Colofon

Wie zorgt voor oudere migranten? De rol van mantelzorgers, sleutelfiguren, professionals, gemeenten en ouderen zelf is een uitgave van Pharos Expertisecentrum Gezondheidsverschillen.

Auteur: Joke van Wieringen

Pharos Expertisecentrum GezondheidsverschillenPostbus 13318 3507 LH UtrechtTelefoon 030 234 98 00E-mail [email protected] www.pharos.nlfacebook.com/pharoskennistwitter.com/pharoskennislinkedin.com/company/pharos

Voor eerder verschenen publicaties zie www.pharos.nl

ISBN: 978-90-75955-00-2Bestelnummer: 9P2014.05

Vormgeving: Studio Casper Klaasse, www.studiocasperklaasse.nlDruk: ADMercurius, Amersfoort

© 2014, Pharos, Utrecht

Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd worden en/of openbaar gemaakt door middel van druk,fotokopie of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van deuitgever.

Inhoudsopgave

Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

[1] De situatie van migrantenouderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

[2] Migrantenouderen op de juiste weg naar zorgen . . . . . . . . . . . . . . . 12

welzijns voorzieningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

[3] De Stem van de oudere migrant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

[4] Slotbeschouwing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Bronnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

[Bijlage 1] Training van sleutelfiguren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

[Bijlage 2] Topiclijst individuele huisbezoeken . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

Inleiding

Naar zorg en welzijn voor oudere migranten

De groep migrantenouderen* in Nederland wordt steeds groter. Met het ouder wor-den neemt de behoefte toe aan zorg en ondersteuning. De aansluiting tussen de hui-dige zorgen welzijnsvoorzieningen en oudere migranten is echter niet optimaal. Ditkan te maken hebben met onbekendheid maar kan er ook op wijzen dat het huidigezorgaanbod niet goed past bij de wensen en behoeften van deze groep ouderen. Gemeenten krijgen door de transities in het sociale domein veel taken in het on-

dersteunen van ouderen en hun mantelzorgers. Het is daarbij van belang dat zij allegroepen goed bereiken. Ook ouderen die misschien zelf geen hulp zoeken. De functievan allochtone zorgconsulenten of VETC-ers (Voorlichters binnen de Eigen Taal enCultuur) werkzaam als intermediair naar de migrantengroepen, zijn in de meestegemeenten opgeheven. Ook is de vergoeding voor tolken in de gezondheidszorg afge-schaft. Nieuwe initiatieven om de toeleiding van oudere migranten naar de zorg- enwelzijnsvoorzieningen te verbeteren, zijn dan ook uitermate welkom.

In deze publicatie Wie zorgt voor oudere migranten? worden de resultaten beschrevenvan twee projecten rond de zorg voor oudere migranten. Het AMC (afdeling Sociale Geneeskunde) onderzocht in een Amsterdamse wijk de

toegankelijkheid en het gebruik van zorgen welzijnsvoorzieningen door niet-westerse migrantenouderen met functionele beperkingen, eenzaamheid en depres-sieve klachten. Oudere migranten participeerden zelf actief in de opzet en uitvoeringvan dit project getiteld: De kwetsbare oudere van allochtone herkomst op de juiste wegnaar voorzieningen voor zorg en welzijn: een probleemanalyse.

In het tweede project genaamd De stem van de oudere migrant heeft het UMCU de in-zet van getrainde sleutelfiguren uit de migrantengemeenschappen geëvalueerd. Desleutelfiguren hadden als taak: het slaan van een brug tussen oudere migranten ende zorgen welzijnsvoorzieningen. Ook in dit project zijn oudere migranten betrok-ken. Zij speelden een actieve rol bij het beter laten aansluiten van het zorgen wel-zijnsaanbod bij hun wensen en behoeften. Daarnaast zijn oudere migranten voorge-licht over het juiste gebruik van zorg -en welzijnsvoorzieningen met het oog op eenbetere kwaliteit van leven en minder functionele beperkingen. Beide projecten zijn begeleid met wetenschappelijk onderzoek. De resultaten zijn

of worden gepubliceerd in internationale (Engelstalige) tijdschriften.

Omdat beide projecten ook waardevol zijn voor gemeenten en aanbieders van zorg enwelzijn, is ervoor gekozen de resultaten op een toegankelijke manier te presenterenin deze publicatie. Voor de wetenschappelijke onderbouwing verwijzen we u naar deartikelen in de literatuurlijst.

6 WIE ZORGT VOOR OUDERE MIGRANTEN?

Hoewel het doel van beide projecten zich primair richtte op toeleiding naar zorg- enwelzijnsvoorzieningen in de eerste lijn, kunnen de ontwikkelde concepten wellichtworden verbreed naar andere domeinen van zorg zoals verpleeghuiszorg of anderetweedelijnszorgvoorzieningen.

Leeswijzer

★ In het volgende hoofdstuk schetsen we kort de gezondheid van oudere migranten, ende factoren die hierop van invloed zijn. In hoofdstuk twee presenteren we de bevin-dingen over gebruik en toegankelijkheid van voorzieningen voor ouderen (AMC pro-ject).

★ Hoofdstuk drie gaat over het project de Stem van de Oudere Migrant en met nameover de rol van sleutelfiguren als intermediair tussen oudere migranten en zorgen welzijnsvoorzieningen.

★ Hoofdstukken twee en drie sluiten af met de belangrijkste conclusies en aanbevelin-gen.

★ Als laatste treft u een slotbeschouwing aan met conclusies en aanbevelingen uit beide projecten.

★ In de bijlagen is een uitgebreide beschrijving van de training van sleutelfiguren opge-nomen.

* In deze publicatie worden de termen migrantenouderen en oudere migranten door elkaar

gebruikt ter afwisseling van de tekst.

7INLEIDING

[1] De situatie van migrantenouderen

Populatie en gezondheid

Het aantal migrantenouderen van niet-westerse herkomst zal de komende tijd meerdan verdubbelen: van 183.000 55-plussers in 2010 tot 445.000 in 2025 (zie figuur 1). Hoewel er vaak wordt gesproken over de groep migrantenouderen, klopt dit feite-

lijk niet. Oudere migranten zijn heel divers wat betreft migratiegeschiedenis, landvan herkomst en sociaaleconomische situatie. De grootste groepen komen uit Ma-rokko, Turkije, Suriname, de Nederlandse Antillen en Aruba. Daarnaast zijn er ookgroepen afkomstig uit China, voormalig Nederlands Indië, Iran, Somalië, Afghanistanen voormalig Joegoslavië. Wat veel niet-westerse migrantenouderen gemeen hebben is dat zij tot de kwets-

baren in de samenleving behoren. Dat heeft te maken met een laag opleidingsniveau(veel Turken en Marokkanen van de eerste generatie zijn nooit naar school geweest),beperkte beheersing van de Nederlandse taal en een lage sociaaleconomische posi-tie. Bovendien hebben velen onvolledig AOW opgebouwd en geen aanvullend pen -sioen. Mensen met een onvolledige AOW hebben recht op bijstand als ze onder hetminimum komen via de Aanvullende Inkomensvoorzieningen Ouderen. Door het toe-nemen van het aantal migrantenouderen is het aantal van deze bijstandsuitkeringende laatste jaren sterk gestegen.Veel niet-westerse migrantenouderen wonen in achterstandswijken in niet-aan -

gepaste huizen. Bijvoorbeeld woningen zonder lift. Van de Turkse en Marokkaanseouderen woont 2% in een aangepaste woning, tegenover 12% van de Surinaamse/Antilliaanse en 22% van de autochtone ouderen.

In vergelijking met autochtone ouderen is de gezondheidstoestand van de meesteoudere migranten minder goed. Hoewel er verschillen zijn tussen de groepen erva-ren migrantenouderen zelf hun gezondheid als minder goed, hebben ze meer chro-nische aandoeningen zoals Diabetes Mellitus, meer overgewicht, hart- en vaatziek-ten, COPD, psychische aandoeningen, en meer fysieke beperkingen in het dagelijksleven (zie ook figuur 2). Angst en depressie komen bij migrantenouderen vaker voor dan bij autochtone

ouderen. Het voorkomen van dementie onder migrantenouderen stijgt de komendejaren sneller dan bij autochtonen: dat komt doordat risicofactoren als overgewicht enhoge bloeddruk, diabetes en lage opleiding vaker voorkomen. Dementie is voor veelmigranten een onbekend verschijnsel. Men wijt de vergeetachtigheid aan het ouderworden en kent het niet als ziekte. Daardoor wordt vaak geen of laat hulp gezocht,waardoor de kans op overbelasting van mantelzorgers groot is.


Mede door taalproblemen en lage opleiding heeft een groot aantal migrantenoude-ren onvoldoende kennis over het eigen lichaam, gezondheid en ziekte. Dit maakt hetmoeilijk om klachten goed te verwoorden.

Zorggebruik

Uit een analyse van geregistreerd zorggebruik in 2010 bij een grote zorgverzekeraarbleek dat Surinaamse, Turkse en Marokkaanse ouderen (55+) meer gebruik makenvan huisartsenzorg dan autochtone leeftijdgenoten. Het gebruik van fysiotherapie enziekenhuiszorg was bij Marokkaanse en Turkse ouderen juist lager dan bij autochto-nen. Molukse ouderen maakten minder gebruik van alle genoemde vormen van zorg. Ook maakten oudere migranten minder gebruik van zorgvoorzieningen zoals de

thuiszorg, intramurale zorg en geestelijke gezondheidszorg (zie figuur 3). Dit geldtook als er rekening wordt gehouden met de verschillen in gezondheid en fysieke be-perkingen. De verklaring hiervoor volgt deels uit het feit dat meer hulp komt vanuit de familie.

9[1] DE SITUATIE VAN MIGRANTENOUDEREN

0

2000

2000 15,5% 2,5% 2050 27,5% 17,5%

5

Per

cent

age 10

15

20

25

2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050

30

AutochtonenNiet-westerse allochtonen

Figuur 1 – Ontwikkeling aandeel autochtonen en migranten van 65 jaar of ouder in de totale bevolking

tot 2050

BRON: GARSSEN & VAN DUIN 2009.

Het is de vraag of het voor nieuwe generaties ook zo vanzelfsprekend zal zijn om,naast werk, scholing en gezin, de (schoon)ouders te verzorgen.

Oudere migranten maken om verschillende redenen minder gebruik van zorgvoor-zieningen. Deze ouderen zijn dikwijls niet bekend met de zorgvoorzieningen noch hetbijbehorende jargon of de aanvraagprocedures. Bovendien spelen er taalproblemenen de verwachting dat de zorg te duur zal zijn. Daarnaast is het zorgaanbod zelf on-


Figuur 2 – Percentages van het voorkomen van chronische aandoeningen bij 55-plussers naar etnische

afkomst gecorrigeerd voor leeftijd en geslacht

Aandoening

Diabetes mellitus 28 31 28 22 20 10

Astma en copd 29 13 8 5 15 14

(Ernstige) hartaandoening 21 9 13 5 9 10

Hoge bloeddruk 50 41 42 37 30 29

Beroerte, hersenbloeding of -infarct 12 5 11 6 9 9

Kanker 6 3 8 2 4 11

Migraine of ernstige hoofdpijnen 44 51 21 13 10 10

Ernstige/hardnekkige darmstoornis 21 23 10 6 5 9

Gewrichtsproblemen 56 52 43 33 25 34

Ernstige aandoeningen aan rug 45 34 30 19 10 21

Andere langdurige aandoening/ziekte 36 26 20 14 15 18

NB: SIGNIFICANTE VERSCHILLEN MET AUTOCHTONEN ZIJN VETGEDRUKT. BRON: SCHELLINGERHOUT 2004.

Turks

Marokkaans

Surinaam

s

Antilliaans/Arubaans

Moluks

Autochtoon

Turks

Hartaandoening

Antilliaans/Arubaans Autochtonen

Turks

Gewrichtsproblemen

Moluks Autochtonen

voldoende afgestemd op de specifieke wensen en behoeften van oudere migranten.Doordat ze onvoldoende vertegenwoordigd zijn in cliëntenraden worden migranten-ouderen vaak niet betrokken bij verbetertrajecten.Het is niet in detail bekend in hoeverre het geringe of te late gebruik van voorzie-

ningen de lichamelijke en geestelijke gezondheid en kwaliteit van leven van ouderemigranten doet verslechteren, maar die kans is reëel. Om de zorg en de toegang totde zorg te verbeteren is een transitie nodig naar cultuursensitieve voorzieningen dieaansluiten bij wensen en behoeften van oudere migranten en waar ze een actieve in-breng hebben.

11[1] DE SITUATIE VAN MIGRANTENOUDEREN

Surinaams 19%Marokkaans 8%Marokkaans 17% Autochtonen 40%

> 80 jaar65-79 jaar

0 10 20 30 40 50%

Overige niet-westers

Antilliaans/Arubaans

Surinaams

Marokkaans

Turks

Overige westers**

Autochtonen

Figuur 3 – Gebruik van awbz-/Wmo-zorg zonder verblijf waarvoor een eigen bijdrage betaald

moet worden*, naar herkomst, 2010 (in procenten)

* AWBZ-GEFINANCIERDE ZORG ZONDER VERBLIJF OMVAT PERSOONLIJKE VERZORGING EN VERPLEEGKUNDIGE HULP.

AFHANKELIJK VAN DE GEMEENTE MOET ER VOOR DE HUISHOUDELIJKE HULP OF HET GEBRUIK VAN EEN HULPMIDDEL OF

VOORZIENING EEN EIGEN BIJDRAGE BETAALD WORDEN.* * MIGRANTEN UIT INDONESIË EN JAPAN WORDEN DOOR HET CBS

TOT DE WESTERSE ALLOCHTONEN GEREKEND. BRON: CBS STATLINE 2011 (STATLINE.CBS.NL).

[2] Migrantenouderen opde juiste weg naar zorg-en welzijns voorzieningen

Inleiding

Zoals in het vorige hoofdstuk uiteengezet, hebben migrantenouderen meer chroni-sche aandoeningen, vaker moeite met Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen(ADL) en huishoudelijke activiteiten. Verder blijken ze vaker last te hebben van psy-chische problemen als angst en depressie. Daarbij spelen een lage sociaaleconomi-sche status, beperkte gezondheidsvaardigheden en geringe of slechte beheersingvan de Nederlandse taal. We hebben hier te maken met een kwetsbare groep, dieminder goed in staat is de regie over de eigen gezondheid te nemen en te houden. Wanneer migrantenouderen zorg nodig hebben geven zij, net als autochtone ou-

deren, de voorkeur aan zorg door familie boven professionele zorg. Ook willen demeesten zo lang mogelijk in het eigen huis blijven wonen, eventueel met hulp vanhun kinderen. De Nederlandse overheid stimuleert het streven om zo lang mogelijk thuis te blij-

ven wonen. Als er zorg nodig is, dient men in eerste instantie een beroep te doen opfamilie en sociaal netwerk. In het geval van meer zorgbehoefte dan het informelenetwerk kan bieden, kan men thuiszorg inschakelen. Thuiszorg is een breed begripen kan variëren van hulp bij huishoudelijke activiteiten tot 24-uurs zorg voor mensenmet complexe gezondheidsproblemen. Ondanks de slechtere gezondheidstoestand maken migrantenouderen minder ge-

bruik van thuiszorg dan autochtone ouderen. Zij verkiezen familieleden boven de pro-fessionele zorg. Dit kan leiden tot overbelasting van mantelzorgers.

AMC in gesprek met ouderen

De zojuist geschetste situatie vormde voor het AMC aanleiding om in gesprek te gaanmet zowel autochtone, Turkse, Surinaamse en Marokkaanse ouderen als hun man-telzorgers en de aanbieders van zorgen welzijnsvoorzieningen in Amsterdam-Oost.Het AMC wilde weten wat nodig is om het integrale aanbod aan voorzieningen voorzorg en welzijn optimaal te laten aansluiten bij de behoeften van ouderen. Tijdens degesprekken werd vooral ook gesproken over aandoeningen en onderwerpen die ergbepalend zijn voor de kwaliteit van leven van oudere migranten zoals functionele be-perkingen, eenzaamheid, depressie.


Toegang tot de (thuis)zorg

Bij de toegang tot de (thuis)zorg kunnen oudere migranten drempels op verschillen-de niveaus ervaren:

• het ervaren van een behoefte aan zorg/welzijn; • het zoeken naar zorg/welzijnsdiensten; • het bereiken van zorg/welzijnsdiensten; • het gebruiken van zorg/welzijnsdiensten; • de consequenties van het gebruik van zorg/welzijnsdiensten.

Om gebruik te maken van thuiszorg moeten migrantenouderen beschikken overvaardigheden en omstandigheden om over deze drempels heen te komen:

• om een behoefte aan zorg te ervaren moet men beschikken over adequate gezond -heidsvaardigheden en kennis over gezondheid. Bijvoorbeeld bij functionele beper-kingen moet men dit ook zien als iets waarvoor zorg wenselijk en mogelijk kan zijn;

• om op zoek te gaan naar zorg moet men kennis hebben over het aanbod van zorg enook weten welke rechten op zorg men heeft;

• om de zorg te bereiken moet men weten hoe en waar die zorg te vinden is maar ookbeschikken over voldoende mogelijkheden om er te komen en sociale steun voor be-geleiding en eventuele vertaaldiensten;

• om de zorg te financieren zijn een dekkende zorgverzekering en voldoende inkomennodig;

• om gebruik te maken van de zorg is het nodig te beschikken over de juiste communi-catieve vaardigheden.

Dit overzicht is als uitgangspunt genomen bij de interviews met de ouderen over toe-gankelijkheid en gebruik van de zorg.

13[2] MIGRANTENOUDEREN OP DE JUISTE WEG NAAR ZORG- EN WELZIJNS VOORZIENINGEN

Figuur 4 – Mogelijke drempels in de toegang tot de zorg

BRON: BEWERKING VAN LEVESQUE ET AL.2013.

Gezondheids-vaardigheden

Autonomie,kennis van de zorg

Woon-omgeving,mobiliteit,sociale steun

Financielesituatie ,verzekering

Zorgbehoefte Ervaren zorgbehoefte

Zoeken naarzorg

Bereikbaar-heid

Gebruik vanzorg

Gevolgen van zorggebruik:• economisch • tevredenheid • gezondheid

Betrokken-heid,mantelzorgondersteuning

Zorggebruik bij functionele beperkingen

In de interviews is gevraagd of ouderen last hebben van beperkingen in het dagelijksleven en zo ja, of zij daarvoor gebruik maken van thuiszorg. Uit figuur 5 blijkt dat het gebruik van thuiszorg door ouderen met functionele be-

perkingen het laagste is bij de Marokkaanse groep. De autochtone en Surinaamsegroepen met functionele beperkingen maken het meest gebruik van thuiszorg.

Uit de interviews blijkt dat 65% van de ouderen die nu geen formele zorg ontvangt,deze zorg ook nooit heeft aangevraagd. De ouderen met functionele beperkingen die wel gebruik maken van thuiszorg zijn

vaker alleenstaand (gescheiden, weduwe, niet getrouwd), ouder en beheersen deNederlandse taal beter dan de groep die geen thuiszorg gebruikt. Meer dan de helftvan de Surinaams-Creoolse ouderen wil meer zorg dan men nu krijgt. Bij het al danniet gebruiken van thuiszorg maakt het niet uit of er een mantelzorger aanwezig is ofhoeveel beperkingen ouderen hebben.


Figuur 5 – Gebruik van formele hulp door ouderen met functionele beperkingen

BRON: FRANSEN ET AL. 2014.

Autoch

toon

Mar

okka

ans

Turk

s

Surinaa

ms/

Hindos

taan

s

Surinaa

ms/

Creoo

ls

67% 18% 47% 72% 80%

10% 24% 25% 44% 55%

Situatie nu

Wil (meer) formele zorg

Uit figuur 6 blijkt dat meer dan de helft van ouderen met functionele beperkingen be-schikt over een vaste mantelzorger. Dit geldt het meest voor Turkse ouderen. Ook re-kening houdend met verschillen in de ernst van de functionele beperkingen, de leef-tijd en de sociale steun (aanwezigheid van kinderen en partner) blijkt de Turksegroep vaker een vaste mantelzorger te hebben. Er zijn hierin geen verschillen gevon-den tussen de Marokkaanse, Surinaamse of autochtone ouderen.

Waarom geen zorg bij functionele beperkingen?

Zowel autochtone als migranten ouderen met functionele beperkingen geven devoorkeur aan zorg door familieleden boven de thuiszorg. Oudere migranten zien hunfamilieleden en sociale netwerk meer als bronnen van informele alledaagse hulpdan als informatiebronnen over gezondheid en zorg. Zij zullen hen niet snel vragenom informatie over de formele zorg. Deze perceptie kan leiden tot een (te) grote be-lasting van de informele (mantel)zorgers. Soms zelfs tot negatieve effecten voor delichamelijke of geestelijk gezondheid van de oudere. Tenminste als de druk te grootwordt. Dat kan snel gebeuren als er bijvoorbeeld eveneens financiële problemen


Figuur 6 – Beschikbaarheid van vaste mantelzorger bij ouderen met functionele beperkingen

BRON: FRANSEN ET AL. 2014.

Autoch

toon

Mar

okka

ans

Turk

s

Surinaa

ms/

Hindos

taan

s

Surinaa

ms/

Creoo

ls

57% 66% 81% 75% 67%

9% 21% 12% 25% 28%

Wil (meer) informele hulp

Situatie nu

spelen, zoals bij veel migrantenouderen. Migrantenouderen stellen thuiszorg langeruit dan autochtone ouderen. Pas als de familie ‘op’ is, wordt beroep gedaan op for-mele hulp.

Niet ernstig genoeg

Aan de andere kant zijn er ook ouderen die hun functionele beperkingen als niet zoernstig ervaren. Zij menen dat thuiszorg voor ‘echt zieke’ mensen is en dat zij daarniet onder vallen. Andere redenen om geen formele zorg aan te vragen, liggen in deacceptatie van de eigen beperkingen (‘hoort bij ouderdom’) of schaamte om hulp tevragen en om met formele zorgverleners te praten. Andere ouderen denken dat ze geen recht hebben op thuiszorg omdat ze al een

uitkering hebben, of dat hun verzekering de kosten van thuiszorg niet zal vergoeden.Dit laatste komt vooral voor bij Marokkaanse en Turkse ouderen die beperkt Neder-lands spreken. Kortom: de kennis over waarvoor maar ook waar je thuiszorg kunt aanvragen, is

niet vanzelfsprekend aanwezig.

Taal

Sommige migrantenouderen gaan naar de huisarts om thuiszorg te vragen, en gevenhet op als hij of zij dit verzoek niet honoreert en afziet van doorverwijzing. Anderezorgverleners merken op dat migrantenouderen door hun beperkte taal- en gezond-heidsvaardigheden klachten en hulpvraag niet duidelijk presenteren. Voor Marok-kaanse en Turkse ouderen is het onvoldoende beheersen van de Nederlandse taaleen drempel om vertrouwd te raken met het gezondheidszorgsysteem, inclusief dethuiszorg. Taalproblemen zijn een belangrijke oorzaak voor het niet zoeken, aanvra-gen of gebruiken van formele zorg. Wanneer ook de kinderen de weg niet weten in dezorg, hebben ouderen weinig andere bronnen waarop zij kunnen terugvallen. Het kanechter ook anders: een groep Creoolse Surinamers wisselde bijvoorbeeld tijdens dewekelijkse kerkbezoeken informatie uit over waar en hoe je thuiszorg kunt aanvra-gen.

Afwachten

Het initiatief nemen om thuiszorg aan te vragen, is niet vanzelfsprekend. Somswachten ouderen af tot de zorg voor hen geregeld is of aangeboden wordt. Zo zijn ermigrantenouderen die verwachten dat hun kinderen of de huisarts thuiszorg wel zul-len inschakelen. Of dat de thuiszorg zelf een zorgaanbod doet. Kinderen voldoen vaakniet aan deze verwachting omdat zij zelf niet weten hoe ze deze zorg moeten regelen.Aan de andere kant leeft er bij huisartsen soms het idee dat oudere migranten tochwel verzorgd worden door familieleden en geen thuiszorg willen. Of dat de kinderenwel zorg zullen regelen als dat gewenst is. Zo kan er gemakkelijk een impasse ont-staan: de oudere wacht af (omdat hij verwacht dat de huisarts thuiszorg zal aanbie-den) en de huisarts wacht ook (omdat hij of zij verwacht dat er hulp uit eigen groepkomt).


Het komt ook voor dat negatieve verwachtingen of wantrouwen jegens thuiszorgor-ganisaties redenen zijn om geen zorg aan te vragen. Vaak zijn deze verwachtingen enwantrouwen gebaseerd op verhalen van derden en niet op de eigen ervaringen. Financiële drempels werden nauwelijks genoemd als reden om geen gebruik te

maken van de thuiszorg.

Wel zorg bij functionele beperkingen

Migrantenouderen met functionele beperkingen die wel gebruik maken van thuis-zorg, zijn vaak niet tevreden over de communicatie met de (autochtone) medewer-kers. Vooral de taalbarrière vormt een struikelblok. Zorgaanbieders geven ook aanop taalproblemen te stuiten. Volgens veel ouderen zou het fijn zijn wanneer thuis-zorgmedewerkers hun herkomsttaal spreken. Thuiszorgmedewerkers ervaren dezorg aan migrantenouderen als een extra belasting. Zij krijgen het gevoel niet over dejuiste vaardigheden te beschikken om met hen om te gaan.Daarnaast geven aanbieders van thuiszorg toe dat ze dikwijls niet de juiste kana-

len gebruiken om oudere migranten te informeren. Zo is er vaak geen informatiema-teriaal in eigen taal. Verder blijkt dat (thuis)zorgorganisaties niet in staat zijn om in-zet van dezelfde zorgverlener te kunnen garanderen.

Zorggebruik bij eenzaamheid en depressie

Net als autochtonen hebben oudere migranten een grotere kans om in een sociaalisolement te raken. Gevoelens van eenzaamheid vertalen zich al gauw in een mindergoede geestelijke gezondheidstoestand. Eenzaamheid en depressie komen vaakvoor bij autochtone én migrantenouderen. Verschil is dat migranten weinig gebruikmaken van hulp of zorg om deze problemen aan te pakken (zie figuur 7) Als er eenvaste mantelzorger aanwezig is, wordt er nog minder vaak externe hulp gezocht.Deze problematiek is evenwel een grote belasting voor de mantelzorger.

Geen zorg bij eenzaamheid

In het algemeen wordt eenzaamheid noch door autochtone noch door migrantenou-deren erkend als een probleem dat aandacht verdient en waarvoor men hulp kanzoeken. Op eenzaamheid rust een taboe. De kinderen horen immers voor hun ouderste zorgen. Soms wordt uit schaamte geen hulp gezocht en durft men zelfs aan de ei-gen kinderen geen hulp te vragen. De kinderen op hun beurt zijn zich veelal niet be-wust van de eenzaamheid van hun ouder(s). Dus bespreken ze dit niet met hen ofhebben geen tijd om er iets aan te doen. Migrantenouderen gaan doorgaans wel naar de huisarts met hun eenzaamheid

maar benoemen deze niet als zodanig. Huisartsen denken nogal eens dat eenzaam-heid bij migrantenouderen nauwelijks voorkomt, omdat zij een grote familie en eengroot netwerk hebben. Dezelfde vicieuze cirkel dreigt weer te ontstaan: zowel de migrantenouderen als de zorgverlener wachten af en er verandert niets aan de stitu-atie.


Geen gebruik van zorg bij depressie

Met name Marokkaanse ouderen hebben moeite depressieve klachten te herkennen.Maar ook familie en kinderen herkennen de symptomen onvoldoende. Omdat er eentaboe op mentale problemen rust, wordt hier weinig over gesproken. Veel Turkse enMarokkaanse ouderen zoeken de oorzaak van hun depressieve gevoelens in dagelijk-se maatschappelijk en financiële problemen. Ouderen van Surinaamse afkomst ziendepressie wel als een op zichzelf staand probleem. Maar allen beschouwen een-zaamheid en depressie als minder ernstige problemen (dan bijvoorbeeld lichame-lijke ongemakken) waarmee je als oudere moet (leren) leven.

Waarom geen zorg inschakelen ?

Het negatieve imago dat voor veel migranten- én autochtone ouderen aan de geestelij-ke gezondheidszorg (ggz) kleeft, bevordert het gebruik van deze zorg niet. Als je naareen psycholoog gaat, ben je toch een beetje gek. De meeste voorlichting over de ggz is


Figuur 7 – Migrantenouderen met (zeer) ernstige geestelijke gezondheidsproblemen (waaronder

depressies en met (zeer) ernstige eenzaamheidsgevoelens

BRON: LAMKADDEM ET AL. 2014.

73% maakt geen gebruik van zorg 27% wel zorg

24% enige vorm van hulp 76% geen hulp

Migrantenouderen met (zeer) ernstige eenzaamheidsgevoelens

Migrantenouderen met (zeer) ernstige geestelijke gezondheidsproblemen (waaronder depressies)

in geschreven vorm en in (ingewikkeld) Nederlands. Dit betekent: niet toegankelijkvoor veel oudere migranten. Als oudere migranten met depressieve gevoelens hulpzoeken, gaan ze meestal naar de huisarts omdat die bekend is en vertrouwd. Menhoopt medicijnen te krijgen in plaats van naar (gespreks)therapie verwezen te worden. Het presenteren van depressieve klachten is niet altijd makkelijk of duidelijk. De-

pressies worden vaak vertaald in lichamelijke ongemakken. Ook de taalbarrièremaakt klachtenpresentatie moeilijker.

Rol van de mantelzorg

Zoals eerder opgemerkt geven zowel autochtone als migrantenouderen de voorkeuraan zorg door familie. Tegelijkertijd geven veel mantelzorgers aan dat zij problemenhebben met het combineren van hun eigen activiteiten met de zorg voor oudere fami-lieleden. Ongeveer de helft van de mantelzorgers heeft problemen met de eigen psy-chische of lichamelijke gezondheid of ervaart financiële barrières bij het geven vanmantelzorg.Soms beschikken de mantelzorgers niet over de juiste vaardigheden om de oudere

op de juiste wijze te verzorgen en kan dit leiden tot negatieve gevolgen. Denk bijvoor-beeld aan het toedienen van medicatie, verzorgen van wonden, opvolgen van medi-sche instructies en het vertalen van medische informatie. Maar ook het tijdig herken-nen van specifieke problemen zoals psychische klachten is niet iedereen gegeven.Ook het oplossen van deze klachten, bijvoorbeeld door toeleiding naar de ggz, vereistbepaalde vaardigheden die niet bij iedere mantelzorger aanwezig zijn. Het besprekenvan depressie (of andere psychische klachten) met de oudere zelf of met de familie isvaak moeilijk wegens het al eerder benoemde taboe.

Rol van de huisarts

Migrantenouderen weten de weg naar de huisarts goed te vinden. Echter, het lukt dehuisarts niet altijd om de hulpvraag goed boven tafel te krijgen door reeds genoemdetaalproblemen of onduidelijke presentatie van klachten. Huisartsen blijken migran-tenouderen met eenzaamheids-of depressieve klachten niet altijd te informeren overde mogelijkheden van thuiszorg. Dat komt omdat huisartsen er vaak ten onrechtevan uitgaan dat:

• migrantenouderen geen thuiszorg willen;• voldoende hulp krijgen van hun kinderen en familie;• de kinderen en het netwerk thuiszorg zullen aanvragen als het nodig is.

Aan de andere kant geven migrantenouderen aan dat zij hun problemen niet snelbinnen de gemeenschap zullen delen, zodat hun netwerk niet op de hoogte is van dehulpvraag.

Als het huisartsen wel lukt om de klacht boven tafel te krijgen, weten ze niet goedwaarheen de oudere migrant door te verwijzen. Dat heeft te maken met enerzijds


een gebrek aan gespecialiseerd multiculturele ggz aanbieders en anderzijds meteen gebrekkige samenwerking op dit gebied tussen de eerste- en tweede lijn. Huisartsen denken bij migrantenouderen niet snel aan eenzaamheidsproblematiek

vanwege het veronderstelde grote netwerk. Als zij de eenzaamheid al herkennen, weten ze vaak niet goed waarheen te verwijzen. Het ontbreekt hen aan een actueeloverzicht van zorgen welzijnsorganisaties die specifieke hulp bieden aan oudere mi-granten. Bovendien is vanwege allerlei bezuinigingen en beleidswijzigingen het wel-zijnsaanbod voor migrantenouderen vaak veranderd of verdwenen. Ook veel ouderen zelf wijzen op het belang van sociale activiteiten in de nabije om-

geving en zijn best bereid daar iets voor te betalen. Maar door alle bezuinigingen inde welzijnssector verdwijnen vele sociale activiteiten en verder moeten reizen is vaakeen probleem.

Huisartsen menen niet voldoende te beschikken over de kennis en vaardigheden omgoed te communiceren met oudere migranten. Noch voelen zij zich in staat om ade-quaat in te gaan op andere ideeën van migranten over ziekte, gezondheid en zorg. Zijzijn er niet in geschoold om hun wijze van communiceren aan te passen aan de (lage)gezondheids- en taalvaardigheden van migrantenouderen. Omdat zij vaak geen pro-fessionele tolk inschakelen, wordt niet duidelijk of ze aan de verwachtingen van deouderen voldoen. Het ontbreekt huisartsen ook aan zicht op organisaties die migran-tenouderen kunnen helpen bij het vinden van de juiste zorg.

Conclusies en aanbevelingen

Voor de huisartsenpraktijk

★ De huisartsenpraktijk (huisarts en POH) en de mantelzorgers kunnen een centralerol spelen bij de zoektocht van oudere migranten in het veld van zorg en welzijn. Allemigrantengroepen weten de huisarts goed te vinden. Door wederzijdse verschillen inverwachtingen gebeurt er vaak niets of te laat. Huisartsen denken bijvoorbeeld datde mantelzorgers formele zorg zullen regelen als dat nodig is maar deze mantelzor-gers weten doorgaans niet hoe en waar dat te doen.

➜ Stimuleer dat huisarts en POH meer kennis en vaardigheden verwerven om hun com-municatie effectief af te stemmen op het niveau van taal- en gezondheidsvaardighedenvan migrantenouderen en hun mantelzorgers. Zij zullen zich bewust moeten wordenvan eigen vooroordelen en stereotypen. Om goed te kunnen communiceren is het nodigdat zij een vertrouwensband met de migranten opbouwen. Dat kost tijd en vraagt eenopen houding. Ze moeten weten te achterhalen welke verwachtingen van de zorg levenbij de oudere en de mantelzorger. Bijscholing in de vorm van training in effectieve com-municatie met patiënten met lage gezondheidsvaardigheden en anderstaligen kanhieraan bijdragen.

★ Huisarts en POH zijn zich onvoldoende bewust van de hulp die oudere migranten no-dig hebben bij hun functionele beperkingen, eenzaamheid en depressie. Dit is deelste wijten aan de manier van presenteren van de hulpvraag. Daarbij weten ze vaak nietwelke organisaties in de wijk adequate zorg of ondersteuning kunnen leveren.


➜ Vergroot de kennis van huisartsen over hulpzoekgedrag en ziekte-inzicht bij migran-tenouderen. Training in diversiteitsgevoelige zorgverlening kan hierbij helpen. In gevalvan functionele beperkingen, eenzaamheid of depressie is het belangrijk dat de huis-arts/POH effectief doorverwijzen. Dat wil zeggen dat er direct een afspraak wordt ge-maakt met de juiste zorgaanbieder. Dit vereist een up- to- date overzicht van zorg- enwelzijnsaanbieders in de buurt.

➜ Waar het gaat om de mantelzorger zouden huisarts/POH weet moeten hebben van or-ganisaties die mantelzorgers kunnen ondersteunen bij het vinden van het juiste zorg-aanbod.

➜ Om een migrantenoudere met depressie naar de ggz te verwijzen is vaak enige overre-dingskracht nodig. Huisartsen moeten op de hoogte zijn van de interdisciplinaire samen-werkingsverbanden in geval van depressieve symptomen en andere psychische klach-ten.

Voor thuiszorgaanbieders

★ Veel Turkse en Marokkaanse ouderen en hun mantelzorgers hebben onvoldoendekennis over hoe en wanneer thuiszorg ingeschakeld kan worden. Vaak stellen zethuiszorg uit totdat de mantelzorgers het niet meer aankunnen.

➜ Vergroot de kennis over thuiszorg bij Turkse en Marokkaanse ouderen en hun kinderendoor meer mondelinge informatie te geven in de eigen taal. Dat kan door bijvoorbeeldaan te sluiten bij groepen ouderen die toch al bij elkaar komen. Bespreek bij welke be-perkingen mensen recht hebben op thuiszorg en waar zij thuiszorg kunnen aanvragen.Op tijd inschakelen van thuiszorg kan voorkomen dat mantelzorgers overbelast raken.

➜ Zorg dat thuiszorgaanbieders meer rekening houden met de wensen van oudere mi-granten vooral op het terrein van de communicatie. Dat zou bijvoorbeeld kunnen doormeer medewerkers aan te nemen die de taal van de cliënten spreken.

➜ Als er zorg of ondersteuning bij een oudere migrant thuis wordt aangeboden, is hetwenselijk dat zoveel mogelijk dezelfde zorgverlener bij de oudere komt, en dat dezezorgverlener in staat is cultuursensitief te werken.

Voor mantelzorgers

★ Mantelzorgers van Turkse en Marokkaanse ouderen hebben vaak onvoldoende ken-nis over (psychische) ziekte en gezondheid. Ook missen ze zicht op de mogelijkhedenvoor het gebruik van formele zorg en ondersteuning die nodig zijn om zo lang engoed mogelijk hun taak vol te houden.

➜ Vergroot de kennis van mantelzorgers over de verschijnselen van eenzaamheid en de-pressie zodat zij die eerder kunnen herkennen. Na herkenning moeten zij in staat zijndeze onderwerpen met de oudere te bespreken ondanks bijkomende gevoeligheden oftaboes. Daarbij zouden zij moeten weten welke mogelijkheden bestaan om migranten-ouderen met functionele beperkingen, eenzaamheid of depressie te helpen en hoe zijde hulpvraag van de oudere het best kunnen overbrengen.

➜ Hiervoor is het nodig dat aanbieders van zorg bij functionele beperkingen, eenzaam-heid en depressie voorlichting geven aan zowel oudere migranten als hun mantel -zorgers. En dat liefst niet in de vorm van folders, maar mondeling bijvoorbeeld tijdens


specifieke bijeenkomsten voor mantelzorgers van oudere migranten. ★ Veel mantelzorgers van Marokkaanse en Turkse ouderen dreigen overbelast te ra-

ken, vooral wanneer de verzorgde last heeft van een depressie.

➜ Vergroot de kennis van mantelzorgers over de ondersteuningsmogelijkheden die erzijn bij het combineren van de zorg met hun eigen gezin/baan/leven. Deze kennis zougoed overgedragen kunnen worden tijdens bijeenkomsten voor mantelzorgers, bij-voorbeeld georganiseerd door Steunpunten Mantelzorg. Veel migrantenmantelzorgerszijn niet op de hoogte van het bestaan van mantelzorgondersteuning. Op hun beurt we-ten de ondersteuningsorganisaties de migrantenmantelzorgers onvoldoende te berei-ken. Mogelijk kan dit opgelost worden door de inzet van mantelzorgambassadeurs. Ditzijn mensen uit een bepaalde gemeenschap die worden opgeleid om mantelzorgers inhun netwerk bekend te maken met de mogelijkheden van ondersteunende organisa-ties.

➜ Mantelzorgorganisaties moeten actief de migrantenmantelzorgers opzoeken en hetondersteuningsaanbod moet vooral praktisch zijn. Een stukje praktische hulp kan bij-dragen aan een betere band met de mantelzorger, waardoor het makkelijker wordt omin gesprek te gaan en de daadwerkelijke hulpvraag van de mantelzorger te achterha-len. Door vervolgens het hulpaanbod voor de oudere af te stemmen op de zorgtakenvan de mantelzorger, kan voorkomen worden dat deze laatste overbelast raakt.

Voor aanbieders van welzijn

★ In tegenstelling tot wat vele zorgverleners denken, hebben veel migrantenouderenlast van eenzaamheid, met alle nadelige gevolgen voor hun kwaliteit van leven.

➜ Zorg dat aanbieders van welzijnsdiensten activiteiten voor migrantenouderen en hunmantelzorgers in eigen buurt organiseren, liefst op een vertrouwde locatie en in eigentaal.

Voor gemeentebesturen

★ De weg naar het gemeentelijk loket zorg en welzijn is voor veel Turkse en Marok-kaanse ouderen moeilijk te vinden.

➜ Het gemeentelijk beleid dient rekening te houden met de diversiteit in de populatie ouderen en de daarbij behorende wensen en verwachtingen. Vanuit het oogpunt vankwaliteit van zorg zou de gemeente zicht moeten hebben op het optimaal bereiken vanalle doelgroepen door gemeente gefinancierde de zorgen welzijnsaanbieders.

➜ Het loket waar aanvragen voor zorg en ondersteuning gedaan kunnen worden, moetlaagdrempelig zijn voor migrantenouderen. Dat wil zeggen dat men informatie in eigentaal kan verschaffen en de tijd heeft om de werkelijke hulpvraag te achterhalen.


[3] De stem van de oudere migrant

Inleiding

Zoals gebleken in de vorige hoofdstukken ervaren oudere migranten problemen methet gebruik en de toegankelijkheid van de bestaande zorgen welzijnsvoorzieningen.Door het te lage of te late gebruik van zorg en hulpmiddelen kunnen zowel de licha-melijke en geestelijke gezondheid als de kwaliteit van leven van oudere migrantenverslechteren. In het project de Stem van de Oudere Migrant is onderzocht of het mogelijk is om

sleutelfiguren uit de eigen gemeenschap in te zetten om toeleiding naar zorg-,woon- en welzijnsvoorzieningen te verbeteren. Door ouderen meer informatie tegeven en bewust te maken van wat zij zelf aan hun gezondheid kunnen doen, dragensleutelfiguren tevens bij aan het vergroten van de kwaliteit van leven en de zelf -redzaamheid. Het inzetten van sleutelfiguren op deze wijze is een concept dat over-genomen is uit Canada. Daar zijn Multicultural Health Brokers sinds 1995 actief (ziekader hieronder).

Een Multicultural Health Broker

• verbindt families en gemeenschappen met voorzieningen voor gezondheid en welzijn;

• biedt gratis diensten aan in de eerste taal van de familie; • is een tweetalig en bicultureel lid van een gemeenschap;• helpt families met toegang tot voorzieningen in zorg en welzijn;• vertolkt en geeft culturele uitleg;• bevordert het crossculturele begrip binnen zorg en welzijn;• bevordert de zelfredzaamheid van migranten.

Sleutelfiguren dienen het vertrouwen te hebben van oudere migranten én in staat tezijn om bruggen te slaan naar de zorgen welzijnsinstellingen. Essentieel voor hetslagen van een dergelijk project is het vinden van en werken met de juiste sleutelfi-guren. Dit betekent mensen met dezelfde achtergrond als de doelgroep, dezelfdetaal en bekend met de waarden en normen rond ziekte en zorggebruik. Daarnaastzijn sleutelfiguren op de hoogte van de beperkingen die oudere migranten tegenko-men op hun zoektocht naar zorg of hulp. Vaak hebben zij al informeel een plek alsvertrouwenspersoon of belangenbehartiger binnen de migrantengemeenschap.

23[3] DE STEM VAN DE OUDERE MIGRANT

De Stem van de Oudere Migrant

Het project De Stem van de Oudere Migrant is uitgevoerd in: Harderwijk, Utrecht en Tiel*met medewerking van verschillende groepen migrantenouderen (55 jaar en ouder):Turken, Marokkanen en Molukkers.

Het doel is tweeledig:• een betere aansluiting van het aanbod aan lokale zorgen welzijnsvoorzieningen op

de wensen en behoeften van de doelgroep; • migrantenouderen nauw betrekken bij het verbeteren van het aanbod.

Evaluatie

Het project is begeleid door wetenschappelijk onderzoek waarin de inzet van sleutel-figuren werd geëvalueerd met de volgende twee effectmaten:

• het gebruik van zorg – en welzijnsvoorzieningen door de oudere migranten (zieken-huisopnames, ongeplande huisartszorg, thuiszorg, opname verzorgingshuis, dag -opvang/dagbehandeling);

• de kwaliteit van leven en zelfredzaamheid.

De effectevaluatie bestond uit voor- en een nameting interviews bij oudere migran-ten met gevalideerde en deels vertaalde vragenlijsten. De resultaten van de vragen-lijsten in Utrecht, Tiel en Harderwijk zijn vergeleken met die van een controlegroep ineen andere stad.

De werkzaamheden van de sleutelfiguren werden kwantitatief vastgelegd en geëva-lueerd in samenwerking met lokale beleidsmakers en zorgprofessionals.

Taken en profiel van de sleutelfiguren

In de eerste plaats is de sleutelfiguur een bruggenbouwer (intermediair tussen deoudere migranten en de overheid en de instellingen). Daarnaast geniet de sleutelfi-guur het vertrouwen en respect van de doelgroep. Hij of zij is goed bekend met de ge-meenschap en wordt door de hele gemeenschap geaccepteerd. Om het belang van de functie sleutelfiguur te benadrukken, en deze te onder-

scheiden van vrijwilligerswerk, is ervoor gekozen om sleutelfiguren een contract tegeven met een passende vergoeding.

Taken

★ De sleutelfiguur inventariseert bij oudere migranten de individuele gezondheidspro-blemen, de behoeften aan zorgen welzijnsvoorzieningen en de persoonlijke erva-ringen met zorginstanties. Hij of zij legt individuele huisbezoeken af zowel bij migranten als hun mantelzorgers. Hij/zij kan ook informatie geven over gezond-heidszorg- en welzijnsvoorzieningen en er zo nodig naar verwijzen.


★ In aanvulling op deze inventarisaties organiseert de sleutelfiguur, in samenwerkingmet lokale migrantenzelforganisaties of sociaal-culturele instellingen uit de wijk(bijvoorbeeld moskee, buurthuis) algemene informatiebijeenkomsten rond gezond-heidsproblematiek. Hierbij rekening houdend met de geringe kennis van het Neder-landse zorgstelsel van veel ouderen. Te denken valt aan voorlichtingsbijeenkomstenover chronische ziekten, de thuiszorg, over de Wmo (door de gemeente) of over on-dersteuning van mantelzorgers (door bijvoorbeeld Steunpunt Mantelzorg). Door ouderen meer informatie te geven over wat ze zelf kunnen doen aan hun gezondheiden welbevinden wordt gewerkt aan het vergroten van hun zelfredzaamheid.

★ Als meerdere migrantenouderen dezelfde problemen ervaren in het aanbod vanzorg- en welzijnsvoorzieningen organiseert de sleutelfiguur themabijeenkomstenmet als deelnemers: oudere migranten, familie en mantelzorgers, vertegenwoordi-ger(s) van zorgen/of welzijnsinstellingen. Op deze bijeenkomsten staat grondigeanalyse van het probleem centraal.

★ Op grond van deze probleemanalyse worden verschillende oplossingen aan de ordegesteld en uiteindelijk wordt een ‘verbeterproject’ geformuleerd, dat draagvlak heeftbij de doelgroep en de zorginstellingen. Op deze wijze stimuleert de sleutelfiguur oudere migranten om actief na te denken en mee te werken aan de verbetering vanervaren knelpunten.

★ De sleutelfiguur heeft een belangrijke rol bij het monitoren van de implementatie vandeze ’verbeterprojecten’ in de wijk in samenspraak met de doelgroep. Uiteindelijke


* In het najaar 2012 is het project op de locatie Tiel voortijdig gestopt omdat er na de probleeminven-

tarisatie onder Molukse ouderen te weinig draagvlak (noodzaak) was om door te gaan met verbeter-

projecten. In Tiel was sprake van een groot en actief netwerk van mantelzorgers.

Oudere migrant Sleutelfiguur Zorgaanbieder/overheid

Figuur 8 – Rol van de sleutelfiguur als intermediair

doel is dat de verbeterprojecten geborgd worden in het bestaande aanbod van lokalezorg- en welzijnsaanbieders.

Profiel

Om bovengenoemde rol en taken te vervullen is gezocht naar sleutelfiguren die vol-doen aan het volgende profiel:

★ Netwerk • goede contacten in lokale migrantengemeenschap;• bekend met oudere migranten.

★ Kennis• bij voorkeur HBO denken werkniveau; • interesse in de leefsituatie van oudere migranten;• kennis en inlevingsvermogen ten aanzien van culturele achtergrond, normen,waarden en gevoeligheden;

• kennis van Nederlandse zorgstelsel en lokale sociale kaart.★ Communicatie

• goed kunnen communiceren met (vertegenwoordigers van) oudere migranten;• goed kunnen communiceren met vertegenwoordigers van lokale zorgen welzijnsvoorzieningen;

• beheersing van de Nederlandse taal en de taal van de oudere migrant. Let op: veel ouderen van Marokkaanse afkomst spreken Berbers en kunnen geenArabisch verstaan. Mogelijk speelt zoiets bij meer migrantengroepen.

★ Vaardigheden • kunnen denken vanuit het algemeen belang;• mensen enthousiast kunnen maken voor informatiebijeenkomsten;• bereidheid om te tolken en uitleg te geven bij informatiebijeenkomsten;• kunnen signaleren, informeren, doorverwijzen en agenderen;• goede organisatorische kwaliteiten en praktische instelling;• inzet beperken tot bemiddelaar, géén hulpverlener spelen.

Werving

De werving van sleutelfiguren vraagt vaak een persoonlijke benadering. Er zullenniet meteen geschikte sleutelfiguren reageren op een advertentie of oproep in eenlokale krant. Vaak begint het met het werven van één sleutelpersoon, die dan weereen naam noemt van een ander. Of men benadert mensen die al actief zijn binneneen migrantenzelforganisatie. Het is aan te raden om met de potentiële sleutelfiguurte bespreken welk deel van de migrantenouderen tot zijn netwerk behoort. Men kandaarnaast bij andere mensen uit dezelfde gemeenschap checken hoe deze sleutelfi-guur gewaardeerd wordt. NOOM, het Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten, heeft in 2013 een

boekje uitgegeven over Bruggenbouwers. Daarin staan veel actieve migranten -ouderen die werken als verbindende schakel tussen hun achterban en de Neder-landse samenleving: bestuursleden, maar ook gewone vrijwilligers die zich inzetten


binnen de eigen vereniging of de buurt. Het zijn ouderen van Surinaamse, Turkse,Marokkaanse, Molukse, Chinese, Antilliaans/Arubaanse en Zuid-Europese her-komst, soms nog in het arbeidsproces, soms met pensioen, met hoge of met lage op-leiding. Lokale overheden en maatschappelijke organisaties kunnen een beroepdoen op deze bruggenbouwers, op basis van gelijkwaardigheid en wederkerigheid(www.noom.nl). Men kan NOOM vragen te helpen bij het in contact komen met lokalezelforganisaties van oudere migranten en met potentiële sleutelfiguren.

Randvoorwaarden voor succes van sleutelfiguren

Voor het slagen van de inzet van sleutelfiguren is het belangrijk dat er draagvlak isonder de lokale zorgen welzijnsaanbieders. Dit houdt in dat zij weten wie de sleutel-personen zijn, waar ze hen kunnen vinden en wat hun rol en taak zijn. Lokale zorg- enwelzijnsaanbieders dienen bereid te zijn mee te werken aan themabijeenkomsten enverbeterprojecten én borging van die verbeterprojecten. Dit draagvlak kan eventueelgeformaliseerd worden in een (ambassadeurs)netwerk, waarin migrantenzelforga-nisaties, zorgen welzijnsaanbieders, woningbouwcorporatie en gemeente actiefbezig zijn met het realiseren van een cultuursensitief aanbod. Het spreekt vanzelf dater sprake is van een gelijkwaardige samenwerking tussen de sleutelfiguren en deandere betrokken partijen.

• Coördinatie en ondersteuning van de sleutelfiguren ligt in handen van een coördina-


Figuur 9 – Voorbeeld van netwerkorganisatie

Zorg voorde oudere

migrant

Welzijn

Oudere migranten/

mantel-zorgers

Wonen

Mzo’s/moskee-

verenigingen

Zorg

Gemeente

Sleutel-figuren uit de gemeen-

schap

tor die affiniteit heeft met de migrantengemeenschap en bekend is met de lokalezorg- en welzijnsaanbieders.

• Organiseer een goed scholingsprogramma en regelmatig intervisiebijeenkomstenvoor de sleutelfiguren.

• Biedt de sleutelfiguren een contract met een passende salariëring (op HBO niveau)en bewaak hun onafhankelijke positie. Een aanstelling binnen een gemeente of zor-ginstelling brengt het risico op wantrouwen vanuit de migrantenouderen met zichmee. Het salaris is een vorm van erkenning en waardering voor hun werk, maarbrengt ook een verplichting met zich mee. Drijfveer van een sleutelfiguur moet zijndat hij of zij zich op basis van wederkerigheid wil inzetten.

• Denk vanaf het begin na over wat er concreet te bieden is aan oudere migranten enzorg dat dit aanbod snel te realiseren is. Veel oudere migranten hebben (slechte) er-varingen met tijdelijke projecten waarin veel van hen gevraagd wordt maar waar zijweinig tot niets terugkrijgen. Dit bevordert de bereidheid om deel te nemen aan weereen volgend project niet. Sleutelfiguren moeten vaak veel moeite doen om die teleur-stelling en dat wantrouwen weg te praten.

• Probeer vooraf zicht te krijgen op de samenstelling van de groep migrantenouderen:vormen ze een hechte gemeenschap bijvoorbeeld rondom een bepaalde moskee ofzijn er veel subgroepen te onderscheiden? De inzet van sleutelfiguren op overzichte-lijke locaties (wijkniveau), en in een groep die op een of andere wijze verbonden is,werkt stimulerend op de deelname. De oudere migranten zien vaker dezelfde men-sen tijdens voorlichtingsbijeenkomsten, raken daar bekend mee en worden enthou-siast om mee te denken.

• Zorg ervoor dat de voorlichtingsbijeenkomsten op een vaste, vertrouwde plek in debuurt (kunnen) plaatsvinden. Een vertrouwde ontmoetingsruimte is voor veel ouderemigranten essentieel om te komen (qua hygiëne en voedsel).

• Geef de sleutelfiguren de tijd om hun rol waar te maken maar laat ze ook hun eigenactiviteiten monitoren aan de hand van een concreet werkplan.

Training

Alle sleutelfiguren volgen vooraf een speciaal ontwikkelde training van twee dagenom hun rol en taken nader toe te lichten en daarmee bekend te raken. In deze trai-ning wordt veel geoefend om de benodigde (gespreks)vaardigheden te versterken enindien mogelijk met trainingsacteurs rollenspellen gedaan.

De training is afgestemd op de fase van werkzaamheden van de sleutelfiguren:• Dag 1: Werven van, kennismaken met de doelgroep én inventariseren van problemen.

Deze dag is gericht op kennismaking met elkaar, theorie en achtergrond van defunctie en rol van sleutelfiguur en werven en benaderen van de doelgroep. Verderwordt geoefend met het inventariseren van problemen met veel aandacht voor com-municatie tussen oudere migrant en sleutelfiguur met als leidend principe de dia-loog (dialogische gespreksvoering).

• Dag 2: Verbeterprojecten bedenken voor de problemen met draagvlak voor doel-groep en lokale instellingen.


Op deze dag is veel aandacht voor het selecteren van problemen waarvoor verbeter-projecten geschikt zijn. Geoefend wordt hoe je samen met de doelgroep verbeterpro-jecten kunt bedenken. En er is veel aandacht voor de samenwerking met de zorg- enwelzijnsinstellingen

Voor een volledige uitwerking van de training verwijzen we u naar bijlagen 1 en 2.

Resultaten

De effectiviteit van de inzet van sleutelfiguren in De Stem van de Oudere Migrant is zo-als eerder opgemerkt met een wetenschappelijk onderzoek geëvalueerd. Vooraf-gaand aan het project, en nog een keer ongeveer anderhalf jaar later, werden ouderemigranten gevraagd naar hun gezondheidstoestand en gebruik van zorgvoorzienin-gen. Dit gebeurde ook bij een controlegroep in een stad waar geen sleutelfiguren ac-tief waren. In de eerste ronde noemden migrantenouderen als veel voorkomende problemen:

chronische aandoeningen, beperkt sociaal netwerk, niet-adequate huisvesting, ar-moede en financiële problemen. Met name Turkse ouderen rapporteerden veel chro-nische aandoeningen, terwijl de Marokkaanse ouderen hoog op gevoelens van een-zaamheid scoorden. Bij de toegankelijkheid van de zorg bleken onbekendheid met het Nederlandse

zorgsysteem (en dan met name de rol van de Praktijkondersteuner in de huisarts-praktijk (POH)) en taalproblemen een rol te spelen. Uit de meting anderhalf jaar later bleek dat bij de groep ouderen waar sleutelfigu-

ren actief waren, het gebruik van de curatieve zorgvoorzieningen (huisartsenpost,ziekenhuis) gestabiliseerd was in vergelijking met de groep zonder sleutelfiguren. Indeze laatste groep was een toename van zorggebruik te zien.Wellicht hebben de voorlichtings- en huiskamerbijeenkomsten met de sleutel -

figuren bijgedragen aan meer kennis en meer gezondheidsvaardigheden bij migran-tenouderen zodat zij effectiever gebruik maken van huisarts en ziekenhuis. Ook rap-porteerde de groep ouderen die actief meedeed aan de verbeterprojecten met desleutelfiguren, minder eenzaamheid. Er werden geen verschillen gevonden in ge-bruik van thuiszorgvoorzieningen, gezondheidswelbevinden en functionele beper-kingen. Wellicht was de duur van de inzet van sleutelfiguren te kort om hierin verbe-tering aan te brengen en heeft dit meer tijd nodig.

Samen met de oudere migranten hebben de sleutelfiguren veel verbeterprojecten ingang gezet waarvan een aantal geborgd is bij zorgaanbieders:

• gezondheidsvoorlichting over onder meer diabetes, depressie, psychosomatischeproblemen en gezonde voeding (zie overzicht voorlichtingsbijeenkomsten p.30);

• informele bijeenkomsten met aanbieders van zorg en welzijn. Een voorbeeld overcommunicatie met huisartsen is op p.31 uitgewerkt;

• excursie naar cultuursensitief verzorgingshuis Lale voor Turkse ouderen;• dagopvang voor Marokkaanse mannen;• verbetering van woonomgeving (zie voorbeeld tuinenproject op p.32);


• hulp bij aanvragen van zorg en hulpmiddelen zowel tijdens huisbezoek of via een inloopspreekuur (zie voorbeelden op p.32).

In Harderwijk zijn de activiteiten van het STEM project geborgd in het Ambassadeurs -netwerk, waarin vertegenwoordigd zijn: gemeente, lokale zorgen welzijnsaan -


Onderwerp Samenwerkingspartners

Mantelzorg Steunpunt Mantelzorg, St. Stade, El Amal, Mobin

Gemeentelijke regelingen WMO loket gemeente Utrecht

Conferentie ‘Ze denken dat ik rijk ben’ De Armoedecoalitie en NOOM

Suikerfeest maaltijd Pharos, MORK, Doenja dienstverlening,

Ons Eiland Samen Zijn

Diner oprichting focusgroep Projectgroep

Astma Astmafonds

Astma Astmafonds

Geestelijke gezondheid/depressie Nederlandse Hersenstichting

Informele zorg St. Stade

Bewegen valt goed Pharos, NISB VeiligheidNl, NOOM

Diabetes Zorgconsulent

Gezond ouder worden GGD

Gezonde voeding Zorgconsulent

Voeding en spijsvertering GGD

Beweging en klachten aan bewegings- GGD

apparaat

Contact met de huisarts en medicijngebruik GGD

Diabetes Zorgconsulent

Psychische gezondheid Altrecht

Problemen met hart- en bloedvaten GGD

Hoge bloeddruk Zorgconsulent

Gezonde voeding Zorgconsulent

Vergeetachtigheid en dementie GGD

Geheugen en vergeten Nederlandse Hersenstichting

Piekeren en psycho-matische klachten GGD

Vrouwenklachten en incontinentie GGD

Spanningsklachten GGD

Geheugen en vergeten Hersenstichting

Voorlichting WMO WMO loket gemeente Utrecht

Voorlichting Toeslagen wet WMO loket gemeente Utrecht

Voorlichting U-pas WMO loket gemeente Utrecht

Alzheimer theehuis St. Stade en Alzheimer Nederland

DE MEESTE VOORLICHTINGSBIJEENKOMSTEN WERDEN APART VOOR MAROKKAANSE MANNEN EN MAROKKAANSE VROUWEN

GEORGANISEERD. GEMIDDELD WAREN ER 20 TOT 30 OUDEREN AANWEZIG.

Overzicht voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd door sleutelfiguren in Utrecht

bieders waaronder de huisartsen, Turkse ouderen en hun zelforganisatie, de moskeeen een woningbouwcorporatie. Doel van dit netwerk is het realiseren van een cul-tuursensitief aanbod.

Een belangrijke functie die de sleutelfiguren uiteindelijk hebben gerealiseerd, is hetverbinden en bij elkaar brengen van ouderen. Dat gebeurde niet alleen via geformali-seerde voorlichtingsbijeenkomsten en inloopspreekuren maar ook door het realise-ren van ontmoetingsruimtes bijvoorbeeld bij de moskee. Het bij elkaar brengen heeftzeker ook een functie voor het verminderen van eenzaamheid en kan bijdragen aanmeer participatie. In huiskamer Yuvam bij de moskee komen wekelijks Turkse man-nen en (afzonderlijk) Turkse vrouwen samen. Ten tijde van het STEM-project was al-tijd een sleutelfiguur aanwezig om individuele vragen te beantwoorden.

Voorbeeld verbeterproject: Communicatie met de huisarts

Uit de individuele gesprekken met migrantenouderen bleek dat zij zich vaak niet be-grepen en niet serieus genomen voelden in de contacten met de huisartsenpraktijk.Ze vonden dat er te weinig tijd voor hen werd uitgetrokken en er gebrekkige aandachtwas. In de gemiddeld vijf beschikbare minuten konden zij hun probleem niet goeduitleggen. Migrantenouderen vonden het irritant dat zij bij telefonisch contact niet di-rect de huisarts konden spreken maar eerst hun klachten moesten vertellen aan dePraktijkOndersteuner van de Huisarts (POH). Zij meenden dat de POH een assistentewas. De status van de POH was niet duidelijk. In drie spiegelbijeenkomsten met huis-artsen, POH-ers en assistenten en Turkse ouderen werden deze problemen bespro-ken. Ook gaven ouderen aan dat zij bij thuiskomst de helft van de adviezen van dehuisarts over medicatie en behandeling al weer vergeten waren. Dit kan worden op-gelost door adviezen schriftelijk en bij voorkeur in eigen taal mee te geven. Of in hetNederlands voor de mantelzorgers. Er zijn voorlichtingsbijeenkomsten gestart over chronische aandoeningen als dia-

betes en COPD waarin migrantenouderen leren hoe hun leefstijl van invloed is opchronische aandoeningen. Kennis over lichaam, gezondheid en ziekte ontbreektveelal bij oudere migranten. Aan de oudere migranten is geadviseerd om hun huisartsbezoek goed voor te be-

reiden: zij moeten vooraf goed nadenken over welke klachten zij behandeld willenhebben en welke verwachtingen zij hebben van de huisarts. Zij moeten daar ook eer-lijk in zijn. Uitgelegd is dat in Nederland de huisarts samen met de patiënt een oplos-sing zoekt voor de klachten, en dat heldere communicatie belangrijk is om elkaargoed te begrijpen. Aan ouderen die de taal niet goed beheersen werd geadviseerdzelf een tolk mee te nemen, natuurlijk afhankelijk van hun klacht. Enige tijd laterbleken huisarts en oudere migranten meer tevreden met de communicatie en had-den ze meer vertrouwen in elkaar. De behoefte aan informatie in eigen taal bleefaanwezig. Mogelijk kan algemene informatie, bijvoorbeeld over hoe je voor te berei-den op een bezoek aan de huisarts, in een brochure worden gezet en uitgedeeld inbijvoorbeeld de moskee.


Voorbeeld verbeterproject: Inloopspreekuur

In Utrecht werd ruim een jaar lang iedere week een inloopspreekuur gehouden,apart voor oudere Marokkaanse mannen en vrouwen in een lokaal buurtcentrum.Later werd ook spreekuur gehouden op de dagopvang voor vrouwen. De sleutel -figuur beantwoordde hun vragen, hielp met het invullen van formulieren en het doenvan aanvragen voor thuiszorg en hulpmiddelen. Het inloopspreekuur had tevens eenontmoetingsfunctie. Het inloopspreekuur wordt thans voortgezet in het multifuncti-oneel Centrum voor Zorg en Welzijn.

Voorbeeld verbeterproject: Tuinen

Een verbeterproject hoeft niet op het gebied van gezondheid te liggen, maar kan ookop andere terreinen liggen. Zo ergerden veel migrantenouderen zich aan de verpau-perde tuinen rond hun flats, maar hadden zij niet de kennis, middelen en mankrachtom er iets aan te doen. Samen met de woningcorporatie en met vrijwilligers uit debuurt zijn de tuinen opgeknapt. De woningcorporatie wil hiermee doorgaan.

Voorbeeld: bemiddeling door sleutelfiguur

Sleutelfiguur bezocht echtpaar waarvan zowel de man als de vrouw diabetes heeft.Zij hebben geen wc op hun bovenverdieping, maar moeten ’s nachts vaak naar hettoilet. Sleutelfiguur heeft samen met hen Wmo-formulieren ingevuld en toen kregenze boven een toilet. Uit dit voorbeeld blijkt dat problemen vaak worden ontkend, om-dat er wantrouwen is richting instanties of omdat men uit zichzelf geen hulp vraagtbij instanties. Als je tijd en aandacht hebt, zoals sleutelfiguren tijdens huisbezoeken,komen er meer (gezondheids)problemen boven tafel. Sleutelfiguren vonden ook veel gebrek aan kennis over de hulpmogelijkheden:

Veel ouderen hebben geen idee over de mogelijkheden van bijvoorbeeld PGB of mo-gelijkheden om mobieler te worden door middel van een rollator of scootmobiel.

Conclusies en aanbevelingen

★ In het project De Stem van de Oudere Migrant zorgt de inzet van sleutelfiguren vooreen doelmatiger gebruik van huisarts/ziekenhuis. Problemen met de taal en onbekendheid met het zorgsysteem leiden bij Turkse en

Marokkaanse migrantenouderen tot onder- en soms inadequaat gebruik van zorg enhulp. Dit heeft gevolgen voor hun gezondheid en welbevinden. Sleutelfiguren kunnenals bruggenbouwers tussen migrantenouderen en de gezondheidszorg/welzijns -


voorzieningen een belangrijke rol spelen. Met name in het meer toegankelijk maken ervan.

➜ Gemeenten met een groeiende populatie migrantenouderen doen er goed aan, eventueelin overleg met zorgverzekeraars en zorgaanbieders, sleutelfiguren uit de migrantenge-meenschap aan te stellen om de toegankelijkheid van zorgen welzijnsvoorzieningenvoor migrantenouderen en andere kwetsbare groepen te waarborgen.

★ Ouderen die actief meedoen aan de activiteiten van dit project melden minder gevoe-lens van eenzaamheid. Eenzaamheid en depressie zijn veel voorkomende, maar weinig onderkende, pro-

blemen onder Turkse en Marokkaanse ouderen. Regelmatig contact met sleutelfigu-ren en bezoeken van informatiebijeenkomsten dragen bij aan activering van migran-tenouderen binnen de lokale gemeenschap.

➜ Zet sleutelfiguren in bij het vergroten van participatie en zelfredzaamheid van oudere mi-granten door gezondheid en zorg als ingang te nemen.

➜ Creëer ontmoetingsruimten in de buurt, bijvoorbeeld in een buurtcentrum of op een andere vertrouwde locatie.

★ Om migrantenouderen mee te krijgen in verbetertrajecten moeten zij direct resultaatzien, al is het maar in de vorm van hulp bij het invullen van een formulier. Het vaakgevraagd worden voor deelname aan projecten waar verder ‘niets uitkomt’ heeft bijmigrantenouderen geleid tot wantrouwen en weerstand.

➜ Zorg dat sleutelfiguren vanaf hun start iets concreets te bieden hebben, interventies kun-nen inzetten of bijeenkomsten organiseren. Dit vraagt steun van en samenwerking metlokale zorgen welzijnsaanbieders.

★ Veel aanbieders van zorg en welzijn missen de juiste competenties om migrantenou-deren die moeite hebben met de Nederlandse taal goede zorg te leveren. Daarom iseen cultuursensitieve houding in zorg en welzijn noodzakelijk. Dit geldt vooral voorhuisartsen omdat migrantenouderen hen goed weten te vinden en zij de toegang totandere zorg vormen.

➜ Laat sleutelfiguren bijdragen aan het meer cultuursensitef werken van zorgaanbiedersdoor het organiseren van informele uitwisseling, voorlichtingsbijeenkomsten, spiegelge-sprekken met zorgverleners en migrantenouderen. Biedt daarnaast trainingen aan incultuursensitief werken en interculturele communicatie. Bij voorkeur tijdens alle zorg-opleidingen.

★ Om sleutelfiguren goed te laten functioneren is draagvlak van en goede samenwer-king met lokale zorgen welzijnsaanbieders noodzakelijk. Maar ook een coördinatordie goed geworteld is in de wijk en daarnaast commitment van belangrijke spelersbinnen de migrantengemeenschap zoals bijvoorbeeld het kerk- of moskeebestuurdragen bij aan het succes van sleutelfiguren.

➜ Streef naar een lokaal netwerk/samenwerkingsverband waarin gemeente, lokale zorg-en welzijnsaanbieders, woningbouwcorporatie en sleutelfiguren elkaar wederzijds kun-nen bevruchten op weg naar meer cultuursensitieve zorg.


[4] Slotbeschouwing

De projecten samen

Uit de beschreven projecten van het AMC en het UMCU blijkt dat het aanbod aanzorg-en welzijnsvoorzieningen nog niet goed aansluit op de wensen en behoeften vanoudere migranten én hun mantelzorgers. Gevolgen daarvan kunnen zijn dat migran-tenouderen onvoldoende gebruik maken van bijvoorbeeld thuiszorg bij functionelebeperkingen of geestelijke zorg bij depressie. Bovendien raken veel migrantenman-telzorgers zwaar belast. Bij het verbeteren van de aansluiting tussen vraag en aan-bod hebben zowel de zorgvragers (oudere migranten en mantelzorgers) als de zorg-aanbieder een eigen verantwoordelijkheid. Uit het STEM-project (UMCU) blijkt datinzet van speciaal getrainde sleutelfiguren voor zowel zorgvragers als zorgaanbie-ders een belangrijke meerwaarde heeft. Zij informeren oudere migranten effectiefover gezondheid en zorg, maken hen bewust van eigen mogelijkheden en vaardighe-den om hun gezondheid te bevorderen. Daarnaast betrekken ze deze ouderen bij ver-beterprojecten in zorgen welzijnsdiensten. Uit de evaluatie van het UMCU-projectblijkt dat het werken met sleutelfiguren heeft geleid tot een adequater zorggebruik.Ook voor de zorgaanbieders hebben sleutelfiguren een meerwaarde. In spiegelge-sprekken kunnen ze de aanbieders confronteren met de ervaringen en opvattingenvan oudere migranten zodat zorgverleners gaan werken aan een meer cultuursensi-tieve zorg. Veel migrantenouderen van de eerste generatie hebben moeite om hun klachten

en zorgbehoeften effectief te verwoorden. Dit heeft enerzijds te maken met een mati-ge tot slechte beheersing van de Nederlandse taal maar anderzijds ook met beperk-te gezondheidsvaardigheden. Nu veel allochtone zorgconsulenten en VETC-ers zijnverdwenen, kunnen sleutelfiguren als bruggenbouwer fungeren tussen zorgvrageren aanbieder. In het STEM-project deden ze dit bijvoorbeeld door het organiseren vaninloopspreekuren. Uit beide projecten kwam naar voren dat er veel verborgen gevoelens van een-

zaamheid leven. Dit, terwijl huisartsen er juist vanuit gaan dat eenzaamheid nietvoorkomt bij migrantenouderen omdat zij veel familie hebben. Binnen het STEM-project slaagden sleutelfiguren erin eenzaamheidsgevoelens te verminderen doorouderen te betrekken bij bijeenkomsten en verbeterprojecten. Her project van het AMC toonde aan dat de toegankelijkheid van de geestelijke ge-

zondheidszorg een groot probleem is voor oudere migranten, bijvoorbeeld als zij temaken hebben met symptomen van depressie. Wellicht kunnen ook toegankelijkheiden gebruik van de geestelijke gezondheidszorg worden verbeterd door eenzelfde in-zet van sleutelfiguren.


Kwaliteit van zorg voor iedereen

Alle burgers in Nederland hebben recht op goede kwaliteit, toegankelijkheid en uit-komsten van zorg. Toch wordt dit beleidsuitgangspunt niet altijd waar gemaakt vooroudere migranten. Zorgaanbieders hebben de verantwoordelijkheid om aan ieder-een, ook aan migrantenouderen, kwalitatief goede zorg te bieden. Omgekeerd zijnoudere migranten zelf ook verantwoordelijk voor het vinden van aansluiting bij hunwensen en voor een goed zorggebruik. Sleutelfiguren kunnen bij dit proces onder-steunen. Zeker als het gaat om migrantenouderen van de eerste generatie.

De huidige hervormingen in de gezondheidszorg zijn er op gericht zorg en onder-steuning te laten aansluiten bij de wens van ouderen om zo lang mogelijk in de eigenvertrouwde omgeving te wonen. In het nieuwe zorgstelsel zijn mantelzorgers en in-formele zorgverleners onmisbaar. Het is zaak deze mantelzorgers goed te onder-steunen zodat zij niet overbelast raken. Versterking van de positie van mantelzorgersis geregeld in de nieuwe Wmo en Wlz (Wet langdurige zorg) en daarmee een belang-rijke taak geworden voor gemeenten. Op dit moment zijn veel mantelzorgers met eenmigrantenachtergrond nauwelijks in beeld bij gemeentelijke organisaties of steun-punten mantelzorg.

Bij de ondersteuning van ouderen en hun mantelzorgers doen gemeenten er goedaan zich af te vragen: zijn oudere migranten ook in beeld, worden ook zij bereikt envan kwalitatief goede zorg voorzien? Mocht dit niet het geval zijn, dan kan de inzet vansleutelfiguren zoals in de hier beschreven projecten, wellicht een oplossing bieden.Gemeenten kunnen alleen of samen met zorgen welzijnsaanbieders op zoek gaannaar geschikte kandidaten en die bijscholen tot sleutelfiguren. Wellicht zijn er lokaalal groepen migranten actief? Bijvoorbeeld in de vorm van wijkcontactvrouwen, vanmantelzorgers in het kader van een AMWAHT* traject of mantelzorgers die bij elkaarkomen bij een steunpunt mantelzorg.

* Allochtone Mantelzorgers Werken Aan Hun Toekomst

35[4] SLOTBESCHOUWING

Bronnen

Garssen, J. & Duin, C. van (2009). Aantal allochtone 65-plussers groeit snel. CBS Webmagazine, 22

juni 2009.

NOOM (2013). Bruggenbouwers. Utrecht.

Pharos (2012). Migratie en gezondheid: feiten en cijfers. Utrecht: Stichting Pharos.

Schellingerhout R (2004). Gezondheid en welzijn van allochtonen ouderen. Den Haag: Sociaal en

Cultureel Planbureau (SCP-publicatie 2004-16).

AMC-project:

Fransen MP, Lamkaddem M, Rosenmöller DL, Suurmond J, Essink-Bot M.-L. Use of formal and

informal care among ethnic minority elderly with functional limitations: A systematic problem ana-

lysis and implications for intervention development. In preparation.

Lamkaddem M, Fransen M, Rosenmoller DL, Essink-Bot ML. Health care and welfare services use

for depression and loneliness among elderly migrants: unmet needs? In preparation.

Levesque JF, Harris MF, Russell G. Patient-centred access to health care: conceptualising access

at the interface of health systems and populations. International Journal for Equity in Health

2013, 12:18.

Suurmond J, Rosenmöller DL, el Mesbahi H, Lamkaddem M, Essink-Bot M-L. Barriers in access

to home care services among ethnic minority and Dutch elderly – a qualitative study. Submitted at

the IJNS.

UMCU-project:

Ortiz L, Advocacy and social support. The Multicultural Health Brokers. Co-op’s Journey towards

Equity of Access to Health. In Engendering Migrant Health: Canadian Perspectives. Toronto: Uni-

versity of Toronto Press; 2011:169–192.

Steunenberg B, Verhagen I, Ros WJ, Wit NJ de (2014). Op weg naar cultuursensitieve zorg voor de

oudere migranten! Opzet en werkwijze van het Stem van de Oudere Migrant project. Tijdschrift

Gerontol Geriatr 45: 82-91.

Verhagen I, Ros WJG, Steunenberg B, Wit NJ de (2013). Culturally sensitive care for elderly

immigrants through ethnic community health workers: design and development of a com -

munity based intervention programme in the Netherlands. BMC Public Health 13 : 227

www.biomedcentral.com/1471-2458/13/227

Verhagen I, Ros WJG, Steunenberg B, Uysal-Bozkir Ő, May F, Wit NJ de (2014). Effectiveness of a

com munity health worker intervention programme for older immigrants in the Netherlands. Sub-

mitted.

Verhagen I, Ros WJG, Steunenberg B, Wit NJ de (2014). Etnicity does not account for differences in

the health-related quality of life of Turkish, Moroccan, and Moluccan elderly in the Nether-

lands. Health and Quality of Life Outcomes 1:138 www.hql.com/content/1/1/138

Verhagen I, Ros WJG, Steunenberg B, Wit NJ de. A qualitative evaluation of a community health

worker intervention programme for older migrants: Lessons from a Dutch programme. Submitted.

Verhagen I, Ros WJG, Steunenberg B, Wit NJ de. Differences in health care utilisation between

elderly from ethnic minorities and ethnic Dutch elderly. In preparation.


[Bijlage 1] Training van sleutelfiguren

De training wordt opgebouwd uit een informele kennismaking, een aantal mondelingetoelichtingen (presentaties), uitwisselingen van ervaringen, rollenspellen, oefenin-gen, overleg in kleine groepjes, opstellen van kort plan van aanpak. Een globale opzetvoor de training wordt hieronder gegeven, zodat andere organisaties of gemeentenhiermee direct aan de slag kunnen als ze een groep sleutelfiguren hebben geworven.

Trainingsdag 1

Praktische voorbereiding:• zorg voor een ruimte die groot genoeg is om alle deelnemers in een kring te laten

zitten;• zet koffie, thee, water en koekjes klaar;• zorg voor een lunch die rekening houdt met de diverse voedingsgewoontenen neem

daar de tijd voor (tenminste 3 kwartier); • zorg dat er een ruimte is om te bidden en wijs de deelnemers daarop; • laat ieder zijn/haar naam op een naamkaart schrijven, zodat men elkaar snel leert

kennen;• ontvang alle deelnemers persoonlijk door ze een hand te geven en een kort praatje

te maken.

InhoudOp de eerste dag komen de volgende vragen aan de orde:

• Waarom wil je sleutelfiguur zijn? • Welke rol heb je als sleutelfiguur?• Hoe ga je de boodschap brengen?

1 Kennismaken en veilige sfeer scheppen

Als alle deelnemers in een kring zitten, hen eerst welkom heten, jezelf voorstellen enuitleggen wat jouw rol is. Ook even de spelregels tijdens de training toelichten:

• Telefoons uit;• Domme vragen bestaan niet; • Als er vragen/onderwerpen zijn die een uitgebreide bespreking vereisen moet je die

even opschrijven in je boekje. Komen wel aan de orde.• Dialoog in plaats van discussie;• Gelijkwaardigheid van de aanwezigen.

39BIJLAGEN

Daarna kun je de deelnemers nader kennis laten maken door hen de volgende vra-gen te laten beantwoorden:

• Wie ben je en wat is doe je in het dagelijks leven? • Waarom wil je sleutelfiguur worden?

De vragen kun je het best uitschrijven. Bijvoorbeeld op een bordje dat je rond laatgaan in de kring, op een dia van de Power Point presentatie of op een flipovervel.Schrijf de antwoorden op de tweede vraag uit op een flipover.

2 Toelichting op de rol en taken van de sleutelfiguur

a Vraag aan de sleutelfiguren om een rapportcijfer te geven voor de huidige toeganke-lijkheid van de zorg voor oudere migranten in Nederland. Laat ieder dat rapportcijferop een post-it schrijven en plakken op een thermometer, die je getekend hebt op eenflipover met een verdeling van 0 tot 10. Bespreek plenair de uiterste beoordelingenen achterliggende gedachten om te kunnen inschatten hoe een ieder kijkt naar dehuidige toegankelijkheid van de zorg.

b Korte inleiding over oudere migranten en de toegankelijkheid van de zorgen wel-zijnsvoorzieningen.Vertel, liefst geïllustreerd met enkele simpele cijfers en grafieken in een Power PointPresentatie:

• aantal oudere migranten zal komende tijd snel toenemen; • oudere migranten zijn in lichamelijk én geestelijk opzicht ongezonder;• zijn in sociaal opzicht meer kwetsbaar (door taalprobleem, lage opleiding);• hebben meer last van fysieke beperkingen en chronische aandoeningen dan autoch-

tone ouderen; • toch maken migrantenouderen minder gebruik van zorgen welzijnsvoorzieningen; • vandaar: de taak van de sleutelfiguur: toeleiding van oudere migranten met gezond-

heidsproblemen naar zorgen welzijnsvoorzieningen verbeteren.

NB. Veel informatie hierover is te vinden op pharos.nl; nationaalkompas.nl; scp.nl encbs.nl.

c Rol van de sleutelfiguur als intermediair: De sleutelfiguur is zelf geen hulpverlener, hoe stelt die zich op om de oudere tochgoed door te verwijzen naar passende zorg en welzijn? Wat heeft de sleutelfiguurhiervoor nodig? Discussieer over deze vraag in kleine groepen.

d Eerste taak van de sleutelfiguur: Werven van, en in gesprek gaan met migranten -ouderen.Inventarisatie van wensen en behoeften via individuele huisbezoeken en huiskamer-bijeenkomsten.

Oefening: Wat zijn de plaatsen waar je oudere migranten kunt werven? Laat de sleutelfiguren twee aan twee de beste vindplekken bedenken en inventari-


seer deze plenair. Schrijf ze op een flipover zodat alle sleutelfiguren dezelfde infor-matie hebben. Denk aan mogelijkheden als:

• Via contactpersonen van: lokale gezondheidscentra, instellingen voor wonen, zorgen welzijn, culturele verenigingen, moskeeën, kerken, migrantenorganisaties.

• Bezoeken aan buurthuizen/koffiehuizen waar groepen migrantenouderen al samen-komen.

• Eigen contacten uit familie en vriendenkring.Merk op dat het de bedoeling is om ook de moeilijk bereikbare migrantenouderen

te betrekken. Bijvoorbeeld ouderen die nooit uit huis komen. Hoe kun je die groepvinden en betrekken?

Oefening: Hoe ga je het gesprek aan? Als inleiding hierop kun je vertellen dat mogelijk niet iedere migrantenoudere zalstaan te popelen om mee te doen. Sommige oudere migranten staan heel wantrou-wend tegenover ‘officiële’ instanties, soms voelt men zich onbegrepen door barriè-res in de taal en cultuur. Oudere migranten kunnen ook wanhopig zijn, bijvoorbeeldomdat zij menen dat er niets aan hun klachten gedaan wordt of dat ze de zorg die zewillen niet krijgen. En er zijn natuurlijk ook altijd mensen die zeggen dat zo’n projecttoch niets gaat opleveren, dat er altijd wel veel aan hen gevraagd wordt maar dat erniets met de resultaten gebeurt.

Laat sleutelfiguren in een rollenspel oefenen met het voeren van een gesprek meteen oudere migrant. De sleutelfiguur speelt zichzelf. Een ander (liefst acteur, andersde trainer) speelt een oudere migrant die:casus 1: niet in het nut van deze aanpak gelooft;casus 2: een hulpverlener wil, en dat eist van de sleutelfiguur;casus 3: iedereen de schuld geeft van zijn belabberde situatie en agressief/boos wordt.Na iedere casus wordt met hele groep besproken wat ze gezien hebben, wat de

beste handelswijze zou zijn om het gesprek goed te laten verlopen.

Oefening: inventarisatie van wensen en behoeften van oudere migranten op gebiedvan zorg en welzijn tijdens individueel huisbezoek.Sleutelfiguren oefenen aan de hand van de topiclijst (zie bijlage 2) met het inventarise-ren van wensen, ervaringen en behoeften van oudere migranten waar het gaat om wo-nen, zorg en welzijn. Maak duo’s: een persoon speelt een oudere en de ander is sleu-telfiguur. Na een half uur nieuwe duo’s maken waarbij iedereen de andere rol vervult.

3 Afsluiting van de dag

Bespreek met elkaar of dit een goede werkwijze is en of men de volgende keer speci-ale wensen heeft ten aanzien van werkvorm of inhoud. Laat alle deelnemers voor zichzelf een kort plan van aanpak maken voor de ko-

mende weken over wat ze gaan doen, en hoe ze dat gaan doen. De volgende training is gepland na 5 weken; bespreek nu met de deelnemers wat

de beste dag is voor een training.

41BIJLAGEN

Trainingsdag 2

Praktische voorbereiding:Plan deze dag ongeveer 5 weken na de eerste dag.Alle praktische punten van trainingsdag 1.

Op de tweede trainingsdag gaan we dieper in op de afzonderlijke taken van de sleu-telfiguren. De volgende vragen staan centraal in de tweede training en gaan vooralover de praktische aanpak, gestelde eisen en gevraagde resultaten. ‘Wat ga je alle-maal doen, hoe ga je dat aanpakken, wat doe je als er knelpunten zijn?’

• Taak 1 van de sleutelfiguur: inventarisatie van wensen en behoeften via individuelehuisbezoeken en huiskamerbijeenkomsten (dit is op de eerste dag al aan de orde ge-weest). Organiseren van algemene voorlichtingsbijeenkomsten: bruggen slaan tus-sen instellingen op het gebied van wonen, welzijn en zorg en oudere migranten.

• Taak 2 van de sleutelfiguur: themagespreksgroepen organiseren en leiden voor achttot twaalf oudere migranten.

• Taak 3 van de sleutelfiguur: omzetten van de probleemanalyses uit de themabijeen-komsten tot verbeterprojecten. Monitoren van de verbeterprojecten in de wijk (uitge-voerd door zorg/welzijnsorganisaties).

Omdat bij al deze taken communicatie een belangrijke rol speelt, zowel met ouderemigranten als met vertegenwoordigers van zorgen welzijnsinstellingen, bestedenwe daar veel aandacht aan. Het Ontmoetingsmodel van Jos Arzt kan uitgelegd wor-den als een model waarbij het ontmoeten en verbinden de belangrijkste elementenzijn. Dialogisch communiceren aan de hand van de Hart op Hart dialoog is daar eenpraktische vertaling van.

Theorie: Het ontmoetingsmodel van Jos Arzt Aanbieders van zorg en welzijn zijn belangrijke partners bij het verbeteren van de si-tuatie van oudere migranten. Het streven is naar een alliantie tussen deze aanbie-ders en de migrantenouderen. Een duurzame alliantie kan alleen ontstaan als er vierfasen worden doorlopen:

1 Ontmoeten/kennismaken met … 2 Verbinden3 Wederzijds leren 4 Borgen

Een effect van deze vier fasen is, wat men ook wel vijfde fase noemt, creatie. De Hartop Hart Dialoog is de verbindende schakel tussen deze vier fasen en ook de kwali-teitsnorm binnen de fasen op de wijze van communicatie. Uit ervaring weten we dat50% van de tijd besteed wordt aan de eerste twee fasen. Het is essentieel om eerst dejuiste intentie gezamenlijk vast te kunnen stellen waarop partijen en gesprekspart-ners zich verbinden. Dit is bepalend voor de slagingskans en het duurzame succesvan de interventie in fase vier: het borgen.


Uitgangspunten Het model van Jos Arzt heeft als uitgangspunten:

1 Gelijkwaardigheid;2 Gelijkwaardige samenwerkingsrelaties;3 Vraaggericht werken:

- Het proces staat voorop, de uitvoering sluit aan op de actuele vraag en wordt ken-baar tijdens het proces.- Vrije ruimte in uren en middelen voor de uitvoering.

4 Het gezamenlijk vieren wanneer een gezamenlijke ambitie zichtbaar wordt in een re-sultaat.

Theorie: Hart op hart dialoogDe Hart op Hart Dialoog is een wezenlijke manier van communiceren die het moge-lijk maakt dat mensen onderling informatie kunnen uitwisselen. Zoals de term alzegt staat de Hart-verbinding voorop. Deze manier van communicatie geeft optimaalruimte voor deze verbinding en zorgt ervoor dat naast de taal- en kennisoverdracht,de verbinding wordt gelegd en onderhouden. Hierdoor ontstaat er een gezamenlijkgedragen proces en worden de gezamenlijke besluiten werkelijk gedragen door allebetrokkenen. Hierbij wordt niet gestreefd naar een compromis, maar juist naar con-sensus en committent van iedereen. Het is een eenvoudige wijze van communiceren, maar niet makkelijk om te prakti-

seren. Zeker niet wanneer een persoon onder stress en/of spanning staat. Hetzijdoor interne processen zoals onzekerheid hetzij door verstorende factoren van buiten zoals omgevingslawaai.

De spelregels: • Praat uit je Hart.• Luister uit je Hart.• Praat niet over zaken, maar uit jezelf.• Probeer je zinnen met Ik te starten.• Als de één praat, luisteren de anderen.

43BIJLAGEN

Ontmoeten

Borgen WerkvormHart op hart dialoog

Wederzijds leren, creëren, innoveren

Verbinden

• Iedereen komt aan de beurt en is gelijkwaardig.• Als je niets te vertellen hebt is dat oké.• Verval niet in herhaling.• Er bestaan geen goede en foute verhalen, alleen persoonlijke belevenissen.• Onderling vertrouwelijk met de informatie omgaan.

De dialoogbegeleider/gespreksleider: De dialoogbegeleider heeft een bijzondere plek. Hij of zij:

• Zet de toon van het gezamenlijk gesprek in.• Geeft hiermee meteen de ruimte en diepte aan.• Bewaakt de veiligheid en gelijkwaardigheid. • Zorgt voor consensus of antwoord op de vragen.

Uitgangspunten voor de dialoogbegeleider:• Vertel de spelregels aan de deelnemers.• Stel een vraag die dienstbaar is aan het proces en aansluit op de actuele behoefte.• Deel je passie met het onderwerp en waarom jij vandaag hier aanwezig bent.• Zorg altijd voor een kringopstelling, hetzij aan een tafel, hetzij zonder tafel.• Vertel wat er met bijdragen wordt gedaan.

Hoe ga jij het gesprek aan met betrekking tot: • Bejegening deelnemers. • Vertrouwen wekken. • Lastige vragen en situaties: hoe ga je hier mee om?• Omgaan met emoties.

Vragen die uit de dialoog naar voren kunnen komen: • Welke zorgvraag, wensen en behoeften heb ik als oudere migrant? • Wat houdt me tegen om gebruik te maken van het aanbod van bestaande voorzienin-

gen?• Wat heb ik als oudere migrant nodig? • Wie ben ik en waarom vind ik dit een belangrijk onderwerp?• Waarom is het belangrijk dat we elkaar leren kennen? • Wat kan ik doen om de situatie te verbeteren?

Oefeningen

Oefening: van probleem naar verbeterproject Uit de huisbezoeken bij oudere migranten komen allerlei problemen naar voren opgebied van wonen, welzijn en zorg. Vaker voorkomende problemen onder migrantenouderen zijn:

• chronische aandoeningen;• eenzaamheid, depressieve gevoelens;• aanpassingen in huis (hoog/laag bed, verhoogde wc, Wmo); waar/hoe aan te vragen?• armoede en financiële problemen;• thuiszorg.


Laat de sleutelfiguren in kleine groepjes een probleem kiezen en nadenken over devolgende vragen:

• Welke oplossingen kun je geven voor de gegeven problemen?• Hoe gaan jullie de verbeterprojecten opstarten? • Welke stappen moet je zetten in de verbeterprojecten? • Hoe verwerk je de stem van de migrant in de verbeterprojecten?

Bespreek de bedachte verbeterprojecten plenair.

Oefening: verbeterprojecten bedenken met migrantenouderen In de vorige oefening bedachten de sleutelfiguren verbeterprojecten. Het is uitdruk-kelijk de bedoeling dat oudere migranten daar zelf ook een stem in hebben. Bedenkechter dat zij niet vanzelfsprekend gewend zijn om over dergelijke vragen na te den-ken en het vaak lastig vinden om duidelijk te formuleren wat zij zouden willen.

In een rollenspel worden bovenstaande vragen nog eens gesteld. Rond een anderprobleem dit keer. Eén sleutelfiguur is gespreksleider en de anderen zijn migranten-ouderen.

Oefening: verbeterproject in gang zettenRollenspel: Sleutelfiguur gaat op bezoek bij een manager van een zorginstelling ommedewerking te vragen voor een verbeterproject. Bedenk van te voren wat je vanhem/haar wilt:

• Ruimte ter beschikking stellen.• Deelnemen aan een themabijeenkomst.• Deelnemen aan een verbeterproject. • Voorlichting geven of rondleiding geven in de zorginstelling.

In het gesprek gebruik je deze aanknopingspunten: • Stel jezelf voor.• Vertel wat jouw rol als sleutelfiguur is. • Bespreek op welke manier jullie kunnen samenwerken. • Ga naar huis met een concrete of vervolgafspraak.

Intervisie Als de sleutelfiguren eenmaal aan de slag zijn is regelmatige intervisie met elkaar enmet de coördinator van belang om knelpunten te bespreken en elkaar van tips tevoorzien. Laat de sleutelfiguren bij voorkeur zelf de thema’ s aandragen waarover deervaringen worden uitgewisseld.

Voor het uitvoeren van deze training kan men zich wenden tot:Annemarieke Blom, projectleider in zorg en welzijn, 06 30900891, [email protected] Im Koomans, Consultant Culturele Diversiteit & Zorg, 06 50416651, www.kimjungim.nl

45BIJLAGEN

[Bijlage 2] Topiclijst individuele huisbezoeken

UIt Stem van de oudere migrant

1 Gezondheid1.1 Gezondheidsproblemen

2 Zorg2.1 Gebruik voorzieningen voor zorg2.2 Ervaringen met voorzieningen voor zorg

2.2.1 Knelpunten in de toegang tot voorzieningen voor zorg2.3 Factoren die gebruik van voorzieningen voor zorg beïnvloeden2.4 Wensen en behoeften aan voorzieningen voor zorg

3 Welzijn3.1 Gebruik voorzieningen voor welzijn3.2 Ervaringen met voorzieningen voor welzijn

3.2.1 Knelpunten in de toegang tot voorzieningen voor welzijn3.3 Factoren die gebruik van voorzieningen voor welzijn beïnvloeden3.4 Wensen en behoeften aan voorzieningen voor welzijn

4 Wonen4.1 Gebruik voorzieningen voor wonen4.2 Ervaringen met voorzieningen voor wonen

4.2.1 Knelpunten in de toegang tot voorzieningen voor wonen4.3 Factoren die gebruik van voorzieningen voor wonen beïnvloeden4.4 Wensen en behoeften aan voorzieningen voor wonen

5 Inkomen5.1 Gebruik voorzieningen voor inkomen5.2 Ervaringen met voorzieningen voor inkomen

5.2.1 Knelpunten in de toegang tot voorzieningen voor inkomen5.3 Factoren die gebruik van voorzieningen voor inkomen beïnvloeden5.4 Wensen en behoeften aan voorzieningen voor inkomen

6 Overige


Wie zorgt voor oudere migranten?

WIE

ZO

RG

T V

OO

R O

UD

ER

E M

IGR

AN

TE

N?

PH

AR

OS

- UM

CU

/NU

ZO

- AM

C

De rol van mantelzorgers, sleutel figuren, professionals, gemeenten en ouderen zelf


Deze publicatie is gebaseerd op de resultaten uit twee projecten van het Nationaal Programma Ouderenzorg:

De kwetsbare oudere van allochtone herkomst op de juiste wegnaar voorzieningen voor zorg en welzijn: een probleemanalyseAMC, Afdeling Sociale Geneeskunde.Projectteam: drs. Doenja Rosenmöller, dr. Mirjam Fransen,dr. Jeanine Suurmond, dr. Majda Lamkaddem, prof. dr. Marie-Louise Essink-Bot.

De stem van de oudere migrantUMCU - NUZO: Netwerk Utrecht Zorg Ouderen.Projectteam: drs. Ilona Verhagen, dr. Bas Steunenberg, prof. dr. Niek de Wit, dr. Wynand Ros. Training en intervisie door (voormalig) Alleato.Adviseur ouderenperspectief: Freddy May, NOOM.

Financier van beide projecten: ZonMw; Nationaal ProgrammaOuderenzorg.

De eerste generatie migranten in Nederland wordt nu ouderen daarmee neemt ook de behoefte toe aan zorg en onder-steuning. De aansluiting tussen zorgen welzijnsvoor -zieningen enerzijds en oudere migranten anderzijds is echterniet optimaal. In deze publicatie getiteld Wie zorgt voor ouderemigranten? staan twee projecten centraal rond de zorg vooroudere migranten. In het eerste project onderzocht het Amsterdams MedischCentrum (AMC) de toegankelijkheid en het gebruik van zorgen welzijnsvoorzieningen door migrantenouderen metfunctionele beperkingen, eenzaamheid en depressieve klachten. In het tweede project evalueerde het UniversitairMedisch Centrum Utrecht (UMCU) of getrainde sleutelfigurenmet een migrantenachtergrond erin zijn geslaagd om eenbrug te slaan tussen oudere migranten en zorg- enwelzijnsvoor zieningen.

De resultaten van deze projecten, zoals gebundeld in deze publicatie, laten zien dat de inzet van sleutelfiguren leidt toteen efficiënter gebruik van zorg door oudere migranten. Voorgemeenten en zorgaanbieders kunnen sleutelfiguren een rolspelen bij verbeterprojecten van de zorg die zij samen met oudere migranten initiëren. Dit leidt tevens tot minder eenzaamheid bij en meer participatie van oudere migranten.

Wie zorgt voor oudere migranten? - Pharos · 2019-01-07 · Colofon Wie zorgt voor oudere...

Documents

Transcript of Wie zorgt voor oudere migranten? - Pharos · 2019-01-07 · Colofon Wie zorgt voor oudere...