Wie bestuurt de gemeente? 1

Wie bestuurtde gemeente?

2

Wat doet de gemeente?De gemeente heeft heel veel verschil-lende taken. De gemeente beslist waarhuizen mogen worden gebouwd en watvoor soort huizen dat moeten zijn. Zemaakt hierover afspraken met woning -corporaties of projectontwikkelaars. Degemeente moet het verkeer regelen:zij bepaalt waar fietspaden, wegen enverkeerslichten komen. De gemeente

geeft vergunningen aan horecabedrijven.Ook heeft de gemeente taken op hetgebied van werk en inkomen, onderwijsen milieu. Een omvangrijk werkterreinvoor gemeenten is zorg, welzijn en volks-gezondheid. Zo moet de gemeente de Wetmaatschappelijke ondersteuning (Wmo)uitvoeren en de jeugdzorg coördineren.Het is een taak van de gemeente omasielzoekers met een verblijfsvergunning

De gemeente – iedereen heeft er op een of andere manier mee temaken. Zo zorgt de gemeente ervoor dat uw huishoudelijk afvalwordt opgehaald en dat er wegen en fietspaden worden aangelegd.Bij de gemeente haalt u uw paspoort of rijbewijs. En de gemeentestuurt u elk jaar een aanslag voor de gemeentelijke belastingenen heffingen.

Wie bestuurt de gemeente? 3

raad controleert. Bijvoorbeeld: op voor-stel van het college besluit de gemeente-raad dat er nieuwe wegen en fietspadenmoeten komen. De raad stelt hiervoorgeld beschikbaar. Het college gaat vervol-gens het plan uitvoeren: het moet ervoorzorgen dat de wegen en fietspaden er ookecht komen. Daarvoor maakt het collegeafspraken met een wegenbouwer. De raadcontroleert ten slotte of de wegen enfietspaden aan de gestelde eisen voldoenen of het geld op een goede manieris uitgegeven.

VerkiezingenEens in de vier jaar zijn er verkiezingenvoor de gemeenteraad. Dan kiest u deraadsleden die (meestal) namens de poli-tieke partijen in de gemeenteraad zittingzullen nemen. U mag stemmen als u acht-tien jaar of ouder bent en de Nederlandsenationaliteit heeft. Als u de Nederlandsenationaliteit niet bezit, dan mag u stem -men als u langer dan vijf jaar in Neder-land woont met een geldige verblijfs - vergunning. Ook burgers uit de lidstatenvan de Europese Unie (EU) die in Neder-

te huisvesten. Op veel van deze gebiedenvoert de gemeente vooral landelijkewetten uit. Verder zorgt de gemeentevoor de openbare bibliotheek en geeftzij subsidie aan sportclubs en cultureleinstellingen. De gemeente geeft allerleiofficiële documenten uit, zoals een rij -bewijs, identiteitskaart of paspoort.In sommige gevallen moet de gemeentetoezicht houden, bijvoorbeeld op dekwaliteit van de kinderopvang en de naleving van de Leerplichtwet. Om alletaken goed uit te voeren, werken veelgemeenten met elkaar samen.

Besturen en controlerenElke gemeente in Nederland heeft eengemeenteraad en een college van burge-meester en wethouders (B en W). Degemeenteraad heeft drie belangrijketaken:n de grote lijnen vaststellen voor het

beleid van de gemeente;n controleren of het college van B en W

zijn taken goed uitvoert;n de inwoners van de gemeente verte-

genwoordigen.Het aantal raadsleden in een gemeentewordt bepaald door het aantal inwoners.Een gemeente met ruim 20.000 inwonersheeft er 19. De grootste gemeentenhebben er 45.

Het bestuur van de gemeente ligt inhanden van het college van burgemeesteren wethouders (B en W). Het college voerthet beleid uit dat door de raad is vast -gesteld. Kortom: het college bestuurt, de

4

land wonen, mogen hun stem uitbrengenbij de gemeenteraadsverkiezingen.Voor beide groepen burgers geldt natuur-lijk ook dat ze achttien jaar of oudermoeten zijn.

PartijenAan de gemeenteraadsverkiezingen doenmeestal veel politieke partijen mee. Opde eerste plaats zijn dat plaatselijke afde-lingen van landelijke partijen. Dat zijnbijvoorbeeld het CDA, de PvdA, de VVD,GroenLinks of de ChristenUnie. Maar inveel gemeenten doen ook plaatselijkepartijen mee. Hierin komen vaak dewoorden Gemeentebelangen of Lijst voor.

Welke Partij moet u kiezen?Hoe weet u nu op welke partij u moetstemmen? U kunt een partij kiezen diehet landelijk goed doet. Maar u kunt ookop een partij stemmen die de afgelopenjaren veel heeft gedaan in de gemeente.En bent u het eens met wat de partij dekomende vier jaren wil doen? De plannenvan de verschillende partijen staan inhun verkiezingsprogramma’s. Die kunt ubij de partij aanvragen. De meeste plaat-selijke partijen of afdelingen van lande-lijke partijen hebben een website. Ookdaarop kunt u veel informatie vinden.

stemBureauOm uw stem uit te brengen, moet u naarhet stembureau. Enkele weken voor deverkiezingen heeft u daartoe een zogeheten stempas van de gemeenteontvangen. Als u gaat stemmen, moet u

zich wel legitimeren; u moet dus uw identiteitskaart, paspoort of rijbewijsmeenemen. De stembureaus zijn meestalvan 7.30 tot 21.00 uur geopend.In elk stembureau zorgen drie personenvoor een goede gang van zaken. Daarkrijgt u een stembiljet. Op het stembiljettreft u alle politieke partijen en daar-onder hun kandidaten aan. Met een roodpotlood kiest u tegelijkertijd een partijen een kandidaat. Dat hoeft niet degenete zijn die bovenaan de lijst staat (delijsttrekker). U kunt ook stemmen opiemand die lager op de lijst staat.Bijvoorbeeld omdat u op een vrouw ofiemand uit uw eigen buurt wilt stemmen.

Wie bestuurt de gemeente? 5

de VerkiezingsuitslagNa de verkiezingen weten we hoeveelstemmen elke partij heeft gekregen. Ditaantal bepaalt hoeveel raadsleden eenpartij in de gemeenteraad krijgt. Raads-leden van dezelfde politieke partijvormen een fractie. De belangrijkstewoordvoerder van een fractie is de frac-tievoorzitter.

Wat doet een raadslid?Raadsleden vergaderen, lezen stukken,beantwoorden post en e-mail en praten(veel) met inwoners van de gemeente.Zo blijven ze goed op de hoogte van water speelt. Vaak verdiepen ze zich in eenpaar onderwerpen, bijvoorbeeld veilig-heid of welzijn. Voor die onderwerpenzitten ze dan in een raadscommissie.In zo’n commissie zitten raadsleden vanverschillende politieke partijen.

Ze bespreken voorstellen op hun gebieden adviseren de gemeenteraad daarover.Verschillende gemeenten hebben deraadscommissies afgeschaft en sprekenop andere manieren over het beleid.Naast hun raadswerk hebben raadsledenvaak een gewone baan. Voor hun werkkrijgen raadsleden een vergoeding.

WethoudersNa de verkiezingen wordt er onderhan-deld over de vraag welke partijen dewethouders mogen leveren. Indien eenwethouder uit de gemeenteraad wordtgekozen, is hij zijn plaats in de raad kwijt.Je kunt namelijk niet tegelijkertijdwethouder en gemeenteraadslid zijn.Er mogen ook wethouders van buitende raad worden benoemd. Verschillendepartijen die samen een meerderheidvormen in de raad spreken onderling af

6

wie er in het college van B en W gaanzitten en welk programma ze gaanuitvoeren. Het wethouderschap is eenbetaalde baan. Iedere wethouder heeftbepaalde onderwerpen waar hij zich meebezighoudt. Dat noemen we een porte-feuille.

de BurgemeesterDe burgemeester van een gemeente isvoorzitter van het college van B en W envoorzitter van de gemeenteraad. In hetcollege van B en W mag de burgemeestermeestemmen over besluiten, in de raadniet. Een burgemeester wordt benoemddoor de regering, maar de gemeenteraadheeft de regering wel laten weten wiemen graag als burgemeester wil hebben.De burgemeester is verantwoordelijkvoor de openbare orde en veiligheid inde gemeente. Daarnaast is hij hoofd vande brandweer.

de amBtenarenIedereen die in dienst is bij de gemeente,is ambtenaar. Bijvoorbeeld de mede-werker bij wie u uw paspoort ophaalt endegene die controleert of er geen afval opstraat wordt gedumpt. Andere ambte-naren zijn beleidsambtenaren: zij hebbenspecifieke kennis op bepaalde terreinenen leveren de wethouders allerlei gege-vens voor het beleid van de gemeente.De hoogste ambtenaar is de gemeente -secretaris. Hij zit bij alle ver gaderingenvan het college van b. en w.Gemeenteraadsleden krijgen onder -steuning in hun werk van een griffier.

De griffier bereidt de vergaderingen vande raad voor.Veel diensten levert de gemeente nietmeer zelf: de stratenmaker en de medewerker van de reinigingsdienstzijn meestal geen ambtenaren meer,maar werknemers in dienst van parti -culiere bedrijven die in opdracht vande gemeente werken.

hoe komt de gemeente aanhaar geld?Om al het werk uit te voeren, heeftde gemeente geld nodig. Ongeveer60 procent krijgt ze van het Rijk. De reste-rende 40 procent is afkomstig van deeigen inwoners. Huizenbezitters betalenbijvoorbeeld onroerendezaak belasting.Alle inwoners krijgen een aanslag voorde riool- en reinigings heffing. Ook betaaltu parkeerbelasting of leges voor eenpaspoort, rijbewijs of vergunning.Gemeenten hebben ook inkomsten uit deverkoop van grond, rente of dividend opaandelen.

Wie bestuurt de gemeente? 7

de Plaats Van de gemeenteDe gemeente kan niet over alles zelfbeslissen. Veel zaken regelt de provincieof het Rijk. De gemeente moet bijvoor-beeld een aantal landelijke wettenuitvoeren. En plannen voor grote nieuwewoonwijken moeten samen met het Rijken de provincie worden gemaakt. Ookmoet de provincie de jaarlijkse begroting(de geplande inkomsten en uitgaven) ende jaarrekening (de werkelijke inkomstenen uitgaven) van de gemeente goed-keuren. Ten slotte moet de gemeente inhaar beleid altijd rekening houden metEuropese regels.

hoe Wordt u actief?U kunt gaan stemmen op een politiekepartij die het volgens u het beste heeftgedaan en ook goed aansluit bij uw eigenopvattingen. Verder kunt u naar eenraadsvergadering of een commissie -vergadering gaan om te horen wat erwordt besproken. Deze vergaderingenzijn namelijk openbaar. Het is vaak moge-lijk om als inwoner van de gemeente ietste zeggen voordat de vergadering begint.U moet dat wel aanvragen bij de griffiervan de gemeenteraad. In de plaatselijkekrant of op de website kunt u lezen water op de agenda staat.Verder kunt u een e-mail sturen over eenbepaald probleem aan een wet houder ofeen raadslid. U kunt ook naar hetspreekuur van een wethouder gaan ofeen raadslid op straat aanspreken.Dikwijls kunt u uw mening geven op eeninspraakavond of een hoorzitting.

Meestal gaat het dan om grotere plannen,bijvoorbeeld over wegen- of woningbouw.Er zijn gemeenten die hun burgers vanafhet begin betrekken bij het maken vanplannen, bijvoorbeeld bij de herinrich-ting van een plein. Bovendien hebbenburgers de mogelijkheid om onder-werpen op de agenda van de gemeente-raad te plaatsen. Dat noemen we hetburgerinitiatief. Er zijn ook gemeentenwaar over belangrijke onderwerpen eenreferendum (volksraadpleging) wordtgehouden. U kunt dan uw stem uitbren -gen over de plannen van de gemeente,bijvoorbeeld over de bouw van eenschouwburg of een winkelcentrum. Hetinternet biedt ook mogelijkheden om metde gemeente in contact te komen. Kijkt ueens op de website van uw gemeente.

ProDemos legt uit wat de spelregels zijn vande democratie en rechtsstaat en laat zien watje zelf kunt doen om invloed uit te oefenen – inde gemeente, de provincie, het land en Europa.

ProDemosHofweg 1H2511 AA Den Haag

(070) 757 02 00info@prodemos.nlwww.prodemos.nl

BegriPPenAmbtenaar werknemer in

dienst van de gemeente.Begroting plan voor alle

inkomsten en uitgaven voorhet komende jaar.

Burgemeester voorzitter vanhet college van B en W envan de gemeenteraad.

Burgerinitiatief het recht vanburgers om een onderwerpop de agenda van degemeenteraad te plaatsen.

College van B en W collegevan burgemeesters enwethouders, het bestuurvan de gemeente.

Fractie alle raadsleden vanéén politieke partij.

Gemeenteraad alle gemeente-raadsleden bij elkaar.De gemeenteraad contro-leert of het college van B enW zijn bestuurlijke takengoed uitvoert.

Griffier ambtenaar die degemeenteraad ondersteuntin zijn werkzaamheden.

Hoorzitting bijeenkomstwaarop de gemeente infor-matie geeft en de burgershun mening kunnen gevenover een bepaald plan.

Jaarrekening de werkelijkeinkomsten en uitgaven vanhet afgelopen jaar.

Politieke partij verenigingvan mensen die overallerlei politieke onder-werpen ongeveerhetzelfde denken.

Raadscommissie groep raads-leden uit verschillendepartijen. Zij besprekenonderwerpen op éénbepaald gebied, bijvoor-beeld welzijn.

Referendum volksstemmingover een (voor genomen)besluit.

Verkiezingsprogramma stukwaarin de plannen van eenpolitieke partij voor dekomende vier jaar staan.

Wethouder lid van hetcollege van b. en w.

TekstProDemos – Huis voor democratie en rechtsstaat

VormgevingPuntspatie [bno], Amsterdam

DrukTen Brink, Meppel

FotografieGemeente Eindhoven, Nationale Beeldbank, ProDemos

September 2016