ACTUALITEIT

Wettelijke rente en woekerrente

Banklogica: geld vragen voor het feit dat je niet genoeg geld op je rekeninghebt staan

Mr. dr. J. Sybesma*

1. Introductie

Rente is simpel gesteld ‘de vergoeding die iemandontvangt voor het uitlenen van zijn of haar geld’.1

Een synoniem van rente is interest. De grondslagvoor de hoogte van de in rekening te brengen renteis voor een deel gelegen in inflatiecompensatie(waarmee de geldontwaarding in de tijd wordtgecompenseerd), voor een deel in risicopremie (hetrisico dat de lener het geleende geld niet kan terug-betalen), en voor een deel in dienstverlening (nietsvoor niets). Er worden in de financieel-economischewereld vele vormen van rente gebruikt: reële rente,korte en lange rente, vaste en variabele rente, ‘rente-swap’ et cetera.

In dit artikel wordt echter slechts stilgestaan bijenige juridische aspecten inzake een tweetal rentesnaar het recht van Curaçao. In beginsel wijkt dit nietveel af van hetgeen geldt voor de rechtsstelsels vanAruba en Sint Maarten. De BES-eilanden, alhoewelvallend onder het Koninkrijksdeel Nederland, vol-gen in dezen ook nog steeds het wettelijke systeem

* Mr. dr. J. Sybesma is legal advisor CBCS, lid van deRvA en bijzonder rechter in ambtenaren- en socialezaken.

1 Wikipedia: <http:// nl. wikipedia. org/ wiki/ Rente>.2 Zie hiervoor bijvoorbeeld het Besluit van 30 januari

2012 tot wijziging van het Besluit wettelijke renteBES. Artikel 1 van dit besluit stelt dat de wettelijkerente, bedoeld in artikel 120 van Boek 6 van het Bur-gerlijk Wetboek BES, gelijk is aan de beleningsrentedie door de Centrale Bank van Curaçao en Sint Maar-ten laatstelijk is vastgesteld.

van Curaçao.2 Aan de orde komen de wettelijkerente en de woekerrente.

2. Wettelijke rente

Artikel 6:120 BW bepaalt dat de wettelijke rente bijlandsbesluit, houdende algemene maatregelen,wordt vastgesteld. Het bepaalt ook dat de wettelijkerente die loopt op het tijdstip van inwerkingtredingvan een nieuwe bij zulk een landsbesluit vastge-stelde rentevoet, met ingang van dat tijdstip volgensde nieuwe rentevoet wordt berekend. De wettelijkerente is nader geregeld in het Landsbesluit, hou-dende algemene maatregelen, van de 15de decem-ber 2000 ter uitvoering van het eerdergenoemdeartikel 6:120 BW (oorspronkelijk: P.B. 2000, nr. 162;nu: 3 mei 2013, AB 2013, GT nr. 561). Dit landsbe-sluit bepaalt dat de wettelijke rente, bedoeld in arti-kel 6:120 BW, tweemaal per jaar wordt bepaald. Metingang van 1 januari tot en met 30 juni van iederjaar wordt de hoogte van de wettelijke rente uitge-drukt in het percentage gelijk aan dat van de bele-ningsrente, zoals vastgesteld door de directie van deCentrale Bank van Curaçao en Sint Maarten (voor-heen de Bank van de Nederlandse Antillen) op1 december van het voorgaande jaar, vermeerderdmet twee. Met ingang van 1 juli tot en met31 december van ieder jaar wordt de hoogte van dewettelijke rente uitgedrukt in het percentage gelijkaan dat van de beleningsrente, zoals vastgestelddoor de hiervoor bedoelde directie op 1 juni van hetlopende jaar vermeerderd met twee. Indien op1 december of 1 juni van enig jaar de beleningsrente

102 doi: 10.5553/CJB/221132662015004002004 - Caribisch Juristenblad 2015 (4) 2

Dit artikel uit Caribisch Juristenblad is gepubliceerd door Boom juridisch en is bestemd voor anonieme bezoeker

Wettelijke rente en woekerrente

als hiervoor bedoeld niet wordt vastgesteld, wordtin plaats daarvan als uitgangspunt genomen hetpercentage, zoals dit luidt op de eerstvolgende dagna 1 december, onderscheidenlijk 1 juni, waarop debeleningsrente wel wordt vastgesteld.

Op de website van de Centrale Bank van Curaçao enSint Maarten3 is een historisch overzicht te vindenvan de tweejaarlijkse berekening van de wettelijkerente die terugloopt tot 1987. Al sinds de tweedehelft van 2009 bedraagt de wettelijke rente een con-stante 3%. Even voor de duidelijkheid: de belenings-rente is het rentetarief waartegen banken bij de Cen-trale Bank tegen onderpand kredieten kunnen krij-gen met een vastgestelde looptijd.

3. Woekerrente

Wikipedia vermeldt dat een woekeraar iemand is diegeld uitleent aan een ander en daarvoor een abnor-male, onredelijk hoge rente, woekerrente, terug-vraagt. Vaak verkeren de mensen die van woeke-raars lenen in financiële nood en hebben ze snelgeld nodig. Woekeraars kunnen een onredelijk hogerente rekenen in situaties waarin de ontvanger vande lening geen keus heeft, of geen zicht heeft opeventuele mogelijkheden om tegen een lagere rentete lenen. Woekeraars maken daar gebruik van. Hogerente kan gerechtvaardigd zijn wanneer het risicogroot is dat de lener niet zal kunnen terugbetalen.Het niet kunnen terugbetalen wordt echter ook ver-oorzaakt door een te hoge rente. De lening lenigtweliswaar de directe financiële nood, maar leidt erdoor de hoge rentepercentages onvermijdelijk toedat de lener uiteindelijk opnieuw in de problemenkomt. In het ergste geval groeit de schuld doorrente-op-rente sneller dan de terugbetalingen enblijft de lener afhankelijk van zijn schuldeiser. In deextreemste gevallen is dit ook de bedoeling van deschuldeiser, zodat hij uiteindelijk zich de bezittin-gen van de schuldenaar kan toe-eigenen of de schul-denaar zelfs als moderne slaaf kan uitbuiten.

3 <http:// www. centralbank. an/ tables/ 400. pdf>.

Al in de Bijbel zijn citaten te vinden die mogelijkrefereren aan woekeraars (Johannes 2, 13-22):

‘Kort voor Pesach, het Joodse paasfeest, reisdeJezus naar Jeruzalem (13). Daar trof hij op hettempelplein de handelaars in runderen, scha-pen en duiven aan, en de geldwisselaars diedaar altijd zaten (14). Hij maakte een zweep vantouw en joeg ze allemaal de tempel uit, met hunschapen en runderen. Hij smeet het geld van dewisselaars op de grond, gooide hun tafelsomver (15).’

Maar wanneer kan gesproken worden van woeker-rente? Wanneer gaat een legitieme rente over in ille-gale woekerrente? Duidelijk is dat partijen con-tractsvrijheid genieten en in het kader van eenleningsovereenkomst in beginsel zelf mogen bepa-len wat de hoogte is van de rente die op de leningmoet worden terugbetaald. Uiteraard kan men zichafvragen of partijen wel gelijkwaardig zijn bij de tot-standkoming van de leningsovereenkomst. Immers,vaak is het water de lener reeds tot aan de lippengestegen door allerlei schulden die afgelost moetenworden en omdat de lener nergens anders tegen eenlagere rente kan lenen. De woekeraar maakt hierslinks gebruik van, waarmee een vicieuze cirkelgecreëerd wordt waar de inlener niet gemakkelijkuitkomt. Toch is enige nuancering op zijn plaats. Zovoorziet de geldschieter, vooral in tijden van econo-mische nood, in een behoefte, vooral bij de kleineman die altijd krap bij kas zit. Stel: je hebt urgent500 gulden nodig en je kunt die lening over eenweek, wanneer je salaris wordt uitbetaald, aflossen.Ook het bedrag van 25 gulden als kosten voor delening, is in relatie tot de noodzaak van de lening,voor de lener aanvaardbaar. Rekent men echter dekosten van deze lening na over een periode van eenjaar dan betekent de 25 gulden per week omgere-kend een rente van 260%!

Als we de wet erbij halen, dan zien we dat deze hetbegrip woekerrente niet kent, maar wel artikel 3:40BW, dat bepaalt dat een overeenkomst (in dit gevaleen leningsovereenkomst met renteafspraak) niet in

Caribisch Juristenblad 2015 (4) 2 - doi:10.5553/CJB/221132662015004002004 103

Dit artikel uit Caribisch Juristenblad is gepubliceerd door Boom juridisch en is bestemd voor anonieme bezoeker

Mr. dr. J. Sybesma

strijd mag komen met een dwingende wetsbepaling,de openbare orde of de goede zeden.

In Nederland is het volgende wettelijk geregeld. Kre-dietverstrekkers zijn tot een bepaalde hoogte vrijom zelf het rentepercentage voor een lening tebepalen. Het enige waar ze rekening mee moetenhouden, is dat het rentepercentage niet hoger ligtdan het zogenaamde maximale rentepercentage.Voor het bepalen van het maximale rentepercentage

heeft de centrale overheid regels opgesteld.4 Debelangrijkste regel luidt als volgt: ‘De maximalerente is de per wet vastgestelde rentevoet vermeer-derd met de wettelijke rente.’

De in deze regel bedoelde rentevoet is het stan-daardrentetarief dat in de wet is opgenomen. Ditstaat vast op 12% en verandert nooit. De wettelijkerente kan daarentegen wel variëren. Voor 2014 is dewettelijke rente vastgesteld op 3%. Het maximale ren-

4 <http:// www. rijksoverheid. nl/ onderwerpen/bescherming -van -consumenten/ vraag -en -antwoord/wat -is -kredietvergoeding -en -wat -is -het -maximale -kredietvergoedingspercentage. html>.

Foto: <http:// renevanmaarsseveen. nl/ wp -content/ uploads/ 2012/ 03/ jezus_ woekeraars. gif>.

104 doi: 10.5553/CJB/221132662015004002004 - Caribisch Juristenblad 2015 (4) 2

Dit artikel uit Caribisch Juristenblad is gepubliceerd door Boom juridisch en is bestemd voor anonieme bezoeker

Wettelijke rente en woekerrente

tepercentage voor een lening bedraagt derhalve 15%. Hetvoornoemde maximale rentepercentage geldt voorde volgende leenvormen: persoonlijke lening, door-lopend krediet, schulden door creditcard, kopen opafbetaling, rood staan en minikrediet.

Daar waar geen dwingend recht bestaat met betrek-king tot de maximale rente, zoals in Curaçao, zalteruggevallen moeten worden op mogelijke strijdmet de openbare orde of de goede zeden. En datwordt door de rechter bepaald.

4. Uitspraken Hof en Gerecht in EersteAanleg

In een uitspraak van het Gemeenschappelijk Hofvan Justitie van de Nederlandse Antillen en Aruba,5

gewezen in kort geding, overweegt het Hof het vol-gende:

‘De derde grief betreft de door appellantegehanteerde rente van twee procent per maand.Het Hof stelt voorop dat partijen in beginselvrij zijn overeen te komen welke rente over hetgeleende bedrag verschuldigd zal zijn. Die vrij-heid is echter begrensd. Naar het oordeel vanhet Hof is bedoelde grens in het onderhavigegeval overschreden. De overeenkomst van par-tijen zoals deze is neergelegd in de schuldbe-kentenis is naar het oordeel van het Hof instrijd met de goede zeden. Voldoende aanne-melijk is dat de bodemrechter te zijner tijd tothet oordeel zal komen dat een rente van 18procent per jaar ofwel 1,5 procent per maandtussen partijen zal hebben te gelden.’

In een tweede uitspraak van het GemeenschappelijkHof van Justitie van de Nederlandse Antillen enAruba,6 gewezen in kort geding, wordt op preciesdezelfde wijze overwogen: ‘De eerste grief betreft de

5 GHvJNAA 25 mei 1999, ECLI:NL:OGHNAA:1999:AD3334, NJ 1999/703 (Banco di Caribe/Casiana).

6 GHvJNAA 25 mei 1999, zaaknummer H.639/98(Diner’s Club International/Domitilia), niet gepubliceerd.

door appellante gehanteerde rente van twee procentper maand (…) idem.’

Deze twee uitspraken van het Hof, die nog wel inkort geding zijn gewezen en dus slechts voors-handse oordelen bevatten, hebben een grote rich-tinggevende werking gehad op de rechtspraak vanhet Gerecht in Eerste Aanleg van Curaçao. Ditgerecht verwijst namelijk steeds naar een van dezeHof-uitspraken.7 Als voorbeeld volgen de overwe-gingen in een willekeurig vonnis hierover.8

‘1.1 [verweerder] doet daarmee kennelijk eenberoep op het bepaalde in artikel 3:40 BWNAen betoogt dat de hierboven geciteerde bepa-ling in de overeenkomst van geldlening nietig isomdat de inhoud of strekking daarvan in strijdis met de goede zeden of openbare orde. Datberoep slaagt.1.2 Volgens vaste rechtspraak van het Gemeen-schappelijk Hof van Justitie is een vergoedingvoor het lenen van geld van meer dan 18% perjaar in strijd met de goede zeden.1.3 Dat is niet anders voor clausules als debovenstaande die meebrengen dat voor 6dagen een “transaction fee” verschuldigd is vanUS$ 70 op een hoofdsom van US$ 630,-- watneerkomt op 70/630 x 100 = 11,11 %.9

1.4 Daarenboven kan het Gerecht ook nietanders dan in strijd met de goede zeden achteneen clausule die een “renewal fee” van 10% perweek of wel 520% per jaar in rekening brengtals te laat wordt betaald.1.5 Het gerecht kan deze “transaction fee” en“renewal fee” dan ook niet anders aanmerkendan als nietig. Voor conversie is onvoldoendegesteld.’

7 Diverse GEA-uitspraken spreken, mogelijk tenonrechte, van ‘vaste rechtspraak van het Hof’.

8 GEA Curaçao 26 mei 2009, behorend bij G. nr. 8 van2008, niet gepubliceerd.

9 Op jaarbasis is dat 11,11/ 6 x 365 = 675,86%.

Caribisch Juristenblad 2015 (4) 2 - doi:10.5553/CJB/221132662015004002004 105

Dit artikel uit Caribisch Juristenblad is gepubliceerd door Boom juridisch en is bestemd voor anonieme bezoeker

Mr. dr. J. Sybesma

Het Gerecht in Eerste Aanleg van Aruba10 houdt ineen uitspraak van 2014 inzake de beoordeling vande vraag of een pandjeshuis onder toezicht van deCentrale Bank van Aruba behoort te vallen, hier ooknog steeds aan vast:

‘Ten overvloede wordt het volgende nog voors-hands overwogen. Vast staat dat binnen de acti-viteit de klant bij terugkoop van de door hemaan El Triunfo verkochte roerende zaak hetvoor die verkoop ontvangen bedrag vermeer-derd met 0,5% rente per dag dat de zaak wasverkocht en overgedragen aan El Triunfo dientte betalen aan El Triunfo. In dat licht heeft CBAonbestreden en juist gesteld dat dit de factoneerkomt op een jaarlijks rentepercentage van182,5%, terwijl binnen de Arubaanse rechts-orde het rechterlijk aanvaarde maximale jaar-lijkse rentepercentage 18% bedraagt. Het reke-nen (lees tevens: het overeenkomen) van eendergelijke hoge rente kwalificeert het Gerechtzonder meer als woekeren. Hoewel (bedrijvenals) El Triunfo met bedoelde verboden activiteitwellicht voorziet (of voorzien) in een bepaaldemaatschappelijke behoefte, is in dat verbandingrijpen door de daartoe bevoegde toezicht-houder – oftewel de CBA – absoluut gebodenen gerechtvaardigd, al dan niet door gebruik-making van zijn onder 2.4 omschreven wette-lijke bevoegdheid om aan een mogelijke aan ElTriunfo te verlenen ontheffing geëigendebeperkingen te stellen en/of voorschriften envoorwaarden te verbinden.’

5. Bemoeienissen van de Centrale Bank vanCuraçao en Sint Maarten

De Centrale Bank van Curaçao en Sint Maartenoverweegt richtlijnen uit te geven over de te hante-

10 Gerecht in Eerste Aanleg van Aruba 23 april 2014,ECLI:NL:OGEAA:2014:17.

ren maximaal aanvaardbare rente.11 Niet alleenwordt een eenduidige formule voor het berekenenvan de jaarlijkse rente (APR) opgelegd, maar ookwordt iedere kredietverlener erover geïnformeerdwat de rente maximaal mag zijn. Gedacht wordt aaneen maximale rente van 27% per jaar, welk percen-tage geleidelijk nog iets zal worden teruggebracht.Ook is het de bedoeling dat rekening wordt gehou-den met microkredieten die aangegaan worden vooreen korte periode. De verschaffers hiervan behoe-ven vooralsnog niet te voldoen aan het opgelegdemaximale rentepercentage. Onderzoek heeft name-lijk uitgewezen dat heel veel kortlopende overbrug-gingskredieten worden verstrekt waarbij de in reke-ning gebrachte rente omgerekend op jaarbasis veelhoger is dan het vastgestelde maximum. Dezemicrokredieten voorzien in een grote behoefte. Dezorg bestaat verder dat een verplichte maximeringvan het rentepercentage de activiteiten van dit soortkredietverschaffers de illegaliteit induwen.

Het voorgaande werpt wel een interessante vraagop. Immers, het gevolg van de instelling door deCentrale Bank van een maximumpercentage van,zeg maar, 27% zal zijn dat de rechter dit maximumals toetsingskader zal hanteren. Echter, nu krediet-verleners van microkredieten voor korte periodesuitgesloten zijn van dit maximum zal het Gerechtwellicht geneigd zijn terug te grijpen op zijn eigenjurisprudentie, waarbij het maximale percentagelager is (18%) dan de Centrale Bank hanteert (27%).Daarmee krijg je dat de uitzondering die de CentraleBank voor deze groep hanteert, averechts werkt.

6. Het islamitisch verbod op rente12

Sta me toe een zijpad te bewandelen en enige aan-dacht te besteden aan islamitisch bankieren. Deislam staat toe dat kapitaal door handel vergrootwordt. Maar tegelijkertijd blokkeert de islam de weg

11 (Draft) Provisions on the Disclosure of Pricing Infor-mation on Consumer Credit (Annual Percentage Rate[APR] – Provisions).

12 <http:// wetenschap. islaamkennis. nl/ 643/ riba -woekerrente -3/ >.

106 doi: 10.5553/CJB/221132662015004002004 - Caribisch Juristenblad 2015 (4) 2

Dit artikel uit Caribisch Juristenblad is gepubliceerd door Boom juridisch en is bestemd voor anonieme bezoeker

Wettelijke rente en woekerrente

voor iemand die zijn kapitaal wil vergroten doorgeld uit te lenen op basis van woeker of rente. Of hetnou om een hoog of laag percentage gaat; dat maaktin de islam niks uit. De profeet heeft namelijkgezegd: ‘Allah, de verhevene zegt: oh jullie die gelo-ven, vrees Allah en geeft op wat er van (het vragenvan) rente overblijft, als jullie gelovigen zijn. Enwanneer jullie dit niet doen, weest op de hoogte vande oorlog van Allah en zijn Boodschapper [2:279].’

Het strenge verbod op rente in de islam komt voortuit een diepgaande zorg voor het morele, sociale eneconomische welzijn van de mensheid. De volgenderedenen worden hiertoe aangevoerd. Allereerstbetekent het nemen van rente niets anders dan hetzich toe-eigenen van de eigendommen van eenander, zonder hem daar iets voor in ruil te geven.Eigendom is onschendbaar. ‘Iemands eigendom iszo heilig als zijn bloed. Dit betekent dat het wegne-men van zijn eigendom zonder hem daarvoor iets inde plaats te geven haram13 is.’ Ten tweede weer-houdt de afhankelijkheid van rente mensen ervanom te werken voor hun geld. Het werk zal in ach-ting dalen en men zal zich de moeite willen bespa-ren om bijvoorbeeld een eigen zaak te leiden. Even-min zal men zijn geld aan de risico’s van handel ofindustrie willen blootstellen. Dit leidt op zijn beurttot vermindering van voordeel bij mensen, terwijlde wereldhandel niet door kan gaan zonder indus-trie en handel. Ten derde ontmoedigt het toestaanvan rente de mensen om, zoals de islam vereist,goed voor de ander te zijn. Ten slotte is degene diegeld uitleent, zeer waarschijnlijk rijk en de lenerarm. Als rente geoorloofd zou zijn, dan zouden derijken de armen uitbuiten. Kortom, dit betekent datin een samenleving waar rente toegestaan is, de ster-keren voordeel zullen trekken uit het lijden van dearmen.

13 Halal (Arabisch: حلال: rein, toegestaan) is een islamiti-sche term waarmee wordt aangegeven wat voor mos-lims toegestaan is. Het tegenovergestelde is in niet-juridische termen haram (Arabisch: حرام: onrein, ver-boden). Het gaat hierbij zowel om handelingen alsproducten. Uit: <http:// nl. wikipedia. org/ wiki / Halal_en_ haram>.

De gedachte is derhalve dat door rente uit de maat-schappij te bannen, de islam een samenleving pro-beert te creëren die gebaseerd is op eerlijkheid enrechtvaardigheid. Zo wordt het wel rechtvaardiggevonden om te delen in winst en verlies. In hetgeval van een lening is daarvan geen sprake, omdatdan een vooraf afgesproken bedrag wordt terug-geëist, ongeacht de uitkomst van de ondernemingvan de lener.

Geconcludeerd kan worden dat in zijn algemeen-heid woekerrente wereldwijd als strijdig met goedezeden wordt gezien. Waar de islam geldt, gaat menzelfs zover dat rente an sich als verderfelijk wordtgezien en derhalve is verboden. Wij gaan niet zover.Echter, een duidelijke notie van waar dan precies degrens ligt, lijkt nog niet te bestaan. Door vastleggingin een wettelijk voorschrift wordt in ieder geval dui-delijkheid geschapen.

Caribisch Juristenblad 2015 (4) 2 - doi:10.5553/CJB/221132662015004002004 107

Dit artikel uit Caribisch Juristenblad is gepubliceerd door Boom juridisch en is bestemd voor anonieme bezoeker