voor ondernemers in de Randstad

vno ncw

Niet zeurenin de Zuidvleugel

jaar

gan

g 7

• d

ecem

ber

201

1 •

nr 6

2 december 2011

inhoud

WEST.

vno ncw

WEST.

Colofon

Pictogrammen: Onderwijs en arbeidsmarkt Ruimte voor bedrijven Duurzaamheid Bereikbaarheid

wordt periodiekuitgegeven door VNO-NCWWest in samenwerking metMYbusinessmedia. VNO-NCW West is de regionalewerkgeversorganisatie voorNoord- en Zuid-Holland. Zebehartigt de belangen voorhet bedrijfsleven en biedt deaangesloten werkgevers eennetwerk.

VNO-NCW WestPostbus 930732509 AB Den HaagT 070 349 08 10E info@vno-ncwwest.nlwww.vno-ncwwest.nl

Info lidmaatschap:Erna VerschuurT 070 349 08 12E verschuur@vno-ncwwest.nl

UitgeefpartnerJudith VerbeekMYbusinessmediaPostbus 86433009 AP RotterdamT 010 289 40 75E j.verbeek@mybusinessmedia.nlwww.mybusinessmedia.nl

DrukDrukkerij Tesink, Zuthpen

HoofdredactieAnnemarie van OorschotVNO-NCW West

Teksten en eindredactieVNO-NCW WestMYbusinessmedia

BasisontwerpTwin Media bv, Culemborg

OpmaakDe Opmaakredactie, Doetinchem

Advertentie-exploitatieMYbusinessmediaLian GebhardtT 010-289 40 84E l.gebhardt@mybusinessmedia.nl

Coverfotomichelporro.com

06 12

1814

3december 2011 WEST.

opinie

feiten

In de media en politiek horen we voortdu-rend alarmerende berichten over de econo-mische situatie in Nederland. Daarbij lopen de emoties soms hoog op. Feiten daarente-gen zijn ver te zoeken. Of erger, kloppen niet. Het gevolg van alle negatieve berichten is dat ruim zestig procent van de burgers somber is gestemd over de toekomst van Nederland. Het consumentenvertrouwen is ver te zoeken, wat een economisch herstel in de weg zit. Toch maakt nog bijna niemand zich zorgen over de eigen financiële situatie. Dat strookt wél met de feiten. Ondanks de schommelin-gen in de economie is de leefsituatie de afgelopen tien jaar onafgebroken verbeterd. Van de landen van de Europese Unie heeft uitsluitend Luxemburg een hoger nationaal inkomen per hoofd van de bevolking. Daar-naast scoort Nederland het best op de zoge-naamde ‘misère-index’ (werkloosheid, inflatie en begrotingstekort). Een ander somber beeld klopt ook niet. We hoeven niet zo bang te zijn voor een terugval-lend aanbod van jongeren op de arbeids-markt. Vrouwen krijgen weer meer kinderen. Of neem de deeltijdarbeid. Nederland en Zwitserland zijn daarin weliswaar kampioen, maar hebben ook de hoogste vrouwenpartici-patie. Hoger dus dan Zweden, dat vaak een pluim krijgt voor het hoge aantal vrouwen dat daar fulltime werkt.En het is ook niet zo dat wij zo individualise-ren dat wij slecht voor elkaar zorgen. Veel ouders met jonge kinderen kunnen rekenen op de steun van hun eigen ouders en van anderen uit hun sociale netwerk. Van de ruim 2,6 miljoen ouderen wonen er ‘slechts’ 150.000 in een verzorgingstehuis. De economische crisis duurt voorlopig voort en kan niet zonder gevolgen blijven voor de kwaliteit van leven van veel Nederlanders. Maar huil niet mee met de wolven in het bos, zolang de feiten iets anders laten zien.

Paul Schnabel,directeur Sociaal en Cultureel Planbureau

Schnabel hield over de in november uitgebrachte SCP-publicatie

‘De Sociale Staat van Nederland 2011’ een toespraak tijdens het

afscheidssymposium van Hans Verkaart, voorzitter VNO-NCW

Den Haag. Voor een verslag: www.vno-ncwwest.nl/denhaag

06 hoofdartikel

zuidvleugel topregioDe zuidvleugel van de Randstad kan uitgroeien tot een top-regio van Europa, mits de bestuurlijke organisatie van dit gebied verandert. Rein Willems, oud-topman van Shell en spreekbuis van het regionale bedrijfsleven, heeft er uitge-sproken ideeën over.

11 column

cubaDe kansen voor succesvol ondernemen in Cuba nemen snel toe, vertelt René Klawer, voorzitter VNO-NCW West, in zijn vaste column. KLM gaat na 68 jaar weer op Havana vliegen.

12 krachtenveld

vergeten gebiedDe kop van Noord-Holland wordt in de plannen van de over-heid vaak vergeten. Toch zijn hier vijf van de tien topsecto-ren actief, die het fundament leggen onder onze nationale economie.

14 profiel

van Herk, utsAndré van Herk en Marc van der Heijden van verhuisbedrijf UTS zijn een bijzonder samenwerkingsverband aangegaan met bouwbedrijf BAM. Door slimme logistiek van bouwma-terialen worden kosten gereduceerd en het milieu gespaard.

eN VerDer

03 OpiNiE

04 iN BEDRijf

10 fOTOREpORTAgE

18 ViziER

19 REgiONiEUWS

20 NiEUWE LEDEN

20 AgENDA

bernard wientjes is INVLOEDRIJksTE nederlanderVNO-NCW-voorzitter Wientjes staat op nummer 1 van de top-200 van machtige Nederlanders, die de Volkskrant in november presenteerde

in bedrijf

4 december 2011 WEST.

noodkreet

‘moedersstuur

je kinderen!’

Ineke Dezentjé Hamming, de nieuwe voorzitter van werkgeversvereniging FME-CWM

(metaalsector) maakt zich zorgen over de aan-trekkingskracht van de industrie op jongeren

(Congres FME-CWM in november)

kas wint duurzamegaultmillau-prijsVoor restaurants zijn er prijzen en ranglijsten in allerlei soorten en maten. Maar restaurant De Kas uit Amsterdam won onlangs een originele prijs: de GaultMillau voor duurzaamheid.

Gert Jan Hageman is eigenaar en oprichter van restaurant de Kas. Hij werkte in sterrenrestaurants, maar gooide in 1997 het roer om. Hij wilde een restaurant in een kweekkas. Het moest eenvoudig zijn en hij wilde zijn eigen groente verbouwen. “Hoe dichterbij, hoe prettiger. dat is onze oorsprong, dan is het voedsel kort onderweg.” restaurant de Kas opende in 2001 de deuren.Inmiddels is Hageman vooral kweker. en zelfs in de late herfst is dat hard werken. “door kennis niet gehinderd heb ik nog - veel te laat - snijbiet, veldsla, mizuna, rucola, knoflook, viooltjes en allerlei spruit-groenten gezet. door het zachte najaar kunnen we er zowaar al van oogsten.”de Kas serveert alleen seizoensgroenten. dat betekent in de winter bij-voorbeeld geen tomaten. elke dag is er één menu, afgestemd op de oogst van de dag. maar hoewel hij principieel is, kijkt Hageman soms toch over de landsgrenzen. “Citrus. soms een onweerstaanbare perzik in het seizoen. In de allerdiepste kou en donkerte van de winter heel soms een gloedvolle rijpe ananas. tenslotte zijn we ook maar men-sen.” Voor het vlees geldt dat de herkomst zuiver en herkenbaar moet zijn en met niet te veel dierenleed gepaard mag gaan. de Gaultmillau-prijs vindt hij een “leuke en terechte erkenning voor de inspanningen die we al sinds de opening leveren. en prijzen krijgen blijft fijn.” of hij niet liever een michelinster zou krijgen? “Nee,” zegt hij. “de Kas is wat het is: een restaurant in de buitencategorie. dat bedoel ik niet arrogant, integendeel. maar onze manier van werken, locatie en onze instelling maken het lastig ons te plaatsen, denk ik. We doen elke dag onze stinkende best onze gasten en onszelf een kwali-teitsdag te bezorgen. met of zonder prijs of stok achter de deur. de grote bezoekersaantallen en enthousiaste reacties zijn het bewijs.”

www.restaurantdekas.nl

ondernemer voor de klas

scholen zien steeds meer het nut in van het vak ondernemerschap. dat blijkt uit een onderzoek van Jong ondernemen onder studenten in mbo, hbo of wo, die als onderdeel van het lesprogramma een bedrijf hebben opgezet.

80 procent wil een ondernemer voor de klas.64 procent overweegt ondernemer te worden. 54 procent wil een bedrijf starten.

Jong ondernemen, een aan VNo-NCW gelieerde stichting, heeft in totaal acht educatieve program-ma’s voor alle onderwijsniveaus, waarbij de deelne-mers daadwerkelijk een eigen bedrijfje opzetten. Vroeg ondernemen draagt bij aan:• flexibiliteit, • samenwerken, • risico’s nemen,• initiatief tonen.

totaalaantal deelnemers aan programma’s Jong ondernemen steeg met 16 procent.totaalaantal deelnemers 2011: 24.000.

TeksT inTerviews Robin Ouwerkerk

5december 2011 WEST.

vno ncw

in bedrijf

hornbach zit klantdicht op de huidLaat gratis een tatoeage zetten waarbij elektrisch gereedschap de hoofdrol speelt… Doe-het-zelfketen Hornbach nodigt klanten uit zelf een ontwerp te maken. De drie winnende tatoeages worden op 17 december gezet in een van de Hornbachvestigingen.

“de actie is een heel wilde gedachte, ontstaan uit een grappige opmerking”, licht marketingmanager michel van slingerland toe. “We hoorden een klant zeggen dat hij een macAllister-accuschroefboormachine zo’n fantastisch apparaat vond, dat hij deze powertool op zijn rug wilde laten tatoe-eren. daarna zijn we gaan kij-ken of we dat concreter kon-den maken.”de actie past wel bij Horn-bach, vindt Van slingerland. “We zijn excentriek in onze communicatie.” tegelijkertijd benadrukt hij dat de tatoea-gewedstrijd een serieuze zaak is. “We hebben kritisch

gekeken of het past bij onze doelgroep, of het haalbaar is. dit is niet zomaar even een wedstrijdformule. mensen laten met een tatoeage iets op de huid zetten dat er niet meer af kan. Wat als ze ontevreden zijn over de uitwerking van hun eigen ontwerp?”Van slingerland merkt op dat het zetten van tatoeages in Nederland de laatste jaren populairder is geworden. Van alle Nederlanders tussen de 18 en 50 jaar heeft 24 procent minstens één tatoeage. In de leef-tijdsgroep tussen 18 en 29 jaar is zelfs 31 procent getatoeëerd. toch beseft hij dat er ook veel kritiek had kunnen komen. “de een noemt het versieren van de huid, de ander vindt het verminking.”maar negatieve reacties heeft hij niet gehoord. “Het is goed opgepakt. de actie ging snel rond via sociale media. Vakbladen hebben het gemeld. dit is toch iets unieks.” tegelijkertijd is het aantal inzendingen op het moment van schrijven – medio november – nog gering met één inzending, waarbij bovendien de powertool eigenlijk onvoldoende naar voren komt. Van slingerland relativeert: “We hebben nog even te gaan.” Hoeveel mensen hij uiteindelijk verwacht die reageren? “Geen idee. Voor ons is dit ook een test.”

www.hornbach.nl

soCIale medIa

marketingacties op twitter, LinkedIn en Facebook hebben niet altijd effect. Zo blijkt uit een onderzoek van marketingbureau deniels dat Nederlanders zich nauwelijks laten overhalen door acties van hotels, campings en vakantieparken om een trip in eigen land te boeken. op hun zoektocht naar een vakan-tie-adres laat 78 procent zich leiden door sociale beoordelingssites, zoals Zoover. twintigers en derti-gers wisselen vooral tips uit op sociale netwerken, zoals Facebook. Vijftigplussers doen liever aan mond-tot-mondreclame. ervaringen van derden bepalen de keuze. slechts 3,5 procent gaat in een sociaal netwerk op zoek naar informatie over een accommodatie.

file

‘het isGrAppIG om in je eIGeN FILe te staan: tussen mensen dienaar je komen kijken’Lee Towers in Elsevier (29 oktober)

december 2011 6

hoofdartikel

WEST.

TeksT Geordie Kooiman FoTo michelporro.com

MaNifeStvoor zuidvleugel

7december 2011

hoofdartikel

WEST.

Het bedrijfsleven heeft de nood-klok geluid onder leiding van Rein Willems, oud-president-directeur Shell Nederland. De Zuidvleugel wordt maar geen economische topregio, omdat het gebied zo slecht georganiseerd is. “Wat we nodig hebben is één economische agenda en geen losse initiatieven,”aldus Willems.

MaNifeStvoor zuidvleugel

8 WEST.

hoofdartikel

vno ncw

december 2011

kennisinstellingen, gemeenten en de Provincie Zuid-Hol-land hebben aan het rapport Berger meegeschreven. Ook Willems was er nauw bij betrokken. Hij roept nu de over-heden op haast te maken. “Blijf bij de les mensen! Niet zeuren en weer een nieuw rapport maken. Voor het bedrijfsleven en de kennisinstituties is het rapport van wezenlijk belang. Nu voortgang maken en niet langer dra-len. Het allerbelangrijkste is dat dit rapport wordt uitge-voerd. Laat ook het plan van de metropoolregio samen-smelten met dit project en ga niet weer een heel nieuw plan opstellen.” Hij wijst op een paar zaken die met spoed moeten worden opgepakt, zoals één vervoersautoriteit, één economische agenda en één acquisitiegroep. “Het is van de zotte dat grote gebieden in de wereld, zoals Londen, wel één ver-voersautoriteit hebben. Natuurlijk wel met verschillende vervoerders, maar één autoriteit die zorgt dat de zaken op elkaar worden afgestemd. Ik ben wel blij verrast dat Den Haag en Rotterdam al veel gedaan hebben op dit gebied, zoals de Randstadlijn.”

Internationaal vestigingsklimaatWillems weet als oud-president-directeur Shell Nederland hoe belangrijk een goed vestigingsklimaat is. Niet alleen voor bedrijven die Nederland wil aantrekken, maar ook voor ondernemers die zich hier hebben gevestigd. “Als wij achteruitgaan op het gebied van vervoer en infrastructuur,

Een plaats naast Londen, Parijs en Hamburg. Op dat niveau moet de Randstad staan, vindt Willems. Nu behoort de Zuidvleugel nog tot de subtop van economi-sche regio’s in Europa, maar we zakken af naar de midden-moot als we niets ondernemen. In de Zuidvleugel zijn veel clusters van economische topsectoren aanwezig, zoals Transport, Logistiek, Tuinbouw, Chemie, Energie, Life Sciences en Hoofdkantoren. Dit maakt de regio tot het kloppend hart van de Nederlandse economie. Om te zor-gen dat de Zuidvleugel in de subtop blijft en door kan groeien tot een topregio, heeft het bedrijfsleven op 28 november een manifest gepresenteerd, een initiatief van VNO-NCW West.

Rapport BergerHet rapport Berger (2011) is inspiratiebron voor het mani-fest. Het bedrijfsleven wil dat overheden tot actie overgaan en niet langer alleen plannen maken. Het bedrijfsleven,

‘BlIjf BIj De leSmENSEN’

daadkrachtige zuidvleugel

In het manifest van het bedrijfsleven zijn zorgen over de daadkracht in de Zuidvleugel. Om een aantrekke-lijke economische regio te blijven moeten er een aan-tal zaken worden aangepakt. Daarom vraagt het bedrijfsleven het volgende aan bestuurders in Zuid-Holland:

1. eén economische agendaWe moeten stoppen met en een agenda voor de zuid-vleugel en een agenda voor de metropoolregio. Gede-puteerden en wethouders moeten werken aan één investeringsprogramma van waaruit eenduidig en krachtig wordt opgetrokken naar investeerders.

2. eén vervoersautoriteit voor de uitvoeringSpeel in op de kansen die het Rijk biedt en kom bin-nen drie maanden tot één vervoersautoriteit. Regio’s als Drechtsteden en Leiden moeten de mogelijkheid krijgen om toe te treden.

3. eén acquisitieorganisatieKom binnen een jaar tot één organisatie voor de internationale acquisitie. Groningen ligt in de bele-ving van buitenlandse potentiële investeerders dicht bij Schiphol. We moeten voorkomen dat er in de regio twee organisaties zijn die zich bezighouden met internationale acquisitie.

Kijk voor het hele manifest op www.vno-ncwwest.nl/manifestzuidvleugel

9WEST.december 2011

Over schaduw heen stappenWillems ziet in dat het niet altijd gemakkelijk is voor een gemeente om autoriteit op te geven. Hij vindt de uitzonde-ringsposities van grote gemeenten verbazend. Zij moeten iets van hun macht inleveren. “Iedereen moet bereid zijn om over zijn eigen schaduw heen te stappen en zeggen: ‘Het gaat ons om de regio’. Er zijn geen wettelijke verande-ringen voor nodig en dat maakt het verhaal zo krachtig. Wat wel speelt, is dat bijvoorbeeld bestuurders en ambte-naren uit vrees voor bestuurlijke hervormingen op de rem kunnen gaan staan. Dat wil ik voorkomen.”

leiderschapWillems heeft vertrouwen in zijn drie collega’s: Baljeu, por-tefeuillehouder Verkeer en Vervoer van de stadsregio Rot-terdam, Spies, gedeputeerde Provincie Zuid-Holland en Kool, wethouder van Sociale Zaken, Werkgelegenheid en Economie in de gemeente Den Haag. “Ik heb ze alle drie hoog staan en denk dat ze strubbelingen kunnen overwin-nen en de Zuidvleugel als economische regio beter gaan organiseren. Ik ben daar dus helemaal niet pessimistisch over. Je moet in gedachten houden dat kritiek vaak gezond is. Leiderschap is een langetermijnvisie hebben en die kun-nen vertalen. maar goed, daar hoef ik ze niet bij te helpen. Daar zijn ze zelf veel beter toe in staat.” ●

gaan grote bedrijven zich afvragen: zitten we nog wel op de goede plek? De overheid moet middelgrote en kleine bedrijven goed faciliteren. Zij hebben goed opgeleid perso-neel nodig, ruimte voor hun bedrijven en goede wegen en openbaar vervoer. Lopen deze bedrijven tegen grote hin-dernissen op, dan trekken ze weg. Aangezien zij vaak toe-leverancier zijn of afnemer van grote bedrijven, bestaat het gevaar dat deze uiteindelijk ook zullen wegtrekken. We moeten er dus voor zorgen dat alle faciliteiten voor hen aanwezig zijn. Internationaal onderwijs bijvoorbeeld. Als je een Chinese school opricht in Rotterdam, willen veel Chinese bedrijven zich daar vestigen. En let maar op; die bedrijven gaan komen. Zeker als zij zich straks realiseren dat in China produceren niet zo efficiënt meer is, want ook daar gaan de energiekosten omhoog.”

Handen ineenslaanOok gemeenten die in de problemen zitten met hun grondmaatschappijen, worden geholpen als er nu wordt doorgepakt. “Ze hebben geweldig gefloreerd toen de grond flink verkocht werd. Die verkoop kan de komende tien jaar tegenvallen. Ze kunnen beter de handen ineenslaan en bekijken hoe ze gezamenlijk met hun grondmaatschap-pijen tot een specialisatie kunnen komen. Rotterdam en Delft moeten niet meer tegen elkaar strijden als een bui-tenlands bedrijf met investeringsplannen komt. Je moet gezamenlijk concurreren tegen Antwerpen of Hamburg, maar niet tegen elkaar in Nederland.” Eén acquisitiebureau is hiervoor de oplossing. Het is belangrijk om met één stem te spreken richting het bui-tenland en zo buitenlandse investeerders naar Nederland te trekken. Willems geeft aan dat bepaalde sectoren zich op bepaalde plaatsen kunnen vestigen. Leiden is een geschikte plek voor bioscience, een bedrijf dat zich richt op energie kan het beste naar de Botlek, en internationaal recht is op zijn plek in Den Haag. “Ik geef toe dat het inge-wikkeld is hierover overeenstemming te krijgen, maar als gemeenten daartoe geen aanzet geven, gebeurt het nooit.”

10

fotoreportage

december 2011 WEST.

vno ncw

vno ncwdelft

voorzichtig! straling

Behalve Borssele en Petten heeft ook Delft een kernreactor. In het koepelgebouw van de Technische Universiteit wordt uranium gespleten, maar niet om energie op te wekken. Doel van de neu-tronenproductie is wetenschappelijke experimenten mogelijk maken op het gebied van energie en gezondheid. Hier wordt vooral onderzoek gedaan naar preventie en bestrijding van kanker. VNO-NCW Delft organiseerde begin november een rondleiding. Na het passeren van een dikke sluisdeur en een lange tussensluis, konden de deelnemers de reactor aan het werk zien in het water-bassin. Links en rechts waarschuwden rood-gele stickers: ‘Voor-zichtig! Straling’.

foto

’s A

nnem

arie

van

Oor

scho

t

11

column

december 2011 WEST.

vno ncw

kansen voorsuccesvolondernemen in cubanementoe

Stel je voor: een miljoenenstad zonder files, geen schreeuwe-rige lichtreclames, geen retailwinkels van de bekende luxe merken, geen autoshowrooms, geen fastfoodrestaurants.

Wel prachtig gerestaureerde gebouwen in de oude stad, eenvoudige winkels, wat straathandel, gezellige cafés en restaurants en veel ‘levende’ muziek. Vriendelijke bewoners, geen criminaliteit en vrijwel continu zon.

Wellicht raad je het al: dit is het straatbeeld van Havana, de hoofd-stad van Cuba anno 2011. Waar het verkeer bestaat uit vooral Ameri-kaanse auto’s van vóór 1960, toen Fidel Castro de macht greep en een streng communistisch systeem invoerde. Nu, 51 jaar later, was ik met de inaugurele vlucht van KLM mee. KLM vliegt vanaf 31 oktober drie maal per week op Havana, een terugkeer na 68 jaar.

Bij de ontvangst van Nederlandse ondernemers in de residentie van de Nederlandse ambassadeur Ron Muijzert moest ik denken aan de geslaagde lobby van VNO-NCW om de Nederlandse ambassades als handelsspeerpunten in te zetten. Ik zag een uitstekend voorbeeld in de praktijk. Zo informeerde de ambassadeur de ondernemers over de do’s en don’ts in Cuba. Aan het einde van het Castro-tijdperk nemen de kansen voor succesvol ondernemerschap in dit land toe. De teugels worden langzaam gevierd in de richting van een vrije economie. Zo zijn de mogelijkheden voor Cubanen verruimd om als kleine ondernemer van start te gaan, met als gevolg een kleine 300.000 starters. Ook is deze maand de markt voor eigenwoningbezit geopend en mogen Cubanen een auto in eigen bezit hebben.

Willem van ‘t Wout, directeur-eigenaar van de Rotterdam Investment Group doet al 45 jaar zaken met Cuba. Hij heeft een handel in metaalerts en schroot en vertelde op de ambassade dat hij ook gebruikte stadsbussen aan Cuba heeft geleverd. Zo kan het voorko-men dat je in Havana een bus ziet rijden met ‘Berkel-Rodenrijs’ op het bestemmingsbordje. Cuba wordt, met zijn elf miljoen inwoners, het grootste land van het Caribisch gebied. Voor de incentive reizen van mijn Reisspecialisten Groep is Cuba zeer interessant geworden met een groeiversnelling naar bijna drie miljoen toeristen jaarlijks. Cuba gaat door de geleide-lijke hervormingen een goede economische ontwikkeling tegemoet, zeker als het land weer open gaat voor Amerika.

René Klawer,voorzitter VNO-NCW West

Bent u geïnteresseerd in de handelsmogelijkheden op Cuba? De Neder-

landse ambassade voorziet u graag van informatie en advies.

hav@minbuza.nl

een ondernemend ambassadeur

december 2011 WEST.12

krachtenveldTe

ksT

en

fo

To’s

: An

nem

arie

van

Oor

scho

t k

aa

rT:

H2X

Com

mun

icat

iem

aker

s

Guido de Wit, voorzitter VNO-NCW Noordwest-Holland, heeft de regio Noord-Holland-Noord ingekleurd voor de Haagse politici en hun beleidsstuk-ken. Namens het regionale bedrijfsle-ven overhandigde hij op 8 november deze kaart aan minister Verhagen van Economie, Landbouw en Innovatie en aan de leden van de vaste Kamercom-missie Infrastructuur en Ruimte.

In de structuurvisie Infrastructuur en Ruimte geeft de rijks-overheid aan in welke gebieden zij wil investeren om de Nederlandse economie en haar tien topsectoren te versterken. Het gebied boven het Noordzeekanaal in Noord-Holland is in deze structuurvisie een witte vlek. VNO-NCW Noordwest-Holland heeft de vlek daarom maar zelf ingekleurd voor de beleidsmakers, want de regio is van grote toegevoegde waarde voor vijf van de tien topsectoren in Nederland.

OffshoreOp de eerste plaats is er de offshore in Den Helder met vijfdui-zend werknemers. Deze sector draagt zorg voor de dagelijkse energievoorziening van heel Nederland en een groot deel van Europa. Met de in Den Helder ontwikkelde kennis worden nu gasvelden in productie genomen die vroeger onrendabel waren. Hiermee verkleint Nederland zijn energieafhankelijk-heid van het buitenland en vergroot het zijn schatkistinkom-sten.

AgrofoodDe zaadbedrijven in de regio zorgen ervoor dat Nederland een toppositie in de wereld inneemt op het gebied van zaadver-edeling en –coating. De kennis en technologie is leidend. In de topsectoren agrofood en tuinbouw in Noordwest-Holland werken zeventienduizend werknemers. De Wit vindt dat zijn regio erkenning verdient als zesde Greenport van Nederland.

Energie en geneeskundeDe kernreactor in Petten is van groot belang voor de energie-voorziening en nucleaire geneeskunde. En zo goed als zeker krijgt de regio een gasrotonde bij Bergen.

Zolang Noord-Holland-Noord in allerlei belangrijke beleids-stukken van de rijksoverheid ontbreekt, zullen investeringen in dit gebied uitblijven. “Een gemiste kans,” vindt De Wit. “Den Helder moet een volwaardige zeehaven worden, niet alleen voor de marine maar ook voor het bedrijfsleven. Dan kan de offshore-topsector veel nieuwe bedrijvigheid uit binnen- en buitenland aantrekken. De Pallas-reactor in Petten moet behouden blijven. En er moet geïnvesteerd worden in de bereikbaarheid, met name A8–A9 en Westfrisia-weg.”

Legenda

Alle topsectoren zijn in Noordwest-Holland aanwezig, in maar liefst vijf van de tien topsectoren speelt Noordwest-Holland een cruciale rol. Het niet onderkennen van deze rol schaadt het topsectorenbeleid als geheel.

Water

Lifesciences & Health

Agrofood

Tuinbouw en Uitgangsmaterialen

Energie

13WEST.

krachtenveld

december 2011

vijf topsectoren in noordwest-holland

14

profiel

december 2011 WEST.

profiel

vno ncw

UTS Nederland en BAM Utiliteitsbouw, leden van VNO-NCW West, ontwikkelden samen het concept Smart Buil-ding Logistics. Als proefproject fungeerde de bouw van twaalf appartementen in een monumentaal pand aan de Laan van Meerdervoort in Den Haag. Een eerste calculatie wijst op een besparing van drie tot vijf procent op de bouwkosten. Dat is veel in een sector waar de marges klein zijn. Inmiddels is UTS bij acht bouwprojecten betrokken.

Welk probleem lost Smart Building Logistics op? Marc van der Heijden, projectmanager: “Logistiek is dé bottleneck in het bouwproces. Te late of incomplete leve-ringen van materialen zorgen voor grote vertraging. Pro-jectleider Chris Pronk van BAM vertelde ons hoe moeilijk het is greep te houden op de logistiek. Bovendien is bij bouwplaatsen in de stad weinig opslagruimte. Dozen en pallets staan al snel in de weg. Plus er is het risico op dief-stal en beschadiging. Daar komt bij dat vakmensen veel tijd kwijt zijn om spullen op te halen. Soms wordt iedereen

van zijn werk gehaald om een nieuwe trailer te lossen. Kortom, al die verstoringen in het bouwproces leiden tot hoge faalkosten. Samen met Chris hebben we een totaal nieuw logistiek concept ontwikkeld. Een simpel idee, maar complex in de uitvoering.”

Hoe werkt het? André van Herk, algemeen directeur: “In de afbouwfase van een project verzorgen wij de logistiek, het transport en de opslag van materialen. Leveranciers van tegels of radia-toren leveren de totale bestelling af bij een UTS-vestiging. Daar zit al de eerste winst. Je bespaart de extra transport-kosten van leveringen in delen. We controleren de zending op aantal, specificaties en eventuele schade. Klopt er iets niet, dan trekken we meteen aan de bel. De projectleider op de bouwplaats meldt welke materialen wanneer nodig zijn. ’s Ochtends vroeg vertrekt één auto met het totale pakket naar het project. Onze mannen zetten alles op de juiste plek. Als de tegelzetter om acht uur aankomt, kan hij om vijf over acht al aan het tegelen zijn.”

Dit hadden ze in de bouw nog nooit meegemaakt. Als de tegelzetter ’s ochtends op zijn werk kwam, stonden de tegels klaar in de badkamer. In een andere ruimte lagen pvc-buizen voor de elektricien en het hang- en sluitwerk voor de timmerman. Het juiste aantal op de juiste plek. Niet eerst langs de groothandel of sjouwen met materialen, maar meteen aan de slag. In de vroege ochtend had logistiek en facilitair dienstverlener UTS alles afgeleverd en klaargezet voor gebruik.

Revolutie in bouwsector metsmartbuildinglogistics

TeksT Hans Oerlemans foTo Martien de Man

profiel

15WEST.december 2011

16

profiel

december 2011 WEST.

vno ncw

André van Herk: “De milieuwinst gaat nog verder. Op de retourrit neemt UTS lege pallets, oud glas en ander sloop-materiaal van de bouwplaats mee naar de eigen vestiging. We sorteren alles wat te hergebruiken valt: aluminium, keramiek, glas, noem maar op. Voor schone recyclebare grondstoffen is er zeker een markt. Gecombineerde aan- en afvoerstromen buiten de spits met 100 procent beladen auto’s en dan ook nog hergebruik van materialen, veel duurzamer kun je het echt niet krijgen.” ●

www.uts.nl

www.rijksoverheid/greendeal

Dus dat betekent ook tijdwinst? “Ja. Efficiëntere logistiek leidt tot efficiënter werken in de hele bouwketen: minder verloren uren door onjuiste leve-ringen. Minder diefstal en schade, minder claims over incorrecte leveringen en minder ruimtebeslag op de bouwplaats. Maar vooral ook minder frustratie bij vak-mensen en opzichters. Slimme logistiek creëert optimale condities op de werkvloer, zodat de vakman alleen met zijn vak bezig hoeft te zijn.”

UTS Nederland heeft Smart Building Logistics aangemeld voor erkenning als Green Deal. Het ministerie van Econo-mie, Landbouw & Innovatie vraagt burgers en bedrijven om plannen in te dienen waarbij duurzaamheid en econo-mische groei samengaan. Op de lijst Green Deals staan inmiddels 59 projecten op het terrein van energie, mobili-teit en gebruik grondstoffen. Het rijk stimuleert de markt-kansen van deze groene innovaties door regelgeving aan te passen en bestuurlijke belemmeringen weg te nemen. Ver-der kunnen ministeries voorloper worden door een Green Deal over te nemen binnen de eigen organisatie of als voorwaarde te stellen bij aanbestedingen.

Waar zit de milieuwinst bij Smart Building Logistics?Marc van der Heijden: “Als je een duurzaam gebouw neer-zet, maar het bouwproces zelf is verre van duurzaam, dan klopt er iets niet. Zo’n 35 procent van het verkeer in de stad is bouwverkeer. Vrachtwagens en bestelauto’s rijden halfbeladen naar projecten. Door onze combi-aanpak reden er 90 trailers minder naar het project aan de Laan van Meerdervoort. Bovendien reden wij buiten de spits. Dat betekent minder congestie en minder CO2-uitstoot. De Haagse wethouder Smit van Verkeer is dan ook bijzon-der te spreken over het concept. Het kan een rol gaan spe-len bij aanbestedingen.”

‘EEN BeSparing VAN DrIE TOT VIJf PrOCENTOP DE BOUWKOSTEN’

‘Duur-zamerKUN JE HETeCHT nieTKrIJGEN’

Groen is pas duurzaam als het rendement oplevert, zoals bij Smart Building Logistics.

BAM staat midden in de samenleving en neemt haar verant-woordelijkheid om verder te werken aan duurzaamheid in de bouw-, installatie- en vastgoedsector zeer serieus. Sterker, we willen daarin een leidende rol vervullen. Dat vraagt continue aandacht bij alles wat we doen om de effecten van ons handelen te beheersen. De focus ligt daarbij op CO2 uitstoot, afval en veiligheid.

Onze werkmaatschappijen leveren hierover structureel gegevens aan. De filosofie daarbij is die van ‘meten is weten’: effectief gegevens verzamelen en sturen op meetbare, concrete resultaten. Zoals bijvoorbeeld onze eigen CO2 desk, Toolkit Bestaande Bouw, Toolkit Energy Services, GreenUpTool en Smart Building Logistics.

We beseffen ons dat er nog een lange weg te gaan is. Daarbij is samen-werking en communicatie met klanten, partners, over-heden, leveranciers door de hele keten en onze eigen mede-werkers essentieel. BAM zal daarbij een voortrekkersrol spelen. Want alleen op die manier kunnen we onze opdrachtgevers de economisch beste oplossingen bieden.

Voor meer informatie neemt u contact op met Chris Pronk van BAM Utiliteitsbouw bv (070) 388 95 00.

vizier

18 december 2011 WEST.

kunst en kust Door de stijging van de zeespiegel is de Nederlandse kust in beweging: duinen worden verhoogd, stranden opgespoten en dijken verstevigd. De stichting XXL Art in Amsterdam laat die verandering vastleggen. Sinds 2009 nodigt ze kunstenaars uit in de zomermaanden vanaf een boot de kust te schilderen. De kusten van Zeeland, Groningen en Friesland zijn al vereeuwigd. Afgelopen zomer gebeurde dat ook met Zuid-Holland. De schilderijen van de Zuid-Hollandse stranden en duinen zijn van 11 februari tot 4 maart te zien in Pulchri Studio. Projectleider Sandra Küçüksen-Everts: “De schilderijen zijn panorama’s in een formaat van 250 bij 50 cm. In Zuid-Holland zijn er dertig ontstaan, vervaardigd door veertien kunstenaars.” Een voorbeeld is het panorama van Scheveningen door André Krigar.Het project wordt bekostigd uit subsidiegelden en de verkoop van de schilderijen. ‘Iedereen kan nu zijn favoriete stukje kust kopen voor vijfduizend euro. Maar de kopers moeten hun schilderij beschikbaar houden voor tentoonstellingen.” Nu de overheid bezuinigt op cultuur, worden de opbrengsten uit de verkoop belangrijker.

www.xxlart.com

foto

Lou

is D

rent

19

regionieuws

december 2011 WEST.

Rob Perik, belastingadviseur en partner bij Baker Tilly Berk Neder-land, is sinds 14 november de nieuwe voorzitter van VNO-NCW Den Haag. Hij volgt Hans Verkaart op.

Perik wil zich de komende jaren onder meer inzetten voor het aan-bestedingsbeleid van de gemeente Den Haag. “Het aanbeste-dingsbeleid is zelden inzichtelijk. Bovendien is het voor veel klei-nere ondernemers moeilijk aan Europese aanbestedingen mee te doen. VNO-NCW kan en moet hieraan aandacht besteden. Ook

ondersteunt VNO-NCW de versterking van het imago van de stad Den Haag als internationale stad van Vrede en Recht. Dat merk is goed.”www.vno-ncwwest.nl/

denhaag

voorzitterswissel den haag, rotterdam

lOBBysuCCEs VOOR BEHOuD ExPats

De Tweede Kamer en de staatssecretaris van Financiën hebben de fiscale maatregel voor buitenlandse werknemers in Neder-land bijgesteld. Deze 30%-regeling geldt voor internationale werknemers die over bijzondere kennis beschikken en houdt in dat zij dertig procent van hun bruto-inko-men belastingvrij ontvangen. De norm is bijgesteld van 70.000 naar 50.000 euro.

Marry de Gaay Fortman, voorzitter VNO-NCW Metropoolregio amsterdam, heeft

voor deze bijstelling gelobbyd in samen-werking met landelijk VNO-NCW. Met name de creatieve industrie en de sector informatie- en communicatietechnologie hebben belang bij deze bijstelling, waar-door een grotere groep buitenlanders een fiscaal voordeel heeft. Er is immers een groot gebrek aan goed opgeleid (wiskun-dig) personeel dat onder meer onze apps kan maken. Ook de internationale scholen in Den Haag en amsterdam zijn blij. Zij zagen hun bui-

tenlandse leraren alweer vertrekken. In de Randstad geldt de fiscale maatregel als een sterk argument in de acquisitie van interna-tionale bedrijven. ”De politiek denkt te makkelijk over het behoud van bedrijven in de regio,” aldus De Gaay Fortman. “De aanwezigheid van jonge internationals, die enkele jaren in Nederland werken, maakt het leef- en werkklimaat voor alle werkge-vers extra aantrekkelijk en onderschei-dend.” www.vno-ncwwest.nl/amsterdam

Diederik van Dom-melen wordt op 6 december benoemd tot voorzitter van VNO-NCW Rotter-dam. Hij volgt Con Schoenmakers op.

Van Dommelen zal zich de komende jaren vooral inzetten voor de lobby. “VNO-NCW Rotter-dam staat er goed voor, maar dat kan niet gezegd worden van de economische vooruitzichten. Juist nu moeten overheid en bedrijfsleven samen optrekken. Rotterdam zou veel ondernemersvrien-delijker mogen zijn en een hoge mate van servicegerichtheid moeten uitstralen richting de ondernemers.”Van Dommelen streeft naar een aantrekkelijke binnenstad, waar het aangenaam is om te wonen en te verblijven, zodat het onder-nemers minder moeite kost om goed personeel te vinden. www.vno-ncwwest.nl/rotterdam

20 december 2011 WEST.

vno ncw

nieuwe leden / agenda

VNO-NCW Den Haag e.o.Mw. A. van Alphen −MTC Outdoor Europemr. H.J.M. Bartels −Van Ede & PartnersW. Buising −Grip Multimedia ing. T.M. Krouwels −BAM Utiliteitsbouw R. Vrolijk −Vrolijk Dienstengroep

VNO-NCW Noordwest-Holland

Mw. H.J. van den Hoff −Den Helder Airportdrs. G.J. Nelson −Stichting Talent Openbaar Onderwijs HoornM.C.M.A. Schilder −Martin Schilder Holding

VNO-NCW OostlandL. de Quartel Bsc −Music Entertainment Bookings

VNO-NCW Metropool Amsterdam

Mw. J.M. Bakker −Sodexo Nederland

VNO-NCW RijnlandR.T.C. Bader −Work2Work

VNO-NCW RotterdamN. van Dam −BeDamCoMw. ing. A. Davidson- −Oerlemans Kloet Onderhoud ing. A.A.L. Geleijns −RPS advies- en ingenieursbureau

drs. W.P. de Haan −Schouten Zekerheid Makelaars in AssurantiënC. de Kluyver −Krüger & Partners Business ConsultantsR. Lausberg −Vanbreda Risk & Benefits L.A. van der Mik RVME −KVMC Van der Kooij en VerhoefR. Ooijen −BIM Intelligencedrs.ing. A.E. Pijper −AeP HRM interim & advies A.S. van der Veen −J.H. Van Duuren AssurantiënMw. D. Verbeek −Nieuwe Tijd Training & CoachingD. Vink −Program Bouwmanagement

VNO-NCW Werkgevers Drechtsteden

J.P. Thijsen −Rivieren Driesprong

VNO-NCW Westland-DelflandR. Korteweg −WETEQ

VNO-NCW Rotterdam6 december 17.00 uurvoorzitters-wisselingOp uitnodiging van burge-meester AboutalebStadhuis Rotterdam

VNO-NCW RijnGouwe8 december 16.00 uurBouwPowerSprekers: Marjet Rutten (marke-teer) en Johan Krijgsman (Waal Bouw)Gouda

VNO-NCW Amsterdam9 december 10.30 uurschaatssPonsoringSprekers: o.a. Mark Versteegen (KPN) en Ellis van der Weerden (Jaap Eden IJsbanen)Amsterdam

VNO-NCW Westland-Delfland13 december 17.00 uureindejaars-BijeenkomstSpreker: Robin van Galen, oud-waterpolocoachDe Lier

VNO-NCW Oostland15 december 16.45 uureindejaars-BijeenkomstSpreker: Roelof Hemmen (nieuwspresentator RTL4)Nootdorp

VNO-NCW Rijngouwe21 december 15.30 uurmidwinterfeestmet o.m. wandeling over kerst-markt, rondleiding tentoonstel-ling Schetsen van Schoonheid, en wandeling Goudse GlazenGouda

agendatip

In samenwerking met VNO-NCW Metropool Amsterdam organiseert KPN een uniek event op de Jaap Eden schaatsbaan: een ploe-genachtervolging voor bedrij-ven en ondernemersvereni-gingen. Formeer met uw medewerkers een team en schrijf u in. De achtervolging vindt plaats op de jubile-rende Jaap Eden IJsbaan in Amsterdam, op 9 december vanaf 13.00 uur.

Voor een actuele agenda: www.vno-ncwwest.nl/agenda

Voor een actueel leden overzicht: www.vno-ncwwest.nl/ledennet

advertorial

In deze rubiek stellen nieuwe leden zichzelf voor. Belangstelling voor deelname? Meld het via West.

EvEn voorstEllEn…

mr. H.J.M. (Huib) BartelsArjen van der VeenGuus Drijver, directeur Friesland Bank Rotterdam

Van Ede & PartnersTapijtweg 2 • 2597 KH Den HaagT 070 351 40 11 I www.vanede.nl

Friesland Bank RotterdamVeerkade 1 • 3016 DE RotterdamT 010-340 61 60 • F 010-340 61 99E g.drijver@frieslandbank.nl

J.H. van Duuren Assurantie - adviseurs B.V.Noordsingel 208-210 • 3032 BM Rotterdam T 010 - 465 85 77 • F 010 - 466 45 45I www.jhvanduuren.nlE a.vanderveen@jhvanduuren.nl

WIE ZIJN WIJ...Ons kantoor is al meer dan 60 jaar werk-zaam als partner voor het mkb op het gebied van risicobeheer en employee benefits. J.H. van Duuren is gespecialiseerd in het adviseren van kleine tot grote ondernemingen en beoefenaars van vrije beroepen. Niet alleen in Rotterdam, maar ook ver daarbuiten. Onze cliënten zijn actief in diverse sectoren. Onze bedrijfscultuur is open en informeel. Wij houden van creatief en zakelijk ondernemer-schap. Maatwerk, kwaliteit, deskundigheid en goede dienstverlening zijn voor ons basiswaarden. Wij houden van heldere adviezen en spreken klare taal.

ONZE AMBITIE Is…dé adviseur en dé partner van onze cliënten zijn in ons vakgebied. Centraal in de advise-ring staan altijd de belangen van de ondernemer, de onderneming en de medewerkers. Onze dienstverlening gaat verder dan verzekeringsoplossingen en we streven ernaar onszelf continu te verbeteren.

BEL ONs WANT…het is de moeite waard om ons te leren kennen.

ONs BEDRIJF…Van Ede & Partners is de grondlegger van outplacement in Nederland. We zijn ook autoriteit in loopbaanontwikkelingen en coaching. Van Ede & Partners heeft talent altijd als economische factor beschouwd. Mensen hun talenten te laten ontdekken en benutten motiveert ons. Vandaar onze slogan Ondernemen met Talenten.

ONZE AMBITIE…is mensen inspireren om zichzelf te ontdekken. Dit doen we sinds onze oprichting in 1978.Van Ede & Partners past bij vrouwen en mannen met een hbo-opleiding, een universitaire opleiding of vergelijkbaar niveau. Ze staan ervoor open om diepgaand te verkennen waar hun talenten liggen. En zo succesvoller en gelukkiger te worden in de arbeidsmarkt of door een eigen onderne-ming te starten. Mensen die thuiskomen bij zichzelf, kunnen ook thuiskomen in hun werk.

BEL ONs WANT…onze visie op menselijke ontwikkeling en talent willen we graag toelichten in een persoonlijk gesprek. Compassie en de menselijke maat zijn belangrijke waarden voor ons. Vanuit deze waarden werken we in elf vestigingen.

ONs BEDRIJF...Friesland Bank is in 1913 opgericht en telt 25 vestigingen en 1000 medewerkers in Nederland. Wij zijn een zelfstandige bankgroep met het hoofdkantoor in Leeuwarden die bancaire diensten biedt, verzekeringen, private equity en vermogensbeheer. Onze balans is ongeveer 11,7 miljard euro. ONZE AMBITIE Is...Friesland Bank Rotterdam is ongeveer een jaar geleden gestart, met een team van ervaren accountmanagers die de Rotterdamse mores goed kennen. Inmiddels hebben we tien colle-ga’s die zowel zakelijke als particuliere relaties in heel Zuid-Holland bedienen. Wij zijn een echte relatiebank en kennen onze klanten per-soonlijk. Als bank voor ondernemende mensen bieden wij een uitstekend netwerkplatform en geven we onze klanten no-nonsensead-vies. Wij willen ondernemende Rotterdam-mers, particulier en zakelijk, verrassen met een frisse blik op financiële dienstverlening. BEL ONs, WANT…wilt u bankieren zoals bankieren bedoeld is, bent u op zoek naar ervaren accountmanagers en stelt u bereikbaarheid en een bank die luistert op prijs? Bel dan met Friesland Bank Rotterdam: net sizze mar dwaan!

advertenties

Brancheregister Voor uw vermelding in ons brancheregister neem contact op met: Bart Tiemens via email: bt.media@live.nl

22 december 2011 WEST.

vno ncw

Brancheregister

financiële dienstverlening

RabobankPostbus 94374, 1090 GJ AMSTERDAMAmstelplein 8, 1096 BC AMSTERDAMT 020 - 777 82 90F 020 - 777 89 70E Bedrijven@amsterdam.

rabobank.nlI www.rabobank.nl/

amsterdamjaar

opleidingen

MYbusiness mediaPostbus 8632, 2908 LJ Capelle aan den IJsselT 010 - 2894093 F 010 - 2894076E info@mybusinessmedia.nlI www.mybusinessmedia.nl

MYbusinessmedia focust zich nu ook op kennisoverdracht voor professionals, onder de naam MYbusinessacademy. Praktische toepasbaarheid staat daarbij centraal.

communicatie

Co Solo productiesGraafstroomstraat 51a3044 AP ROTTERDAMT +31 (0)10- 511 05 15 F +31 (0)10- 512 14 92 E info@cosolo.nl I www.cosolo.nl

Co Solo organisatiebureau van evenementen en entertainment voor de zakelijke markt met focus op de doelstelling van de klant en haar gastengroep.

-

-

-

-

Ik begeleid ondernemers en onder-nemende mensen in hun professio-nele en persoonlijke ontwikkeling.”

“Ik ben Kees.

Tel. 010 - 473 14 44 | info@keesvanderstel.nl | Westvest - Schiedam

Laat je coachen! Geen gezweef. Gewoon dingen kunnen plaatsen. Rust.Resultaat.

PITTIGE TIJDEN? ZWAAR HOOFD?

FUTLOOS?

slimme gebouwen, wegen en medewerkers

Dura Vermeer is voortdurend op zoek naar nieuwe wegen om tot de beste oplossingen te komen op het gebied van wonen werken en recreëren.Samenwerking, meedenken, creativiteit, innovatie en integrale aanpak vormen daarbij de basis van ons ondernemerschap in infrastructuur.

Innsbruckweg 81, 3047 AG Rotterdam T (010) 208 32 00 www.duravermeerinfrastructuur.nl

We vinden nieuwe wegen

Al bijna 65 jaar oud, maar nog lang niet toe aan

pensioen! Sterker nog, we beginnen aan een

tweede jeugd. De afgelopen maanden is er flink

geïnvesteerd in verbeteringen bedrijfsbreed die

ons niet alleen de beste partner op het gebied

van bloembollen maakt, maar ook de partner

die uitgaat van meerwaarde.

Maak kennis met het vernieuwde Van den Bos!

Gespecialiseerd voor u in het exporteren, verpak-

ken en telen van Lelies, Freesia’s en Calla’s. Al meer

dan 60 jaar zijn wij in staat wereldwijd bloembollen

van topkwaliteit te leveren. Op dit moment genieten

60 landen van de passie die tot bloei komt in hun

professionele bloemkwekerijen.

Van den Bos Flowerbulbs B.V. Dijkweg 115 2675 AC Honselersdijk The Netherlands T +31 174 612121 F +31 174 612122 E info@vandenbos.com I www.vandenbos.com

WHERE PASSIONCOMES TO BLOOM.

Stap nu over opEneco HollandseWind®

met windkrachtkortingEneco heeft een nieuw product: Eneco HollandseWind®.

In Nederland opgewekte windstroom met windkrachtkorting.

Hoe harder het waait, hoe hoger uw korting.

Ga naar eneco.nl/hollandsewind en pro teer mee.

FHV_92425_Q4_215x285.indd 1 27-09-11 15:20Naamloos-3 1 15-11-2011 15:38:11