Werkwijzer - AutismeSpectrumNederland

WerkwijzerPsychodiagnostiek autismespectrumstoornis volwassenen

R. VuijkKlinisch psycholoog

Eerste druk 2018

| Werkwijzer2

Inhoud

Inleiding 4

Depsychodiagnosticus:bevoegdbekwaam 5

Psychodiagnostiekautismespectrumstoornisindriefasesenvierstappen 5

Stap1:Onderbouwenvaneeneerstevermoedenvanautismespectrumstoornis 6

Stap2:Reflectieopdecase identification 7

Stap3:Toetsenvandehypotheseautismespectrumstoornis 7

Stap4:Reflectieopdeclassificerendeenpersoonsgerichtepsychodiagnostiek 10

Totslot 10

Literatuur 12

Bijlage1Werkwijzer-Psychodiagnostiekautismespectrumstoornisvolwassenen 20

Bijlage2Case IdentificationAutismespectrumstoornis(CIA) 23

Bijlage3Formatvoorpsychodiagnostischrapport 25

Overdeauteur 27

Psychodiagnostiek autismespectrumstoornis volwassenen | 3

Werkwijzer - Psychodiagnostiek autismespectrumstoornis volwassenen isontwikkeldvoordeggz-professionalom tedienenalseenhulpmiddelbijde tenemenstappen inendetegebruiken instrumentenvoordepsychodiagnostiekvanautismespectrumstoornisbijvolwassenen. Deze werkwijzer is geen protocol en geen standaard. Deze werkwijzer isopgesteldconformdeMultidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van autisme-spectrumstoornissen bij volwassenen(Kane.a.2013).Dezewerkwijzerisevenalsderichtlijnbedoeldomhetrationeelklinischhandelenteondersteunen.

| Werkwijzer4

Inleiding

Uitgebreid onderzoek naar het vermoeden van een autismespectrumstoornis bij eenvolwassenemetalsresultaateenrapportagewaarinslechtsdeDSM-classificatieautisme-spectrumstoornis(APA2013,2014)wordtopgenomenzondereenpersoonlijkeverdiepingeneenopdepersoonafgestemdbehandelperspectiefiseen‘valkuilvanformaat’(Derk-sen&Immens2016p.96).Psychodiagnostiekvanautismespectrumstoornisismeerdanalleen het afnemen van vragenlijsten en tests om te komen tot een DSM-classificatie.Het vergt een grote deskundigheid, die volgens de Multidisciplinaire richtlijn diagnos-tiek en behandeling van autismespectrumstoornissen bij volwassenen (Kane.a.2013)nietvanzelfsprekendaanwezig is,endiestaatofvaltmet trainingende juistehoudingvandepsychodiagnosticus(Sizoo2015).Reflexiviteit,datwilzeggenhetinrekeningbrengenvandepersoonsgebonden, institutioneleenrelationeleinvloedvandepsychodiagnosti-cusopengedurendehetonderzoeksproces isdaarbijvangrootbelang(Vanheule2015).UiteenonderzoekonderpsychodiagnosticiinEngelandblijktdat67%vanhenregelma-tigdeDSM-classificatieautismespectrumstoornis‘opwaardeert’,datwilzeggendatmenovergaat tothetstellenvandeDSM-classificatieautismespectrumstoornisbij twijfelofeenpatiëntvoldoetaandecriteriavanautismespectrumstoornis,ondertijdsdruk,omie-mandinaanmerkingtelatenkomenvoorhulpofbijverschillendemeningenvancollega’s(Rogerse.a.2015).Dergelijkeonderzoeksresultatenmanentotalertheidopeenwerkwijzevanoverdiagnosticerenindegeestelijkegezondheidszorgmetvaakschadelijkeeffecteneneenverminderingvandekwaliteitvanleventotgevolg(zieonderandereDanse.a.2011;Silvestre e.a. 2011; Delespaul e.a. 2016), dat eveneens geldt voor onderdiagnosticeren ofnietonderkennenvandestoornis(zieJonese.a.2014;VanSchalkwyke.a.2015). Eenautismespectrumstoornisblijktzowelinpraktijkalsintheorieeennieteenvoudigtevattenendefiniërenstoornis.Eenstudienaardevaliditeitvanautismespectrumstoor-nisconcludeertdatdeneurobiologischevaliditeit,deconstructvaliditeitvandekenmerkenendesubgroepenofwelhetspectrumvandestoornisnogverrevaneenduidigenbekendzijn(Waterhousee.a.2016).Indeloopvandegeschiedenisisautismespectrumstoornisopverschillende manieren omschreven en verklaard (Verhoeff 2015) van o.a. een affectievecontactstoornis(Kanner1943),eenstoornisindeexecutievefuncties(Hill2004),eenstoor-nisindecentralecoherentie(Happé&Frith2006)toteentekortinempathieeneenteveelinsystematiseren(Baron-Cohen2002).InDSM-5(APA2013,2014)iseenautismespectrum-stoorniseenneurobiologischeontwikkelingsstoornis,opgedragsniveaugekenmerktdooraanhoudende tekorten of beperkingen in de sociale interactie en communicatie en be-perkte,repetitievegedragspatronen,interessesofactiviteiten.Werkwijzer - Psychodiagnostiek autismespectrumstoornis volwassenen isontwikkeldvoordeggz-professionalom tedienenalseenhulpmiddelbijde tenemenstappen inendetegebruiken instrumentenvoordepsychodiagnostiekvanautismespectrumstoornisbijvolwassenen.Dezewerkwijzerisgeenprotocolengeenstandaard.Dezewerkwijzerisop-gesteld conform de richtlijn (Kan e.a.2013)dieaanmoedigt tothetopstellenvan lokalezorgprogramma’senprotocollenterbevorderingvano.a.deimplementatievanindericht-lijnbeschrevenpsychodiagnostiek.Dezewerkwijzerisevenalsderichtlijnbedoeldomhet


rationeelklinischhandelenteondersteunenenerkaninindividuelegevallenberedeneerdeninoverlegvanafgewekenworden.Wanneermenalslezerbepaaldeinformatiemist,kanmenvooro.a.eenverdereuitlegvandebeschrevenwerkwijzederichtlijn(Kane.a.2013)endeindezewerkwijzeropgenomenliteratuurraadplegen.

De psychodiagnosticus: bevoegd bekwaam

Volgensderichtlijn (Kane.a.2013p. 100)mageendiagnose(inclusiefDSM-classificatie)autismespectrumstoornisalleengesteldwordendooreenBIG-geregistreerdepsycholoog,psychiaterofverpleegkundigspecialist,bijvoorkeurineenmultidisciplinairoverleg.Vooraldezeggz-professionalsgeldtdatzij(bevoegdenbekwaam)eengedegenkennisvanenruimeervaringmoetenhebbenmetdepsychodiagnostiekvanautismespectrumstoornisbijvolwassenenendeontwikkelingspsycho(patho)logieinhetalgemeen.Dediagnose(in-clusiefDSM-classificatie)magalleengesteldwordenalseenvandezeggz-professionalsdebetrokkenezelfheeftgesproken.

Psychodiagnostiek autismespectrumstoornis in drie fases en vier stappen

Inhoofdlijnenbestaathetpsychodiagnostischonderzoeknaarautismespectrumstoornisbijvolwassenenuiteencase identification,eenklachteninventarisatie,eengedragsobser-vatie,hetperspectiefvandeomgeving,eenontwikkelingsanamneseeneeninventarisatievan zorgbehoeften. In de richtlijn (Kan e.a. 2013) wordt gesteld dat er onvoldoende totweinigwetenschappelijkeevidentieisvoorhetbestaanvaneenspecifiekpsychodiagnos-tischinstrument,waarmeeeenautismespectrumstoorniskanwordenaangetoond.VoormeerinformatieoverdeindepraktijkgebruikteinstrumentenvoordepsychodiagnostiekvanautismespectrumstoornisbijvolwassenenwordtverwezennaarKane.a.(2012,2013)enVuijkenEurelings-Bontekoe(2016).Deinstrumentenindezewerkwijzerwordenvoorzovermogelijkaanbevolenopbasisvanresultatenuitwetenschappelijkonderzoek.Voorzoweldewerkwijzevanalsdeinstrumentenvoordepsychodiagnostiekvanautismespec-trumstoornisbijmensenmeteenverstandelijkebeperkingwordtverwezennaarDošen(2014)enKraijerenPlas(2014). Dezewerkwijzergeefthetpsychodiagnostischprocesvanautismespectrumstoornisbijvolwassenenindriefasesenvierstappenmetaanbevelingvanwerkwijzeeninstrumentenweer(zietabel1enbijlage1).Indeeerste faseheeftmeneeneerstevermoedenvanautis-mespectrumstoornis.Depersoonzelf,eenfamilielidofbijvoorbeeldeenreedsbetrokkenhulpverlenervermoedtbeperkingendiedoendenkenaaneenautismespectrumstoornis.Indeeerstefaseverrichtdepsychodiagnosticusnoggeenactiviteitenendezefaseisdanooknietverderuitgewerktindezewerkwijzer.Voorvoorbeeldenvaneerstesignalenvanautismespectrumstoornis per levensfase kan men de Zorgstandaard Autisme (NetwerkKwaliteitsontwikkeling GGz 2017) raadplegen. In de tweede fase, de case identification,wordtheteerstevermoedenonderzochtenonderbouwd(stap 1)enopdeverkregenin-formatiewordtdoordebetrokkenggz-professional(s)gereflecteerdenbeslotentotwelof

| Werkwijzer6

geenclassificerendenpersoonsgerichtpsychodiagnostischonderzoeknaarautismespec-trumstoornis(stap 2).Eenderdefasevolgtdanenkelnaeenbesluittotverderonderzoek.De derde fase, de classificerende en persoonsgerichte psychodiagnostiek van autisme-spectrumstoornis,bestaatuithetverzamelenvaninformatiedoormiddelvangesprekken,interviews,vragenlijsten,testenengedragsobservatiesomdehypothesevaneenautisme-spectrumstoornistetoetsen (stap 3)eneenreflectieopdeverkregenresultatenomeendiagnoseinclusiefeventueleDSM-classificatie(welofgeenautismespectrumstoornisofanderszins)enbehandelbeleidteoverwegen(stap 4).

Tabel 1 Psychodiagnostiek autismespectrumstoornis bij volwassenen

in fases en stappen

Fase1: Eeneerstevermoedenvanautismespectrumstoornis

Fase2: Case identification Stap1: Onderbouwenvaneeneerstevermoedenvanautismespectrumstoornis Stap2: Reflectieopdecase identification (wel/geenvervolgfase3)

Fase3: Classificerendeenpersoonsgerichtepsychodiagnostiek Stap3: Toetsenvandehypotheseautismespectrumstoornis Stap4: Reflectieopdeclassificerendeenpersoonsgerichtepsychodiagnostiek

Stap 1: Onderbouwen van een eerste vermoeden van autismespectrumstoornis

Aan de (DSM-)classificerende en persoonsgerichte psychodiagnostiek van autismespec-trumstoornisdienteenpsychodiagnostischeverkenningofwelcase identification voorafte gaan waarin een eerste vermoeden van autismespectrumstoornis onderbouwd kanwordendoorgesprekenhetafnemenvanéénofmeerderevragenlijsten,ookwelcase-finding genoemd (Sizoo 2015). De richtlijn (Kan e.a. 2013) beveelt voor volwassenen deAutism-Spectrum Quotient (AQ;Baron-Cohene.a.2001)aan.DeAQ-NL(Hoekstrae.a.2008)isdeNederlandseversievandeAQ.DeAQresulteertechterineengrootpercentagevalsnegatieven,opgrondwaarvandelijsteigenlijknietalseersteautismespectrumstoornis-diagnostischeverkennergeschiktis(zieBishop&Seltzer2012;Sizooe.a.2015).Delijstkangebruikt worden voor de mate van zelfinzicht van patiënten met aangetoond autisme-spectrumstoornis.DeSocial Responsiveness Scale – Adult version(SRS-A;Constantino2005;Noens e.a. 2012) is voor volwassenen geschikter als instrument voor casefinding dan deAQ(Chane.a.2017;Ingersolle.a.2011),echtermeteentekortaanonderscheidingsvermo-gentussenautismeen(sociale)angst(Southe.a.2017).Voorvolwassenenouderdan60jaarblijktdeHetero-Anamnestische Persoonlijkheidsvragenlijst (HAP;Barendse&Thissen2006) een geschikt instrument voor casefinding: patiënten met autismespectrumstoor-


nisscorensignificanthogerdanpatiëntenmetanderepsychiatrischestoornissenopdeinhoudsschalenSociaalafzijdiggedrag,RigidegedragenGrilligimpulsiefgedrag(Heijnen-Kohle.a.2017).DeCase Identification Autismespectrumstoornis (CIA;ziebijlage2)kandeggz-professional afnemen om het vermoeden van autismespectrumstoornis in kaart tebrengen.Dezevragenlijstisonderdeelvandezewerkwijzerenondersteuntdeggz-profes-sional in het onderbouwen van het vermoeden van autismespectrumstoornis.Voor eeneersteobservatievanautismespecifiekgedragkandeggz-professionaldeAutism Spectrum Disorder in Adults Screening Questionnaire(ASDASQ;Nylander&Gillberg2001–vertalingHorwitz inBlijd-Hoogewys&Horwitz2008)gebruiken.HoewelvandeASDASQmatigepsychometrische onderzoeksresultaten bekend zijn (Sizoo & Horwitz 2012) kan deze deggz-professionalinhetcontactmetenhetobserverenvandepatiënteenhandvatbiedenvoordesignalenengedragskenmerkenvanautismespectrumstoornis. Ziebijlage1voorhetdoel,deactiesenbijbehorendeinstrumentkeuze,deuitvoerendenendeuitkomstvanstap1.

Stap 2: Reflectie op de case identification

Op de onderbouwing van het eerste vermoeden van autismespectrumstoornis uit stap1 wordt door de betrokken ggz-professional(s) gereflecteerd. Er wordt besloten tot welof geen classificerend en persoonsgericht psychodiagnostisch onderzoek naar autis-mespectrumstoornis op basis van de verkregen informatie uit gesprek, de scores op devragenlijst(en)endeklinischeevaluatievandeproblematiekindecontext. Als indecase identificationeeneerstevermoedenvanautismespectrumstoornisnietonderbouwdkanwordenennietgegrondis,iseenDSM-classificerendenpersoonsgerichtonderzoeknaarautismespectrumstoornisnietgeïndiceerdendanstoptverderonderzoeknaarautismespectrumstoornis.Wanneerverderonderzoeknaarautismespectrumstoornisgeïndiceerdisdandientmenonderzoeksvragenenhypothesenteformulerenenvolgendestappen3en4. Ziebijlage1voorhetdoel,deactie,deuitvoerenden,deuitkomstenhetvervolgvanstap2.

Stap 3: Toetsen van de hypothese autismespectrumstoornis

Psychodiagnostiekvanautismespectrumstoorniswordtzowelop(DSM-)classificerendalspersoonsgerichtniveauverricht.Depersoonsgerichte psychodiagnostiekbehelsteenme-thodologischediversiteitvanuiteenkwalitatief-kwantitatievebenaderingmetzoweleenaccuraatmetenalseenbeluisterenvanbelevingenophetachterhalenvanbetekenisindecontextendelevensloopvandepatiënt(Vliegene.a.2016). Metclassificerende psychodiagnostiekbrengtmenmanifesteklachtenenstoornisseninkaartendeDSM-classificatiestaathierbijcentraal.Inhetkadervandittypepsychodiag-nostiekkaneeninterview gebaseerd op de DSMwordenafgenomenbijdepatiënt,zoalshet Gestructureerd klinisch Interview voor DSM-5 Syndroomstoornissen (SCID-5-S; Arntze.a.verwacht2018),deNederlandseversievanhetStructured Clinical Interview for DSM-

| Werkwijzer8

5® Disorders-Clinician Version(SCID-5-CV;Firste.a.2016)terdifferentiatievanstoornissenenhetNederlands Interview ten behoeve van Diagnostiek Autismespectrumstoornis bij vol-wassenen (NIDA;Vuijk 2016) voor autismespectrumstoornis. De NIDA wordt onderzochtopvaliditeitenbetrouwbaarheid(Vuijke.a.2017).Vaakkanvolstaanwordenmet1à2ge-sprekken. Menneemtzowelalgeheelalsautismespecifiekbijeenpartner,éénofbeideouders,eenbroerofzusofiemanddiedepatiëntgoedkenteenheteroanamneseen/ofontwik-kelingsanamneseafomhetfunctionerenvanuithetperspectiefvaneennaastbetrokkeneteinventariseren.Voorhetafnemenvaneenautismespecifiekeheteroanamneseenont-wikkelingsanamnesezijninhetNederlandsvertaaldesemi-gestructureerdeinterviewsalsAutism Diagnostic Interview–Revised (ADI-R;Lorde.a. 1994, 1997)enDiagnostic Interview for Social and Communication Disorders(DISCO;Winge.a.2002)bekendmetzowelonvol-doendealsacceptabeletotgoedebetrouwbaarheidenvaliditeit(VanOostene.a.2012;zievoor ADI-R Fusar-Poli e.a. 2017). Afname van deze interviews is arbeidsintensief en menmoetgetraind,gecertificeerdenervarenzijn.Veelalkanmenindepraktijkvolstaanmethetgebruikvanandereminderarbeidsintensieveinstrumenten,zoalshierondergenoemd. Ineen heteroanamnestisch gesprekwordthetactuelefunctionerenvaneenpatiënton-derzochtvanuithetperspectiefvaniemanddiedepatiëntgoedkentenbijvoorkeurdagelijksmeemaakt.Ineendergelijkgesprekmetbijvoorbeeldpartner,ouder,broer/zus,vriend,coach/begeleider,docentofwerkgeverkunnenvoordeautismespecifiekeinventarisatiedevra-gennaarhetactuelefunctionerenuitdeNIDA(Vuijk2016)gesteldworden. Een algehele en autismespecifieke ontwikkelingsanamnese wordt bij voorkeurafgenomenbijdeoudersofbroer/zusvanpatiënt.Hiermeekomtmentewetenofdesoci-aleinteractie-encommunicatieproblemenalindevroegeontwikkelingaanwezigwaren.Hiervoor kan een ontwikkelingsvragenlijst gebruikt worden om informatie van vroegersystematisch teverzamelen (VanOostene.a.2012),zoalsdeVragenlijst ten behoeve van diagnostisch onderzoek naar autismespectrumstoornissen (kortwegATGgenoemd)vanhetAutismeTeamGelderland(2011).DeATGbrengthetverloopvandevroegkinderlijkeont-wikkelinginbeeldenisspecifiekgerichtopeenmogelijkeautismespectrumstoornis.VandeATGisdevaliditeitendebetrouwbaarheidnietbekend.Ookkunnendeautismespec-trumstoornis-kenmerkenindevroegekindertijdonderzochtwordenmetbehulpvaneeninterview,zoalsdeNIDA(Vuijk2016). EenautismespectrumstoornisiseenDSM-classificatieenbestaatuitgedragskenmer-kenenisdaaromsterkafhankelijkvanklinische observaties(Vissers&Vissers2012).Vandeggz-professionalwordteengrondigekennisvanenervaringmetvolwassenenmetautis-mespectrumstoornisverwachtomdeautismespectrumstoornis-kenmerkeninhetdirectecontacttekunnenwaarnemen.Uitonderzoekblijktdatuitgesprokenautismespectrum-stoornis-kenmerken zoals beperkt oogcontact, beperkt sociaal-communicatief initiatief,atypischesocialebetrokkenheid,herhalendtaalgebruikenstereotypebewegingenbij40%vankinderenenvolwassenenmetautismespectrumstoornisdoorpsychodiagnosticivaakalin10ofminderminutenineencontactofobservatieherkendworden(DeMarchena&Miller2016).Ervarenpsychodiagnosticiherkennenmethunklinischeblikdezeuitgesprokenautismespectrumstoornis-kenmerkenaanzienlijkbeterdanonervarenpsychodiagnostici.Echter neemt de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid van de DSM-classificatie autisme-


spectrumstoornisonderonervarenpsychodiagnosticitoewanneerzijgebruikmakenvaneenchecklistvanDSM-autismespectrumstoornis-kenmerken,terwijldeinterbeoordelaars-betrouwbaarheidonderervarenpsychodiagnosticidaardoorjuistafneemt(Kline.a.2000).Voor de (gedrags)observatie zijn de CIA (zie bijlage 2), de ASDASQ (Nylander & Gillberg2001–vertalingHorwitzinBlijd-Hoogewys&Horwitz2008)enhetAutisme Diagnostisch Observatie Schema (ADOS; Hus & Lord 2014; Lord e.a. 2000, 2012) beschikbaar. De c-vra-genvandeCIA(ziebijlage2)endeASDASQkunneninhetcontactmetenhetobserverenvandepatiënteenhandvatbiedenvoordesignalenengedragskenmerkenvanautisme-spectrumstoornis.DeADOSbiedteenobservatievanmogelijkesociaal-communicatievetekorten,enblijkteenvalideenbetrouwbaremaatvoorhetvaststellenvanautismespec-trumstoornisbijzowelkinderenalsvolwassenen(Bastiaansene.a.2011;DeBildte.a.2004,2016;Fusar-Polie.a.2017),bijvoorkeuralsonderdeelvaneenbredepsychodiagnostiekvanautismespectrumstoornis(Langmanne.a.2017;Pugliesee.a.2015;Zandere.a.2016),echtermeteenkanttekeningvanbeperktesensitiviteitvoormetnamevrouwenmetautisme-spectrumstoorniseneengemiddeldetothogeintelligentie(Bastiaansene.a.2011;Laie.a.2011;Langmanne.a.2017).AfnamevandeADOSisarbeidsintensiefenmenmoethierintenminstegetraindenervarenzijn.Veelalwordtindepraktijkvolstaanmethetgebruikvanandereminderarbeidsintensieveinstrumenten,zoalshierbovengenoemd. Optioneel en per individu verschillend kan op indicatie aanvullend onderzoek naarneurocognitievestijlenintelligentie,persoonlijkheid,comorbiditeitendifferentiaaldiag-nose overwogen worden. Bij autismespectrumstoornis kan comorbiditeit een terechteonderzoekshypothese zijn, omdat uit verschillende studies blijkt dat veel mensen metautismespectrumstoornisbekendzijnmetbijkomendemedischeofgenetischecondities,andereontwikkelingsproblemen,psychiatrischestoornissenen/ofomgevingsproblemen(Joshi e.a. 2013; Lai & Baron-Cohen 2015; Lai e.a. 2014; Lever & Geurts 2016; Mannion &Leader2013;Supekare.a.2017;TebartzvanElste.a.2013).Veelvoorkomendbijvolwassenenmet autismespectrumstoornis zijn stemmingsstoornissen (57%2-70%3), angststoornis-sen (50%3-54%2), persoonlijkheidsstoornissen (48%4-64%5) en ADHD (30%1,2,3) (Johnstone.a. 20131; Lever & Geurts 20162; Lugnegård e.a. 20113, 20124; Michiels e.a. 20165).Voor in-strumentenvooraanvullendonderzoekenbijbehorenderesultatenuitwetenschappelijkonderzoekwordtvoordeneurocognitievestijlenintelligentieverwezennaarBlair-Bradene.a. (2017), Bucaille e.a. (2016) en Kiep en Spek (2017), voor persoonlijkheid naar Anckar-sätere.a.(2006),Lugnegårde.a.(2012),Michielse.a.(2016),Schwartzmane.a.(2016),Sizooe.a. (2009), Soderstrom e.a. (2002), Strunz e.a. (2015) enVuijk e.a. (2012), en voor ADHDnaar Johnston e.a. (2013).Voor differentiaaldiagnostische overwegingen met betrekkingtotpersoonlijkheidsstoornissenwordtverwezennaarDudase.a.(2017),Duijkerse.a.(2014),López-Péreze.a.(2017)enStanfielde.a.(2017),metbetrekkingtothechting,mentaliserenenempathienaarBirdenViding(2014),Hautman(2017)enOlivere.a.(2016),enmetbe-trekkingtotADHDnaarJohnstone.a.(2013)enChene.a.(2015). Ziebijlage1voorhetdoel,deactiesenbijbehorendeinstrumentkeuze,deuitvoerendenendeuitkomstvanstap3.

| Werkwijzer10

Stap 4: Reflectie op de classificerende en persoonsgerichte psychodiagnostiek

Op de classificerende en persoonsgerichte psychodiagnostiek uit stap 3 wordt door debetrokken ggz-professionals gereflecteerd. De verkregen informatie dient gewogen tewordenindecontextvanhetactuelepersoonlijkefunctionerenvandepatiënt,devoor-geschiedenis,dehechting,deopvoeding,somatischefactoren,sterkeengezondekantenen dezorgbehoeften.Opdeze manierontstaaneenonderkenning van eneengoed ge-motiveerd verklaringsmodel voor de klachten, dat de diagnose inclusief een eventueleDSM-classificatie(welofgeenautismespectrumstoornisofanderszins)eneenophetin-dividuafgestemdbehandelbeleidwordtgenoemd(Kane.a.2013;Kline.a.2005;Ruissen2014;Vuijk&Eurelings-Bontekoe2016;Wittemane.a.2014).Erwordthiervaneenrapportopgesteldenditwordtineenadviesgesprekmetpatiëntbesproken.Inbijlage3iseenfor-matvoorpsychodiagnostischrapportopgenomen. Ziebijlage1voorhetdoel,deactie,deuitvoerenden,deuitkomstenhetvervolgvanstap4.

Tot slot

Erwordtvolgensderichtlijn (Kane.a.2013)een toenemendberoepgedaanopdegees-telijkegezondheidszorgomaantetonenofuit tesluitenoferbij iemandsprakeisvanautismespectrumstoornis.Erzijnvaaklangewachtlijstenvoordepsychodiagnostiekvanautismespectrumstoornis bij volwassenen en deze diagnostiek is arbeidsintensief enkostbaar(zieRutherforde.a.2016).Eengedegencase identificationalseerstestapinhetpsychodiagnostisch onderzoek is van groot belang: zo kan voorkomen worden dat eenpatiëntonnodigenonterechtgeïndiceerdwordtvooreenDSM-classificerendenpersoons-gerichtonderzoeknaarautismespectrumstoornisals indecase identification eeneerstevermoedenvanautismespectrumstoornisnietonderbouwdkanwordenennietgegrondis. De psychodiagnostiek van autismespectrumstoornis dient tegemoet te komen aandezorgbehoeftenvandepatiëntenhandvattentebiedenvoorbehandelingen/ofbege-leiding. Het psychodiagnostiektraject voor volwassenen bestaat dan ook uit de in dezewerkwijzer beschreven fases en stappen (zie tabel 1 en bijlage 1). Wanneer vanuit deautismespecifiekecase identificationbeslotenwordttotverderonderzoeknaarautisme-spectrumstoornis omvat een dergelijk traject een algehele klachteninventarisatie, eeninterview voor de DSM-autismespectrumstoornis-criteria en het uitvragen van overigestoornissen, een heteroanamnese, een ontwikkelingsanamnese, een gedragsobservatie,enoptioneeleenaantaltestsenvragenlijstenvoorbijvoorbeeldneurocognitievestijl,intel-ligentieenpersoonlijkheid.Daaruitvolgteenbeschrijvingvanzoweldealgehelealsindienvantoepassingautismespecifiekeklachtenendeontwikkelingsgeschiedenis,eneventueeldeneurocognitievestijlkenmerkenmeteensterkte-zwakteanalyse,deintelligentieendepersoonlijkheid.Depsychodiagnostischeoverwegingenrapportagebetreffendanvanuitde zorgbehoefte(n) zowel een DSM-classificatie als een persoonsgerichte diagnose meteenbehandel-enbejegeningsperspectiefenmetaandachtvoordepersoon-omgevingin-teractie(zieDelespaule.a.2016;NetwerkKwaliteitsontwikkelingGGz2017).


Deze werkwijzer wil de ggz-professional richting geven en houvast bieden in de tenemenstappeninentegebruikeninstrumentenvoordepsychodiagnostiekvanautisme-spectrumstoornisbijvolwassenen.

| Werkwijzer12

Literatuur

AmericanPsychiatricAssociation(2013).Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disor-ders (DSM-5).Arlington,VA:AmericanPsychiatricAssociation.

American Psychiatric Association (2014). Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen. DSM-5. Nederlandse vertaling van Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 5th Edition.Amsterdam:Boom.

Anckarsäter, H., Stahlberg, O., Larson, T., Hakansson, C., Jutblad, S-B., Niklasson, L., et al. (2006).TheimpactofADHDandautismspectrumdisordersontemperament,characterandpersonalitydevelopment.American Journal of Psychiatry,163,1239-1244.

Arntz,A.,Kamphuis,J.H.,&Spitzer,R.L. (verwacht2018).Gestructureerd klinisch Interview voor DSM-5 Syndroomstoornissen (SCID-5-S).Amsterdam:Boom.

AutismeTeamGelderland(2011).Vragenlijst ten behoeve van diagnostisch onderzoek naar autismespectrumstoornissen.Gelderland:SamenwerkingsverbandAutismeGelderland.

Barendse, H.P.J., & Thissen, A.J.C. (2006). Handleiding van de Hetero-Anamnestische Per-soonlijkheidsvragenlijst HAP.Barendse&Thissen.

Baron-Cohen,S.(2002).Theextrememalebraintheoryofautism.Trends in Cognitive Scien-ces, 6(6),248-254.

Baron-Cohen, S.,Wheelwright, S., Skinner, R., Martin, J., & Clubley, E. (2001).The Autism-Spectrum Quotient (AQ): Evidence from Asperger syndrome/high-functioning autism,malesandfemales,scientistsandmathematicians.Journal of Autism and Developmental Disorders, 13,5-17.

Bastiaansen,J.A.,Meffert,H.,Hein,S.,Huizinga,P.,Ketelaars,C.,Pijnenborg,M.,et al.(2011).Diagnosingautismspectrumdisordersinadults:theuseofAutismDiagnosticObservationSchedule(ADOS)module4.Journal of Autism and Developmental Disorders, 41,1256–1266.

Bird,G.,&Viding,E.(2014).Theselftoothermodelofempathy:providinganewframeworkforunderstandingempathyimpairmentsinpsychopathy,autism,andalexithymia.Neuro-science and Biobehavioral Reviews, 47,520-532.

Bishop,S.L.,&Seltzer,M.M.(2012).Self-reportedautismsymptomsinadultswithautismspectrumdisorders.Journal of Autism and Developmental Disorders, 42,2354-2363.

BlairBraden,B.,Smith,C.J.,Thompson,A.,Glaspy,T.K.,Wood,E.,Vatsa,D.,et al.(2017).Exe-cutivefunctionandfunctionalandstructuralbraindifferencesinmiddle-ageadultswithautismspectrumdisorder. Autism Research, 10(12),1945-1959.


Blijd-Hoogewys,E.M.A.,&Horwitz,E.H.(2008).Diagnostischprocesenscreening. InE.H.Horwitz,C.E.J.Ketelaars&A.M.D.N.vanLammeren(Red.),Autisme Spectrum Stoornissen bij normaal begaafde volwassenen,2egewijzigdedruk(pp.20-30).Assen:VanGorcum.

Bucaille,A.,Grandgeorge,M.,Degrez,C.,Mallégol,C.,Cam,P.,Botbol,M.,&Planche,P.(2016).CognitiveprofileinadultswithAspergersyndromeusingWAIS-IV:Comparisontotypicaladults.Research in Autism Spectrum Disorders, 21,1-9.

Chan,W.,Smith,L.E.,Hong,J.,Greenberg,J.S.,&Mailick,M.R.(2017).ValidatingtheSocialResponsivenessScaleforadultswithautism.Autism Research.doi:10.1002/aur.1813.

Chen,M-H.Wei,H-T.,Chen,L-C.,Su,T-P.,Bai,Y-M.,Hsu,J-W.et al.(2015).Autisticspectrumdisorder,attentiondeficithyperactivitydisorder,andpsychiatriccomorbidities:anation-widestudy.Research in Autism Spectrum Disorders, 10,1-6.

Constantino,J.N.(2005).Social Responsiveness Scale – Adult Research Version.LosAngeles,CA:WesternPsychologicalServices.

Dans,L.F.,Silvestre,M.A.,&Dans,A.L.(2011).Trade-offbetweenbenefitandharmiscrucialinhealthscreeningrecommendations.PartI:generalprinciples.Journal of Clinical Epide-miology, 64(3),231-239.

DeBildt,A.,Sytema,S.,Ketelaars,C.,Kraijer,D.,Mulder,E.,Volkmar,F., et al. (2004). Inter-relationshipbetweenAutismDiagnosticObservationSchedule-Generic(ADOS-G),AutismDiagnosticInterview-Revised(ADI-R),andtheDiagnosticandStatisticalManualofMentalDisorders(DSM-IV-TR)classificationinchildrenandadolescentswithmentalretardation.Journal of Autism and Developmental Disorders, 34,129-137.

De Bildt, A., Sytema, S., Meffert, H., & Bastiaansen, J.A.C.J. (2016).The Autism DiagnosticObservationSchedule,Module4:Applicationoftherevisedalgorithmsinanindependentwell-defined,Dutchsample(n=93).Journal of Autism and Developmental Disorders, 46,21-30.

Delespaul,P.,Milo,M.,Schalken,F.,Boevink,W.,&vanOs,J.(2016).Goede GGZ! Nieuwe con-cepten, aangepaste taal en betere organisatie.Leusden:Diagnosis.

DeMarchena,A.,&Miller,J.(2016).‘Frank’presentationsasanovelresearchconstructandelement of diagnostic decision-making in autism spectrum disorder. Autism Research,doi:10.1002/aur.1706.

Derksen,J.,&Immens,L.(2016).Psychologische diagnostiek in de GGZ.Nijmegen:PEN.

Došen,A.(2014).Psychischestoornissen,probleemgedragenverstandelijkebeperking.Eenintegratievebenaderingbijkinderenenvolwassenen(5eherzienedruk).Assen:VanGorcum.

| Werkwijzer14

Dudas,R.B.,Lovejoy,C.,Cassidy,S.,Allison,C.,Smith,P.,&Baron-Cohen,S.(2017).Theoverlapbetweenautisticspectrumconditionsandborderlinepersonalitydisorder.PloS ONE, 12(9):e0184447.https://doi.org/10.1371/journal.pone.018447.

Duijkers,J.C.L.M.,Vissers,C.Th.W.M.,Verbeeck,W.,Arntz,A.,&Egger,J.I.M.(2014).Socialcog-nitioninthedifferentialdiagnosisofautismspectrumdisordersandpersonalitydisorders.Clinical Neuropsychiatry, 11,118-129.

First,M.B.,Williams,J.B.W.,Karg,R.S.,&Spitzer,R.L.(2016).Structured Clinical Interview for DSM-5® Disorders-Clinician Version (SCID-5-CV).Arlington,VA:AmericanPsychiatricAssoci-ation.

Fusar-Poli,L.,Brondino,N.,Rocchetti,M.,Panisi,C.,Provenzani,U.,Damiani,S.,&Politi,P.(2017).DiagnosingASDinadultswithoutID:AccuracyoftheADOS-2andtheADI-R.Journal of Autism and Developmental Disorders,47(11),3370-3379.

Happé,F.,&Frith,U.(2006).Theweakcentralcoherenceaccount:Detail-focusedcognitivestyleinautismspectrumdisorders.Journal of Autism and Developmental Disorders, 36(1),5-25.

Hautman,L.(2017).Eenkinkindekabel.Eendifferentiaaldiagnosetussenautismespectrum-stoornisenhechtingsstoornis.Tijdschrift Persoonsgerichte Experiëntiële Psychotherapie, 01,91-104.

Heijnen-Kohl, S.M.J., Kok, R.M., Wilting, R.M.H.J., Rossi, G., & van Alphen, S.P.J. (2017).Screeningofautismspectrumdisordersingeriatricpsychiatry.Journal of Autism and Deve-lopmental Disorders, 47(9),2679-2689.

Hill,E.L.(2004).Executivedysfunctioninautism.Trends in Cognitive Sciences, 8(1),26-32.

Hoekstra,R.A.,Bartels,M.,Cath,D.C.,&Boomsma,D.I.(2008).Factorstructure,reliabilityandcriterionvalidityoftheAutism-SpectrumQuotient(AQ):AstudyinDutchpopulationandpatientgroups.Journal of Autism and Developmental Disorders, 38, 1555-1566.

Hus,V.,&Lord,C.(2014).TheAutismDiagnosticObservationSchedule,module4:Algorithmand standardized severity scores. Journal of Autism and Developmental Disorders, 44(3),1996-2012.

Ingersoll, B., Hopwood, C.J., Wainer, A., & Donnellan, M.B. (2011). A comparison of threeself-reportmeasuresofthebroaderautismphenotypeinanon-clinicalsample.Journal of Autism and Developmental Disorders, 41,1646-1657.


Johnston,K.,Dittner,A.,Bramham,J.,Murphy,C.,Knight,A.,&Russell,A.(2013).Attentiondeficithyperactivitydisordersymptomsinadultswithautismspectrumdisorders.Autism Research, 6(4),225-236.

Jones,L.,Goddard,L.,Hill,E.L.,Henry,L.A.,&Crane,L.(2014).Experiencesofreceivingadi-agnosisofautismspectrumdisorder:asurveyofadultsintheUnitedKingdom.Journal of Autism and Developmental Disorders, 44,3033-3044.

Joshi,G.,Wozniak,J.,Petty,C.,Martelon,M.K.,Fried,R.,Bolfek,A.,et al. (2013).Psychiatriccomorbidityandfunctioninginaclinicallyreferredpopulationofadultswithautismspec-trumdisorders:acomparativestudy. Journal of Autism and Developmental Disorders, 43,1314-1325.

Kan, C.C., Geurts, H.M., van den Bosch, K., Forceville, E.J.M., van Manen, J., Schuurman,C.H.,et al. (2013).Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van autismespec-trumstoornissen bij volwassenen. Utrecht: DeTijdstroom. https://assets-sites.trimbos.nl/docs/6c61acc2-225f-4a59-9da4-9da3a9879e3c.pdf

Kan,C.,Verbeeck,W.,&BartelsA.(2012).Diagnostiek van autismespectrumstoornissen bij volwassenen. Een multidisciplinaire benadering.Amsterdam:Hogrefe.

Kanner,L.(1943).Autisticdisturbancesofaffectivecontact.Nervous Child,2,217-250.

Kiep, M., & Spek, A.A. (2017). Executive functioning in men and women with an autismspectrumdisorder.Autism Research, 10(5),940-948.

Klin,A.,Lang,J.,Cicchetti,D.V.,&Volkmar,F.R.(2000).Briefreport:InterraterreliabilityofclinicaldiagnosisandDSM-IVcriteriaforautisticdisorder:resultsoftheDSM-IVfieldtrial.Journal of Autism and Developmental Disorders, 30,163-167.

Klin,A.,Saulnier,C.,Tsatsanis,K.,&Volkmar,F.R.(2005).Clinicalevaluationinautismspec-trum disorder: Psychological assessment within a transdisciplinary framework. In F.R.Volkmar,R.Paul,A.Klin&D.J.Cohen(Eds.),Handbook of autism and developmental disor-ders,3rded.(pp.772-798).NewYork:Wiley.

Kraijer,D.,&Plas,J.(2014).Handboek psychodiagnostiek en beperkte begaafdheid (5egeheelherzienedruk).Amsterdam:Pearson.

Lai,M-C.,&Baron-Cohen,S.(2015). Identifyingthelostgenerationofadultswithautismspectrumconditions. Lancet, 2,1013-1027.

Lai,M-C.,Lombardo,M.V.,&Baron-Cohen,S.(2014).Autism.Lancet, 383,896-910.

| Werkwijzer16

Lai,M-C,Lombardo,M.V.,Pasco,G.,Ruigrok,A.N.V.,Wheelwright,S.J.,Sadek,S.A.,et al.(2011).Abehavioralcomparisonofmaleandfemaleadultswithhighfunctioningautismspec-trumconditions.PloS One, 6,e20835.doi:10.1371/journal.pone.0020835.

Langmann,A.,Becker,J.,Poustka,L.,Becker,K.,&Kamp-Becker,I.(2017).Diagnosticutilityoftheautismdiagnosticobservationscheduleinaclinicalsampleofadolescentsandadults.Research in Autism Spectrum Disorders, 34,34-43.

Lever, A.G., & Geurts, H.M. (2016). Psychiatric co-occurring symptoms and disorders inyoung, middle-aged, and older adults with autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 46,1916-1930.

López-Pérez,B.,Ambrona,T.,&Gummerum,M.(2017).InterpersonalemotionregulationinAsperger’ssyndromeandborderlinepersonalitydisorder.British Journal of Clinical Psycho-logy, 56,103-113.

Lord,C.,Pickles,A.,McLennan,J.,Rutter,M.,Bregman,J.,Folstein,S., et al.(1997).Diagnosingautism:analysesofdatafromtheAutismDiagnosticInterview.Journal of Autism and De-velopmental Disorders, 27,501–517.

Lord,C.,Rutter,M.,DiLavore,P.C.,Risi,S.,Gotham,K.,&Bishop,S.(2000).Autism Diagnostic Observation Schedule.LosAngeles,CA:WesternPsychologicalServices.

Lord,C.,Rutter,M.,DiLavore,P.C.,Risi,S.,Gotham,K.,&Bishop,S.(2012).Autism Diagnostic Observation Schedule, second edition (ADOS-2) manual (Part 1) modules 1-4.Torrance, CA:WesternPsychologicalServices.

Lord,C.,Rutter,M.,&Le,C.A.(1994).AutismDiagnosticInterview-Revised:arevisedversionofadiagnosticinterviewforcaregiversofindividualswithpossiblepervasivedevelopmen-taldisorders.Journal of Autism and Developmental Disorders, 24,659-685.

Lugnegård,T.,Hallerbäck,M.U.,Gillberg,C.(2011).PsychiatriccomorbidityinyoungadultswithaclinicaldiagnosisofAspergersyndrome.Research in Developmental Disabilities, 32,1910-1917.

Lugnegård,T.,Hallerbäck,M.U.,&Gillberg,C.(2012).Personalitydisordersandautismspec-trumdisorders:whataretheconnections?Comprehensive Psychiatry, 53,333-340.

Mannion,A.,&Leader,G.(2013).Comorbidityinautismspectrumdisorder:aliteraturere-view.Research in Autism Spectrum Disorders, 7,1595-1616.

Michiels,K.,vanGeit,N.,&Schotte,C.(2016).Onderzoeknaarderelatietussenpersoonlijk-heidsstoornissen en autismespectrumstoornissen. Tijdschrift Klinische Psychologie, 46(1),53-65.


NetwerkKwaliteitsontwikkelingGGz(2017).Zorgstandaard Autisme.Utrecht:Kwaliteitsont-wikkeling GGz. http://www.kwaliteitsontwikkelingggz.nl/wp-content/uploads/2015/07/Zorgstandaard-Autisme.pdf

Noens,I.,delaMarche,W.,&Scholte,E.(2012).SRS-A Screeningslijst voor autismespectrum-stoornissen bij volwassenen. Handleiding.Amsterdam:Hogrefe.

Nylander,L.,&Gillberg,C.(2001).Screeningforautismspectrumdisordersinadultpsychi-atricout-patients:apreliminaryreport.Acta Psychiatrica Scandinavia, 103,428-434.

Oliver,L.D.,Neufeld,R.W.J.,Dziobek, I.,&Mitchell,D.G.V. (2016).Distinguishingtherelati-onshipbetweendifferentaspectsofempathicrespondingasafunctionofpsychopathic,autistic,andanxioustraits.Personality and Individual Differences, 99,81-88.

Pugliese,C.E.,Kenworthy,L.,HusBal,V.,Wallace,G.L.,Yerys,B.E.,Maddox,B.B.,et al.(2015).Replicationandcomparisonof thenewlyproposedADOS-2,module4algorithminASDwithout ID: a multi-site study. Journal of Autism and Developmental Disorders, 2015, 45, 3919-3931.

Rogers, C.L., Goddard, L., Hill, E.L., Henry, L., & Crane, L. (2015). Experiences of diagnosingautismspectrumdisorder:asurveyofprofessionalsintheUnitedKingdom.Autism: Inter-national Journal of Research and Practice, 20(7),820-831.

Ruissen,A.M.(2014).Diagnostiekenclassificatiescheidenindepsychiatrie.HoedeDSM-5zinvolingezetkanwordenvoorhetvak.Tijdschrift voor Psychiatrie, 56,523-530.

Rutherford,M.,McKenzie,K.,Forsyth,K.,McCartney,D.,O’Hare,A.,McClure,I.,&Irvine,L.(2016).Whyaretheywaiting?Exploringprofessionalperspectivesanddevelopingsoluti-onstodelayeddiagnosisofautismspectrumdisordersinadultsandchildren.Research in Autism Spectrum Disorders, 31,53-65.

Schwartzman,B.C.,Wood, J.J.,&Kapp,S.K. (2016).Can theFiveFactorModelofPersona-lity account for the variability of autism symptom expression? Multivariate approachestobehavioralphenotypinginadultautismspectrumdisorder.Journal of Autism Spectrum Disorder, 46,253-272.

Silvestre,M.A.,Dans,L.F.,Dans,A.L.(2011).Trade-offbetweenbenefitandharmiscrucialinhealthscreeningrecommendations.PartII:evidencesummaries.Journal of Clinical Epide-miology, 64(3),240-249.

Sizoo,B.(2015).Caseidentificationendiagnostiekbijvolwassenenenouderen.InH.Geurts,B.Sizoo&I.Noens(Red.),Autismespectrumstoornis Interdisciplinair basisboek(pp.115-128).Leusden:Diagnosis.

| Werkwijzer18

Sizoo, B.B., & Horwitz, E.H. (2012). Eerste fase in de diagnostiek van autisme bij volwasse-nen: screening of casefinding. In C. Kan,W. Verbeeck & A. Bartels (Red.), Diagnostiek van autismespectrumstoornissen bij volwassenen. Een multidisciplinaire benadering (pp. 19-34).Amsterdam:Hogrefe.

Sizoo,B.B.,Horwitz,E.H.,Teunisse,J.P.,Kan,C.C.,Vissers,C.T.W.M.,Forceville,E.J.M.,et al.(2015).Predictivevalidityofself-reportquestionnairesintheassessmentofautismspectrumdisor-dersinadults.Autism, 19,842-849.

Sizoo,B.,vandenBrink,W.,Gorissen,M.,&vanderGaag,R.J.(2009).Personalitycharacteris-ticsofadultswithautismspectrumdisordersorattentiondeficithyperactivitydisorderwithandwithoutsubstanceusedisorders.Journal of Nervous Mental Disorders, 197,450-454.

Soderstrom,H.,Rastam,M.,&Gillberg,C.(2002).TemperamentandcharacterinadultswithAspergersyndrome.Autism, 6,287-297.

South,M.,Carr,A.W.,Stephenson,K.G.,Maisel,M.E.,&Cox,J.C.(2017),Shortreport:SymptomoverlapontheSRS-2adultself-reportbetweenadultswithASDandadultswithhighanxiety.Autism Research, 10,1215-1220..

Stanfield,A.C.,Philip,R.C.M.,Whalley,H.,Romaniuk,L.,Hall,J.,Johnstone,E.C.,&Lawrie,S.M.(2017).Dissociationofbrainactivationinautismandschizotypalpersonalitydisorderduringsocialjudgments.Schizophrenia Bulletin, 43(6),1220-1228.

Strunz,S.,Westphal,L.,Ritter,K.,Heuser,I.,Dziobek,I.,&Roepke,S.(2015).Personalitypatholo-gyofadultswithautismspectrumdisorderwithoutaccompanyingintellectualimpairmentincomparisontoadultswithpersonalitydisorders.Journal of Autism and Developmental Dis-orders, 45,4026-4038.

Supekar,K.,Iyer,T.,&Menon,V.(2017).Theinfluenceofsexandageonprevalenceratesofcomorbidconditionsinautism.Autism Research, 10,778-789.

TebartzvanElst,L.,Pick,M.,Biscaldi,M.,Fangmeier,T.,&Riedel,A.(2013).High-functioningautismspectrumdisorderasabasicdisorderinadultpsychiatryandpsychotherapy:psycho-pathologicalpresentation,clinicalrelevanceandtherapeuticconcepts.European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience, 263,189-196.

Vanheule,S.(2015).Psychodiagnostiek anders bekeken: kritieken op de DSM. Een pleidooi voor functiegerichte diagnostiek.Tielt:LannooCampus.

VanOosten,M.H.M.,Oosterhoff,M.D.,&Kan,C.C. (2012).OntwikkelingsanamneseinhetkadervandiagnostiekvanASSbijvolwassenen.InC.Kan,W.Verbeeck&A.Bartels(Red.),Diagnostiek van autismespectrumstoornissen bij volwassenen. Een multidisciplinaire bena-dering(pp.35-57).Amsterdam:Hogrefe.


VanSchalkwyk,G.I.,Peluso,F.,Qayyum,Z.,McPartland,J.C.,&Volkmar,F.(2015).VarietiesofmisdiagnosisinASD:anillustrativecaseseries.Journal of Autism and Developmental Disor-ders, 45,911-918.

Verhoeff,B.(2015).Autism’s Anatomy. A dissection of the structure and developmentof a psychiatric concept.Amsterdam:Ipskamp.

Vissers,C.Th.W.M.,&Vissers,H.Th.(2012).AutismeDiagnostischObservatieSchema(ADOS):eensemigestructureerdebeoordelingvansociaal-communicatiefgedragtotindevolwassen-heid.InC.Kan,W.Verbeeck&A.Bartels(Red.),Diagnostiek van autismespectrumstoornissen bij volwassenen. Een multidisciplinaire benadering(pp.59-77).Amsterdam:Hogrefe.

Vliegen,N.,Hannes,K.,&Meurs,P.(2016).Decomplexiteitvanklinischepsychodiagnostiekvraagtmethodologischediversiteit.Tijdschrift Klinische Psychologie, 46(4),302-316.

Vuijk, R. (2016). Nederlands Interview ten behoeve van Diagnostiek Autismespectrumstoor-nis bij volwassenen.Tweedeongewijzigdedruk.Rotterdam:SarrExpertisecentrumAutisme/DaretoDesign.

Vuijk,R.,Deen,M.,Arntz,A.,&Geurts,H.(2017).ReliabilityandvalidityoftheNetherlandsInterviewforDiagnosticassessmentAutismspectrumdisorderinadults(NIDA). Internal Do-cument/trial registration:http://www.trialregister.nl/trialreg/admin/rctview.asp?TC=6391.

Vuijk, R., de Nijs, P.F.A.,Vitale, S.G., Simons-Sprong, M., & Hengeveld, M.W. (2012). Persoon-lijkheidsaspecten bij volwassenen met autismespectrumstoornissen gemeten met de‘TemperamentandCharacterInventory’(TCI).Tijdschrift voor Psychiatrie, 54,699-707.

Vuijk,R.,&Eurelings-Bontekoe,E.H.M.(2016).Psychodiagnostiekvaneenautismespectrum-stoornis bij volwassenen: classificatie en diagnose in context. Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme, 2,80-86.

Waterhouse,L.,London,E.,&Gillberg,C.(2016).ASDvalidity.Review Journal of Autism and Developmental Disorders, 3(4),302-329.

Wing,L.,Leekam,S.R.,Libby,S.J.,Gould,J.,&Larcombe,M.(2002).TheDiagnosticInterviewforSocialandCommunicationDisorders:background,inter-raterreliabilityandclinicaluse.Journal of Child Psychology and Psychiatry, 43,307-325.

Witteman,C.,vanderHeijden,P.,&Claes,L.(2014).Psychodiagnostiek. Het onderzoeksproces in de praktijk.Utrecht:DeTijdstroom.

Zander,E.,Willfors,C.,Berggren,S.,Choque-Olsson,N.,Coco,C.,Elmund,A.,et al.(2016).TheobjectivityoftheAutismDiagnosticObservationSchedule(ADOS)innaturalisticclinicalsettings.European Child and Adolescent Psychiatry, 25(7),769-780.

| Werkwijzer20

Bijlage 1

Werkwijzer - Psychodiagnostiek autismespectrumstoornis volwassenen*

Stap 1: Onderbouwen van een eerste vermoeden van autismespectrumstoornis

Doel: Hetonderbouwenvaneeneerstevermoedenvanautismespectrumstoornis.

Acties en bijbehorende instrumentkeuze: Bestuderenrapportageeerderehulpverlening(indienaanwezig/zonodigopvragen)AfnemenvanbijvoorbeeldAQ,SRS-A,HAPen/ofCIAbijpatiënteneventuelenaastbetrokkene

Observerenvangedragtijdensgesprek:bijvoorbeeldCIAen/ofASDASQ

Uitvoerenden:Elkein(autismespectrumstoornis-)psychodiagnostiekbekwameenbijvoorkeurbevoegdeggz-professionaleniniedergevaleenmaalaanwezigbijgesprekmetdepatiënteenBIG-geregistreerdepsycholoog,psychiaterofverpleegkundigspecialist.

Uitkomst:Onderbouwingvaneeneerstevermoedenvanautismespectrumstoornis.

Stap 2: Reflectie op de case identification

Doel:Hetbesluitentotwel/geenclassificerendenpersoonsgerichtpsychodiagnostischonderzoeknaarautismespectrumstoornis.Actie en uitvoerenden:Reflecterenopdeonderbouwingvanheteerstevermoedenvanautismespectrumstoornisuitstap1doordebetrokkenggz-professional(s).

Uitkomst:Besluittotwelofgeenclassificerendenpersoonsgerichtpsychodiagnostischonderzoeknaarautismespectrumstoornis.Hetbesluitwordtbepaaldopbasisvandeverkregeninformatieuitgesprek,descoresopdevragenlijst(en)endeklinischeevaluatievandeproblematiekindecontext.


Vervolg:Hetbesluitwordtineenadviesgesprekmetpatiëntbesproken.Wanneerclassificerendenpersoonsgerichtonderzoeknaarautismespectrumstoornisnietgeïndiceerdisdanstoptverderonderzoeknaarautismespectrumstoornis.Wanneerverderonderzoeknaarautismespectrumstoornisgeïndiceerdisdandientmenonderzoeksvragenenhypothesesteformulerenenvolgendestappen3en4.

Stap 3: Toetsen van de hypothese autismespectrumstoornis

Doel: Informatieverzamelenomdehypotheseautismespectrumstoornistetoetsen.

Acties en bijbehorende instrumentkeuze: Afnemenvaninterviewnaarklachtenenbeperkingenbijpatiënt(algeheelenautismespecifiek):bijvoorbeeldSCID-5-SenNIDA

Afnemenvanheteroanamnesebijnaastbetrokkene(algeheelenautismespecifiek):bijvoorbeeldADI-R,DISCOen/ofNIDA

Afnemenvanontwikkelingsanamnesebijnaastbetrokkene(algeheelenautismespecifiek):bijvoorbeeldADI-R,DISCO,ATGen/ofNIDA

Observerenvangedrag:bijvoorbeeldCIA,ASDASQen/ofADOSOptioneleenopindicatieaanvullendeacties:

Inkaartbrengenvanneurocognitievestijlenintelligentie Onderzoekenvanpersoonlijkheid(comorbidedanweldifferentiaaldiagnostisch) Onderzoekenvancomorbiditeiten/ofdifferentiaaldiagnose(o.a.stemmingsstoornis,angst,ADHD,hechting)

Uitvoerenden:Elkein(autismespectrumstoornis-)psychodiagnostiekbekwameenbijvoorkeurbevoegdeggz-professional.

Uitkomst: Verslagleggingmetweergavevanonderzoeksresultaten.

Stap 4: Reflectie op de classificerende en persoonsgerichte psychodiagnostiek

Doel:HetvaststellenvaneendiagnoseinclusiefeventueleDSM-classificatieenbehandelbeleid.

Actie en uitvoerenden:Reflecterenopdeclassificerendeenpersoonsgerichtepsychodiagnostiekuitstap3doordebetrokkenggz-professionals(iniedergevaleenBIG-geregistreerde

| Werkwijzer22

psycholoog,psychiaterofverpleegkundigspecialistenbijvoorkeurineenmultidisciplinairoverleg).

Uitkomst:Rapportmeteenonderkenningvaneneengoedgemotiveerdverklaringsmodelvoordeklachten,i.e.dediagnoseinclusiefeventueleDSM-classificatie(welofgeenautismespectrumstoornisofanderszins)eneenophetindividuafgestemdbehandelbeleid.

Vervolg:Hetrapportwordtineenadviesgesprekmetpatiëntbesproken.

*Vooreenjuisteinterpretatievandestappen,deactiesenbijbehorendeinstrumentkeuzeeneenverdereuitlegvandebeschrevenwerkwijzewordtgeadviseerddevolledigetekstvanWerkwijzer - Psychodiagnostiek autismespectrumstoornis volwassenenteraadplegen.


Bijlage 2

Case Identification Autismespectrumstoornis (CIA)

DezevragenlijstisgebaseerdopdeNIDA(Vuijk2016)enbestaatuit10vragendiebedoeldzijnomeeneerstevermoedenvaneenautismespectrumstoornisbijvolwasseneninkaarttebrengen.Devragenlijstkanwordenafgenomenindepsychodiagnostischefasevancase identification,meestalingebedineenreguliereggz-intake.Ookineenhuisartsenpraktijkenbijaanmeldteamsvanggz-instellingenkandevragenlijstafgenomenworden.Devragenkunnenwordengesteldaandepatiënteneventuelenaastbetrokkene.Daarnaastkandeggz-professionaldoormiddelvanobservatiedevragentijdensen/ofnaafloopvanhetgesprekbeantwoorden. Devragen1totenmet7bestaanelkuitdriedeelvragen(abc).Dea-vraagwordtgesteldaandepatiënt,deb-vraagwordtgesteldaaneennaastbetrokkeneindienaanwezigendec-vraagwordtbeantwoorddoordeggz-professionalopbasisvanobservatie.Devragen8totenmet10wordengesteldaanpatiënteneventueelnaastbetrokkene.

Scoringsadvies:Zoweléén,tweealsdriebevestigendeantwoordenopdedeelvragen(abc)leverenpervraagéénpositievescoreopdevragen1totenmet7op.Voorbeeld:vraag1awordtbevestigd,vraag1bwordtbevestigdenvraag1cwordtnietbevestigd.Ditgeeft2bevestigendeantwoordenopvraag1enlevertéénpositievescoreopvraag1op.Devragen8,9en10leverenperbevestigendantwoordéénpositievescoreop. Mettenminstevijfpositievescoresopdevragen1totenmet7enmettenminsteéénpositievescoreopdevragen8totenmet10eninsamenhangmetdeinformatieverkregenuitgesprekenobservatiekanmenhetvermoedenvanautismespectrumstoornisonderbouwenenoverwegen.

1a Bentu(patiënt)altijdalbeperktgeweestinhetdelenvangedachtenengevoelensmetanderen?

1b Vindtualsnaastbetrokkene,dat(naampatiënt)altijdalbeperktisgeweestinhetdelenvangedachtenengevoelensmetanderen?

1c Watneemtualspsychodiagnosticusinhetcontactmetdepatiënthiervanwaar?

2a Bentu(patiënt)altijdalbeperktgeweestinhetopmerkeneninterpreterenvandelichaamstaalvananderen?

2b Vindtualsnaastbetrokkene,dat(naampatiënt)altijdalbeperktisgeweestinhetopmerkeneninterpreterenvandelichaamstaalvananderen?


| Werkwijzer24

3a Bentu(patiënt)altijdalbeperktgeweestinhetbegrijpenwatgepastgedragisindeenesituatie,maarnietindeandere?

3b Vindtualsnaastbetrokkene,dat(naampatiënt)altijdalbeperktisgeweestinhetbegrijpenwatgepastgedragisindeenesituatie,maarnietindeandere?


4a Heeftualtijdaleenvasteofherhalendemaniervanbewegen,vanvoorwerpengebruikenofvansprekengehad?

4b Vindtualsnaastbetrokkene,dat(naampatiënt)altijdaleenvasteofherhalendemaniervanbewegen,vanvoorwerpengebruikenofvansprekenheeftgehad?

4c Watneemtualspsychodiagnosticusinhetcontactmetdepatiënthiervanwaar

5a Heeftu(patiënt)hetaltijdalmoeilijkgevondenommetveranderingenomtegaan?

5b Vindtualsnaastbetrokkene,dat(naampatiënt)hetaltijdalmoeilijkgevondenheeftommetveranderingenomtegaan?


6a Bentu(patiënt)altijdalsterkopgegaaninbepaaldeinteresses?6b Vindtualsnaastbetrokkene,dat(naampatiënt)altijdalsterkisopgegaanin

bepaaldeinteresses?6c Watneemtualspsychodiagnosticusinhetcontactmetdepatiënthiervan

waar?

7a Bentu(patiënt)altijdalerggevoeligofongevoeliggeweestvoorbepaaldezintuiglijkeprikkels(bv.geluid,geurofaanraking)?

7b Vindtualsnaastbetrokkene,dat(naampatiënt)altijdalerggevoeligofongevoeliggeweestisvoorbepaaldezintuiglijkeprikkels(bv.geluid,geurofaanraking)?


8 Iserbiju(patiënten/ofnaastbetrokkeneen/ofomgeving)lijdensdruk(opbasisvandeantwoordenopdevragen1totenmet7)?

9 Iserbiju(patiënt)/naampatiëntindekindertijdgedachtaanautismeofwasdaareenvermoedenvan?

10 Iserbijuindefamiliesprakevanofvermoedenvanautisme?


Bijlage 3

Format voor psychodiagnostisch rapport

Naampatiënt Geboortedatum Adres Woonplaats Telefoonnummer

Persoonlijkeleefsituatie Burgerlijkestaat Wonen Opleiding Dagbesteding/werkFamilieanamnese Gezinvanherkomst PsychopathologiefamilieSomatiek,medicatie,middelengebruikHulpverleningsvoorgeschiedenis

(Stap 1: Onderbouwen van een eerste vermoeden van autismespectrumstoornis)Case identificationautismespecifiek(keuze uit bijvoorbeeld AQ, SRS-A, HAP, CIA, ASDASQ)

(Stap 2: Reflectie op de case identification)Besluittotwelofgeenclassificerendenpersoonsgerichtpsychodiagnostischonderzoeknaarautismespectrumstoornis

Indienverderonderzoekgeïndiceerdis: Redenvooronderzoek Periodeonderzoek Onderzoeksvraagpatiënten/ofverwijzer Onderzoekshypothese Tegebruikeninstrumenten

(Stap 3: Toetsen van de hypothese autismespectrumstoornis)Klachtenanamneseactuelefunctionerenalgeheel(bijvoorbeeld SCID-5-S)enautismespecifiek(bijvoorbeeld NIDA)

Heteroanamneseactuelefunctionerenalgeheelenautismespecifiek(keuze uit bijvoorbeeld ADI-R, DISCO, NIDA)

| Werkwijzer26

Ontwikkelingsanamnesealgeheelenautismespecifiek(keuze uit bijvoorbeeld ADI-R, DISCO, ATG, NIDA) Zwangerschap,geboorteeneerstelevensjaar Cognitieveontwikkeling Zintuiglijkeontwikkeling Motorischeontwikkeling Sociaal-emotioneleontwikkeling Spraak-,taal-encommunicatie-ontwikkeling Vrijetijdsbesteding Vastepatronen,weerstandtegenveranderingen Probleemgedrag OntwikkelingvanidentiteitGedragsobservatieautismespecifiek(keuze uit bijvoorbeeld CIA, ASDASQ, ADOS)

Optioneelonderzoeknaar: Neurocognitievestijl Centralecoherentie Theoryofmind Executievefuncties Intelligentie Persoonlijkheid Comorbiditeit/differentiaaldiagnose(bv.stemmings-enangststoornissen,ADHD)

Indruk

(Stap 4: Reflectie op de classificerende en persoonsgerichte psychodiagnostiek)PsychodiagnostischeoverweginginclusiefDSM-5classificatieenbehandelbeleid

Hetpsychodiagnostischrapportisbesprokenmeteningeziendoorpatiënt.Hetrapport/Depsychodiagnostischeoverwegingismettoestemmingvanpatiënttoegezondenaanhuisarts/verwijzer.

Handtekeningbetrokkenggz-professional(s)

Hetpsychodiagnostischrapportisstriktvertrouwelijkenpersoonlijk,geefthetpsychischfunctionerenvanditmomentweerenheeftinderegeleenbeperktegeldigheidsduurvanongeveerééntottweejaar.Deresultatenenpsychodiagnostischeoverweginghebbenbetrekkingopdeaanderapportagetengrondslagliggendevraagstelling,endienenuitsluitendgebruikttewordeninhetkadervanggz-behandelingen-begeleiding.


Over de auteur

Richard Vuijk is klinisch psycholoog, werkzaam bij Sarr Expertisecentrum Autisme teRotterdam, onderdeel van Parnassia Groep. Hij is als docent, cursusleider en super-visor verbonden aan verschillende RINO’s en de Parnassia Academie, is eigenaar vanAutismeSpectrumNederlandendoetonderzoeknaarpsychodiagnostiek,persoonlijkheidenpsychotherapiebijvolwassenenmetautismespectrumstoornis. Van zijn hand verscheen in 2014 (tweede druk 2016) het Nederlands Interview tenbehoevevanDiagnostiekAutismespectrumstoornisbijvolwassenen(NIDA)datvanuitSarrExpertisecentrum Autisme mogelijk gemaakt is en kosteloos ter beschikking gesteldwordttenbehoevevanzorgvuldigepsychodiagnostiekvanautismespectrumstoornisbijvolwasseneninNederland.

Werkwijzer – Psychodiagnostiek autismespectrumstoornis volwassenen

Eerstedruk:januari2018.

UitgavemogelijkgemaaktdoorSarrExpertisecentrumAutisme-BavoEuropoortenLucertis-

onderdeelvanParnassiaGroep.

Ineeneersteoplagevan1000exemplareneneenpdf-bestandkosteloosbeschikbaar.

Gebruikvoorcommerciëledoeleindenniettoegestaan.

Allerechtenvoorbehouden.Nietsuitdezeuitgavemagwordenverveelvoudigd,opgeslagenineengeautomatiseerd

gegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenigevormofopenigewijze,hetzijelektronisch,mechanisch,door

fotokopieën,opnames,ofopenigeanderemanier,zondervoorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeauteur.

Dezeuitgaveismetzorgsamengesteld.Onderdelenvandezeuitgavekunnenindeloopvandetijdveranderen.Voor

eventueleverbeteringenvandeopgenomengegevenshoudtdeauteurzichaanbevolen.Meerinformatieoveren

toekomstigewijzigingenkuntuopvragenbijdeauteur.

Vormgevingendruk:AnneloesvandenBerg,DaretoDesignRotterdam.

©2018RichardVuijk

Werkwijzer - AutismeSpectrumNederland

Documents

Transcript of Werkwijzer - AutismeSpectrumNederland