1

2011 - 2012

Milou Visser

Basisschool de Kolkstede,

Beek

Groep 1 - 2

Werkplan SOT rekenen in de onderbouw

2

Algemene gegevens basisschool

Basisschool de Kolkstede Schoolstraat 29 7037 AS Beek

Groep: 1 – 2 B

Directeur: Hans Varenhout

Mentor: Heidi Lueb

Stagebegeleider: Monique de Goede

SOT begeleider: Bart Joosten

Stageperiode: 12 september 2011 t/m 6 juli 2012

Algemene gegevens student

Milou Visser

Klas: VR3B

Studentnummer 2910154

Persoonlijke leerdoelen

1. Tijdens het onderzoek naar rekenen –wiskunde in de onderbouw leer ik de leerprocessen van de leerlingen te volgen, te begrijpen en daarop in te spelen als ik lesgeef of kinderen begeleid.

2. Ik kan tijdens het onderzoek gesprekken over rekenen – wiskunde in de onderbouw voeren met collega’s uit het schoolteam.

3. Ik kan de leerdoelen voor de onderbouw in kaart brengen en daarbij activiteiten ontwerpen in een betekenisvolle context.

4. Ik kan in overleg met collega’s een planning maken en daarbij rekening houden met de einddoelen van groep 1 – 2 en het leerstofaanbod in een betekenisvolle context.

3

gekozen onderwerp Korte beschrijving van het gekozen onderwerp:

De basisschool vindt dat er hiaten zijn binnen het rekenonderwijs van de school. Vanaf het begin van de basisschool is het belangrijk dat er goed rekenonderwijs aangeboden wordt. Goed rekenonderwijs is van grote invloed op de kans van kinderen in het onderwijs en in de samenleving. De rol van leerkrachten is cruciaal bij de verbetering van het rekenonderwijs.

Wat kan er volgens de basisschool uitgevoerd worden?

Het in kaart brengen van de begin- tussen en einddoelen van rekenen/wiskunde in groep 1, 2. Na het in kaart brengen van deze doelen worden aansluitende activiteiten ontworpen of bestaande activiteiten onder de doelen geplaatst. De beginsituatie van de leerlingen in groep 1 en 2 ten aanzien van rekenen/wiskunde wordt beschreven en ontbrekende elementen worden toegevoegd zodat er gewerkt kan worden in een betekenisvolle context naar de einddoelen van rekenen. Van impliciet naar expliciet toe werken.

Probleemstelling Rekenen / wiskunde in de onderbouw

De kwaliteit van het onderwijs verbeteren: dat is een belangrijk streven binnen het onderwijsbeleid. Getallen en getalsmatige verschijnselen roepen al in een vroeg stadium de interesse van jonge kinderen op: ze vormen een intrigerend en veelomvattend gebied dat steeds aanleiding geeft tot nieuwe ontdekkingen. Het leerproces speelt zich voornamelijk af in de omgeving van het kind via betekenisvolle interacties. leren is dan ook het proces dat grotendeels van binnen uit aangedreven door de eigen kinderlijke nieuwsgierigheid, dor de drang om te onderzoeken hoe dingen in elkaar steken, en door de behoefte om na te spelen wat zij de grote mensen zien doen. Niet elk kind is even geïnteresseerd in alles wat met getallen te maken heeft. De eerder genoemde betekenisvolle context is erg belangrijk. Ook het is van belang een breed overzicht te hebben van wat de leerlingen zouden moeten kunnen en kennen aan het einde van groep 1 , 2 en groep 3. Daarbij is essentieel: wat heeft de leerling nodig om deze doelen te bereiken? De groepsleerkrachten werken met een diversiteit aan activiteiten voor rekenen – wiskunde om leerlingen spelenderwijs te laten leren. Er is echter onduidelijk tussen de betreffende einddoelen en de activiteiten in de klas. Wat leert men eigenlijk met deze activiteiten? Er zou vanuit een ander perspectief gewerkt moeten worden. Eerst moeten de doelen helder beschreven worden en aan de hand daarvan kunnen activiteiten gekoppeld worden. De onderstaande matrix geeft aan welke behoeften nodig zijn om tot goed onderwijs te komen:

4

Praktische relevantie:

Het is in de praktijk goed haalbaar om dit onderzoek uit te voeren, omdat er in overleg met de directeur een soort van stappenplan is ontstaan.

De leerdoelen moeten beschreven worden;

Er vindt een literatuuronderzoek plaats;

Theorie wordt gekoppeld aan de praktijk;

Er worden diverse activiteiten uitgevoerd met de leerlingen;

Er worden aanbevelingen geschreven;

Het vervolgtraject wordt beschreven Uiteindelijk wordt dit allemaal gepresenteerd aan de collega’s van basisschool de Kolkstede. Het onderzoek is praktisch zeer relevant. Het mooie van dit onderzoek is dat het de komende jaren door ontwikkeld wordt. Wat achterblijft voor de Kolkstede is het begin van een project, waar zij als school de komende jaren verder op kunnen bouwen. Bijvoorbeeld door gebruik te maken van een nieuwe methode.

Voorbereiding literatuurstudie

Werkwijze Zoektermen:

- PO raad

- SLO – rekenen

- Rekenen onderbouw

- Einddoelen rekenen onderbouw

- Activiteiten rekenen onderbouw

- Onderwijsbehoeften

- Rekenen – wiskunde groep 1 – 2

- Onderzoek rekenen

verbeterde leerresultaten

van de leerlingen

effectief data gebruik

rol van de leerkracht

versterking instructie-vaardigheden

5

- Kleuters leren rekenen

- Iedereen kan rekenen

- Rekenactiviteiten

- Observatieformulieren rekenen

Welke zoekmachines ga je gebruiken?

www.google.nl

www.google.scholar.nl

Welke criteria gelden bij de keuze van je bronnen? De bronnen:

mogen niet ouder zijn dan het jaartal 2000;

beschrijft duidelijk een auteur;

uit een artikel moeten relevant zijn;

moeten gaan over de onderbouw.

Onderzoeksvragen

a. Literatuurstudie

De eindresultaten (tussen- en eindopbrengsten) voor rekenen zijn goed, maar vertonen een licht dalende

trend. We gaan op zoek naar een actuele methode voor het vak Rekenen/wiskunde. In de groepen 1-2 willen

we de rekenactiviteiten beter koppelen aan de leerlijnen en tussendoelen.

Hoofdvraag:

Hoe kan er een doorlopend aanbod gecreëerd worden voor goed rekenonderwijs in de onderbouw met betrekking tot het domein getallen en getalbegrip en zijn uitwerking

vindt, die minimaal drie dagen per week toegepast kan worden? Deelvragen:

1. Welke tussen- en einddoelen moeten worden nagestreefd met betrekking tot het

vakgebied rekenen/wiskunde in de onderbouw, domein tellen en getalbegrip?

2. Wat is goed rekenonderwijs in de onderbouw?

3. Wat is de rol van de leerkracht hierin?

4. Hoe kunnen de activiteiten en de theorie uit de cursus ‘met sprongen vooruit’ hierbij

ingezet worden? (praktijk)

5. Hoe kan de planning hierop aangepast worden?

6. Welke aanbevelingen kunnen gegeven worden?

b. Onderzoeksmethode

Theoretisch onderzoek:

In het theoretisch onderzoek ga ik uitzoeken hoe rekenonderwijs het meest efficiënt aangeboden kan

worden. Daarnaast ga ik op zoek naar de rol van de leerkracht daarin.

Er is veel informatie over dit onderwerp op internet, maar ook van andere bronnen maak ik

gebruik (zie: bronnen en uitwerking hoofdvraag).

Cursus ‘met sprongen vooruit’

Ik volg samen met de andere leerkrachten een cursus over het verbeteren van rekenonderwijs voor de

onderbouw. Daarin hoop ik meer te weten te komen over het inzetten van activiteiten tijdens de rekenlessen.

6

Lesactiviteiten uitvoeren, observeren en evalueren:

Er worden verschillende rekenlessen voorbereid en uitgevoerd. Aan de hand van deze uitvoering wordt een

evaluatie beschreven. Hoe verliep de les en hoe kan deze les ingezet worden?

Bronnen

1 Keijzer R. & Amse H. Rekenen – wiskunde in de praktijk, onderbouw. Noordhoff Uitgevers Groningen, 2010.

2 Tal - groep, Jonge kinderen leren rekenen Noordhoff Uitgevers Groningen, 2009.

3 Tal – groep, Kinderen leren rekenen. Noordhoff uitgevers Groningen, 2009.

4 Spel en ontwikkeling, spelen en leren in de onderbouw 2004 Koninklijke van Gorcum, Assen.

5 Verhulst, C. F. De ontwikkeling van het kind. Koninklijke van Gorcum, 2008.

6 Janssen – Vos F., Basisontwikkeling in de onderbouw. Koninklijke van Gorcum, 2003.

7 PO- raad. (2011). Actuele informatie over rekenonderwijs. Verkregen op 2 oktober, 2011, van http://www.poraad.nl/index

8 Volgens Bartjens, jaargang 28 2008 / 2009 nr. 5 spelend rekenen werken met rekenroutines draagt bij aan betekenisvolle rekenwiskunde activiteiten.

7

Uitwerking van de hoofd- en deelvragen

Hoofdvraag 1 Hoe kan er een doorlopend aanbod gecreëerd worden voor goed rekenonderwijs in de onderbouw met betrekking tot het domein getallen en getalbegrip en zijn uitwerking vindt, die minimaal drie dagen per week toegepast kan worden?

Welke onderzoeksactiviteiten ga je ondernemen voor iedere deelvraag?

Hoe ziet de praktijkcomponent eruit ?

Deelvragen 1 Welke tussen- en einddoelen moeten worden nagestreefd met betrekking tot het vakgebied rekenen/wiskunde in de onderbouw, domein tellen en getalbegrip?

Theoretisch onderzoek

Er worden diverse theoretische bronnen geraadpleegd.

In de loop van het primair onderwijs verwerven kinderen zich - in de context

van voor hen betekenisvolle situaties - geleidelijk

vertrouwdheid met getallen, maten, vormen, structuren en de daarbij passende

relaties en bewerkingen. Ze leren ‘wiskundetaal’ gebruiken en worden

‘wiskundig geletterd’ en gecijferd. De wiskundetaal

betreft onder andere reken-wiskundige en meetkundige zegswijzen, formele en

informele notaties, schematische

voorstellingen, tabellen, grafieken en opdrachten voor de rekenmachine.

‘Wiskundig geletterd’ en gecijferd betreft onder andere samenhangend

inzicht in getallen, maatinzicht en ruimtelijk

inzicht, een repertoire van parate kennis, belangrijke referentiegetallen en -

maten, karakteristieke voorbeelden en

toepassingen en routine in rekenen, meten en meetkunde. De

onderwerpen waaraan kinderen hun ‘wiskundige

geletterdheid’ ontwikkelen zijn van verschillende herkomst: het leven van

8

alledag, andere vormingsgebieden en de

wiskunde zelf. 2 Wat is goed

rekenonderwijs in de onderbouw?

Theoretisch onderzoek

Om tot goed rekenonderwijs te komen moet er naar een aantal punten gekeken worden:

1. heldere doelen, leerlijnen en hoge verwachtingen

2. het realiseren van een passend aanbod

3. het gebruik van effectieve instructie

4. omgaan met verschillen tussen leerlingen

5. efficiënt gebruik van de beschikbare rekentijd

6. toetsen en zicht krijgen op de rekenontwikkelingen van leerlingen.

3 Wat is de rol van de leerkracht hierin?

Theoretisch onderzoek

Om goed rekenwiskundeonderwijs aan te bieden is het nodig om aan de volgende vaardigheden inzichten en houding beschikt:

1. Het herkennen van wiskunde in zowel de eigen omgeving als die van kinderen. De leerkracht moet situaties uit de belevingswereld van kinderen kunnen herkennen als geschikte wiskundige contexten of als geschikte toepassingsituaties om in het eigen onderwijs te kunnen gebruiken.

2. Gericht zijn op oplossingsprocessen bij het laten oplossen van rekenwiskundige problemen, onder andere door te reflecteren op eigen en andermans oplossingen. De leerkracht moet oplossingen van leerlingen kunnen volgen en moet kunnen zien of ze wiskundig correct en functioneel in het leerproces. De

9

leerkracht moet flexibel kunnen omgaan met oplossingen en verschillende oplossingsmanieren naast elkaar kunnen zetten.

3. Inspelen op het wiskundig denken van de leerlingen, onder andere door te anticiperen op hun denkprocessen en hen te stimuleren tot niveauverhoging. De leraar moet wiskundige redeneringen kunnen verwoorden op het niveau van (jonge) kinderen en ze kunnen uitdagen om wiskundige ontdekkingen te doen. Daarbij is het van belang dat de leraar ook plezier heeft in rekenen-wiskunde, want daarmee draagt hij op leerlingen over dat een mooi vak is om te leren.

4 Hoe kunnen de activiteiten en de theorie uit de cursus ‘met sprongen vooruit’ hierbij ingezet worden? (praktijk)

Volgen van de cursus, lessen voorbereiden en uitvoering in de praktijk

Om meer uit de kinderen te halen, zorgt Lanting Rekenadvies voor twee

samenhangende voorwaarden: didactische bijscholing van de

leerkrachten en plezier in reken-/wiskunde bij de

leerlingen. Spel en coöperatieve werkvormen zijn daartoe geschikte

middelen. Niet opgelegde routines,

maar eigen denkprocessen van de leerling vormen het uitgangspunt. Op die basis

neemt het kind instructie blijvend in zich op. Vanuit

deze eigen ontwikkeling groeit het kind geleidelijk toe naar het formele

niveau.

5 Hoe kan de planning hierop aangepast worden?

Analyse van de planning Er is een planning opgesteld door de directeur voor de

10

leerkrachten in de onderbouw. Tijdens deze

periode wordt er elke maandag, dinsdag en

woensdag aandacht besteed aan doelgerichte activiteiten met groep 1 - 2.

De activiteiten zijn aan de hand van de einddoelen volgens Alette Lanting (met

sprongen vooruit 2011) samengesteld.

De leerkrachten vullen deze planning in en houden hierbij rekening

met tussendoelen.

6 Welke aanbevelingen kunnen gegeven worden?

Praktijkonderzoek – evaluaties en literatuurstudie

Waarom zijn deze vragen interessant en relevant?

De vragen zijn voor mij erg interessant, omdat ik daardoor vanuit verschillende invalshoeken dichterbij het antwoord op de hoofdvraag kom. De verschillende invalshoeken zijn:

Theoretisch onderzoek: internet & boeken

Het volgen van de cursus ‘met sprongen vooruit’ van Alette Lanting

Verwerken van informatie

Zelf aanbevelingen uitvoeren Al deze invalshoeken zijn relevant, omdat ze samen een actueel inzicht geven op de positieve invloed van het verbeteren van het rekenonderwijs op de basisschoo.l Kortom, deze deelvragen geven antwoord op de hoofdvraag. Ook is het relevant voor de praktijk (in dit geval de Kolkstedeschool), omdat zij verder kunnen ouwen op de aanbevelingen en overige informatie die ik achterlaat als ik hier weg ga.

Wat zijn de beoogde uitkomsten en opbrengsten van jouw onderzoek?

11

Planning van het onderzoek 2011 – 2012 SOT

Datum

Wat te doen?

19 – 09

Bespreking met Hans Varenhout

22 – 09

Cursus met sprongen vooruit

26 – 09

Werkplan invullen en theorie bestuderen

28 – 09

Werkplan invullen en theorie bestuderen

03 – 10

Beginnen met deelvraag 1

Theorie bestuderen en begin maken met het in kaart brengen van de

leerlijnen voor groep 1 en 2

05 – 10

In kaart brengen van domeinen, leerlijnen en bijbehorende doelen.

10 – 10

In kaart brengen van domeinen, leerlijnen en bijbehorende doelen

12 – 10 Cursus: met sprongen vooruit

17 t/m 21 okt. Herfstvakantie uitwerken:

Kerndoelen – leerlijnen uitwerken

Ontbrekende elementen in kaart brengen

Literatuurstudie

24 – 10 Literatuurstudie

26 – 10 In kaart brengen van domeinen, leerlijnen en bijbehorende doelen.

31 – 10 Idem

02 – 11 Idem

07 – 11 Idem

09 – 11 Idem

14 – 11 Cursus met sprongen vooruit 16 .00 – 19.00 u

Alette Lanting

16 – 11 Niet aanwezig

21 – 11 Theorie: professionele gecijferdheid

23 – 11 SLO doelen bespreken met Sot begeleider Bart Joosten

28 – 11 Boek ‘meten en meetkunde in de onderbouw’ doorlezen

SLO doelen vergelijken met schema

30 – 11 Bespreking met Hans Varenhout / Monique de Goede

05 – 12 Alette Lanting doelen beschrijven

07 – 12 Idem

12 – 12 Idem

14 – 12 Idem

19 – 12 Inventarisatie activiteiten rekenen in de klas

12

21 – 12 Inventarisatie activiteiten rekenen in de klas

Bespreken vervolgactiviteiten SOT – Hans Varenhout

26 dec. 2011

t/m 6 jan. 2012

Kerstvakantie uitwerken:

Activiteiten bij de juiste doelen plaatsen en in kaart brengen

09 – 01 Bespreking S.O.T. met Heidi en Hans

11 – 01 Aanpassen uitwerking activiteiten

Planning 2012

De planning wordt aangepast i.v.m. week afwezig/ziek.

Woensdag 29 februari Werken aan lesvoorbereidingen, aanpassen en opnieuw opsturen naar Monique (en Hans) 6 x lesvoorbereiding maken

Maandag 5 maart Lessen voorbereiden

Dinsdag 6 maart Lessen voorbereiden

Woensdag 7 maart Studiedag

Maandag 12 maart Lessen voor bereiden

Woensdag 13 maart Op de website aanpassen

Maandag 19 maart Les uitvoeren Evaluatie schrijven en vergelijken

5 lessen gehad: wat zijn opvallende elementen en waar

zitten hiaten? Zijn er aanpassingen nodig?

Eventueel de resterende lessen aanpassen

Woensdag 21 maart Les uitvoeren Evaluatie schrijven en vergelijken

Maandag 26 maart Les uitvoeren Evaluatie schrijven en vergelijken

Woensdag 28 maart Les uitvoeren Evaluatie schrijven en vergelijken

Maandag 2 april Les uitvoeren Evaluatie schrijven en vergelijken

Woensdag 4 april Les uitvoeren Evaluatie schrijven en vergelijken

13

Dinsdag 10 april Stagedag inkorten ivm vrije maandag ’s ochtends les – ’s middags: Evaluaties / vergelijken analyseren en aanbevelingen schrijven

Woensdag 11 april Aanbevelingen schrijven

Maandag 16 april Aanbevelingen schrijven

Woensdag 18 april Niet aanwezig

Maandag 23 april Niet aanwezig -

Woensdag 25 april Niet aanwezig -

Maandag 7 mei Vervolgtraject beschrijven

Dinsdag 8 mei Vervolgtraject beschrijven

Woensdag 9 mei Vervolgtraject beschrijven

Donderdag 10 mei Vrij van school, werken aan SOT Website aanpassen – overleggen met Bart Joosten

Maandag 14 mei Website aanpassen

Dinsdag 15 mei Website aanpassen – doorsturen naar Monique en Bart

Woensdag 16 mei

Maandag 21 mei Eindgesprek met Hans en Monique over de presentatie

Dinsdag 22 mei Presentatie maken

Woensdag 23 mei Presentatie afronden

Dinsdag 29 mei Website aanpassen

Woensdag 30 mei Website aanpassen

Donderdag 31 mei vrij

14 juni Tijdens onderbouwvergadering: 14 juni kortsluiten met Heidi Lueb Tevens in overleg met bart Joosten 4 juni teamvergadering – echter al gepland , overleggen met Hans Varenhout

14

Overleg met de begeleidende docent

Hoe plan je het overleg met jouw

begeleidend docent?

Ik neem per mail contact op met mijn begeleider. Dit doe ik wanneer een gedeelte van mijn onderzoek is afgerond of als ik tussendoor vragen heb. Als het gaat om een kleine vraag, dan zal het contact per mail voldoende zijn. We maken een afspraak als de vraag per mail niet te beantwoorden is of als het gaat om een grotere vraag.

Overige opmerkingen

Er wordt met Heidi Lueb (groepsleerkracht) en Hans Varenhout

(directeur) contact gehouden. Op maandag of woensdag is er voldoende

ruimte om zaken over het SOT te bespreken.

15

Vastgesteld op: 10 – 10 – 2011

Handtekening student

Handtekening docent