Werken met tussendoelen in

de onderbouw

Interactief lees- en schrijfonderwijs

Laura Punt

2013

Inhoud

• Het waarom en het wat van tussendoelen

• Aansluiting tussen po en vo

• Werken met tussendoelen

• Voorbeelden van interactief lees- en schrijfonderwijs

• Verbeterpunten in uw onderwijs - tussendoelenscan

Handboek en website

• Handboek:

Interactief lees – en

schrijfonderwijs. Werken met

tussendoelen in de onderbouw

van het vo.

• Website met

tussendoelenscan:

www.werkenmettussendoelen.nl

Waarom deze materialen met

tussendoelen?

• Referentieniveaus tot wet verheven: kader waar je niet omheen

kunt. Behoefte aan verdere concretisering

• Meer nadruk op groei en niet alleen op toetsen van wat je

beheerst

• Meer nadruk op het ‘hoe’ met ruimte voor differentiatie

• Doelgericht onderwijs

Wat zijn tussendoelen?

Primair onderwijs:

Tussendoelen zijn markeringspunten in het

taalontwikkelingsproces van leerlingen, tussendoelen zijn

mijlpalen langs verschillende leerroutes

= ontwikkelingsdoelen

Voortgezet onderwijs:

Tussendoelen zijn beheersingsdoelen. De natuurlijke

ontwikkeling heeft voor een groot deel in het po

plaatsgevonden. Sprake van doorontwikkelen.

Onderwijsaanbod nog belangrijker

Aansluiting po en vo

(Sub)domeinen

Leesvaardigheid

• Leesmotivatie

• Technisch lezen

• Leeswoordenschat

• Begrijpend lezen

• Lezen van fictie

Schrijfvaardigheid

• Strategisch schrijven

• Spelling en interpunctie

• Reflecteren op geschreven

taal

Aansluiting po en vo - vervolg

Elk subdomein kent de volgende paragrafen:

- Casus

- Terugblik op de tussendoelen van het primair onderwijs

- Wat weten we over de verdere ontwikkeling van ….?

- Tussendoelen ….

- Stimulering van ….

Een vraag aan u

Wat gebeurt er op uw school op het gebied van:

- Signalering en toetsing

- Doelgericht werken aan lezen en schrijven

- Didactische aanpak binnen de klas

- Extra hulp buiten de klas

- Sectie Nederlands

- Andere secties

- Overgang po/vo?

Werken met tussendoelen

Schoolniveau

• Ontwikkeling taalbeleid

• Verbeteren aansluiting po en vo

Team- of sectieniveau

• Keuzes voor en ontwerpen van onderwijsaanbod en

lesmateriaal

Klassen- of groepsniveau

• Onderlegger lesvoorbereidingen cyclische ontwikkeling

en doelgericht werken

• Differentiatie in de klas of groep

Een voorbeeld – Strategisch schrijven

Ambitieuze tussendoelen in het po:

• Teksten met veelal correcte spelling en interpunctie;

• Herkennen en gebruiken van kenmerken van

verschillende tekstsoorten;

• Schrijfdoel en lezerspubliek vaststellen;

• Informatie verzamelen, ordenen en in de tekst

verwerken;

• Enkelvoudige en samengestelde zinnen gebruiken;

• Teksten reviseren;

• Reflecteren op schrijfproduct en schrijfproces.

Strategisch schrijven in de praktijk

• Lang niet alle tekstsoorten en tekstdoelen komen aan bod in po;

• Schrijfpubliek veelal bekenden in po;

• 60% van de scholen besteedt gemiddeld 45 minuten aan schrijven (van de 8 uur taal in totaal) in po;

• In vo vooral communicatieve functie van schrijfonderwijs;

• Schrijfonderwijs havo en vwo is schoolfunctioneel en procesgericht.

Bronnen: Cito (2004)

Inspectie van het Onderwijs (2011)

Bonset & Braaksma (2008)

Samenhang op

zinsniveau

Leerlingen

formuleren hun

gedachten en

gevoelens in

enkelvoudige en

samengestelde

zinnen.

Leerlingen

formuleren hun

gedachten en

gevoelens in

enkelvoudige en

samengestelde

zinnen.

Leerlingen

formuleren hun

gedachten en

gevoelens in

enkelvoudige en

samengestelde

zinnen.

Ze gebruiken

verwijswoorden.

Ze gebruiken

verwijswoorden

veelal correct.

Ze gebruiken

verwijswoorden

bijna altijd correct.

Afstemming doel Leerlingen stellen

schrijfdoel van

tevoren vast.

Ze stellen

schrijfdoel van

tevoren vast en

blijven trouw aan

dit doel.

Ze stellen

schrijfdoel vast en

kunnen

verschillende

doelen hanteren

en combineren.

Tussendoelen strategisch schrijven

Werken aan strategisch schrijven

Werken met de tussendoelen:

• Breng focus aan bij schrijfopdrachten: welke

tussendoelen staan centraal?

• Differentieer: welke tussendoelen zijn haalbaar voor

welke groepen leerlingen?

• Maak de gewenste ontwikkeling zichtbaar, brainstorm

samen met leerlingen, verzamel goede en minder goede

voorbeelden.

• Breng dezelfde focus aan bij het geven of laten geven

van feedback, revisie en beoordeling.

Stimulering van lees- en

schrijfontwikkeling

Interactief onderwijs

• Sociaal leren

• Betekenisvol leren

• Strategisch leren

Sociaal leren – observerend leren

schrijven

Bij Nederlands

• De schrijftaak zelf uitvoeren

• Observeren van twee leerlingen met de vraag Wie van

de twee doet het minder goed en waarom?

• Observeren van twee leerlingen met de vraag Wie van

de twee doet het beter en waarom vind je dat?

Bron: Rijlaarsdam & Braaksma (2004)

Betekenisvol strategisch schrijven

Bij Nederlands: ‘Wie schrijft, wil gelezen worden.’

Multatuli schreef al: “Ik wil gelezen worden!”

• Werken met leertaken

• Betekenisvol reviseren

• Betekenisvol brieven schrijven

Strategische leren bij alle vakken Genredidactiek

Genre Betoog Historisch verslag

Doel Overtuigen Informeren of verklaren

Tekststructuur Inleiding met stelling

Argumenten voor met

toelichting

Argumenten tegen met

weerlegging

Conclusie

Gedetailleerde

beschrijving gebeurtenis

Mogelijke verklaringen

Beschrijven gevolgen

Verbindingswoorden Signaalwoorden

opsomming,

tegenstelling, conclusie

Chronologische

volgorde, oorzaak en

gevolg

Andere talige

kenmerken of specifiek

taalgebruik

Eigen mening schrijver,

feiten om te overtuigen

Vaak verleden tijd,

bijvoeglijke

naamwoorden

Een voorbeeld van technisch lezen

Verbeterpunten in uw onderwijs?

Tussendoelenscan (1)

Tussendoelenscan (2)

Leesmotivatie

• Ik laat leerlingen zelf teksten uitkiezen die passen bij hun leesniveau en

hun interesses.

• Ik lees mijn leerlingen voor.

• Ik laat de leerlingen hun leeservaringen met elkaar delen (erover praten,

discussiëren, poster maken, recensies bespreken).

• Ik introduceer boeken in verschillende genres en soorten.

• Ik besteed aandacht aan vrij lezen in de les.

• Ik help de leerlingen om zicht te krijgen op hun eigen leesvoorkeuren,

bijvoorbeeld d.m.v. het invullen van een leesenquête.

www.werkenmettussendoelen.nl

• Overzicht tussendoelen

• Voorbeelden bij de suggesties uit het handboek

• Materialen uit de pilots

• Verwijzingen naar materiaal van ‘derden’

• Tussendoelenscan

Hartelijk dank en veel succes met het doelgericht werken

aan interactief lees- en schrijfonderwijs!

l.punt@kpcgroep.nl