Wei 89 Omslag 1 WErinon - historischekring.nl · Foto omslag: De brug midden jaren vijftig, gezien...

WErinon

Historische Kring • Nederhorst den Berg

November 2015 • Nummer 89

Werinon 89_Omslag 1

HISTORISCHE KRING NEDERHORST DEN BERG

Bestuur

Voorzitter J.E. Jansen, Dammerweg 15E1394 GJ NdB, tel. 0294-254152

Vice-voorzitter H.J. Veldhuisen, J. van Ruysdaelstraat 11394 GH NdB, tel. 0294-253231

Secretaris M.T.C Teunizen-Putter, Overmeerseweg 1241394 BJ NdB, tel. 06-46452516

Penningmeester C. Schoordijk-Snoek, Vincent van Goghstraat 61394 EC NdB, tel. 0294-253119

Ledenadministratie M. Overmars, Turfstekerslaan 41394 KZ NdB, tel. 0294-254643

Leden A.M.E. Baar, Torenweg 91394 EA NdB, tel. 06-13854825

A.C.M. Kuijs, Kooikerboog 31394 ND NdB, tel. 0294-253443

Redactie G.J.M. Baar, Zoddeland 261394 KR NdB, tel. 0294-254368

Vormgeving Th.G. Cozijn, Hinderdam 171394 JB NdB, tel. 0294-254492

Computer- en website-beheer/ Franck van Zijl, Vaartweg 12webmaster 1394 GL NdB, 0294-253147

Lidmaatschap € 17,50 en € 22,50 buiten Nederhorst den Berg, per persoon per jaar, incl. Werinon.bankreknr. NL30 RABO 0328 2241 38

Informatie en Donderdagavond van 19.30 tot 21.30 uur.Documentatie Sociaal Cultureel Centrum ‘DE SPOT’, Blijklaan 1, NdB

E-mail: HKNdB [email protected]

Internetadres www.historischekring.nl

ISSN 1389-319X Niets uit deze uitgave mag, op welke manier dan ook, verveelvoudigd en/ofopenbaar gemaakt worden zonder schriftelijke toestemming van het bestuur.

Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door de Rabobank

Foto omslag: De brug midden jaren vijftig, gezien vanuit de Brugstraat, met zicht op Café/Restaurant/Hotel Den Berg van de Dames Bornhijm.

Werinon 89_Omslag 2

Inhoud

Van de redactie 2

Mededelingen en berichten 3

Geslaagd aandeel Historische Kring inviering 70-jaar Bevrijding Ans Baar 4

19e eeuwse tragiek in de toren van de tuinbaas Henk Strietman 5

Excursie naar Loenen een de Vecht Claudette Baar-de Weerd 6

Merwedekanaal (3) Gerard Baar 8

Een Bergse kunstenaar Evert Boeve 10

De inundatie van Nederhorst den Berg en omgeving in mei 1940 Gerard Baar 14

Cees van Huisstede, een man die niet van ophouden weet (slot) Gerard Baar 24

De Club der Honderd Gerard Baar 28

Kort overzicht Wereldoorlog II(Tekst bij de tentoonstelling) Gerard Baar 29

Zeilvereniging ‘De Spiegel’ later WSV ‘De Spiegel’ Gerard Baar 32

Alfer III van der Horst met Belia van Braeckel en Mabelia van den Woude op Huis Ter Horst Els N.G. van Damme 37

Opgericht januari 1988 Jaargang 24 November 2015, Nummer 89

WERINON 1

Werinon 89_Opmaak 1 03-10-15 14:17 Pagina 1

Van de redactieVeel mensen die lid zijn geworden van de Historische Kring (ofal zijn), vragen zich af waarom het tweemaal per jaar verschij-nende verenigingsblad de naam Werinon draagt. Om het geheugen van ieder-een wat op te frissen vat ik in het kort samen waar die naam vandaan komt.

Begin jaren negentig van de vorige eeuwgaf onze plaatsgenoot Prof. Dr. D. P. Blokeen lezing over de toponymie (de her-komst van namen) in onze regio. Hijbracht naar voren dat Nederhorst denBerg is ontstaan rondom de bouw vaneen primitieve kerk. De geleerden warenhet er echter lange tijd niet over eenswelke van de twee namen van de in de8ste eeuw in de Vechtstreek genoemdeoer-parochies betrekking had op de eerstbekende naam van ons latere dorp. Wasdat het door Bonifacius gestichte At-tingahem of het door Liudger gestichteWerinon? Volgens mijnheer Blok leiddende meest recente publicaties tot de con-clusie dat Werinon de naam is geweestvan deze oer-parochie, het latere Neder-horst den Berg (heel vroeger ook wel oplandkaarten Overmeer genoemd). Vanuitdeze vestiging kerstenden missionaris-sen de hele Noordelijke Vechtstreek enstichtten nieuwe parochies, waaronderWeesp, Muiden, Naarden en Abcoude. Inmaart 1995 besloot de toenmalige re-dactie unaniem het verenigingsperio-diek voortaan WERINON te noemen. Wat staat er deze keer in? Natuurlijk hetvervolg op de bewoners van het kasteeldoor de eeuwen heen. Deze keer laatmevrouw Joosse zien hoe het Alfer III isvergaan. Hij trouwde twee keer en zijlaat door middel van foto’s zien waar dekinderen van Alfer, door het aangaan vanhuwelijken met leden uit andere adel-lijke families, de rest van hun leven door-brachten. Zij heeft hiervoor weer diep in

de archieven moeten duiken, maar hetgeeft haar voldoening dat ze weer eenstapje dichterbij gekomen is om (ookvoor U als lezer van ons blad) de vroegerekasteelbewoners terug te halen in hetheden. Ze is zelfs een nieuwe tak van defamilie Van der Horst op het spoor ge-komen. Evert Boeve stuurde een artikel in overeen door hem bewonderde kunstenaar,aangevuld met foto’s van diens schep-pingen. Daarnaast komt het prille beginvan de flink uitgedijde zeilverenigingmet behulp van de mondelinge verhalenvan Trix Gouw-Franssen aan bod. De redactie hoopt dat de oudere zeilers on-der U na het lezen van dit artikel zelfeens naar de pen grijpen!

Het wel en wee van Cees van Huisstedeeindigt in het heden, zodat er ruimtekomt voor een nieuwe kandidaat. Overeen langzaam in het vergeetboek geraakteingrijpende gebeurtenis, welke plaatsvondin de eerste oorlogsdagen (de evacuatievan alle Bergers naar West-Friesland),kunt U lezen in ‘De inundatie van Neder-horst den Berg en omgeving in mei 1940’.

Naar aanleiding van het vervolgverhaalover het Merwedekanaal drukken wijbij deze heel klein een steendruk af vande Vecht bij Overmeer voordat destoomboten er bezit van hebben geno-men. Die ontwikkeling was natuurlijkniet tegen te houden, want sentimentenwinnen het doorgaans niet van de reali-teit. �

2 WERINON


Mededelingen en berichten

PROGRAMMA 2016

4 Maart - Jaarvergadering

Met aansluitend de (uitgestelde) lezing /presentatie over de geschiedenis van hetAmsterdam-Rijnkanaal door de herenHans van Bemmel en Bert de Ruiter uitMaarssen.

8 April - Lezing

Over het bedrijf en de familie van Houten doorNelli Pastor, vrijwilligster ge-meentemuseum Weesp.

De jaarvergadering en de lezing wordengehouden in de Bergplaats, Kerkstraat 7en beginnen om 20.00 uur.

Mei/Juni - Excursie (nog in voorbereiding)

Meer informatie

Meer informatie over de jaarvergade-ring en de activiteiten in 2016, volgt viaonze site www.historischekring.nl, e-mail(als uw adres bekend is) het WeekbladWijdemeren en zoveel mogelijk in deGooi en Eemlander.

SCHENKINGEN

• Het boek ‘Ons Bomenland’ van GaitL. Berk. (ex-bewoner van Nederhorstden Berg).• Het boek ‘Duiven’ door Willem vanTricht, emeritus predikant van Nederhorst den Berg met korte ver-halen over de N.H. Kerk, Walburgiaen over het geheimschrift bij de ingang Willibrordkerk.• 2 Foto's van de St. Nicolaasintochtnabij het kasteel en de boot op deVecht.• 10 Foto's van het oude verzorgings-huis “De Kuijer”. • 4 Foto's van de intocht van oude legervoertuigen op de 50e bevrij-dingsdag van WO II op 5 mei 1995en van de estafette/herdenkingsloopvan Wageningen naar Nederhorstden Berg.• Een herdenkingstegel met logo vande Jozefschool geeft een overzicht vande gebouwen van bovenaf gezien.• 8 Foto's van na de brand van kasteelNederhorst, zowel interieur als exterieur tonend.• Een bidprentje van Albertus vanBenschop. (1945)• Een ansichtkaart aan jongeheerHenk Snel. (1950)• Foto’s van Fort Kijkuit, waaronderdeze hiernaast:

WERINON 3

Inleveren van kopij voor Werinon Nr. 90 kantot 15 maart 2016. [email protected]


4 WERINON

In het kader van de viering van 70-jaar bevrijding heeft de Historische Kringmeegewerkt aan het feestprogramma met een expositie in het Sociaal Cultureel Centrum en een wandeling met verhalen over de gebeurtenissenin de oorlog.

Expositie 1940-1945

Na een welkomstwoord door voorzitterJaap Jansen gaf burgemeester MartijnSmit, na een betoog over de voornaam-ste gebeurtenissen in ons dorp tijdens deoorlog, het officiële startsein voor de ex-positie met het doorknippen van eenvlaggenlint. De expositie, samengestelddoor Teus van de Kemp met teksten van

Gerard Baar, toonde attributen, foto’s eninformatie over de oorlogsjaren 1940-1945 en de viering van de bevrijding inNederhorst den Berg. Op Bevrijdings-dag trok de expositie de meeste bezoe-kers. Dit is deels toe te schrijven aan het

slechte weer tijdens het defilé van leger-voertuigen. De bezoekers die daar spe-ciaal voor waren gekomen, konden ge-lukkig schuilen in de Spot, zodat deexpositie veel bekijks had.

Wandeling met oorlogsverhalen

Ondanks het regenachtige weer was ervoldoende belangstelling om de wan-delingen te laten doorgaan, hoewel dievan 13 uur vanwege de regen afgebrokenmoest worden. Op verzoek van de deel-nemers zette historicus Ron Zellerdeze op zaterdag 16 mei alsnog voort.De wandelingen vielen zeer goed in desmaak. Tijdens de tocht vertelde Zellerwat er tijdens de oorlog allemaal ge-beurde in Nederhorst den Berg en stondstil bij de plekken waar dat plaats ge-vonden heeft. Kortom de HistorischeKring kan terugzien op een geslaagdaandeel bij de viering van 70-jaar be-vrijding in het dorp. �

Geslaagd aandeel Historische Kring in viering 70-jaar-bevrijding! Ans Baar

Burgemeester Smit houdt een openingswoordje.

70-jaar bevrijding. Bord bij de ingang van de Spot.


Op de bijgevoegde gezinsfoto, genomenop de trappen van het kasteel van zijn bazinnen (de freules Warin), staat hij metvijf van de zeven kinderen uit zijn hu-welijk met Aartje de Nooy (geb.1832).Zijn zoontje Jan, twee jaar oud, was toenondergebracht bij zijn opa en oma (deouders van Wouter) op De Salentein bijNijkerk. Zo goed als zeker om de zorgenvoor het gezin van de weduwnaar enigs-zins te verlichten. Jantje bleef daar tot opongeveer 10-jarige leeftijd, ondanks hetfeit dat zijn vader al in oktober 1874 her-trouwde met Hilletje Vogel (1837-1926).Zijn speelkameraadje op die buitenplaatswas jonker Jan de Wit. Toen hij in 1882terugkwam binnen het gezin kreeg hij debijnaam ‘Jantje van De Salentein’. Volgensde overlevering sprak hij ongemeen def-tig na dat jarenlange verblijf bij zijn groot-ouders. Hij moet op dat buiten wel heteen en ander opgestoken hebben van hethoveniersvak, want Jan nam later in Zeisthet huis en de zaak van zijn vader over.Om het gemis voor Jantje te compense-ren had zijn vader wel ieder jaar ter gele-

genheid van diens verjaardag een briefnaar Nijkerk op de post gedaan. Ik kreegvanwege mijn bovengenoemde artikel,waarin ik de desastreuze gevolgen be-schreef die mijn overgrootvader Wouterondervond ten gevolge van zijn overstapnaar de Dolerenden, van een neef vanmij, zo’n handgeschreven brief van hemaan zijn kind, met deze oude foto’s. �

Weduwnaar WouterStrietman en kinde-ren na de dood vanzijn vrouw en kind.

Henk Strietman

19e eeuwse tragiek in de toren van de tuinbaasIn 1874, dertien jaar voordat de in de vorige Werinondoor mij beschreven tragedie “De leer en het leven”zich voltrok, had zich binnen het gezin van tuinbaasWouter Strietman een ander drama afgespeeld. In januari van dat jaar stierf zijn vrouw Aartje bij of vlakna de geboorte van een meisje dat naar haar was ver-noemd. Dit jongste kind overleed vijf maanden later.

WERINON 5


6 WERINON

Dit schreef Claes Bruin in 1719 in deZegepralende Vecht over Loenen, daar-om togen wij op de zeer frisse zaterdag-morgen van 13 juni naar ’t Stichtse Paradijs, waar wij te gast waren bij deHistorische Kring Loenen. In molen De Hoop aan de Vecht kregen zo’n 25

Bergers een warm onthaal met koffie eneen stroopwafel, waarna wij onder lei-ding van de heer Willem Mooij begon-nen aan onze tocht langs de beziens-waardigheden van dit mooie dorp. Heteinddoel was de monumentale Neder-lands Hervormde Kerk.

Vanuit de molen wandelden we, metMooy voorop, over de Molendijk. Hij

praatte enthousiast over de bewoners enhun monumentale panden met de aan deVecht gelegen prachtige overtuinen. Vervolgens liepen we door nauwe straat-jes wat door de dorpskern. Onderweg vertelde hij kleurrijke anek-dotes over de oude bewoners van bijzon -

dere huizen en wat deze mensen haddenbetekend voor de lokale gemeenschap.

Om een voorbeeld te noemen, ene mijn-heer Van Amerschot redde aan het beginvan de 20e eeuw een van de oudste hui-zen van Loenen van de sloop. Het huisstond letterlijk in de weg, zodat de ge-meente het wilde kopen om het af tekunnen breken. Het autoverkeer in de

Excursie naar Loenen aan de Vecht

Wij zijn te Loenen, o mijn Vrinden

Wij zijn in ’t Stichtse Paradijs

De deelnemers staan aandachtig te luisteren naar de heer Mooy.

Claudette Baar - de Weerd


WERINON 7

Brugstraat zou dan beter zicht krijgen ophet uit de Molendijk komende verkeer.Van Amerschot bood tachtig guldenmeer dan de gemeente, hij werd zo-doende eigenaar en liet het pand ter-stond restaureren.

Bij de Nederlands Hervormde Kerk aan-gekomen stond de heer Maarten Boots -ma ons al op te wachten. Hij leidde onsrond door de kerk, waarvan het oudstegedeelte uit ongeveer 1350 dateert. Hetis echter niet uitgesloten dat het koor van

de kerk nog zo’n 100 jaar ouder is. Aanhet begin van de 16e eeuw onderginghet kerkgebouw belangrijke verande-ringen.

Tot dan toe bestond de kerk uit eenkoor, een dwarsbeuk en een midden-schip, de zogenaamde kruisvorm. Aanbeide zijden van het middenschip kwa-men toen zijbeuken, waardoor de kerk

haar huidige omvang kreeg. De van oor-sprong Rooms Katholieke kerk werd nade kerstmis van 1578 ingericht voor deHervormde Eredienst, waarmee de Her-vorming in Loenen zijn intrede deed.Tijdens zijn rondleiding wees de heerBootsma op allerlei details, waaronderde rouwborden en de vele grafstenenmet het sterfjaar 1643. In Loenen heerstetoen de pest.

Nog vele andere zaken uit de rijke ge-schiedenis van de kerk kwamen aan bod.

En niet te vergeten de brand in juni1945 die het gevolg was van een foutjevan de loodgieter, gevolgd door een vijfjaar durende restauratie.

De kerk vormt nog steeds het kloppendehart van deze gemeente, die wij zo rondeen uur of een weer verlieten om naarons eigen Vechtdorp terug te keren. �

In de Nederlands Hervormde Kerk te Loenen.


Heel vaak ging dat niet, zodat de steedsgroter wordende schepen noodgedwon-gen de verouderde Keulse Vaart moestennemen. Deze scheepvaartweg liep vanafde Amstel via de Weespertrekvaart naarWeesp, van daaruit over de Vecht naar deWeerdsluis in Utrecht, waarna deze routevoor de binnenschippers via de VaartseRijn bij Vreeswijk in de Lek uitmondde.In 1826 ging tegenover dit sluizencom-plex het nieuw gegraven Zederikkanaalopen. Dit tracé van Vianen tot in deLinge en de Boven Merwede bij Gorin-chem had tot doel de niet te regulerenwaterstanden van de Lek en de Neder-

Rijn te omzeilen voor de vaart naar Keu-len. Bovendien lag daardoor de weg overhet water open tot aan Charleroi, toenbehorend tot het Koninkrijk der Neder-landen. Amsterdam mikte vanaf dat jaarop een goede spoorwegverbinding metDuitsland, de Rijnspoorweg. De staddacht het van Rotterdam verloren tehebben voor wat de Rijnvaart betrof.Bovendien kostte de Keulse Vaart voor degebruikers een vermogen aan sluis- enbruggelden. Een schipper met een rijnaakvan 200 ton was bijvoorbeeld wel f 100,-kwijt om van Amsterdam op breder wa-ter richting Duitsland te komen. In datbedrag zat niet eens het enorme aantaluren dat aan wachttijden verloren was ge-gaan, laat staan de ergernis. Want eenmaalin de goede richting moest de schippernog maar afwachten of hij bij Vreeswijkeen sleepboot kon bemachtigen.

Schepen die over Gouda gingen haddenmet dezelfde problemen te maken, hoewelhet nemen van die vaarroute wel f 30,-minder kostte. Ondanks de vele beloftesom de tolheffingen drastisch te beperken,was dat bij de opening van het Noord-zeekanaal op 1 november 1876 nog altijdniet gebeurd. Amsterdam had zijn aandeelin de Rijnvaart langzaam terug zien lopentot 5% van het totale aantal tonnages dat

Voordat er echt begonnen kon wor-den met het graven van het kanaalzijn er vanaf 1848 heel wat planneningediend voor de verbetering vande Rijnvaart. De opkomende stoom-scheepvaart maakte, als de water-stand dat toeliet, vanuit Amsterdamgebruik van de Zuiderzee en de IJsselom op de Rijn te komen.

Merwedekanaal (3)

Tot 1948 haalde boer Soede op deze wijze hooi van zijn deels aande overkant van het Merwedekanaal gelegen land tussen Nigtevechten Loenersloot. Na de verbreding tot Amsterdam-Rijnkanaal gingdat met een rijdende pont. In 1968 moesten de rijdende ponten hetkanaal uit. Rijkswaterstaat liet, vanwege het recht op eeuwig durendoverpad, aan weerszijden twee nieuwe boerderijen bouwen, teneindejaarlijks terugkerende kosten (300.000 gulden) te vermijden.

Gerard Baar

8 WERINON


WERINON 9

per boot richting Duits-land ging. De IJzerenRijn, een spoorweg vanAntwerpen naar Keulen,had echter jarenlang degoederen vervoerd waarAmsterdam op had gere-kend.

In 1869 grepen bij KBvastgestelde Rijnvaart-autoriteiten en gemeen-tebesturen van de stedenAmsterdam, Rotterdamen Dordrecht terug naareen door Thorbecke ge-lanceerd idee om tot eenRijksvaarweg van Am-sterdam naar Keulen tekomen. In 1880 was heteen dubbeltje op zijnkant of het traject welzou worden zoals wijdat sinds 1952 kennenonder de naam Amster-dam-Rijnkanaal.

Verwikkelingen

Amsterdam was helemaal niet blij methet op het bijgevoegde kaartje aangege-ven tracé. Dat kwam doordat de Kamervan Koophandel van deze stad nog altijdopteerde voor een kanaal over Weesp viaNaarden naar Amersfoort. Daar kon dangebruik gemaakt worden van het be-staande Grebbeliniekanaal. Bij Dode-waard konden de schepen over de Rijnhun weg richting Duitsland vervolgen(als de waterstand dat toeliet). Op 5 mei1879 begon een elf dagen durend debatover een nieuwe Rijnverbinding. Eenamendement om het Gelderse Vallei- kanaal niet door te laten gaan verwierp

de Tweede Kamer met41 tegen 37 stemmen.De uiteindelijke ver-werping van dit vurigdoor de hoofdstad ge-wenste tracé kwamvoort uit een met 40 tegen 39 stemmen doorde Kamer aangenomenamendement om deverlenging van de Lim-burgse Noordervaart totVenlo te doen vervallen.Een paar boze Limbur-gers zegden door die af-wijzing hun eerder be-toonde steun aan hetGelderse Valleiplan op,zodat de Kamer dit op20 mei ook met 40 te -gen 39 stemmen ver-wierp. De verantwoor-delijke minister Tak vanPoortvliet trok het heleontwerp in, het Minis-terie betuigde hem haarsteun en trad af. Om-streeks 1880 lagen er

bij verschillende ingenieursbureaus weltwaalf ontwerpen op tafel. O.a. dat vaneen oud-genie-officier, J. Kalff. Zijn ideebehelsde een traject langs Hilversum enover Driebergen naar de Waal bij Tiel.Die optie zou 17 miljoen gulden kosten.De regering kon dat geld nooit vrijma-ken omdat de Atjeh-oorlog (1873-1914)zwaar op de begroting drukte! Hetkaartje geeft aan hoe er in 1881 einde-lijk een doorbraak kwam, zeer tegen dezin van Amsterdam. (wordt vervolgd) �

Bron: Mr. G.M. Greup, ‘De Rijnverbindingvan Amsterdam en haar geschiedenis’.

Aangenomen nieuwe situatie voor deaanleg van het Merwedekanaal.


10 WERINON

Ik herinner mij dat hij daar een oosterseantieke kast had staan. Hiervan was eendeel van het houtsnijwerk verloren ge-gaan. Van Huisstede zag er geen pro-bleem in en begon enthousiast aan derestauratie. Vaak ging ik er even langsom naar de vorderingen van zijn werk te kijken en genoot dan ook van een lek-ker kopje thee in hun knusse kamertje. Ik wist wel dat ze meerdere kinderenhadden maar dat ging aanvankelijk vol-komen langs mij heen. Het was toen1957.

Ik was van beroep fotograaf en hun zoonJoop van H. was beeldhouwer. Hij had indie tijd een eikenhouten beeld van eenmonnik gemaakt dat hij eigenlijk tegenzijn zin toch moest gaan afleveren. Hijwas het dan voorgoed kwijt. Schoor-voetend kwam Joop bij mij langs om tevragen wat het kostte als ik een foto vanzijn schepping zou maken. Ik begreepnatuurlijk direct dat hij geen geld had,dus wat doe je. Het maken van de fotohad tot resultaat dat er een goede vriend-schap ontstond, die is blijven bestaan tot

Een Bergse kunstenaar Evert Boeve

In zijn atelier aan de Hinderdam.

Toen ik het artikel las van Gerard Baar over Cees van Huisstede kwamen ookbij mij veel herinneringen boven over de familie van Huisstede. In de eersteplaats de ouders van Cees. Zij woonden in het witte huis onder de Her-vormde Kerk, het rechter deel was zijn werkplaats. De houtbewerkingskunstvan de man maakte op mij een diepe indruk.


WERINON 11

hij in 2000 overleed. Toen Joop nog aande Hinderdam woonde ging ik dikwijlsop zondagmorgen naar zijn atelier enontdekte daar wat beeldhouwen inhield.De zondagmorgen was onze enige vrijeochtend, zodat we rustig aan onze eigenkunstideeën konden denken. Doorde-weeks werkte Joop jarenlang als beeld-en steenhouwer in de Oude Kerk aanhet Oudekerkseplein in Amsterdam, dieeen volledige restauratie onderging.

Regelmatig ging ik ook daar eventjeslangs, niet alleen omdat ik Joop een aardige vent vond, maar vooral om te zienhoe daar de beelden steenhouwers naasten in die kerk hun werk deden. Precieszoals dat in de middeleeuwen had plaatsgevonden. Het boeide mij mateloos.

De omgeving van de Oude Kerk stondbekend als de Rosse Buurt. In die sfeermoest Joop dan een madonna hakken enzien te voorkomen dat hij zich als kun-stenaar niet te sterk liet beïnvloeden doorde wulpse schoonheden om hem heen.Hij moest natuurlijk wel een kuise ma-donna afleveren. Joop schilderde eveneens, maar dat heeftweinig indruk op mij gemaakt. Ik washelemaal in de ban van zijn beeldhou-wen.

Later verhuisden Joop en Janna naar dePannenkeet in Vreeland. Hij kreeg daareen veel beter huis, met een aanpandigruim atelier. Op de Hinderdam was hetmaar behelpen geweest met een veel tekleine woning en vijf kinderen.

Het monniksbeeldje. Werkende man of vrouw.


Zijn atelier bevond zich daar naast deenige kinderkamer van het huis, wat nietdirect bevorderlijk was voor het hakkenvan zijn bedachte of in opdracht uit tevoeren kunstwerken. Hoe heeft hij dattoch allemaal voor elkaar gekregen!

In ieder geval heeft Joop toen hij daarwoonde een keer het landelijke nieuwsgehaald, omdat er op een dag zomaar eenwitte spreeuw zijn atelier binnenvloog.Een unicum, want die zijn in de helewereld op een hand te tellen.

Toen hij eenmaal in Vreeland was geset-teld, kon hij makkelijker vrijuit en lan-ger gaan werken. Ik fotografeerde in dieperiode veel beelden die Joop had ge-beeldhouwd, hij was onvermoeibaar. We hadden het idee opgevat een boekje

van de door mij ge-maakte foto’s samente stellen (ik heb nogsteeds alle negatievenbewaard). Toen Joopwas overleden, wildezijn vrouw Janna nietdat ik er mee door-ging. Zij zag ookgeen heil in een doorons geplande ex po -sitie van zijn werken,die we al zo goed alsrond hadden. Het isjammer dat het daartoen bij gebleven is.

Het verbaast mij nogsteeds dat ik nooiteen foto van Joop oplatere leeftijd heb ge-maakt. Hij had toeneen indrukwekkendebaard. Op de foto dieik bij dit artikel toon,genomen in 1966toen hij op de Hin-derdam woonde, is hij43 jaar.

Om mijn verhaal te completeren vul ikhet aan met een paar foto’s van beeldenwelke door Joop zijn gemaakt. Natuur-lijk ontbreekt het monniksbeeld niet,daarmee is tenslotte onze samenwerkingbegonnen.

12 WERINON

Actiefoto van dichtbij


Meer over de bovengenoemde kunstenaar

Op een zondag in juni van dit jaar be-zochten mijn vrouw en ik de tentoon-stellingen die in Vreeland waren samen-gesteld in het kader van de viering vanhet 750-jarig bestaan van het naburigedorp, dat in het verleden zelfs stadsrech-ten had. Een compliment voor de orga-nisatoren is hier wel op zijn plaats, zehadden veel mensen tot activiteit aan-spoord. In de Grote of St. Nicolaaskerkhingen toevallig een paar abstracte schil-derijen van Joop van Huisstede. Uit hetbijgevoegde verhaaltje, onder meer dathij in Nederhorst den Berg was geboren,kwam ik te weten dat de Pannenkeet eigenlijk De Goede Verwachting heet enaan de Nigtevechtseweg vlak tegenoverMolen De Ruiter staat. De dienstdoendemevrouw wees ons op een paar anderescheppingen van hem die het straatbeeld

van Vreeland sieren. Net over de VanLeerbrug staan aan het begin van de Floraweg drie schaatsers op een sokkel.Joop ontwierp dat vanwege het hon-derdjarige bestaan van IJsclub de Volhar-ding in 1996.Verder bevindt zich in degevel van Vredenrust (een monumentaalpand op de hoek van de Klapstraat) eendoor hem gebeeldhouwd wapen vanVreeland. In dat wapen staat St Maarten,de schutspatroon van het dorp. �

Tot slot

Een stukje restauratiewerk van zijn hand inNederhorst den Berg bevindt zich in de H.Maria Hemelvaartkerk. Hij heeft daar tweekruiswegstaties zo knap opnieuw geschilderd,dat het voor iemand die het niet weet niet eensopvalt welke het zijn. Een oude Berger her-innerde zich dat Joop zeer verguld was met dieverleende opdracht.

Gerard Baar

WERINON 13

Gevelsteen Vredenrust.

Schaatsers. (1996)


Of er voordat de Eerste Wereldoorlog in 1914 uitbrak intensief overleg geweest is over eventuele evacuatie van bewoners binnen het gebied vande Nieuwe Hollandse Waterlinie is mij niets bekend. Rond 1936 begon deonrust bij onze landsregering te knagen, want in Duitsland sloeg de in 1933aan de macht gekomen Hitler steeds oorlogszuchtigere taal uit. De kans bestond dat de in het verleden overeengekomen neutraliteit van ons land inhet geding zou komen.

De inundatie van Nederhorst den Berg en omgeving in mei 1940

De Nieuwe Hollandse Waterlinie

Defensie startte rond 1936 met het aan-passen van de Nieuwe Hollandse Water-linie. Het was een publiek geheim dat devoltooiing nog lang niet in zicht was,hoewel de bouw van bunkers (kazemat-ten) op alle strategische punten binnen deLinie gestaag doorgingen. Ze staan er nogsteeds. Bij nadere beschouwing ziet u datde oostzijde van die uit dik gewapendbeton opgetrokken schuilplaatsen hele-

maal dicht zijn. De ingang bevindt zichaan de westkant, uit het schuine deel vanhet dak steken ijzeren haken.

Wie er zich wat meer in verdiept, vindthet vreemd dat die oostwand dicht is,want de bouwsels waren juist ontwikkeldvanwege het feit dat de legerleiding tot deconclusie kwam, dat de nieuwe vijand uithet oosten zou komen. De Duitsers vielenechter ons land al binnen voordat de ver-sterkingen binnen de Waterlinie gereed

De Horstermeer loopt langzaam onder. Het huis links stond in de Meeruiterdijksepolder, welke slechts door een laagdijkje van de Horstermeerpolder gescheiden is. Rechts Fort Overmeer (1935). Daarnaast staat, iets naar voren, hetop de foto niet zichtbare gemaal van de Horstermeer. Het boezemkanaal naar de Vecht loopt door het smalste gedeeltevan de Meeruiterdijksepolder naar de Vecht. Op de achtergrond ligt in het midden heel in de verte (achter de een-zame kazemat) Fort Kijkuit.

14 WERINON

Gerard Baar


WERINON 15

waren. Hoe het allemaal had moeten wor-den, laat de foto van het in 1935 ge-bouwde Fort Overmeer een beetje zien.In het naast de bunker aangebrachte zandheeft als het goed is een loopgraafje gele-gen. De soldaten klommen van daaruitmet behulp van de steunen naar binnenom veilig te eten en te slapen. De in deweilanden gebouwde kazematten kondendus niet gebruikt worden, want bij demeesten ontbrak het zand aan de zijkan-ten. Het kan meegespeeld hebben dat dezeer strenge winter van ’39-’40 daar debetaan was, maar dat is geen sterk argument.Bij nadere beschouwing vraag je je bo-vendien af of ravitaillering bij langdurigestrijd kans van slagen gehad zou hebben.Naar de schuilplaats varen kon niet, wantbij inundatie mocht het waterpeil tot netiets boven het maaiveld komen om deLinie effectief te maken.

In Nederhorst den Berg staan in totaalnog 8 kazematten. Er zijn er met veelmoeite drie gesloopt toen het nog mocht.Onder Nigtevecht was defensie eind 1938begonnen met de bouw van een in unda-tiesluis in de weg van de Ka naal dijk Oostlangs het Merwede kanaal tegenover FortNigtevecht. De vrees bestond dat de Vechtte weinig water had om de aangrenzendepolders onder water te zetten als de vijandkwam. Na de oorlog is de sluis afgebouwdmet het al in 1939 uit Duitsland aange-voerde materiaal.

Voorbereidingen voor evacuatie van de bevolking

Daar Nederhorst den Berg in zijn geheeldeel uitmaakt van dit sinds een paar jaarop de Werelderfgoed lijst voorkomendeverdedigingswerk kreeg het er volop meete maken, zowel vóór als tijdens WOII.

Uit het archief van de gemeente, dat on-dergebracht is bij het Streekarchief inHilversum, blijkt dat het Ministerie vanDefensie in 1939 behoorlijk zenuwachtigbegon te worden. Het eerste schrijvenaan burgemeester Schimmelpenninck, gedateerd 10 februari, zat in een kleinepaarse enveloppe met daarop de opdruk

GEHEIM. In het bijgevoegd briefje kre-gen B en W opdracht de inhoud te lezen,waarna het bij de overige mobilisatiebescheiden gelegd diende te worden. Hetpoststukje bevatte namelijk het ‘Voor-

Een kazemat, gefotografeerd bij de brug over het boe-zemkanaal van de Horstermeer met de Vecht achter de rugvan de fotograaf. De opening van de bunker kijkt uit ophet westen.

Dezelfde kazemat, maar dan aan de achterzijde, geno-men met de rug naar het gemaal van de Horstermeer. Deoostkant is helemaal dicht.


schrift Afvoer Bevolking’, waarmee deregering aangaf in overleg te zijn met demilitaire autoriteiten. Het plan bevatteeen reeks te nemen maatregelen, welkenodig waren wanneer er onverhoopt oor-log mocht uitbreken.

Voor Nederhorst den Berg had de snelleevacuatie van haar inwoners, gezien deligging binnen de Nieuwe Hollandse Waterlinie, bij de autoriteiten de hoogsteprioriteit. In het gehele te inunderen gebied van de Linie zouden ongeveer23.820 mensen zo snel mogelijk naar vei-liger oorden afgevoerd dienen te wor-den.

Het uiteindelijke be-sluit liet de hele zo-mer op zich wachten,maar in de tussentijdhadden leger enlandsbestuur wel ver-gaderd. Op 30 augus-tus 1939 stuurde mi-nister Van Boeyen vanBinnenlandse Zakenuiteindelijk een briefaan de desbetreffendeautoriteiten, waarinhij aangaf dat het plantot evacuatie in tijdvan oorlog uit het teinunderen gebied ge-reed was. Drie dagen later, op3 september, ontvin-

gen alle burgemeesters het bericht dat deaanschrijving van 26 maart 1935 (een uit-gewerkt evacuatieplan) per direct vervielomdat het volgens BZ verouderd was.De tijd drong, want op 28 augustus 1939had het kabinet De Geer Algehele Mo-bilisatie afgekondigd.

Inmiddels was het uit Amsterdam ver-trokken 31e Regiment Infanterie Neder-horst den Berg binnengemarcheerd. FortKijkuit was veel te nat, maar de soldatenkonden gelukkig in Overmeer in eenschuur van timmerman Verkaik en op dezolder van slager Snel hun bivak opslaan.

De Minister van Binnenlandse Zakendeelde de betrokkenen in zijn brief van 3september mee, dat hij een CommissieBurgerbevolking had ingesteld, met alsvoorzitter Mr. H.W.J. Mulder, Raads-adviseur bij zijn Departement. De minis-ter drukte de betrokken burgemeesters ophet hart niet te gehaast te handelen, ookal zou de situatie er in hun ogen op eengegeven moment zorgwekkend uitzien.Ze mochten pas na ontvangst van eenspeciaal telegram het bijgesloten aanplak-biljet aanplakken, waarop de oproep stonddat de inwoners zich gereed moesten maken voor vertrek naar veiliger oorden.Hij eiste bovendien dat ook alle volgendecorrespondentie geheim bleef tot aan hettijdstip waarop het leger daadwerkelijkhet besluit zou nemen de Nieuwe Hol-landse Waterlinie ter landsverdediging inte zetten.

De Commissie Burgerbevolking trad op9 september 1939 officieel in werking, deleden wisten wat hen te doen stond. Deopdracht luidde dat er, wanneer de noodaan de man kwam, een vlekkeloos uit tevoeren scenario klaar moest liggen. Of datkant en klare plan dan klopte, zou de tijdjammer genoeg driekwart jaar later leren.We moeten niet vergeten dat de verant-woordelijke leiders over minder commu-nicatiemiddelen beschikten dan tegen-woordig! Na 10 september gingen deautoriteiten aan de slag om de opdrachtvan de minister uit te voeren.

De lijst met hand-tekeningen van dedoor B en W aan-gezochte leiders.

16 WERINON


Het evacuatieplan

Op Eerste Kerstdag 1939 benoemde ko-ningin Wilhelmina B.A.Ph. Baron vanHarinxma thoe Slooten tot burgemeestervan Nederhorst den Berg. Hij volgde bur-gemeester Schimmelpenninck op.

Deze afgetreden magistraat had het spitsafgebeten bij de voorbereiding, want vóór10 oktober 1939 verlangde de kolonelvan het Oostfront (gelegerd te Nieuwer-sluis) antwoord op een paar vragen. Deman wilde weten hoeveel burgers (onderde noemer B) inzetbaar waren voor hand

en spandiensten achter het front. Het aan-tal gewone inwoners kreeg de letter C.Verder vroeg deze vertegenwoordiger vanDefensie of er voldoende vervoermidde-len aanwezig waren, om de mensen naarde afvoerstations I, II, en III te brengen.Bovendien had hij graag het aantal te

vormen transporten binnen deze ge-meente op papier. Getekend: De Kolonel,C-Oostfront Vg H. De Adj. Chef van deStaf J.G. Warringa (Kapitein der Inf.). Op 12 oktober werd wethouder en loco-burgemeester Jacques Nieuwendijk be-noemd tot plaatselijk leider voor de afvoervan het vee. Naast gemeenten voor de op-vang van burgers, zochten de autoriteitenook gemeenten welke voor het onder-brengen van dieren dienden te zorgen.Een groep rundvee of paarden mocht uitniet meer dan 40 á 50 dieren bestaan. Te-vens kreeg Nieuwendijk de opdracht be-

geleiders te zoeken, die mee konden hel-pen bij het opdrijven van het vee naar dein eerste instantie aangewezen gemeenteOuderkerk aan de Amstel. De eis was dater per 10 beesten een verzorger meemoest lopen. Een paar maanden laterkreeg hij te horen dat het om 3.229 stuks

WERINON 17

Gemobiliseerde soldaten achter de Oude Machine aan het einde van de Machineweg in de Horstermeer. Ze staanhier begin 1940 op het ijs in de Ankeveensepolder. Een van de soldaten (de knielende man tweede van rechts) is deHorstermeerse tuinder Henk Koster.


af te voeren vee ging. De Staf was goed opde hoogte want zij gaf zelf aan, dat er metdie operatie beslist verscheidene dagengemoeid zouden zijn, gezien de liggingvan de gemeente. Het vee mocht nietover de weg naar elders gedreven worden,maar uitsluitend door het land of over hetwater. Aan het eind van de Torenweg(weg dwars door de Horn en Kuijerpol-

der naar de Eilandseweg) kwam dan eenpontonbrug in de Vecht te liggen voor deoversteek van het vee. Springstieren wa-ren van evacuatie uitgesloten, hen wachttehet mes van de slager. Eventueel gebruikvan de kadavers voor de consumptie hingaf van de omstandigheden. Op 17 oktober stuurde de kolonel eenbrief met raadgevingen. Hij had voorlo-pig twee verzamelpunten bedacht: Voorhet centrum was dat de aanlegsteigervlakbij de Vechtbrug (over de Reevaart),waar zich 23 auto’s met chauffeurs en450 personen moesten melden. In Over-

meer, op het erf van de gebr. Verkaik aande Vecht, plande hij ruimte voor 27 auto’sen verwachtte dat zich daar 600 mensenkonden verzamelen. Voor de resterende1.050 nog niet in beeld gekomen inwo-ners waren er volgens de opgave nog 27auto’s beschikbaar. Verder waren er leidersnodig, één man op de 50 inwoners. Hoe-veel per wijk liet de kolonel afhangen van

de aanwezige transportmiddelen binnenzo’n buurt. De aan te stellen leiders dien-den gewend te zijn om ook in het dage-lijks leven leidend op te treden. Het seinom aan te geven dat de evacuatie begon,mocht beslist niet met een sirene kenbaargemaakt worden. Wel met de volgendedrie variaties: Hoorngeschal, trom of bek-kenslag. Hét teken voor de wijkbewonerszo snel mogelijk met handbagage, mond-voorraad voor een etmaal en papierenhet huis te verlaten en af te sluiten. Desleutel diende met naam, straat en huis-nummer per straat ingeleverd te worden.

18 WERINON

De draaibrug in het Merwedekanaal bij Nigtevecht. Op de foto is de kerktoren van dat dorp te zien, zodat aantoonbaaris dat deze genomen is vanaf de kruising Westkanaaldijk-Velterslaan. Het verkeer komend van Abcoude mocht op-rijden om het kanaal over te steken. Het vee uit Nederhorst den Berg moest van deze draaibrug gebruik maken omhaar weg naar Ouderkerk te kunnen vervolgen.


Defensie stelde een maximum dag afstandper onderdeel in voor de drie manierenwaarop de gevarenzone verlaten kon wor-den: Te voet 15 km, per fiets 40 km en perauto 60 km. Alleen mensen die van denieuw ingestelde klasse A (nodig voorhand en spandiensten) deel uitmaaktenbe hoorden voorlopig tot de achterblij-vers. De belangrijksten daarvan op com-municatief gebied waren Chris. C. Gillis-sen (radiodistributie) en K. Lotte van deP.T.& T. met zijn hulpbesteller H. Pouwvan het Achterdorp. Pastoor Groot, do-minee Stegenga (Hervormde Kerk) endominee Groenenberg (GereformeerdeKerk) vormden een aparte groep. Ze zou-den in vertrouwen eerder dan de dorpe-lingen de naam van het vluchtoord tehoren krijgen, maar pas vertrekken als alles en iedereen veilig op weg was.

De gelovigen hadden de religie die zeaanhingen op moeten geven. De overige97 mannen die achter bleven, waren alshet goed is van alle markten thuis. Deburgemeester had naast het beheer overde benodigde benzine, tevens opdrachtgekregen de afgifte te reguleren. De eige-naren van de gevorderde auto’s mochtenonder geen beding een rekening bij degemeente indienen over de verreden ben-zine.

Uiteindelijke uitvoering van de evacuatie

Begin februari 1940 vroeg de burge-meester van Hilversum inlichtingen aande kolonel van het Oostfront, omdat hijzorg droeg voor de operatie station Crai-loo. Hij wilde graag weten waar hij aantoe was, daar de vluchtelingen met velerijwielen, kinderwagens en andere kleinewagentjes aan zouden komen, welke nietmee de trein in mochten. Hilversum

draaide dan op voor de bewaking van dieeigendommen. Een exact antwoord konhij niet krijgen, want niets was nog zeker.Opvallend is dat Nederhorst den Bergover wel 1.050 fietsen en 50 personenau-to’s voor 2.100 personen beschikte, ter-wijl Ankeveen maar 10 fietsen en 4 auto’svoor 677 inwoners had.

De gemeente benoemde op 9 februariNotaris de Jong uit Hilversum tot taxa-teur van het onroerend goed om de scha-deafwikkeling na een eventuele evacuatieen mogelijke inundatie makkelijker temaken. Tegelijkertijd kreeg Nederhorstden Berg als voorlopig vluchtoord de ge-meente Nieuwer Amstel (Amstelveen)toegewezen. Het voorgelegde verkeers-plan liet iedereen verzamelen bij de krui-

WERINON 19

Het rood omlijnde, de Nieuwe Hollandse Waterlinie,had allemaal onder water gezet moeten worden. (Uit bro-chure van het Groene Hart. ‘Weerbaar Water, Verdedi-gingswerken in het Groene Hart’)


sing van de Gaasp met het Merwede -ka-naal (tegenwoordig Driemond). De IJze-ren Draaibrug over het Merwedekanaal inde gemeente Weesperkarspel bleef danvoor onbepaalde tijd gesloten voor hetscheepvaartverkeer. Inmiddels haddenBen W van Nederhorst den Berg alle ei-genaren van auto’s op schrift staan. Hetwas voor de Bergse chauffeurs nou nietbepaald zo’n veilige route (open gebied)via Uitermeer, bovendien waren de we-gen smal, bochtig en vol kuilen. Het konniet anders want tussen het dorp en Nig-tevecht voer geen pont die auto’s over deVecht kon zetten.

Op 10 maart bracht de post een verze-gelde enveloppe op het gemeentehuis,met op de buitenkant de bekende tekst:Na ontvangst van ‘Het Telegram’ pas teopenen. Apart bijgevoegd waren de tijdenvan de treinen, indien de afvoer van deBergse bevolking via Crailoo zou moe-ten. Een trein vertrok dan om 19.12 uuren de tweede 01.12. uur ’s nachts, overeen derde trein repte de kolonel met geenwoord.

Bij menig bestuurder die betrokken wasbij al die voorbereidingen, groeide hetgevoel dat er een evacuatie aan zat te ko-men. Half april stuurde burgemeester Ha-rinxma thoe Sloten een brandbrief naarzijn collega van Leeuwarderadeel. Die ge-meente was aangewezen alle Bergers on-derdak te verlenen wanneer de tijd van dete verwachten evacuatie daar was. Hijwilde daarom per omgaande de lijstenterug met de namen van de inwonersvan zijn dorp. De burgemeester van Leeu-warderadeel bood zijn excuses aan maarrepliceerde dat er tot tweemaal toe wijzi-gingen waren opgetreden. Intussen washet verkeersplan voor de afvoer geregeld,het spoorwegpersoneel binnen de Liniemocht hun gezinnen thuishouden. Hetvluchtgemiddelde voor fietsers trokkende autoriteiten op tot 60 km per dag.

Op 6 mei informeerde de kolonel bij deburgemeester of er asociale of misdadigeelementen binnen zijn gemeente waren.Hij antwoordde dat daarvoor slechts eenman en twee vrouwen in aanmerkingkwamen. De inundatie stond op het puntvan beginnen, want op 8 mei lichtte delegerleiding de geestelijkheid in over hetvluchtoord en dat was, zoals gepland,Leeuwarderadeel in Friesland! Op 9 meigold die optie nog altijd, want er zouden750 mensen per boot naar de Gaasp ge-bracht worden als het bevel tot evacuerenkwam... de rest moest lopen!

De organisatoren hadden vanzelfsprekendeen risicofactor ingecalculeerd, maar kon-den niet bevroeden dat er één dag voorde onvermijdelijke evacuatie een pro-bleem ontstond. De inundatie was na deinval van de Duitsers op 10 mei niet met-een in gang gezet. Omdat er tegelijkertijdook Duitse troepen het noorden van

20 WERINON

De inundatiesluis in de Oostkanaaldijk bij het Geiten-weitje, dat tegenwoordig uit water en moeras bestaat.


WERINON 21

Nederland binnenvielen, kwam op 12 meihet voor Nederhorst den Berg aangegevenplan 1a met als verzamelpunt de haven vanMuiden ineens te vervallen. Daar zoueveneens een gedeelte van de inwonersvan de uitgestrekte gemeente Weesper-karspel heen hebben gemoeten,

De gekozen plek was voor de Bergersideaal, want evacuatie over het water konindien nodig tamelijk snel verlopen. VoorWeesperkarspel helemaal, want het betrofalle inwoners vanaf het einde van de Hin-derdam bij de huidige Ballastsluis tot aande gemeentegrenzen van Weesp en Mui-den aan weerszijden van de Vecht. VanuitMuiden zouden de evacués vervolgensper schip, via een overstap in Enkhuizen,overgebracht worden naar het Friese Sta-voren. De opvang van de Bergers (2.100mensen) was in Friesland opgedragen aande gemeente Leeuwarderadeel (Huizem)in het noorden van die provincie. De ge-meente Menaldumadeel had onderdakgeregeld voor de Weesperkarspel Oost-groep (1.000 in getal).

De voor die twee groepen aangesteldeleider, oud-burgemeester H. de Bordesvan Bussum, diende halsoverkop met deNederlandse Spoorwegen in contact tetreden om tot een snelle uitvoering vanplan 1b te komen. Alle bovengenoemdeevacués moesten ineens vanuit Crailoomet treinen naar Hoorn en Wognum. Bin-nen een etmaal ging het roer volledig om.De West-Friese dorpen Zwaag en Wog-num kregen onverwachts de opdracht3.100 extra evacués op te vangen, want deWeesperkarspelers bleven deel uitmakenvan die grote groep. De gemeenten Schel-linkhout en Wijdenes sprongen bij, in delaatstgenoemde is zelfs een paar dagen la-ter een Bergertje geboren!

Het onder water zetten van de Waterlinie

De 12e mei, op Pinksterzondag, kreeg bur-gemeester Harinxma thoe Sloten berichtvan het Inundatiestation Vreeland dat desluizen opengingen en er her en der dij-ken doorgestoken zouden worden. DeHorstermeer kon wel twee meter onderwater komen te staan, de rest van de ge-meente in ieder geval plas-dras. Hij riepom 12.00 uur (na de kerkdiensten) dehoofd- en groepsleiders van de AfvoerBurgerbevolking bij elkaar. Hij verkeerdebovendien nog altijd in het ongewisseover de uiteindelijke vluchtbestemming.

Pas om 21.00 uur gaf de commandant inNieuwersluis het bevel dat de Neder-horst den Bergers onverwijld naar Zwaag,Wognum en omstreken af moesten reizen.Hier begon dus de in het begin aange-haalde hectiek welke de oud-burgemees-ter van Bussum, H. de Bordes, op Crailooin goede banen moest zien te leiden. DeBergers wisten dankzij de geheimhoudingnatuurlijk van niks.

De inundatiesluis in de Oostkanaaldijk bij het Geiten-weitje van iets verder weg genomen. Geiten kunnen erniet meer grazen want het is tot aan de dijk van de Vechtwater en moeras geworden.


Op 13 mei ’s morgens was inmiddels al dederde oorlogsdag aangebroken. Voor dagen dauw vorderde de luchtbeschermingauto’s. Al om acht uur vertrok het eerstetransport, met de zieken en zwakkeren,naar Crailoo. Deze groep kwam in deHorstermeer op de Middenweg boerentegen die hun vee uit de polder richtinghet Eiland dreven. Gelukkig lag daar debeloofde pontonbrug klaar, zodat alle vee-houders ‘zonder problemen’ met hunkuddes de weg richting Ouderkerk kon-den vervolgen. De volgen de te nemenhorde zou de draaibrug over het Mer-wedekanaal bij Nigtevecht zijn.

De groep zieken daarentegen bracht dehele dag al wachtend door in een loods bijstation Crailoo. Op het rangeerterreinstond wel een trein, maar die zat op slot!Aan de eerste evacuatietrein (die om 9 uur’s avonds pas binnenreed) zat gelukkig

voor hen wel een speciaal ingerichte trein-coupé voor de reis naar Wognum. Een ge-ruststelling was dat de dorpswijkzuster,mevr. Franssen-van de Doel, hen al vanafde vroege ochtend begeleidde. In de mid-dag stroomde langzaam de hele Bergsebevolking samen op de Crailose heide. Inhet begin van de avond hoorden ze dat hetonderwater zetten een dag was uitgesteld.Burgemeester Harinxma thoe Sloten wasin de loop van de ochtend per telefoonnaar Naarden ontboden, waar hij te horenkreeg dat al zijn weerbare burgers greppelsin de polders moesten gaan graven. De be-doeling was daarmee luchtlandingen van

de Duitsers te voor-komen. Een onmo-gelijke opdracht wantop de A-groep na za-ten alle Bergers methun dagrantsoen inpotjes en pannetjesnoodgedwongen tepicknicken tussenHilversum en Bus-sum. Een beschrij-ving is niet nodigwant iedereen kanzich levendig voor-stellen hoe het erdaar aan toeging. Al-leen jochies die nutegen de tachtig lo-pen vonden het on-gemeen spannend.De tweede trein reedom half twaalf station

Crailoo binnen, op de derde wachttende overgeblevenen vol spanning tot halfdrie in de morgen. De eerste stopte ronddie tijd (het was inmiddels 14 mei) inWognum, dat had gerekend op 500 per-sonen maar er uiteindelijk 1.000 moest

22 WERINON

De dorpen waarvan alle inwoners weg moesten, indien er geïnundeerd zou worden.


WERINON 23

zien onder te brengen. Dat een deel zelfseven in stallen terechtkwam kon die ge-meente ook niet helpen. De reis met detwee andere ingezette treinen was geenpretje geweest, er brandde daarin uit vei-ligheidsoverwegingen geen enkel licht.Toen een van deze twee een keer hardmoest remmen, brak er bij jong en oudpaniek uit. Alles en iedereen viel over el-kaar heen. Het even later overkomendevliegtuig schoot er gelukkig niet op.

Hoe het afliep

Nadat de bevolking vertrokken was nameerst de staf haar intrek in het dorp, watlater marcheerde hun hele bataljon, het 7e

Regiment Infanterie, het dorp binnen.De overlevering vermeldt dat de inkwar-tiering niet helemaal volgens de geldendenormen verliep. Sommige zenuwachtigesoldaten schijnen zelfs vernielingen aan-gericht te hebben in Bergse woningen.Niemand wist waar hij aan toe was, zelfsde gevechtsstellingen functioneerden nogniet. Eerst zouden er huizen opgeblazenmoeten worden, teneinde schootsveld tecreëren. De soldaten zagen af en toeDuitse verkenningsvliegtuigen overko-men. Een deel van de A-groep (o.a.brandweer, politie, dokter etc.) zocht be-scherming tegen eventuele luchtaanvallenbij de boerderij ‘Vechthoeve’ van de fa-milie Nagel op het Eiland.

Arbeiders van de A-groep kwamen voorhetere vuren te staan. Een aantal mannendat de opdracht had gekregen de dijk bijde Hinderdam door te steken, zag tothun schrik ineens een vliegtuig schie-tend op hen afkomen. Na rijp beraadhielden ze het voor gezien, ze pakten defiets en vertrokken richting Wognum. Eentocht vol hindernissen, ze hoorden hier en

daar schieten, terwijl ze keer op keer dek-king moesten zoeken als er een sireneluchtalarm gaf. Tegen zessen arriveerdede groep eindelijk bij hun mededorpe-lingen. Zij hadden onderweg niet ge-hoord dat Nederland die veertiende meina het bombardement op Rotterdam hadgecapituleerd. De dreiging dat Utrechtde volgende stad zou zijn, had bij gene-raal Winkelman de doorslag gegeven. Deandere morgen, op 15 mei, ondertekendedeze officieel de afgedwongen volledigeovergave in Rijsoord (bij Rotterdam).Ook vertrok op diezelfde morgen vroegde A-groep weer uit Wognum. Ze fiets-ten vol goede moed terug naar Neder-horst den Berg om te redden wat er teredden viel. De gaten in de dijken moes-ten zo snel mogelijk gedicht worden,want dan konden de gemalen weer gaanwerken. Toch stond er in de Horster-meer 50 cm water op de Middenweg!Vijf jaar later zou het water veel hogerkomen, maar dat is een heel ander ver-haal. Evenzogoed was dit al erg genoeg,een heel jaar oogst kon als verloren wor-den beschouwd.In de weken daarna keerden de evacués,wier huizen droog gebleven waren, lang-zaam terug naar hun woongebied. Hetvee kwam veel later, dat veroorzaakte bijsommige boeren waar de dieren onder-gebracht waren de nodige spanning. Eenverdubbeling van de veestapel, op eengelijk gebleven aantal hectaren weiland,maakte de spoeling dun. BurgemeesterHarinxma thoe Sloten stelde een com-missie ‘Vergoeding Inundatieschade’ in,tot haar leden benoemde hij de heren C. Lam, T. Bos en F. Smit, allen woon-achtig in de Horstermeer. Terecht wantdie polder had het meest geleden onderde korte inundatie.


Verder ging het leven de eerste twee jaarvan de oorlog gewoon door, er kwamzelfs een economische opleving!

Gelukkig wist nog niemand dat tegenhet einde van de oorlog hier in de buurtgestationeerde Duitsers uit frustratie dehele gemeente en omgeving onder waterzouden zetten. Ze stelden het gemaal vande Horstermeerpolder buiten werking enbrachten gaten aan in de dijk van hetboezemkanaal. Tevens bliezen ze eengroot gat in de dijk aan de zuidzijde vande Horn en Kuijerpolder. �

(Eerder gepubliceerd in ‘Tussen Vecht en Eem’)

Bronnen:

Streekarchief Gooi en Vechtstreek, Hilversum:056. Gemeentearchief Nederhorst den Berg,inv.nr 44, Evacuatie van Nederhorst den Bergnaar Noord-Holland, 1940-1942.

W. van Deutekom, J. Piket Weeserik,K. Scher-penhuijsen, J. Snel en G. Verheul red. Neder-horst den Berg tijdens de oorlog 1940-1945.Uitgave van de Gemeente Nederhorst denBerg, 1986.

Ome Henk Otten, ‘de Geitenkamp’ in: DeSleutel, Nigtevecht 2000.

24 WERINON

Cees van Huisstede, een man die niet van ophouden weet (slot)Toen we Cees in de vorige Werinon achterlieten zat hij net goed en wel ineen trein, die hem richting Haren aan de Ems moest brengen. Na een poosjedurfde hij van onder zijn Duitse pet wat rond te kijken. Tot zijn schrik zatener een paar militairen in de coupé waar hij snel was gaan zitten. Gelukkigwas de rest van de reizigers net zo sjofel gekleed als hijzelf, zodat niemandoverdreven aandacht aan hem schonk.

Gerard Baar

Eenvoudig was het allemaal niet, maarzijn Drentse vriend had hem wat namenvan plaatsen gegeven. Met die gegevenskon hij een beetje de richting bepalendie hij aan moest houden om bij degrens te komen. Cees bereikte pas deandere morgen vroeg Haren, maarwachtte met het oversteken van de Emsin een café bij de brug over die rivier totde dagelijkse drukte begon. Hij zag kans,tussen een hele groep werklui in, deoverkant te bereiken zonder gecontro-leerd te worden. Door de nood ge-dwongen had hij wel zijn arm wat op

moeten steken om samen met zijn ‘col-lega’s’ de Hitlergroet te brengen. Eenpaar uur later slaagde hij erin ongezienover de grens te komen, waarna hij eenbeschutte plek zocht om te slapen. Toenhet donker genoeg was vervolgde hijzijn tocht, maar tegen de ochtend kwamhij weer uit waar hij vertrokken was. Datschoot niet op en tot overmaat van rampbegonnen drie jonge Drenten in hetuniform van de Landstorm hem hinder-lijk te volgen. Cees stierf duizend do-den, tot de voerman van een achterop- komende kar zich over hem ontfermde.


De man stopte, wees naar de bok ten te-ken dat hij naast hem kon gaan zitten,wat Cees maar al te graag deed. Zijnredder in de nood bracht hem zonderiets te vragen een heel eind bij zijn be-lagers vandaan. Uiteindelijk liep hij nazes angstige dagen, dodelijk vermoeiden sterk vermagerd, zijn ouderlijk huisop het Achterdorp binnen. Na iets ge-geten te hebben, bracht hij minstens an-derhalf etmaal in diepe slaap door. Eenpaar dagen later was hij al weer aan hetspitten in de Horstermeer, op een van deakkers van zijn aanstaande schoonvaderHenk van Hemert. Hij had sinds 1938verkering met diens dochter Ditje. In-tussen ging verderop de oorlog in allehevigheid door. Een keer nog, tijdens derazzia van 13 januari 1945, stond hij op-nieuw doodsangsten uit. Om uit handenvan de bezetter te blijven, lag hij met eenpaar anderen urenlang plat op de bevro-ren grond tussen de spruitkool. De Duit-sers vuurden vanaf de Middenweg over

iedere akker een aantal kogels af op eenhoogte van ongeveer een meter bovenhet maaiveld. Het was zaak gewoon teblijven liggen.

Een paar maanden na de oorlog trouwdeCees met Ditje. Ze woonden aan deKerkstraat in bij zijn ouders. Na enkelejaren ruilden ze met zijn Opa Jan (debrugwachter), die in een kwart van devoormalige tot woonhuis verbouwdestolpboerderij in de Stolp (Vaartweg)woonde. Hij bleef tot 1951 bij zijnschoonvader werken, daarna stapte hijover naar de bouwwereld. Veel mannen,die jarenlang de kost hadden verdiend inde landen tuinbouw, deden hetzelfde.Nederland veranderde in de vijftiger ja-ren langzaam van een agrarische in eenindustriële samenleving. Cees kon bijVan Groen in Vreeland terecht waar hijnaast metselen ook andere vaardighedenonder de knie kreeg. Hij nam wat later

WERINON 25

Cees met troffel bij de bouw van de Nederhorstkantine.

Op de plek waar de VARAstudio tot stand kwam.


het besluit zijn rijbewijs te gaan halen,zodat hij zijn actieradius kon vergroten.Nadat hij was ge-slaagd, solliciteerdehij bij een bedrijfdat zowel schoorste-nen veegde als met-selde. Het kwam erop neer dat hij eenjaar lang half Neder-land doorreed omschoorstenen te ve-gen, maar metselen,ho maar! Na eenjaar afzien kon hijmet Henk de Rus(Henk Mathezing)mee naar Gorinchem. Henk had die bij-naam gekregen omdat hij wekelijks naarde uitzending in het Nederlands van Ra-dio Moskou luisterde. Henk was uitvoerder bij een firma die rioleringswerkzaamheden uitvoerde. Cees legde daar uit hulpvaardig-heid bijna het loodje, door-dat hij twee losgeraaktestekkers oppakte waarstroom op stond. Destroom ging doorzijn lichaam, maardoor adequaat in-grijpen van eenandere Berger,Jaap Zwagerman,bracht hij het erlevend vanaf. Volgens een artswas dat mede te dan-ken aan zijn dik ge-zoolde laarzen, plus hetfeit dat hij op dat momentweinig vocht in zijn lichaamhad gehad.

In 1960 verhuisde hij met vrouw en vijfkinderen naar de Esdoornlaan. Een ge-

weldige vooruitgang.Hij rolde van het ene werk in het an-dere en werkte on-der meer mee aan debouw van de VARAstudio aan de Heu-vellaan in Hilversum.Wanneer hij in Am-sterdam werk kreeg,gaf hij zijn gereed-schapskist mee aaneen wasserijchauf-feur, want op zijnbrommertje ging dat

moeilijk. Op de fiets in het dorp zette hijde kist rustig op de schouder. Cees ver-geet nooit dat hij en zijn maten tijdensde bouw van een emplacement op eenterrein van de Marine daar iedere maan-dagmorgen erwtensoep kregen. Hij

raakte op den duur vooral bedre-ven in het leggen van vloerenen het uitvoeren van be-tonreparaties. Zijn werkzame leveneindigde in 1981.Hij ging dat jaar inde VUT, want hijhad dertig jaaraaneengesloten inde bouw gewerkt.Daardoor kreeg hijmeer tijd om aller-lei mensen te bena-deren, want van jongsaf aan was hij geïnte-

resseerd in de geschiede-nis van het dorp en haar in-

woners. De op de band opge-nomen gesprekken met Ber-

26 WERINON

Sophia Huisstede-Visser rond 1920.

Een zusje en broertje van Cees, Sophia (Fie) enHerman, samen op het hek rond de JB-boom.


WERINON 27

gers van allerlei pluimage benadrukkendat nog eens. Bovendien was hij jaren-lang bestuurder bij de jeugd van de voet-balclub A.S.V. Avance, welke met het katholieke VBO al weer 48 jaar geledeneen fusie aanging onder de naam S.C.Nederhorst het latere VV Nederhorst.Hij metselde in 1969 onvermoeibaarmee aan een echte, stenen kantine, welkehij inmiddels heeft overleefd.

Twee jaar voor zijn 90ste verjaardagmaakte Cees als een van de oudsten defeestelijke opening van het nieuwe voet-balcomplex mee. Achter zijn oude wo-ning aan de Esdoornlaan en op het voor-malige voetbalterrein verrijzen binnen-kort nieuwe huizen. Misschien kan hijhet heien vanuit de verte horen in zijnvorig jaar betrokken bejaardenwoningin de Horn en Kuijer.

Naast al zijn hobby’s hield Cees boven-dien erg graag zijn net voorbij Overmeernaast de oprit van de brug van het boe-zemkanaal gelegen groentetuintje bij.Toen hij er een jaar of vijf geleden meestopte heeft hij er wilgentenen mogenpoten, die inmiddels deels tot knot-wilgjes zijn uitgegroeid. Het meest misthij de jaarlijks terugkerende zorg voorzijn pronkers, hij keek ze bij wijze vanspreken tegen de staken op. Het kwekendaarvan was zijn specia liteit en trots,waarschijnlijk omdat hij al vroeg metbonen te maken heeft gehad. In ieder ge-val net voor de oorlog bij boer Brouweraan het JB-Plein. Dit stukje dorp heet zosinds 1936, omdat er toen een boompjeter ere van het huwelijk van Juliana enBernard is geplant. Dit voorjaar is dezeoude boom omgezaagd. Op de foto zitCees’ zusje Fie met haar twee jaar ou-dere broer Herman op het hek dat om

het jonge boompje heen geplaatst was.Fie (geboren in 1931) diende als jongmeisje onder mevrouw Van Bylant ophet kasteel. Zij vond het een vreselijkaardige vrouw en werkte er graag. Jam-mer genoeg vertrok het gezin Van Bylantin 1949 wegens geldgebrek naar Oos-tenrijk. Fie raakte haar betrekking kwijt,maar heeft nog steeds schik dat zij net alshaar moeder op het Slot heeft mogenwerken.

Haar broer Cees heeft volgens mij in1936, toen hij als krullenjongen bij zijnvader werkte, best kans gezien even uitde werkplaats van zijn vader te ontsnap-pen om de plechtigheid rond het plan-ten van die JB-boom bij te kunnen wo-nen. Zo ver kennen we hem inmiddelswel. �

Cees toont trots zijn pronkers.


De Club der Honderd

De ‘Club der Honderd’, opgericht doorJacob van Hoorn (Ome Co) uit Amster-dam, telde voornamelijk Nederlandse ar-tiesten, parlementariërs, radio- en televi-siemedewerkers, journalisten en ministersonder haar leden. Medeoprichter entechnisch adviseur was de bekende Ne-derlandse sportvisser Rein Mydema, hijbegeleidde de wedstrijden en gaf waarnodig aanwijzingen. Hij publiceerde veelover zijn geliefde sport, zodat hij de ere-naam ‘Professor in de Hengelsport’ kreeg.Hoteleigenaar Gerard van der Voorn (v/hheette het Bondshotel Van der Voorn)staat zelf trots tussen de van overal van-daan opgetrommelde helpende handen.Hij straalt uit zeer vereerd te zijn met hetfeit dat ze zijn restaurant uitgekozen heb-ben voor hun jaarlijkse diner. Hij zorgdeeveneens voor de visvergunningen, dieKrijn Hoetmer verstrekte, zodat de heren

ongestoord konden vissen in het doorhem van de Ballast gepachte viswater vande Spiegelpolder.

Krijn zit op de bijgevoegde foto op zijngemak netten te boeten. Hij is gestorventoen hij ver in de negentig was, waarnahij onder begeleiding van kleermaker an-nex begrafenisondernemer Willemse naarhet dorp is gevaren om begraven te wor-den naast de Willibrordkerk. �

28 WERINON

Op de foto uit 1955 v.l.n.r. Rie Wiegmans, Henk van der Voorn, Ton de Groot, G.A. van der Voorn (Gerard, debaas), Corry de Groot, A.C. van der Voorn-Wiegmans (Ali), Miep de Groot, Annie van der Laan, Agnes Wiegmans,Rika Winkelmeyer, Tiny van der Meer, Hans Jansen (de kok), Riet van der Voorn.

Gerard Baar

Alle medewerkers van Hotel Café Restaurant Nederhorst staan klaar voorhet opdienen van het diner voor de beroemde ‘Club der Honderd’. De herenzitten op de achtergrond te borrelen. Die visclub hield af en toe wedstrijdenin het waterrijke gebied van Nederhorst den Berg.


Het begin van de oorlog op 10 mei 1940bracht voor Nederhorst den Berg de no-dige spanning teweeg, daar de hele(voormalige) gemeente in de NieuweHollandse Waterlinie ligt. Bijna alle in-woners moesten op 13 mei in alle vroegtehalsoverkop geëvacueerd worden naarWest-Friesland, want de avondervoor had de commandantvan Nieuwersluispas om 21.00 uurdie opdracht aanonze burgemees-ter doorgegeven.Het onder waterzetten was al inde vroege och-tend van 12 meiin gang gezet.Binnen een weekwaren de meesten (uitgezonderd deHorstermeerders) weer terug in het dorp,want op de avond van 14 mei had gene-raal Winkelman in Rijsoord (bij Rot -terdam) de Duitse eis tot algehele capi-tu latie van het Nederlandse leger on-dertekend.Na de overgave kwam het gewone levenweer langzaam op gang. In de Horster-meer leden de tuinders natuurlijk de no-dige schade, want daar stond bij het af-blazen van de inundatie al 50 cm waterop het land. Alle zaai- en pootgoed ging

verloren. Niemand zat bij de pakkenneer en begon na het opruimen gewoonopnieuw. De economie trok de eerstedrie jaar zelfs aardig aan. De kenteringtrad midden 1943 in. De Duitsers eistenHollandse arbeidskrachten op, omdat zezelf een tekort aan mankracht kregen

vanwege hun niet aflatendeoorlogshandelingen. Dwang-

arbeiders moes-ten de op volletoeren werkendeoorlogsindustrieop peil houden.Naast inmiddelsondergedokenJoden, waarvaner sinds eind1941 al veel doorde Duitsers wa-

ren weggevoerd (mede geholpen dooreen deel van de Nederlandse ambtenarenen politieagenten), kwam er in 1943 eengroot aantal jonge onderduikers bij. Zijwilden niet in Duitsland tewerkgesteldworden. Na D-Day, 6 juni 1944, trokken de ge-allieerden langzaam op naar Berlijn. VoorWest-Nederland kwam de bevrijding pasop 5 mei 1945. De oorzaak was de mis-lukte oversteek van de Rijn en de daar-mee beoogde inname van Arnhem (Mar-ket Garden) in september 1944.

WERINON 29

Kort overzicht Wereldoorlog II (Tekst bij de tentoonstelling)

Op 28 augustus 1939 kondigde het kabinet-De Geer de Algehele Mobilisatieaf. Iedereen voelde daardoor aan dat ons land op elk moment door de Duitsers aangevallen zou kunnen worden. Het openbare leven veranderdeop slag, omdat veel gezinnen het wekenlang zonder vader moesten stellen.De legertop stond wél eens in de zoveel tijd verlof toe, maar dat mocht nooitlanger dan 24 uur duren.

Op de valreep het telegram aan de burgemeester van Zwaag. (met dank aan de heer Bakker uit Arnhem)

Gerard Baar


30 WERINON

Door deze tegenslag voor de bevrij-dingslegers zou het voor de inwonersvan Nederland boven de grote riviereneen winter worden om niet gauw te ver-geten. Er kwam gebrek aan voedsel,mede omdat de Duitsers de aanvoer vanvoedsel deels blokkeerden als represaille-maatregel sinds de spoorwegstaking van17 september ’44. Het spoorwegperso-neel ging staken omdat ze dachten (netals iedereen) dat met de slag om Arnhemde oorlog snel afgelopen zou zijn. DeDuitsers namen vanwege die actie gedu -

rende het verdere verloop van de oorloghet treinverkeer en ander vervoer in eigen hand. Voedselaanvoer kwam op detweede plaats. Bovendien vroren de rivieren dicht in deze strenge winter, zo-dat het vervoer over water acht wekenstil lag. Daarnaast zaten er sinds de aan-vang van de staking nog eens 30.000spoorwegmensen ondergedoken. Tevensspeelde mee dat de geallieerden na hetzwaar op de Duitsers bevochten Arden-nenoffensief in het begin van 1945 kozen

voor een zo snel mogelijke opmars naarBerlijn, want de Russen naderden uit hetoosten. Het terugveroveren van de VestingHolland (met zijn waterlinies) op de vij-and zou veel te veel kostbare tijd in be-slag gaan nemen. De Nieuwe HollandseWaterlinie kon ook door de Duitsers ge-bruikt worden! West-Nederland moestzich zien te redden tot de bevrijding. Op 14 januari 1945 maakte de ene na deandere dorpeling elkaar wakker met dewaarschuwing dat er een razzia op komstwas. De Duitsers kwamen via de Heren-

weg de Horster-meer binnengere-den en begonnenalles stelselmatig tedoorzoeken. Iedere man of jon-gen die in aanmer-king kwam voorde Arbeitseinsatzzocht een schuil-plaats of vluchttede polder in. Af entoe schoten deDuitsers laag overhet land om schrikaan te jagen. Albertvan Benschop lagin het riet bij de

kade tussen de Blijk en de Horster-meerpolder. Hij werd bang en begon terennen, waarop een Duitse soldaatrichtte en hem neerschoot. Bij de Googverloor de Joodse onderduiker Frits vanZanten het leven. Hij ging met zijn pistool in de aanval, maar verloor.Aan het einde van de dag dreven deDuitsers 25 mannen naar het Merwede -kanaal achter Vreeland. Een boot brachtze naar Breukelen. Na het einde van deoorlog zijn ze allemaal teruggekomen.

Mobilisatie Nederhorst den Berg van 1 September 1939 – 29 April 1940.


110.000 weggevoerdeJoodse Nederlanderskwamen nooit meerterug. Zij waren inverschillende concen-tratiekampen vergastof op andere wijze omhet leven gebracht ofvan honger omgeko-men. Een niet te be-vatten tragedie waartot het einde van deoorlog nog bijna nie-mand van wist. DeRussen bereikten alseerste de vernieti-gingskampen in Polen.De bevrijde kampenlagen vol doden en uitgemergelde nog inleven zijnde gevangenen. In West-Ne-derland begroette begin mei 1945 dehongerende bevolking met gejuich devliegtuigen die voedsel (het zogenaamdeZweedse wittebrood) af kwamen wer-pen. De hongertochten naar de buiten-gebieden waar nog voedsel te krijgenzou zijn, waren door de toenemendeaanvallen van geallieerde vliegtuigen opalles wat zich voortbewoog onmogelijkgeworden. Bovendienstond Nederhorst denBerg en omgeving aleen paar dagen geheelonder water, want deDuitsers hadden dij-ken opgeblazen en hetgemaal van de Hor-stermeer stilgezet. De situatie was onhoud-baar geworden, temeer daar er veel on-derduikers en evacués binnen het dorpwoonden. Het heeft een paar maandengeduurd voordat het gemeentebestuur

de situatie weer enigszins onder con-trole had. De dijken moesten gedichtworden, zodat de gemalen weer hunwerk konden doen. Polderjongens stakenop bevel de dijk van de Blijkpolder door,zodoende kon ook het Blijkgemaal ingezet worden bij het wegpompen vanhet water uit de Horstermeer op deReevaart. De Horstermeer was natuurlijk hetzwaarst getroffen, want daar stond het

water meer dan driemeter boven NieuwAmsterdams Peil. Nahet opnieuw droog-vallen van de poldervolgde er een langeperiode van ruimen,terwijl de tuindersdaarna hun akkersweer geschikt moes-

ten maken voor de groenteteelt. Eenmegaklus, maar het is ze gelukt! Het leven begon er na een half jaar weer be-ter uit te zien. �

WERINON 31

Grafplaat (in bezit van de HKN).

Johan van de Berg ziet misschien in 1946 al alle blije Overmeerse- en Bergse huis-vrouwen in gedachte voor zich bij de verkoop van zijn bloemen aan de deur.


Rond 1750 begon de vervening in Ne-derhorst den Berg en in 1797 bekrach-tigde de Utrechtse bestuurder P. ’t Hoenmet een ferme handtekening het besluitvan de provincie om toestemming teverlenen voor het verder noordwaartsvervenen van de Spiegelpolder gezienvanaf de Ankeveensevaart. De eigenarenkregen al die tijd wel de verplichtingvoor elke roede opgebaggerd slijk eenstuiver te betalen aan een door de over-heid ingesteld droogmakingsfonds. Deinsteek was dat er na het staken van hetslagturven genoeg geld gespaard zou zijnom de polder weer droog te maken. Eindnegentiende eeuw kwam er een eindeaan de turfwinning, ook in de Blijkpol-der, want deze was eveneens ten prooi

gevallen aan de vraag naar brandstof.Vanaf 1900 begon een ingenieur, de heerA. Obreen, zich in te zetten voor dedrooglegging van het door verveninggevormde landschap van dobbers en ak-kers in de gehele Vechtstreek. In anderegemeenten waren er al heel wat akkersdoor de storm weggeslagen, maar in Ne-derhorst den Berg hadden de vervenerszich keurig aan de vereiste afmetingengehouden. U kunt dat goed zien op devogelvluchtansichtkaart, die een paar jaarvoor WOII is genomen (rond 1936).Waarom wilde de heer Obreen, ondermeer met, vanaf 1906, de volledige steunvan de Bergse huisarts Dr. Wartena, zijndroogmakingsplan zo graag verwezenlij-ken? Hij gebruikte als argument dat de

Zeilvereniging ‘De Spiegel’, later WSV ‘De Spiegel’ (1) Voor hetzelfde geld had in 1952 de officiële oprichting van zeilvereniging DeSpiegel (later WSV De Spiegel) nooit plaats kunnen vinden. Dat er uiteinde-lijk genoeg water is om de zeilen te hijsen, heeft wel iets weg van stuivertjewisselen.

Gerard Baar

Spiegel- en Blijkpolder rond 1936.

32 WERINON


ontstane situatie allerminst bijdroeg toteen gezond leefklimaat voor de inwonersvan het gebied. Daar viel wel iets voor tezeggen, malaria was geen onbekendeziekte in de Vechtstreek. In iedere school-klas hing een veelzeggend gedichtje. Ditmoesten de kinderen gelijk na het “aap,noot, mies” leren opzeggen. De tekst, eentamelijk bloeddorstige, luidde als volgt:‘Zie je een mug met een lange poot, aarzelniet, maar sla hem dood’. Het is nergens in de omge-ving tot droogmaking geko-men, wel tot demping. Hetlandgoed Terra Nova (aan deVechtdijk van Vreeland naarLoenen) is ontstaan door het storten van Amsterdamshuisvuil in een stukje van deLoenderveenseplas. Dezezou in principe helemaaldichtgegooid worden, zodater zich tuinders konden ves-tigen. Het grootste gedeeltevan die plas dient nu alsdrinkwateropslag voor degemeente Amsterdam.Begin dertiger jaren begonde Amsterdamsche BallastMaatschappij met de aan-koop van grond en water inde Spiegelpolder. In 1936kwam de officiële toestem-ming om te gaan ontgron-den tot een diepte van twintig meter. Tot die tijdboerden er wat keuterboer-tjes op de akkers, onder andere DirkHoetmer (aan het Ankeveensepad) Henkvan Ee aan de Kees Jan Toonenkade, degebroeders Versteeg (op een achteraf-boerderijtje aan het einde van de Dam-merweg) en Ko van Ee aan de Dammer -

weg. Diens later leegstaande schuur (ofstal) speelde een grote rol bij het prillebegin van de zeilsport in de Spiegelpol-der. Maar eerst moest de Ballast ruimtemaken. Het bedrijf pakte alles heelvoortvarend aan, want het zand onderhet laagje bagger zou goed geld op gaanbrengen. Amsterdam zat er vanwege debevolkingsgroei om te springen. De oorlog gooide roet in het eten.

In 1942 staakte de Ballast noodgedwon-gen de zuigwerkzaamheden vanwegeeen door de geallieerden afgeworpenkettingbom. De sluis, die noodzakelijkwas om het zand naar de Vecht af te voe-ren, was wel net in gebruik genomen.

WERINON 33

Zandwinning achter de Dammerweg. Opname uit 1944.


Door puur toeval lagen er in datzelfdejaar ineens twee zeilboten, een jacht eneen kano in de Spiegelpolder. Hoe kwamdat zo? Wasserij De Vechtstroom van JanFranssen aan de Dammerweg had onderhaar clientèle in Amsterdam de was vaneen grote fietsenzaak, waarvan de eige -naar tamelijk goed in de slappe was zat.Het gezin bezat bovengenoemde recrea-tievaartuigen. Ze wa-ren echter bang dat deDuitsers ze op een dagin beslag zouden ne-men omdat ze in de stad nogal in hetzicht lagen. De botenmochten afgemeerdworden aan de akkerachter het huis van zijnbroer Gijs Franssen(voorzitter van de Spie-gelpolder), op de plekwaar de zeilhaven ligt.Diens zoon Gijp enzijn vriend KarelScherpenhuijsen

mochten van de zeilboten en de kanogebruik maken wanneer ze maar wilden.Intussen lag er in het midden van deSpiegelpolder al een behoorlijk stukopen water, zodat zij al peddelend nawat omwegen een begin konden makenmet het zichzelf aanleren van de kunstvan het zeilen. Ze raakten er aan ver-knocht. Na de oorlog schaften Gijp en

Karel allebei zelf eenzeilbootje aan. In 1949kreeg Karel verkeringmet Gijps’ zus Trix(eigenlijk Trijntje), dienatuurlijk allang ge-bruik maakte van hunzeilboten. Op zondag mocht erechter officieel nietgezeild worden, wanthet gezin was gerefor-meerd. Moeder Geer-trui Franssen-Sneldacht daar wat ruimerover en vond het goeddat ze na de zondagse

34 WERINON

Links Karel Scherpenhuijsen, rechts Gijp Franssen. (De oprichters)

Opening van het zeilseizoen in 1954 op de plek waar zich nog altijd de ingang van de zeilvereniging bevindt.


WERINON 35

middagmaaltijd het water opgingen. Zestelde wel als voorwaarde dat bij het luiden van het Angelus (dat klinkt altijdom zes uur uit de toren van de katho-lieke kerk) de zeilboten keurig afgedektaan de akker moesten liggen. Zo hielpende godsdiensten elkaar toch ongemerktwant de Gereformeerde Kerk had geenkerkklok. De kinderen Franssen en aan-hang dienden uiterlijk half zeven voor detweede keer in de kerk te zitten. De katholieke jeugd moest wat later ookvoor de tweede keer naar de H. MariaHemelvaart om het Lof bij te wonen.

Er verschenen langzamerhand wat meerzeilboten op de zich uitdijende plas. Trix,die op de foto trots in haar eigen zeilbootaan het roer zit, zag niet op tegen het op-tuigen. Zo gauw het kon pakte ze deboot om de al tamelijk grote plas op tegaan. Eén keer heeft ze aardig in de ratsgezeten. Bij het wegvaren was de hemelblauw, maar toen ze eenmaal driekwartonderweg naar de overkant was, barstteer binnen een paar minuten een hevigebui los. Zonder ergens op te letten slaag-de ze er in haar boot tussen het riet temanoeuvreren. Ze dook gauw onder hetzeil om te schuilen voor het noodweer.Toen de bui over was en ze er onder van-daan kroop, hoorde ze een welgemoed“ook goedemiddag”. Ze bleek ongezienprecies tussen twee aan de kant zittendehengelaars terechtgekomen te zijn.

In 1952 kwam het er toch van, Gijp enKarel besloten een zeilvereniging op terichten. Ze kregen meteen een paar an-dere enthousiaste zeilers mee. Deze ko-zen Gijp, de meest ervarene, unaniemals voorzitter. Karel nam het secretariaatop zich en Cees van Emmerik ont-fermde zich over de centen. Leden wa-

ren Herman Snel en Jan Franssen (veelbekender onder de naam Spam). De nietmeer voor koeien in gebruik zijnde stalvan boer Ko van Ee bombardeerden zetot clubhuis. Hun boten lagen daar tochal gestald gedurende de winter. Jan Mid-delkoop, die in Loosdrecht bij boten-bouwer Baay werkte, repareerde daar dezomers opgelopen averij. Houten botenvergden veel onderhoud. Wanneer bij dejaarlijkse opening van het seizoen (op 1 april) de boten weer naar het waterwaren gesleept, kon het onderkomen totde sluiting (op 31 oktober) gebruiktworden voor feestjes. Het feestcomité

legde dan een paar planken over degroep, zette een pick-up op een tafeltjeom plaatjes te draaien en klaar was kees.Om kwart voor twaalf toog iedereenhuiswaarts, na gezongen en misschienwel gedanst te hebben. In 1956 lobbyde poldervoorzitter GijsFranssen (vader van Gijp) bij de Ballastvoor de pas opgerichte zeilvereniging.Hij kreeg het voor elkaar dat dat bedrijfeen overbodige houten keet naar de ak-ker achter zijn huis voer. De opening vandat seizoen kreeg daardoor een feestelijktintje. Burgemeester en wethouders wa-ren uitgenodigd en Crescendo zorgdemet meegelopen fans voor de muzikale

Gijp Franssen spreekt de leden van WSV ‘De Spiegel’ toe in 1954.


36 WERINON

omlijsting bij de in gebruik name van heteerste clubhuis. Burgemeester Harinxmathoe Sloten had weliswaar de aange-vraagde subsidie geweigerd op grond vanhet feit dat iemand die een zeilboot konbetalen geld genoeg had om het een enander te bekostigen, maar mocht deson-danks toch komen. De straf voor die af-wijzing liet niet lang op zich wachten.Harinxma had te kennen gegeven dat hijgraag wel eens mee wilde varen in zo’nzeilboot. Geen probleem natuurlijk, af-tredend voorzitter Gijp ontfermde zichover hem en gaf instructies hoe te han-delen bij het overstag gaan. Het was danbelangrijk om zodanig te bukken dat degiek het hoofd niet kon raken.

Bij de eerste de beste keer was het alraak, de burgemeester dook wel omlaag,maar vergat dat hij zijn onafscheidelijkehoed op had. Deze dreef, geholpen doorde wind, een aardig eindje van de bootweg. Gijp heeft heel wat keren moetenlaveren om de hoed van zijn voornamegast te redden. Omdat het clubhuis nietzoveel gekost had, bleef er genoeg geld

over voor het plaatsen van een bank aande polderkant, waar niet-zeilers kondenzitten om het allemaal te bekijken. VaderGijs Franssen zat daar, samen met eenpaar andere ouderen, te praten en te kij-ken naar wat er zich afspeelde op dezeilhaven. Hij dankte de hemel dat hijzelf niet met een zeilboot het water ophoefde. Hij zwoer, net als zijn kompanen,bij zijn roeiboot, dat gedoe met dat op-tuigen vonden ze maar niks. Die leugen-bankzitters hebben postuum gelijk ge-kregen, want ik heb gehoord dat devereniging anno 2015 meer roeiers danzeilers onder haar leden telt. Die nieuwetrend schijnt per roeiboot heel wat stui-vers op te leveren. WSV de Spiegel heeft

door de toenemende animo voor hetroeien met Gigs (zeewaardige roeibo-ten, bemand door acht man en eenstuurman) een enorme financiële kickgekregen om de toekomst met vertrou-wen tegemoet te zien. Met dank aan mevrouw Trix Gouw-Franssen voor de foto’s en haar verhaal eromheen. �

Trix (Trijntje) maakt een tochtje

Leden en belangstellende familieleden luisteren naar de voorzitter. Dejongeman links op de foto met zonnebril is Spam. Op de achtergrondde stal van Ko van Ee.


WERINON 37

Kennismaking met Alfer III

Van Wittert van Hoogland1) weten wedat Alfer III pas in 1355 beleend werd endus toen pas verantwoordelijk kon wor-den gesteld voor Huis Ter Horst en deverdere eigendommen die zijn vaderhem naliet.Uit een aantal gebeurtenissenblijkt dat Alfer III veel aanzien genotenmoet hebben. Hij was lid van de Rid-derschap van Utrecht en nam daar deelaan belangrijkebesluiten, diedoor hem wer-den ‘meegezegeld’,dat wil zeggenvan zijn hand -tekening voor-zien.1)

Het moet in-drukwekkenden eervol ge-weest zijn opde bisschoppe-lijke vergade-ring van 17 mei 1375 de gedenkwaar-dige bezegeling bij te wonen van deStichtse Landbrief, een soort ‘grondwetvan het Sticht’, geïntroduceerd door bis-schop Arnold van Horne. Het was eenvoor het Sticht heel belangrijke gebeur-

tenis (afb.1): de Staten van Utrecht wer-den geboren. Daarmee werd orde ge-schapen in deze chaotische tijd, waarinde bisschoppen en kapittels geleidelijkhun macht en gezag kwijtraakten. Dat was vooral het gevolg van een voort-durend groot geldgebrek vanwege alleoorlogsinspanningen. Alles hing nu afvan de vaardigheden die de bisschop had

om zijn geldge-brek op te lossenen niet te hoe-ven overgaan tot

het sluitenvan lenin-gen en hetverpandenvan eigen-

dommen. Het steeds op-nieuw opleggenvan belastingenom zijn geldnood

te lenigen, maakte de steden en de rid-derschap in het Sticht weerbarstig enargwanend over de bekwaamheden vande bisschoppen. En bovendien had menook buiten de Stichtse grenzen inmid-dels de indruk dat Holland sedert de

In het jaar 1345 stierf Alfer II. Zijn zoon Alfer III moest nu het vaandel over-nemen. Hij was zo ongeveer 5 jaar, nog heel jong dus. Waarschijnlijk heeftzijn moeder Hadewich de voogdij over haar zoon gevoerd tot hij volwassenwas. Zoals wij later zullen zien is Hadewich wellicht om die reden pas in 1352opnieuw in het huwelijk getreden. Misschien was er nog een ‘toeziend’voogd, maar dat wordt niet gemeld.

Alfer III van der Horst met Belia van Braeckel en Mabelia van den Woude op Huis Ter Horst Els N.G. van Damme

Afb. 1 Stichtse landbrief.


succesvolle acties van de in 1296 ver-moorde Floris V, het Sticht had overvleu-geld. Die Hollandse hegemonie bleefnaar buiten toe de verhoudingen ver-warren. Maar daar wilde men niet aan enzelfs nog in 1430 schreef Utrecht aan destad Bazel dat het Sticht en Holland tochecht afzonderlijke Staten waren.2)

Met bisschop Arnold van Horne (1371-1378) veranderde er dus zeer veel.Voort-aan hadden niet alleen de bisschop enzijn kapittels het voor het zeggen, maarkregen ook de ridderschap en de Stichtsesteden officieel ‘een stem in het kapittel’.Zij vormden een gezamenlijke stem bij-voorbeeld in de belastingregelingen en inde besluiten van de bisschoppen. Vanoudshad de invloed geheel gelegen bij degeestelijkheid. Deze nieuwe ‘democratische’ situatie waswel wennen. Dit historisch belangrijkemoment betekende een grote omslag inde politieke situatie in het Sticht en daar-aan heeft Alfer III een beetje meege-werkt en het zeker beleefd.

Verdere bekende activiteiten van Alfer III

In 1386 was Alfer onder meer getuige bijeen verdrag tussen de bisschop en deHeer Splinter van Loenersloot. Het betrofeen vonnis dat over Splinter voltrokkenmoest worden. Deze gedroeg zich alsroofridder en had onder meer burgersgevangen genomen en bestolen. Hij werdtot een schadevergoeding veroordeeld,een straf die echter niet veel uithaalde.Maar dat was dan ook nog niet alles. Debisschop Van Horne belegerde het kasteelLoenersloot in 1378 en het duurde tot1386 voor de eigenaar weer in bezit vanzijn kasteel en landerijen kwam, nadat hijvergiffenis had gevraagd en de schade-vergoeding had toegezegd.3)

Alfer III nam zelf ook actief deel aan deorganisatie van ontginningsactiviteitenin onze omgeving en heeft daarin bijge-dragen aan de vormgeving van ons land-schap. Behalve het gebied rond Over-meer, waar hij al land bezat, pachtte hijin 1380 de tienden van Kortenhoef, An-keveen en de Horstwaard van het kapit-tel van Sint Marie. In 1391 kreeg hij vanzijn zwager Wouter van Matenesse voorhet gerecht in Overmeer 170 morgen(150 ha) land. Wouter was gehuwd metLysbeth, de dochter van Alfer II. Hetlijkt hetzelfde stuk land te zijn dat dezeals bruidschat aan zijn dochter Lysbethhad meegegeven. Het land kwam latertoe aan zijn zonen: Alfer IV en Johan enwerd toen, zoals alle ontginningsgrondenin deze buurt, onder beheer van het ka-pittel Sint Marie gesteld. Uit de veen-ontginningen vloeiden hun inkomstenbinnen. De Matenessers en de Van der Horstenwaren niet alleen familie van elkaar, maarwaren ook bijzonder met elkaar bevriend.

Afb. 2 Resten van Huis Mathenesse, Schiedam.

38 WERINON


WERINON 39

In 1393 schoot Alfer III te hulp bij deramp die hun Huis ‘te Riviere’ trof, ookwel genoemd ‘Huis Mathenesse’ te Schie-dam, waar de familie Matenesse verbleef.Hij hielp dit kasteel te herstellen na deernstige schade die in 1351 was toege-bracht bij één van de twisten tussen deHoeken en de Kabeljauwen. Beide fa-milies hingen de Hoekse partij aan enzoals velen raakten ook de Matenessersdaardoor veel van hun goederen kwijt inde partijstrijd. Hun kasteel was voor debisschop van groot belang voor de ver-dediging van het Sticht. De inbreng vanAlfer bij het herstel van dit kasteel droeger wellicht aan bij dat op 1 augustus1393 Alfer en zijn zwager Wouter vanMatenesse tot ridder werden geslagen.Nu is er van hun kasteel nog slechts eenruïne over (afb.2).

Na een welbesteed leven stierf Alfer III in1403, ongeveer 63 jaar oud. Zeer waar-schijnlijk werd hij naar gebruik in de kerkop de Berg begraven, maar daarover zijnbij uitgevoerde restauraties geen gegevensof herinneringen in de kerk gevonden.

De echtgenoten van Alfer III

Alfer III, geboren ca.1340, blijkt tweemaal getrouwd te zijn. Er is een huwe-lijk bekend met Mabelia van denWoude,4) dat plaatsvond vóór 1377, maaronduidelijk is hoe lang voor 1377. Alferwas toen al bijna 40 jaar, dus was ver-moedelijk al eerder getrouwd geweest.

Er is een bericht dat ene Belia van Brae -ckel en ‘Alphardt’ van der Horst sameneen dochter Kerstijn (=Christine) had-den.5) Maar welke Alfer was dat? Wittertvan Hoogland vermoedde dat Belia vanBraeckel de vrouw was van Alfer IV,maar dat kan niet juist zijn, want Alfer IVwerd pas geboren rond 1375. Dus zijmoet bij Alfer III horen! We stellen dusvast dat Alfer III inderdaad twee maal ge-trouwd is geweest, zonder overigens de

data van deze hu-welijken te kennen.Het eerste huwelijkzal zeer waarschijn-lijk gesloten zijnongeveer in de tijddat Alfer zijn vaderopvolgde en wij za-gen dat die opvol-ging officieel in ofkort na 1355 plaats-vond. Toen wasMabelia van derWoude nog te jongom te trouwen, ofzelfs nog niet gebo-ren. Betrouwbare

gegevens beschrijven Mabelia als “land-eigenares in Warmond” in 1359, 1362 en1367.5) Mabelia moet dus in elk gevalvóór 1359 geboren zijn. We kunnen erdus vanuit gaan dat zij Alfers tweedevrouw was.

Afb. 3 Resten van Kasteel Brakel.


Wie was Belia van Braeckel en wanneer leefde zij?

Belia van Braeckel (veelal Brakel ge-schreven) is in de historische bronnen al-leen terug te vinden bij Wittert vanHoogland, maar hij wist waarschijnlijkook heel weinig over haar en plaatstehaar dus ten onrechte aan de zijde vanAlfer IV, die nog geboren moest worden.Hij kende wel haar ouders, “Eustachiusvan Brakel, heer van Zuilichem en Odilia vanLeijenberch”.6)

Er bestaan verschillende families Van Brae ckel (Brakel), veelal uit Brabant af-komstig, maar Alfer zal gezien zijn af-stamming een verbinding zijn aangegaanmet een vrouw uit een adellijke familie.Dan moeten wij haar zoeken in de fami -lie Van Braeckel uit de Bommelerwaard.Daar stond eens hun ‘Huis te Brakel’uit de 9e eeuw; het werd in 1672 opge-blazen (afb.3). Deze adellijke familie VanBraeckel stamt af van Eustachius (ook:Staes, Steeskina, Steesken) van Braeckel en

Bertha Uten Goye.7)Voor de structuur vandeze familie, weergegeven in tabel I, vol-gen we voorlopig de meest recente ziens-wijze uit de publicatie “Van Brakel (onderconstructie)”.8)

Het echtpaar Steeskinus van Braeckel enBertha (Baarte) Uten Goye had een zoonStaeske de Jonge (ca. 1295- na 1343), diegehuwd was met Bertha van Neijnsel,uit een vooraanstaande Bossche patri-ciërsfamilie. Zij hadden ook weer eenzoon Steskinus, die geboren is ongeveer1315/20. Hij is waarschijnlijk identiekmet Eustachius van Brakel, de door Wit-tert van Hoogland genoemde vader vanBelia. Steskinus zal gehuwd zijn om-streeks 1330/40, een periode waarin ookde geboortedatum van Belia kan liggen.Alfer en Belia zijn dus ongeveer van dezelfde leeftijd geweest. Tot wanneerBelia geleefd heeft, is niet bekend. Wekunnen alleen veronderstellen dat datniet heel lang voor Alfers tweede huwe-lijk zal zijn geweest, dus in de jaren 70.Eustachius/Eustaes bezat de genoemdeHeerlijkheid Brakel. Diens kleinzoonStaeske was de laatste bewoner (1420)van (toen) de Hofstede Brakel in deBommelerwaard, tegenwoordig bekendals “Het Spijker” 9) (afb. 4).

De ‘stammoeder’ Bertha Uten Goye wasvan edele afkomst. Het geslacht vanGoye was een machtige familie al be-kend uit het jaar 944. Zij waren verwantaan de West-friese graaf Gerulf, de voor-

40 WERINON

Staeskinus van Braeckel X Bertha van Neynsel Otto van Leyenberch X Petronella Sloyers (ca. 1295 - na 1343) ( ?-?) (ca. 1321) (19/6/1367)

Eustachius van Braeckel X Oedele van Leyenberch (1315/20- vóór 1398) (ca. 1340) (overl. vóór 1377)

Belia van Braeckel X Alfer III van der Horst(ca. 1340-?) (ca.1358) (ca. 1340-1403)

Kerstijn, Odilia, ( Otto?)

Tabel I. Voorouders van Belia van Braeckel


ouder van het Hollandse gravenge-slacht.10) Bertha was een dochter vanGijsbrecht I Uten Goye en Margarethavan Teylingen. Deze Margaretha had eenbroer Jan en een zuster Christina. Chris-tina staat te boek als een fameuze abdisvan het CisterciënzerinnenkloosterLeeuwenhorst bij Noordwijk. Zij ver-bleef in het klooster van 1305 tot haardood op 5 oktober 1342. In 1322 werdzij er abdis.11) Haar broer Jan van Teylin-gen was ongehuwd en gefortuneerd.Toen hij overleed kwamen zijn zustersChristina en Margaretha in aanmerkingvoor de erfenis.12) Christina werd dien-tengevolge ook vermogend en zij is bekend geworden als een groot wel-doenster. Zij moet een belangrijke rolge speeld hebben in de familie, en waar-schijnlijk is zij als een beroemd familie-lid de naamgever van genoemde dochterKerstijn (= Christina), die uit Alfers hu-welijk met Belia van Brakel is geboren.De naam Kerstijn is namelijk niet via devernoemingregels te achterhalen.

Achtergronden van Alfers tweede vrouwMabelia van der Woude

In of even vóór 1377 ging Alfer zijn twee-de huwelijk aan met Mabelia van denWoude.3) Zoals vastgesteld werd, was Ma-belia vóór 1359 geboren, dus was zij 18jaar of ouder. Alfer liep tegen de 40 jaar.

Mabelia was afkomstig uit het Huis teWarmond (afb 5). Haar vader Jacob XIVvan den Woude, was geboren en getogenin Warmond. Haar grootouders JacobXIII en Elisabeth van Zuijlen Anholtliggen begraven in de Parochiekerk aldaar. De heren van Warmond hebbenin ruim vijf eeuwen de geschiedenis vanhet dorp bepaald. De omgeving van War-mond was aanvankelijk een moerassigveenlandschap, maar werd uiteindelijkdoor toedoen van de heren van War-mond, die de ontginningen reguleerden,een welvarende landbouwgemeenschap.Hun kasteel Warmond werd meerderemalen verwoest want ook zij hingen deHoekse (verliezende) partij aan.

WERINON 41

Afb. 4 Het 'Spijker' te Brakel.


42 WERINON

1. Dirk van Clementiader Does X van Santhorst

(ca. 1322)

Jacob Jacobsz. Elisabeth 2. Jan Jansz. Catharina Florisdr.van den Woude X v. Zuijlen Anholt Bogge X van Swieten

(-1344) (-1365) (- vóór 1379) ( - na 1382)

1. Elisabeth 2. FlorentiaJacob van den Woude X van der Does X Bogge

(ca. 1311-1395) (ca. 1359?) (ca. 1335-1361) (1370) (ca. 1326-1409)

Mabelia X Alfer III

` (ca. 1355-1389) (vóór 1377) (ca.1340-1403)

Alfer IV, Clementia, Jan? Clara?

Tabel II. Voorouders van Mabelia van den Woude

De eerste maal gebeurde dat al in 1392,toen Mabelia’s vader Jacob van denWoude nog leefde. Hij stierf in 1395.

Mabelia’s moeder was Elisabeth van derDoes uit een oud adellijk geslacht, ver-want aan families als Van Nassau, VanZuylen van Nijeveldt, Van Reede, VanLynden en Van Wassenaer. De oudste bekende is Diederick van der Does uit dejaren tachtig van de 13e eeuw. Zij leefdenin Huis ter Does bij Leiderdorp (afb. 6),waarvan vrijwel niets over is. (afb. 7)

Met het huwelijk van Mabelia’s ouders,Jacob XIV en Elisabeth van der Does (zieTabel II) was iets precairs aan de hand, datdoor oudere schrijvers uitvoerig bedis-cussieerd is. In vroege verhalen, uit17275) en uit 179513) vinden wij be-schreven dat Elisabeth van der Does na15 jaar huwelijk met Jacob van denWoude geen kinderen had gekregen.Ook later nog verscheen het illustratieveverhaal dat Mabelia’s vader als vrouwhad genomen “Vrouwe Elysabeth Dirx

dochter van der Does, maer zy en haddengheen kinder te saemen, daer nae nam hij eenander wijff een rijckmans dochter van delfft,geheeten Jan Bogge, ende was genompt Jonc-vrou Floris Katrijn en was een dochter vanZweeten ende was int jaer 1370, daer hijmede nam in huwelick groote goeden in Delf-f lant en in Maaslant” 14).

Jacob van den Woude is dus door zijn la-ter gesloten huwelijk met Florentia (Flo-ris Katrijn) blijkbaar veel goederen rijkergeworden. Haar vader Jan Bugge was

een patriciër en had wel is waar een lagere maatschappelijke status, maar wasfinancieel zeer draagkrachtig.15)

Volgens de ‘wet’ was dus Elisabeth vander Does Mabelia’s moeder, maar Mabe-lia had de genen van Florentia Bogge(ook wel Bugge gespeld). Deze afstam-ming zal mogelijk door de familie (enook historisch) ontkend zijn. Ook Wittertvan Hoogland noemt Florentia niet. Devader van Elisabeth was Dirk van derDoes, gehuwd met Clementia van Sant-


WERINON 43

horst uit het beroemde geslacht Van Was-senaer, al sedert 1305 Ambachtsheren vanZoeterwoude. Elisabeth van der Doesstierf in 1361 en Jacob trouwde in 1370met zijn ‘concubine’ Florentia Bogge.16)

Deze wijze van omgang was in die tijdgeaccepteerd, want men streefde ernstignaar nageslacht.

Het huwelijk van Alfer met Mabelia lijktin de familie goed gevallen te zijn. Alshuwelijksgift kreeg Alfer III van zijnmoeder Hadewich (Haestien) van Bloe-menstein in 1377,17) “twee boerenhoevenmet land op Ruven in Delfland en 15 mor-gen land en 2 hont (= ca. 2800 m2 ) met dewoning die erop staat in Schipluiden”, diezijzelf van de abt van Egmond in leenhad. Met de bepaling dat dit zou verer-ven “op de kinderen van Alfer en Mabelie,dochter van heer Jacob van den Woude”.

Ook hieruit maken wij op dat zij om-streeks 1377 getrouwd zijn. Al deze goe-deren konden niet versterven, dat wil

zeggen zij moesten in de familie blijvenzolang er nakomelingen van Alfer of vanzijn vrouw in leven waren. In 1389, bijde dood van Mabelia, gingen die bezit-tingen officieel naar Alfer van der Horst.In 1399 erfde Alfer bij de dood van zijnmoeder ook de goederen die zij bezat inde Lier. Deze bleven tot 1536 eigendomvan de familie.Mabelia vulde verder het familiebezit Vander Horst aan met een hofstede en erf inWarmond en met de huur van een wo-ning in Warmond.

Zoals eerder vermeld, moet óók via defamilie Bogge het vermogen van Alferzijn toegenomen. Daar zijn geen gege-vens over gevonden.

De kinderen van Alfer III

Wij hebben dus vastgesteld dat het echt-paar Belia van Brakel en Alfer een doch-ter Kerstijn had en nemen aan dat zij denaam ‘Christine’ aan de beroemde abdis

Afb. 5 Kasteel Warmond.


van het cisterciënserinnenklooster Leeu-wenhorst ontleend hebben.18) Kerstijntrouwde vóór 1395 met Aemt (Arend)de Cock van Oppijnen19), die al een hu-welijk achter de rug had en dus mis-schien al wat op leeftijd was. Arent over-leed in 1422. Kerstijns leeftijd kennenwij niet, maar zij moet na 1356 geborenzijn: dat was ongeveer de tijd dat haarouders trouwden. Zij zal nog jong ge-weest zijn toen zij trouwde, want zijleefde tot 14 september 1439 en zij heeft8 kinderen gekregen.5)

Misschien was Kerstijn wel de eerstedochter van Alfer en Belia. Wittert vanHoogland maakt melding van meer kin-deren. Hij noemt ook een dochter Odi-lia. Zij droeg de naam van Belia’s moe-der, die volgens Wittert van Hoogland denaam Odilia van Leyenberch heette (zietabel I). Deze naam Leyenberch komt sedertdien niet meer in de literatuurvoor. In oudere literatuur wordt Van Ley-enberch wel als één van de wapenkwar-tieren van het geslacht Van der Horst ge-noemd20), dat betekent dat zij tot defamilie behoorde. Waarom wij die naam

nu niet meer in de annalen kunnen te-rugvinden, heeft te maken met het feitdat er in adellijke families in opeenvol-gende generaties geregeld wisselingen innaamkeuze voorkwamen. Men noemdezich immers naar de plek waar men zijndomicilie had, zoals ‘Van Wulven’ ookplotseling ‘Van der Horst’ werd. Zo zijnook de namen Van Leyenberch en Scho-nauwen met elkaar verweven.

Uit een studie uit 199321) is te herleidendat Otto van Schonauwen, een zoon was

van Jan I van Leyenberch, diesoms zelf nog als Van Leyen-berch ‘zegelde’(= zijn handteke-ning zette). En… Otto vanSchonauwen had een dochterOedele! Wittert gaf ons waar-schijnlijk hierover de juiste in-formatie! Ongewis blijft het bestaan van een door hem ge-noemde Otto van der Horst.Het zou een zoon van Beliakunnen zijn, maar dan geborenná (een) Alfer, wellicht overle-den.

Alfer was natuurlijk de eerstezoon, vernoemd naar zijn va-

ders vader Alfer II en het lijkt het voorde hand liggend dat hij een zoon vanMabelia van der Woude was. Dat klinktdoor in het hiervoor beschreven leen-goed dat in 1377 door grootmoeder Hadewich als huwelijksgeschenk gege-ven werd en dat uiteindelijk bestemdwas “voor de kinderen van Alfer en Mabelie”.Uit het huwelijk met Mabelia van derWoude ontsproten volgens Wittert vanHoogland de kinderen Alfer, Jan en Oedile.Jan en Odilia komen hierna nog speciaalter sprake.

44 WERINON

Afb. 6. Huis Ter Does (A. Rademaker 1720).


WERINON 45

De naamgevingtraditie volgend, ver-wachtten we nog Hadewich, (moedervan Alfer II) en Jacob, (Mabelia’s vader)als tweede zoon. De namen Hadewichen Jacob, zijn waarschijnlijk achterwegegebleven omdat deze grootouders nogleefden en men vernoemde nog levendefamilieleden doorgaans niet.22)

Tot slot dook er tijdens deze studie nogClementia op. Onder de naam Clemeynsvan der Horst blijkt zij van 1411-1432één van de abdissen van de adellijkevrouwenabdij Rijnsburg geweest tezijn.23) Al in 1395 functioneerde zij daarals non, die haar geloften al had afgelegd.Vaak werden de meisjes al als schoolkin-deren in het kloosters toegelaten en wer-den dan nog enkele jaren als novicenopgeleid voordat zij hun geloften moch-ten afleggen. Clemeyns zal dus niet veellater dan 1375 geboren zijn en derhalveeen dochter van Alfer III zijn en niet eendochter van Alfer IV, zoals Wittert sug-gereerde, want Alfer IV trouwde pas in1401. Zij kán vernoemd zijn naar haarovergrootmoeder Clementia van Sant-horst en is waarschijnlijk de eerste doch-ter van Alfer en Mabelia. Wij zullen nooitweten of deze naamgeving misschieneen vervanging was van ‘Elisabeth’, denaam van haar ongelukkige grootmoe-der, die geen kinderen kon krijgen. Clemeyns staat ook vermeld in het do-denboek van de abdij, opgetekend uit“mondelinge getuigenissen” van de abt Stephanus van Rossum.

Aangezien de abdij Rijnsburg oudevriendschappelijke contacten onderhieldmet de grafelijke familie, verkeerde Cle-meyns geregeld in hoge kringen. Zo hadzij te maken met Jacoba van Beieren enhaar man Jan van Brabant, die zij als zij in

Den Haag verbleven van “Zuyckerkou-cken” voorzag. Het recept is nog bekend.Het waren gemberkoeken met honing.

Clemeyns heeft een zeer belangrijke tijdmeegemaakt. Het kloosterleven werd inhet begin van de 14e eeuw gekenmerktdoor verslapping van de aloude regelsvan persoonlijke armoede en vroom-heid. Eigendommen, zoals landerijen engeld werden de kloosterlingen toege-staan en er was een vrijere omgang bui-ten de muren van het klooster.

De nonnen verlangden een wereldlijkehofhouding, zoals de adel eigen was, metkamerdienaars en ‘edelknapen’. Daarte-genover stond echter wel een toene-mende persoonlijke drang naar weldoen,zoals met giften en wilsbeschikkingen.

Nadere kennismaking met de kinderenOdilia en Jan van der Horst

De namen van de kinderen Odilia en Jan(Johan) openen onvermoede en voorals-nog onbekende familieverbanden meteen Haarlemse familie Van der Horst,beschreven door Koene.24)

Koene schreef een kroniek over de rid-ders van Assendelft. Daarin figureert

Afb. 7. Kasteelterrein Huis Ter Does te Leiderdorp, thansboerderij Doeshof.


46 WERINON

Odilia van der Horst als derde vrouw vanBarthoud van Assendelft. Ook Wittertvan Hoogland meldde al dat Odilia ge-huwd was met Barthoud van Assendelft.Wij mogen dus met vrij grote zekerheidaannemen dat deze Haarlemse Odiliaidentiek is aan de door Wittert vanHoogland genoemde Odile. Op 26 mei1412 heeft Barthoud haar ‘gelijftocht’ (vanlevensonderhoud voorzien voor als zijweduwe zou worden). Zij zullen om-streeks die tijd getrouwd zijn. Barthoud,geboren rond 1370, was toen hij haartrouwde ongeveer 42 jaar. Onze Odilia,uit het eerste huwelijk van Alfer III, moetgeboren zijn vóór ca. 1375, haar leeftijdliep dus al tegen de 40 jaar. Ze hebbengeen kinderen gekregen, wat volgensKoene wel de bedoeling van dit huwe-lijk moet zijn geweest, want Barthoudhad nog geen kinderen. Odilia is kortvóór 1422 overleden.

Odilia van der Horst was voor Koenevan onbekende oorsprong en hij komteigenlijk tot zijn eigen verwondering tot de slotsom dat zij uit een burgerlijkefamilie stamde. Hij kwam daartoe omdathij er niet in slaagde het bestaan van een

adellijke familie Van der Horst te vinden,waartoe Odilia van der Horst zou beho-ren. Maar die bestond dus wel in Ne-derhorst. Uit Koenes beschrijvingen ko-men we wel meer te weten over Oedele.

In tegenstelling tot wat Koene ver-moedde, was Oedele dus zeker niet als“burgermeisje” een “te minne partij” voorBarthoud.Oedele van der Horst, leefde als derdevrouw van Barthoud van Assendelft methem in slot ‘De Assumburg’ in Heem-stede (afb.7), dat hij had laten bouwen opde drassige oever van de Vliet. De Haarlemse familie van der Horstwordt door Koene beschreven als eenzeer godvruchtige familie, waaruit veelpriesters en religieuzen zijn voortgeko-men. Opvallend is de nadrukkelijke vroom-heid die ook Oedele uitstraalde. Dat zegtiets over haar achtergrond en doet onsbeseffen dat zij van zeer godvruchtigehuize was. Dat blijkt ook wel uit het feitdat er tenminste 17 leden van de ver-wante families van Braeckel, van derDoes, Van der Woude, Van Haarlem en VanWulven het kloosterleven zijn ingegaan.Zij leefden in de vrouwenabdij Rijns-burg25) en ook in het deftige cisterciën-zerinnenklooster Leeuwenhorst.26) Decisterciënzerorde, opgericht in 1098 inhet franse Citeaux eiste een strikte nale-ving van de regels van Sint Benedictus:leven in zwijgen, armoede, eenzaamheid,bidden en met handenarbeid als belang-rijke bezigheid.

Koene beschrijft dat Oedele’s vrome ge-drag goed paste bij Barthoud. Barthoudhad dat, gezien zijn verleden en de op-vattingen van toen, heel erg nodig. Hijhad een hoge positie bekleed als baljuw

Afb. 8 Kasteel Assumburg, Heemskerk.


WERINON 47

en rentmeester van Kennemerland, eenfraudegevoelige baan. Hij zou zich vóórzijn huwelijk met Oedele schuldig ge-maakt hebben aan machtsmisbruik ofafpersing. Het is opmerkelijk dat hij langvoor zijn dood uitgebreide maatregelentrof voor zijn voortbestaan in het hier-namaals. Dat gebeurde kort nadat hijmet Oedele was gehuwd en een priesterJan van der Horst speelde daarin een be-langrijke rol.

Vanuit deze christelijke levenshoudinghielden zij zich frequent bezig met gees-telijke zaken en kwamen zij geregeld inaanraking met priester Jan, die woondein het chique Jansklooster, een grafelijkonderkomen. Hij was één van de herenvan Sint Jan. Barthoud werd in 1412 samen met zijnvrouw opgenomen in de orde van Sint-Jan ofwel de Johannieterorde. Deze be-langwekkende orde is ontstaan uit eenhospitaal dat in de 11de eeuw in Jeruza-lem was gesticht om pelgrims en ziekente verzorgen. Zij werden daarin opge-nomen, zo verklaarde de balijer 27) van deridderorde van Utrecht en de Haarlemsecommandeur door “de gunste, goede be-geerten en liefnisse met goeden werken”, diezij ten aanzien van het klooster haddengetoond. De vele goede werken zoudenhen in het vagevuur tot ondersteuningkunnen zijn. Zij werden tezamen in de Janskerk teHaarlem vlak naast het hoogaltaar be-graven “onder de witte sark in ’t sacristi”.23)

De aard van de contacten tussen Odile enJan bracht Koene ertoe een familiever-houding tussen hen te veronderstellen.Jan trad in 1430 samen met zijn zusterClara op bij de verkoop van land inHaarlem langs het Spaarne. Zo leren wij

ook nog een Clara van der Horst kennen. Koene oppert de waarschijnlijkheid datJan en Clara broer en zuster van Odiliazouden zijn. In dat geval zouden dusook priester Jan en zijn zuster Clara tothet gezin van Alfer III behoord moetenhebben. Jan moet als zoon na Alfer ge-boren zijn en derhalve een kind zijn vanMabelia, zoals ook door Wittert vanHoogland gemeld.

Resumerend: Met enige reserve kunnen wij stellendat uit het eerste huwelijk tussen Alfer IIIen Belia, de volgende kinderen zijn ge-boren, in niet vast te stellen volgorde: • Kerstijn (voór 1377-1439) genoemdnaar abdis Christina. Zij trouwde metArend de Cocq van Oppijnen. Zijstierf op 14-9-1439.

• Odilia (vóór 1377- vóór 1422) ge-noemd naar haar grootmoeder Odiliavan Leyenberch. Zij trouwde in 1412met Barthoud van Assendelft.

Uit het huwelijk Alfer III met Mabeliavan der Woude kennen wij: • Alfer IV (ca.1377-1434), werd in 1401nog “de jonge” genoemd omdat zijnvader nog leefde. 28)

• Clementia (Clemeyns) (ca. 1377-17februari 1432)

• Jan (Johan), waarschijnlijk dus priesterJan, de genoemde broer van Odilia.Hij trouwde volgens Wittert vanHoogland met Aleid Jacob Sloyer. 29), 30)

Dit huwelijk werd in de beschikbarebronnen niet aangetroffen, maar denaam Sloyer is bekend in de familieVan Braeckel.

Mogelijk nog:• Clara, als vermelde zuster van priesterJan. Misschien ook religieuze? �


48 WERINON

1) Jhr. Mr. E.B.F.F.Wittert van Hoogland,Nederhorst en Overmeer. Genealogischeen Heraldische bladen 8, p.356-372, 1913

2) A.J. van den Hoven van Genderen, DeStaten. In: Geschiedenis van de provincieUtrecht dl I. Utrecht 1997

3) Stanny Verster, Loenersloot. Vechtkroniek42, p.3-10, 2014

4) Jhr. W.A.Gevers Deynoot, GenealogieVan den Woude, de Heren van Warmond.De Nederlandse Leeuw 81,k. 76-102,1964

5) Kwartierstaat Lapikás, gen.19. vs 9.8(2010) www.nikhef. nl

6) Wittert van Hoogland, p. 358.7) Dr P.G.F.Vermast, De Heeren van Goye.De Nederlandsche Leeuw 1950, p.246

8) www.van Brakel (onder constructie) 9) A.de With, Een beknopte geschiedenisvan Het Spijker te Brakel. www. vier-heerlijkheden.nl

10) D.E.H. de Boer & E.H.P. Cordfunke,Graven van Holland. Walburg Pers 2010

11) Gertruida de Moor, Verborgen en ge-borgen. Het cisterciënzerinnenkloosterLeeuwenhorst in de Noordwijkse regio1261-1574. p. 37 Hilversum 1994

12) J.G.N.Renaud. Warmond of Voorhout II.www.kastelenbank.nl

13) J. Kok & J. Fokke, Vaderlands Woorden-boek, p. 103, 1795

14) J.D. Wagner, Het wapen van Bogge ofBugge. De Nederlandsche Leeuw 32,k.17-18, 1914

15) A. Janse, Ridderschap in Holland. Hil-versum 2009, p.199

16) Inventaris van de familie van Wassenaervan Duvenvoorde. Toeg. nr. 3.20.87, Nat.Archief, Den Haag

17) Abdij van Egmond. Toeg. 356, nr. 325 en490. NHA

18) P.G.F Vermast, De Heeren van Goye alsministerialen. De Nederlandsche Leeuw1949

19) Abdij van Egmond. Toeg. 356, nr 778.NHA, Haarlem

20) Jhr. J.J. de Geer, Proeve eener geschiede-nis van het geslacht en de goederen derheeren van Matenesse. Berigten van hetHistorisch Genootschap te Utrecht, 1850,p.79

21) M.J. Waale. Van Leyenberch-Arkel-Heu-kelum-Schonauwen. Ned. Leeuw, 110,k.55, 1993

22) De Boer & Cordfunke, Graven van Hol-land.

23) M. Huffer, De adellijke vrouwenabdijvan Rijnsburg, 1133-1574. Nijmegen enUtrecht 1923, p.111-119.

24) Bert Koene, Voor God, graaf en geslacht:de kroniek van de ridders van Assendelft.Hilversum 2005, pp 65-71

25) Doodboek vrouwenabdij Rijnsburg. Be-richten Historisch Genootschap Utrechtdl.6, p 74, 1850

26) G. de Moor, Verborgen en geborgen. Hetcisterciënzerinnenklooster Leeuwenhorstin de Noordwijkse regio (1261-1574).Hilversum 1994

27) Een hooggeplaatst persoon in een gees-telijke Orde, zoals de Malthezer Orde, deDuitse Orde en de orde van Sint Jan)

28) J.C. Kort, Repertorium op de grafelijkelenen van Kennemerland. Ons Voorge-slacht 45, p. 88, 1990

29) Leden van de familie Sloyer waren koop-lieden in de stad Utrecht en hadden on-roerende bezittingen rondom het DuitseHuis. In oorkonden van 1360/1361wordt melding gemaakt van drie hofste-den waarvan op 13 maart 1358 Clemens,de weduwe van Jacob Sloyer de over-dracht verzorgde. Haar vijf kinderen wor-den genoemd, waaronder Jacob en Aleid.

30) M.de Bruijn, G.Pouw, A. Stapel &L.v.d.Tuuk, De vestiging van het Duitsehuis in de stad Utrecht. 2005, p.34

Noten en literatuur


VERKRIJGBAAR BIJ DE HISTORISCHE KRING NEDERHORST DEN BERG

Themanummers van WERINON:

Van blekerij tot wasindustrie. (1992) € 2,50

Onderwijs in Nederhorst den Berg. (1994) € 2,50

Petersburg – Een verdwenen buitenplaats. (1996) € 3,00

Nederhorst den Berg Speciaal. (2001) € 3,00

Religieus Erfgoed – Geloven in monumenten. (2005) € 5,00

De Willibrordkerk door de eeuwen heen. (2008) € 5,00

Historische Canon van Nederhorst den Berg. (2009) € 10,00

Parochie H. Maria Hemelvaart – Nederhorst den Berg en Nigtevecht 1811-2011. (2011) € 5,00

Kwartaalblad WERINON:

Losse nummers. (indien voorradig) € 3,00

Boeken:

Nederhorst den Berg tijdens de oorlog. Willy van Deutekom e.a. (1986) € 1,00

Om het vriespunt – 100 Jaar IJsclub Nederhorst den Berg 1902-2002. Jan Baar. (2002) € 5,00

Warinschool 1881-1981 – Honderd jaar Christelijk Onderwijs

te Nederhorst den Berg. (1981) € 2,50

Nederhorst den Berg – Tussen Vecht en Eem. (1993) € 7,00

De Brug – Een eeuw wijzer. (1999) € 1,00

Het gemeentehuis van Nederhorst den Berg. W.J. v. Deutekom/J. Jansen. (1984) € 1,00

DVD:

Nederhorst den Berg anno 2001. € 10,00

Nederhorst den Berg 1965. € 10,00

Nederhorst den Berg door de jaren heen. € 10,00

De Willibrordkerk in ere hersteld. € 10,00

Streekarchief Gooi en Vechtstreek (SAGV)

Bezoekadres: Oude Enghweg 23, Hilversum.

Openingstijden: maandag 9.00 uur-13.00 uur

en dinsdag t/m vrijdag 9.00 uur-17.00 uur.

Informatie: telefoon 035-6292646 en

www.gooienvechthistorisch.nl

Werinon 89_Omslag 3

Werinon 89_Omslag 4

Wei 89 Omslag 1 WErinon - historischekring.nl · Foto omslag: De brug midden jaren vijftig, gezien...

Documents

Transcript of Wei 89 Omslag 1 WErinon - historischekring.nl · Foto omslag: De brug midden jaren vijftig, gezien...