Weetjes en verhalen over paddenstoelen Hans Vermeulen & Wim Veraghtert Natuurpunt Educatie...
-
Upload
gert-sasbrink -
Category
Documents
-
view
325 -
download
20
Transcript of Weetjes en verhalen over paddenstoelen Hans Vermeulen & Wim Veraghtert Natuurpunt Educatie...
Weetjes en verhalen over paddenstoelen
Hans Vermeulen & Wim VeraghtertNatuurpunt Educatie
Graatakker 11
2300 Turnhout
2Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Over deze cursus…
• Mengeling van disciplines: antropologie, etnomycologie, mythologie, …
• Wetenschappelijk onderbouwd?
3Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Inhoud
• Algemene inleiding
• Van hekserij tot wetenschap– Historisch overzicht– Wijdverbreide misvattingen
• Weetjes en verhalen
per soort
4Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Inleiding
• Mycologie
• Uitgebreide soortgroep
• Zwam als organisme
5Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Voortplanting
6Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Ecologie: ecologische groepen
• 1 Parasieten
• 2 Saprofyten
• 3 Symbionten
7Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Parasieten
• Op bomen of planten
• Op dieren of mensen
• Op paddestoelen
8Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Saprofyten
• Op dood organisch materiaal
• Bruinrotters: verteren cellulose
• Witrotters: verteren cellulose en
lignine
9Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Symbionten
• Uitwisseling van voedingsstoffen tussen plant (boom) en zwam
• Ectomycorrhiza en endomycorrhiza
10Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Classificatie
Chytrid iom yceten
Jukzw am m en
Deuterom yceten
Zakjeszw am m en
Steeltjeszw am m en
Zw am m enrijk
Oöm yceten
Stram enophila
Slijm zw am m en
Plasm odiophorom yceten
Protisten
11Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Paddenstoelen kijken
12Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Tussen angst & nieuwsgierigheid
• Natuurlijke angst voor zwammen?– Giftigheid– Vernietigende werking (rottingsproces,
parasieten)
13Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Tussen angst & nieuwsgierigheid
• Nieuwsgierigheid > angst ?– Eten van eetbare & hallucinogene soorten– 3 attitudes
• Germanen: mycofoob• Romeinen: mycofiel• Slavische volkeren: fervente mycofagen
14Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Tussen angst & nieuwsgierigheid
• Liminele organismen– Zwammen ontstaan uit het niets!?– Pietro Antonio Micheli (1729)
15Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Paddenstoelen in de oudheid
• Bij de Grieken– Term ‘mykes’– Homerus (800-750 vC):
lucht + aarde– Athanaeus (190-250 nC) – Galenus (129-199 nC)
16Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Paddenstoelen in de oudheid
• Bij de Romeinen– Term ‘fungus’
(< funus & ago?)– Apicius: De re coquinaria
17Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Paddenstoelen in de oudheid
Romeinse naam
Nederlandse naam
Wetensch. naam
Boletus Keizersamaniet Amanita caesarea
Suillus Eekhoorntjesbrood Boletus edulis
Agaricus Lorkenzwam Laricifomes officinalis
Funguli Weidekringzwam Marasmius oreades
Amanita Weidechampignon Agaricus campestris
Merulius Morielje Morchella sp.
Lingua bovina Biefstukzwam Fistulina hepatica
18Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Paddenstoelen in de oudheid
19Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Paddenstoelen in de oudheid
• Keizersamaniet vs. Groene knolamaniet– 54 nC: Claudius vermoord (Agrippina minor)– Complot Nero & Agrippina
20Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Paddenstoelen in de oudheid
• Herkenning van eetbare zwammen– Horatius: weidesoorten– Plinius: giftig = vale kleur– Dioscorides: giftig = sneller
rottend
21Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Paddenstoelen in de ME
• Wetenschap boekt weinig vooruitgang in Europa
• Sint-Antoniusorde (°1095): Moederkoren
22Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Paddenstoelen in de ME
23Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
16e Eeuw
• Renaissance in Europa– Beperkte vooruitgang – Clemens VII († 1534)– Hadrianus Junius
(1511-1593)
24Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
17e eeuw
• 17e eeuw: onstabiele periode
• ‘oude wijn in nieuwe zakken’
• John Parkinson (Theatrum botanicum)
25Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
17e eeuw
• Franciscus van Sterbeeck (1631-1693)
• 1675: Het toneel van de campernoelien
26Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
18e eeuw
• Micheli (1729)• Carl von Linné, alias
Linnaeus (1707-1758)– Binominale nomenclatuur– Classificatie o.b.v.
voortplantingsorganen
27Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
19e eeuw: Pioniers
• Christian Hendrik Persoon (1761-1836)
• Elias Magnus Fries (1794-1878)– 4 monumentale werken met 2770 soorten
28Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
19e eeuw
• Adalbert Ricken (1915) > Rickenella fibula
29Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
20ste en 21ste eeuw
• Microscopische revolutie– Classificatie wijzigt o.i.v. microscopie
• Chemische revolutie– Chemicaliën gebruikt bij determinatie
• Genetische revolutie– DNA-onderzoek wijzigt
taxonomische inzichten
30Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
20ste en 21ste eeuw
• Specialisatie– Beperken tot studie van 1 genus
• Verruiming van het toepassingsveld– Bijv. inzet van fungi in
farmaceutische industrie– Fytopathologie: studie van
plantenziekten
31Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Wijdverbreide misvattingen
• Als paddenstoelen uit de grond schieten– Ontwikkeling primordium – volgroeide zwam:
meerdere dagen tot een week
32Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Wijdverbreide misvattingen
• Giftigheid– Dodelijk vs. culinair waardevol– Geen simpele trucjes om giftigheid te
achterhalen
33Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Pertinent onjuiste beweringen
• Giftige paddenstoelen zijn slijmerig• Giftige paddenstoelen smaken bitter• Giftige paddenstoelen verkleuren bij kneuzen• Giftige paddenstoelen doen peterselieblaadjes
geel verkleuren• Giftige paddenstoelen stremmen de melk• Giftige paddenstoelen doen een ui bij het
meekoken bruin verkleuren• Giftige paddenstoelen worden niet aangevreten
door dieren• Giftige paddenstoelen zijn jong wel eetbaar
34Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Eetbaar of giftig?
35Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Voedingswaarde
• Paddenstoelen als vleesvervangers?– Vers product: vlees heeft hogere
voedingswaarde– Droog product: vlees = paddenstoelen
MAAR: - Mensen eten geen gedroogd(e)
vlees/zwammen- Snel verbrandende vetten
36Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Fungilore
• Legenden– Naamgeving– Paddenstoelen in
de mythologie?– Weinig echte
legenden!– Namen vaak van
recente oorsprong
37Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Christendom en zwammen
• Paddenstoelen wel belangrijk in volksgeloof
• Vanwaar connotatie tussen zwammen en demonische wezens?
38Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Christendom en zwammen
• Heksen en elfen aanvankelijk nuttig
• Kentering in de vroege middeleeuwen
• Kelten/Germanen: natuurgodsdienst
• Christendom: antropocentrisch
39Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Over padden, zwammen en onweer
• Padden: in vele culturen positief; vooroudercultus
• Relatie pad & zwam: NL, GB & DK
• Zwammen met vooroudergeest
• Zwam als poort naar dodenwereld
• Demonisering door christendom
40Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Over padden, zwammen en onweer
• Plinius: °paddenstoelen waar bliksem de bodem raakt
• Paddenstoel als goddelijk mysterie
• Relatie met goden donder en bliksem: Thor of Donar, Taranis, Zeus, Jupiter, …
• Intermediaire plaats tss. aarde, onderwereld en hemel
41Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Het kleine volkje
• Mythische wezens met kleine menselijke gestalte
• Germaanse mythologie
• Elfen, kobolden, trollen
en aardmannen
42Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Het kleine volkje
• Lichtelfen
43Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Het kleine volkje
• Kobolden, trollen en aardmannen
44Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Het kleine volkje
• Dwerggestalte:– Animistische
natuurbeleving (bijna wereldwijd)
– 2 verklaringen:• Kleine volkje: ziel van de
mens (cfr. hallucinaties)• Kleine volkje: symbool vr
natuur- en zwamgeesten
45Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Het kleine volkje
• Demonisering– Evolutie van goedaardig naar duivels– Alleen de mens bezit een ziel
46Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Tovenaars, heksen en heksenkringen
• Kelten: druïden en vates (zieners/-essen)
• Top van de maatschappij
• ME:– Druïden → tovenaars– Vates → heksen
47Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Tovenaars, heksen en heksenkringen
• Heksenkring
48Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Paddenstoelen herkennen
• Vorm vruchtlichaam
• Kleur sporenpoeder
• Voelen, ruiken, proeven, …
• Plukken?
49Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Zakjeszwammen
50Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Steeltjeszwammen
• Zwamdraden met chitine
• Sporen op basidia
• Steriele cellen: cystiden
• Grote diversiteit aan vruchtlichamen
51Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Plaatjeszwammen
• Plaatjes op onderzijde van de hoed
• Kleur sporee?
52Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Veldkenmerken plaatjeszwammen
53Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Weetjes per soort
• Amanieten
• Bekerzwammen en truffels
• Boleten en krulzomen
54Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Amanieten
• Kenmerken– Plaatjeszwammen met witte sporen– Vrije plaatjes– Velum: plakjes, beurs en/of ring
• Amaniet < Amanos
55Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Gele knolamaniet
• Verwarring met groene knolamaniet
• Onschuldig!– Planchon (1887)– Chauvin (1922)– Société mycologique de
France (1927)
56Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Gele knolamaniet
• Zaak Girard (1917)
57Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Groene knolamaniet
• 95% van dodelijke vergiftigingen
• Niet zeldzaam!
• Kenmerken
58Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Groene knolamaniet
• Vergiftiging– Medisch niet traceerbaar– Latentietijd 6 tot 48 uur
• Duizeligheid & kortademigheid• Zware spijsverteringsstoornissen & zweten• Spasmen en neerslachtigheid• Schijnbaar herstel• Leverstoornissen, falen van de nieren, coma
59Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Groene knolamaniet
• Phalloïdine-vergiftiging– Complexe vergiftiging
• Amatoxinen: spijsverteringsstoornissen• Phallotoxinen: aantasting lever en nieren
60Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Groene knolamaniet
• Gedroogde exemplaren even giftig
• Sommige dieren verdragen gifstoffen wel
• Misvattingen bij de Romeinen– Dioscorides: thee van marjolein/kippendrek
met honing– Plinius: eten van schors en perenbloesems
61Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Groene knolamaniet
• Behandeling vergiftiging divers– Bloedtransfusie (o.a. tegen hypoglycemie)– Lever: intraveneuze inspuitingen, enzymen
& ATP– Krachtige antibiotica
• Wetenschappelijk onderzoek naar stoffen die gifstoffen neutraliseren
62Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Groene knolamaniet
• Beroemde slachtoffers– Keizer Claudius (54 nC)– Clemens VII (1478-1534)– Karel VI (1685-1740)
63Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Keizersamaniet
• Culinair gegeerd bij de Romeinen
• Lofzangen Horatius, Cicero, Plinius
• Recept Apicius
• ‘Amanita caesarea’
64Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Keizersamaniet vs. Vliegenzwam
65Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Parelamaniet
• Meest algemene amaniet
• Eetbaar, mits koken
• Hemolytische stoffen
66Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Vliegenzwam
• Verspreiding
• Kenmerken
67Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Vliegenzwam
• Collectief geheugen Indo-Eur. volkeren
68Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Vliegenzwam
• Vliegenvanger– Vliegenzwam in gesuikerde melk bedwelmt– Muscaria: < musca = vlieg– Amanite tue-mouche, Fliegenpilz, Fly agaric
69Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Vliegenzwam
• Naam < hallucinogene werking?– ‘de zwam die gek maakt’– Gaspard (ca. 1600)– Catalanen: ‘oriol foll’– R.G. Wasson: vliegen i.v.m. gekte
70Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Vliegenzwam
• Vanaf 17e E: bewijzen van gebruik van vliegenzwam (NO-Eur. & Siberië)
• Hallucinogene werking rendieren
• Sjamanisme
71Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Vliegenzwam
• Sjamanisme– Contacten met doden- en
godenwereld– Nuttigen van 3 tot 7
vliegenzwammen– Vruchten van de
levensboom– Drinken van urine
72Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Vliegenzwam
• … in Indië– Rigveda over god Soma– R.G. Wasson (1968): Soma
= vliegenzwam
73Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Vliegenzwam
• …bij de Germanen– Germaanse mythologie: vliegende dieren,
elfen, roesverwekkende drankjes– Wodan & vliegende witte hengst– Krijgers van Wodan: Berserkers– Uitzinnig door mede?
74Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Vliegenzwam
• … en de Sint– Sint-Nikolaas (Myra, 4e eeuw); barmhartig– Naamfeest 6 december– Vanaf 13e eeuw schoen zetten– Vanaf 16e eeuw uit Spanje (met Piet)
75Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Vliegenzwam
• De sint als sjamaan– Witte hengst die kan vliegen– Geschenken uitdelen– Komt binnen langs rookgat
76Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Vliegenzwam
• … en Kerst– Kerstman
• 1930 (Sundblom)• Bedrijfskleuren
77Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Vliegenzwam
• Kerstman– 1611 Nieuw Amsterdam– Santa Claus– Paard naar slede– 1821 rendiernamen– Spanje, Noordpool of Finland– 1939: 9de rendier
78Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Vliegenzwam
• Kerstman– WOII: Santa Claus in Europa– MAAR: echte kerstmannen in Europa
• DK: Julemand met elfen• S: Jultomten (kabouter met geitenbokken)• SF: Joulupukki• ISL: 13 Yule Lads (plagende trollen & kerstkat)
– Yulefeest (godin Freyr): 12 tot 25 december• Joeldrinken (900, Haraldskvaedi)• Echte kerstmannen: trollen, kabouters & elfen
79Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Vliegenzwam
• Kerst– Jezus in Nazareth– Koude kerstnacht?– Kerstboom in NT?
80Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Vliegenzwam
• Kerstboom– Altijdgroene boom met geschenk van goden– Fijnspar in Midden-Europa– Berk en zomereik in NW-Europa– Pakjes onder kerstboom: vrucht van de
levensboom– Vliegenzwam als geluksbrenger
• Veel geloof rond winterzonnewende > geboorte Jezus op 25 december
81Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Vliegenzwam
• Genesis: O.T.
• Adam & Eva
• Erfzonde
• Plaincourault
• Theorie Allegro
82Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Vliegenzwam
• Heksenzalf– Op basis van vliegenzwam– Opname hallucinogene stoffen– Recept?– Heksenvervolging
83Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Vliegenzwam
• Gifstoffen:– Muscarine– Iboteenzuur
84Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Vliegenzwam
• Gebroeders Grimm
• Prinses van Conti (1751)
85Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Over bekerzwammen en truffels
• Ascomyceten– Bekerzwam: beker- of napvormig– Truffels: ondergrondse, knolvormige
paddenstoelen
86Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Kopergroenbekerzwam
• Mycelium kleurt hout (xylindeïne)
• Tunbridge ware (Kent)
87Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Perigordtruffel
• Meest bekende eetbare truffel
• Afrodisiacum uit Kroätië
88Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Perigordtruffel
• Romeinen:– Truffel = vereelting van de aarde (Plinius)– Plutarchus: conglomeraat ° door inwerking
van bliksem, warmte en water op mineralen– Knolvormige wortel van een plant
(Dioscorides)
89Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Geheimen van de truffelzoeker
• Meer dan 1 soort truffel: 50 Tubers
• Ook bij ons!• Truffels zoeken met
zeug• Truffels zoeken met
hond• Truffelvlieg
90Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Truffels kweken
• Auguste Rousseau (1855)
• Infecteren van eik met mycelium
• Kweekcentra Perigord, Poitou, Provence
• 1892: 2000 ton truffels in Frankrijk
• Anno 2008: ca. 100 ton
91Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Over boleten
• Populaire groep
• Smakelijk
• Relaxerende werking
92Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Over boleten
• Blauwverkleuring = oxydatie– Boletol (chromogeen)– Laccase (enzym)
93Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Gewone heksenboleet
• Eetbaar
• Sterk blauwverkleurend
94Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Gewoon eekhoorntjesbrood
• Gekende soort
• Kenmerken
• Cèpe (de Bordeaux)
• Porcini
• Soortcomplex
95Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Eekhoorntjesbrood
96Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Koeienboleet
• Slijmboleet
• Bolet bovin
(Aquitaine)
97Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Satansboleet
• In Vlaanderen?
• Sterk giftig
• 1831 Lenz
98Met de steun van de Vlaamse minister van Cultuur,
Jeugd, Sport en Brussel
Gewone krulzoom
• Plaatjeszwam of boleet?
• Eetbaar?