Week 1. Crisis van de late Middeleeuwen Cursus vroegmoderne tijd 2011| d.c.vanderlinden@uu.nl | http://vanderlinden.weebly.com

Introductie cursus

De essentie begrijpen: kerndoelen per college

Bespreking opdracht 1

Inhoud college

Studenten kennen de demografische, economische, sociale en politieke uitgangspositie van de belangrijkste Europese staten aan het einde van de middeleeuwen (1300-1500).

Studenten kunnen beschrijven hoe de Europese bevolking zich ontwikkelde in de periode van 1300 tot 1500. Ze kunnen uitleggen welke rol de Zwarte Dood speelde bij veranderingen in de omvang en samenstelling van de bevolking.

Opdracht 1

Demografie

1300: “overbevolking”

Crisis: de vier ruiters van de ApocalypsHonger: hongersnoden, te weinig agrarische productieOorlog: plunderingtactieken Honderdjarige Oorlog, gelijktijdige conflicten in HRR, Italië en SpanjePest: Zwarte Dood (1348-1351), tussen 25% en 35% van de Europese bevolking sterft, in steden zelfs 40% tot 60%Dood: geboortecrisis, door afnemende economische kansen huwelijk en geboorte uitstellen, dus minder geboortes en dalende bevolking

De vier ruiters van de ApocalypsHoutsnede door Albrecht Dürer, 1498. Staatliche Kunsthalle, Karlsruhe

Demografische impact: algehele daling bevolking met 25% tot 30%; vooral jonge mensen en kinderen slachtoffer, dus bevolkingsomvang herstelt moeizaam

Religieuze perceptie: straf van God; boetedoening middels processies, missen, flagellanten; Joden als zondebok vervolgd (pogroms)

De impact van pest

Processie met flagellanten in DoornikMiniatuur uit de Kroniek van Gilles li Muisis. Koninklijke Bibliotheek België, Brussel.

Medische kennis: humeurentheorie Galenus: diëten, purgeren en aderlaten; miasma’s: uitroken, ventileren

Maatregelen overheid: het begin van “volksgezondheid”

De impact van pest

Verbranding van huisraad in RomeEts uit 1656. Wellcome Library, Londen

Engeland: welvaart gebaseerd op grondbezit; ontwikkeling lakenindustrie (afgewerkte wol); door crisis meer veeteeltgebied voor schapen

Nederlanden: lakenindustrie Vlaanderen en Leiden

Spanje: agrarische economie steunt op schapenteelt, export ruwe wol naar Engeland en Nederlanden

putting-out systeem: verplaatsen textielproductie om gilderegels te omzeilen, goedkoper te produceren

Economie

Italië: sterke bankiers; handelaren verliezen positie tussenpersoon Europa-Azië aan handelaren Zuid-Duitsland; investeringen in irrigatie en nieuwe landbouwgewassen

Heilige Roomse Rijk: opkomst Zuid-Duitse handelaren (Fuggers) en financiers, nemen Italiaanse technieken over in geldhandel, en nemen positie Hanze over; in oosten lijfeigenschap, agrarische productie (graan) voor West-Europa

Economie

Sociale verhoudingen: trends

Nieuwe ondernemersklasse en migranten in steden; gilden proberen belang gevestigde orde te bewaken, opstanden arbeiders tegen macht gilden (bv. Ciompi-opstand 1378)

Vrouwen op de vroegmoderne arbeidsmarkt: vrouwengilden (bv. naaisters en wasvrouwen in Parijs), werken in bedrijf echtgenoot, textielindustrie

Afnemende kansen voor vrouwen: gilden en sociale beperkingen

Vrouwen aan het werk in de bakkerijEts uit Florinus, Œconomus prudens et legalis, oder, allgemeiner kluger und rechts-verständiger Haus-Vatter (Neurenberg, 1719)

Sociale verhoudingen

Engeland: arbeidsschaarste, betere positie en welvaart landarbeiders; Londen centrum wolhandel (Merchant Adventurers); concurrentie bier vs. ale beperkt vrouwen

Italië: stadspatriciaat en rijke kooplieden vs. ambachtslieden en kleine handelaren; factiestrijd en clientèle; opstand arbeiders Florence tegen macht gilden tijdens Ciompi-opstand (1378)

Sociale verhoudingen

Spanje: adel en militairen beheersen agrarische economie als grootgrondbezitters, vooral schapen houden

Toename antisemitisme (oa. pogrom Sevilla 1391); na Reconquista gedwongen bekering joden en moslims, velen vluchten; instelling Spaanse Inquisitie (1478), controle op conversos en moriscos

Schidlerij van Pedro Berruguete, ca. 1495. Museo del Prado, Madrid,

Autodafé

Politiek

Frankrijk: consolidatie macht vorst – na 100-jarige oorlog sterke vorst Karel VII op troon; oprichting staand professioneel leger, parlements (lokale gerechtshoven), en hof als centrum macht

Engeland: baronnen perken macht vorst in via parlement; verlies 100-jarige oorlog, instabiele troonsopvolging tijdens Rozenoorlogen (1455-1485); Hendrik VII (huis Tudor) uiteindelijk op troon, stabiliteit door vermijden oorlog, lage belastingen, en adel binden door patronage; geen institutionele hervormingen

Hendrik VII (1457-1509)Portret door onbekende schilder, 1505. National Portrait Gallery, Londen

Spanje: versteviging centrale macht door oprichting staand leger en ontwikkeling hof als centrum; vereniging Spaanse kroon door huwelijk Isabella van Castilië en Ferdinand van Aragon (1469); dochter Joanna huwt Filips van Habsburg (1496); Castilië agrarische economie (wol), machtige adel, Cortes machteloos; Aragon handelseconomie, drie Cortes beperken macht vorst

Nederlanden: versteviging centrale macht door oprichting staand leger en ontwikkeling hof (Brussel) als centrum

Politiek

Huwelijksportret Ferdinand en IsabellaKlooster van de moeders Augustijnen van Madrigal, Spanje

Spaanse gebieden, ca. 1360

Politiek

Heilige Roomse Rijk: zwak centraal gezag, eerder in handen verschillende vorsten; Gouden Bul (1356) erkent lokaal gezag en benoemt zeven keurvorsten (vanaf 1648 acht) die Roomskeizer kiezen (centrale vorst, positie echter niet erfelijk)

Heilige Roomse Rijk, ca. 1400

Gravure van Abraham Aury, Neurenberg 1663.

Keizer met keurvorsten

Politiek

Italië: geen centraal gezag, verdeeld over stadstaten; sterkst zijn Florence (oligarchische republiek, Medici), Milaan (hertogdom, Visconti’s), Venetië (oligarchische republiek, doge), Napels (koninkrijk), en Rome (verkozen vorstendom, paus)

Savonarola faalt in politiek-morele hervormingen Florence, executie in 1498, herstel macht Medici

Rivaliteit bijgelegd in Verdrag van Lodi (1454); niet opgewassen tegen oorlogen Valois-Habsburgers (1494-1559); Vrede Cateau-Cambrésis (1559): Spanje controle over Milaan, Napels, Sardinië/Sicilië, Italië blijft ongecentraliseerd

Giovanni di Medici (1360-1429)Portret door Cristofano dell'Altissimo. Galleria degli Uffizi, Florence

Girolamo Savonarola (1452-1498) Portret door Fra Bartolomeo, 1497. Museo di San Marco, Florence

Executie van SavonarolaAnoniem schilderij, 1498. Museo di San Marco, Florence