1.1

1579De Unie van Utrecht sluit een militair bondgenootschap met Filips II waarbij godsdienstige vrijheid werd doorgevoerd.

1581Opstandige Nederlandse gewesten zetten Filips II af als vorst. In het Plakkaat van Verlatinge legden ze vast dat regeringen er zijn voor het volk en regeringen die de rechten van burgers vertrappen, moeten verdwijnen. Dit was een belangrijke stap voor een onafhankelijke Nederlandse staat.

1588Opstandige provincies besluiten verder te gaan als de Republiek der Verenigde Nederlanden. Door de privileges hadden ze hun eigen rechten en bestuur, terwijl Filips II had geprobeerd een centraal bestuur op te zetten. Door de Opstand bleven veel privileges behouden. Steden en gewesten hielden hun middeleeuwse rechten en gemeenschappelijke zaken werden onderling in de Staten geregeld. Zaken als defensie en buitenlandse politiek werden in Staten-Generaal geregeld door middel van ‘schikken en plooien’. Dit was het begin van de Nederlandse democratie. De Opstand was ook over godsdienstige tolerantie gegaan. Filips II was katholiek en wilde het protestantisme uitroeien, maar de Nederlandse elite wilde godsdienstige tolerantie. In de Republiek was die tolerantie er dan ook.Toch was de Republiek niet democratisch: regenten speelden elkaar bestuursfuncties toe en de lagere burgerij had vrijwel geen invloed meer.

Kenmerken van de Republiek:- Er werden boeken gedrukt die elders verboden waren (en weinig analfabeten).- Vrouwen konden gaan en staan waar ze wilden.- Bedienden werden zelden/nooit geslagen.- Boeren waren in het grootste deel van het land vrij.- Geestelijke stand afgeschaft, adel speelde alleen in het oosten nog grote rol.- Holland was het meest verstedelijkte gebied van de wereld.

1.2

1760De Verlichting wordt populair in de Nederlandse burgerij. Dichtgenootschappen, tijdschriften en andere culturele clubs worden opgericht.John Locke vond dat mensen natuurlijke rechten hebben: leven, vrijheid en bezit. Om die te beschermen, werd een regering gevormd. Voldeed de regering daar niet aan, mocht die afgezet worden. Charles de Montesquieu geloofde in de ‘trias politica’, namelijk het verdelen van de macht in wetgevend, uitvoerend en rechterlijk.

1775In Nederland begint het idee van de volkssoevereiniteit aan te slaan. De regeerders hadden volgens deze opvatting de macht niet gekregen van God, maar van het volk. Dit idee kwam voort uit de Verlichting.

1780Vanaf nu werd de democraat Jean-Jacques Rousseau ook in Nederland gelezen. Tot daarvoor was het een van de weinige verboden boeken geweest. Volgens Rousseau werd in de ideale staat de macht overgedragen aan een ‘gekozen volksvergadering’ die de algemene wil uitvoerde.

26 september 1781Het pamflet ‘Aan het volk van Nederland’ werd verspreid, geschreven door Joan Derk van der Capellen tot den Pol. Dit gaf aanzet tot een democratische beweging omdat het volk volgens Van der Capellen in verzet moest komen tegen de ‘tirannie’ van de machthebbers; het volk moest een regering kiezen. Overal in de Republiek werden gewapende burgermilities gevormd door patriotten, die volksinvloed eisten. Ze waren vooral tegen de stadhouder, die op een koning was gaan lijken. Veel regenten sloten zich bij de patriotten aan omdat de stadhouder hun zelfstandige macht had aangetast.

1786Honderden gewapende patriotten verjagen de regenten uit het stadhuis in Utrecht. Ditzelfde jaar vluchtte stadhouder Willem V uit den Haag naar Nijmegen en zijn vrouw werd gearresteerd toen ze terug wilde keren. Hierdoor stuurde haar broer, de koning van Pruisen, troepen die de macht weer in de handen van de regenten en stadhouder legden. Duizenden patriotten vluchtten naar Frankrijk.

19 januari 1795De patriotten keren terug met het Franse leger waardoor de stadhouder naar Engeland vlucht. De regenten dragen de macht over aan een revolutionair comité in Amsterdam bij het stadhuis, wat ook in veel andere steden gebeurde. Vervolgens werd de Bataafse Republiek uitgeroepen (naar de Bataven die in de Romeinse tijd voor vrijheid en democratie waren geweest). De nieuwe machthebbers declameerden de ‘Rechten van de mens en burger’. Er kwam volledige godsdienstvrijheid en iedereen was gelijk voor de wet.

1796In januari werd een Nationale Vergadering gekozen die de grondwet op ging stellen.

1798De discussie van de Vergadering verliep zo langzaam, dat radicale democraten een staatsgreep pleegden met de hulp van Franse troepen. Tegenstanders werden gearresteerd en dezelfde dag nog las de Franse ambassadeur de nieuwe grondwet voor. Met algemene stemmen werd de grondwet goedgekeurd.

Onderdelen van de grondwet:- Zelfstandige macht van steden en gewesten werd afgeschaft.- Algemeen mannenkiesrecht (behalve aanhangers van Oranje en bedienden).- De volksvertegenwoordiging kreeg de hoogste macht, die een Uitvoerend Bewind koos.- Bewindvoerders kregen een ambtenarenapparaat, dat bestond uit agentschappen.

1801Napoleon pleegt een nieuwe staatsgreep. Hij beperkte de macht van het parlement en stelde censuskiesrecht in, waarbij alleen mannen die belasting betaalden mochten stemmen.

1805Napoleon benoemt een dictator.

1806Napoleon stelt zijn broer aan als koning van het Koninkrijk Holland.

1810Nederland wordt ingelijfd bij Frankrijk.

1813De Russen en Engelsen bevrijden Nederland weer.

1.3

30 november 1813Willem-Frederik, de zoon van de laatste stadhouder keert terug en komt aan in Scheveningen. Na 19 jaar ballingschap klonk het nu overal ‘Oranje Boven’.

1815Het Koninkrijk der Nederlanden wordt gesticht met Willem-Frederik als koning Willem I. Nederland werd een constitutionele monarchie. Het parlement kreeg de oude naam ‘Staten-Generaal’ en bestond uit een Eerste en Tweede Kamer. De koning benoemde de leden van de Eerste Kamer en de Tweede Kamer werd gekozen door de Provinciale Staten. Maar de koning gaf het volk en het parlement geen invloed en de meeste Nederlanders accepteerden dat. Het verlangen naar democratie had slechts tot verarming en oorlog geleid. Onder Willem I heerste rust en vrede en de economie ging wat vooruit.

1830België scheidt zich af nadat het door Oranje weer bij Nederland was gevoegd. Door de scheiding van ruim twee eeuwen was er geen band meer tussen noord en zuid en in het zuiden groeide de onrust al snel, mede door de industriële revolutie die daar al op gang kwam. Brussel was liberaal en de Franstalige liberalen sloten een ‘monsterverbond’ met de Belgische katholieken, die zich verzetten tegen de pogingen van de koning om de kerk ondergeschikt te maken aan de staat. Dit leidde tot de afscheiding van België.

1840Nadat het in dit jaar slechter ging met de economie, bestond er toch weer meer behoefte aan vrijheid en invloed. Onder de rijke, ontwikkelde middenklasse ontstonden bezwaren tegen de macht van de koning. De opposanten noemden zich liberalen en hun ideeën waren geïnspireerd op de Franse revolutie. Ze wilden economische vrijheid en vrijheid van meningsuiting. Ook vonden ze dat iedereen gelijk moest staan in de grondwet.In dit jaar volgt Willem II zijn vader op.

1.4

1845Eerst was Thorbecke geen liberaal, maar dat veranderde omdat hij vond dat Nederland er slecht voor stond. Na de Gouden Eeuw was Nederland erop achteruit gegaan qua positie in Europa. Thorbecke vond dat door het ‘vaderlijke’ bewind van Willem I het volk passief en gemakzuchtig was geworden. Het werd nog erger omdat bestuursfuncties aan familie werden gegeven, in plaats van aan mensen met capaciteiten. Volgens Thorbecke moesten de mensen kunnen meebeslissen, anders kon van hen ook niet verwacht worden dat ze meewerkten. Thorbecke werd Kamerlid, maar hij kreeg niet veel steun voor zijn ideeën, ook niet onder het volk. Vanaf dit jaar zat alles tegen: honger door slechte oost, choleraepidemieën, enz.

1848In heel Europa ontstonden weer revoluties; bijvoorbeeld in Frankrijk werd de koning afgezet. In Nederland waren wat relletjes en in Amsterdam en den Haag werd wat geprotesteerd. Wel was Willem II diep onder de indruk van de gebeurtenissen in Europa. Hij zag zich genoodzaakt om verandering door te voeren en liet Thorbecke daarom een moderne grondwet schrijven. In een week tijd schreef hij die.

Onderdelen van de grondwet:- De Tweede Kamer werd direct gekozen door de bevolking.- De Eerste Kamer werd gekozen door de Provinciale Staten en kreeg niet veel macht.- Ministers werden verantwoording schuldig aan het parlement. - De koning werd ‘onschendbaar’, de ministers waren verantwoordelijk.- Alle burgers kregen klassieke grondrechten.- Nederland kreeg een parlementair stelsel, maar geen parlementaire democratie.- Alleen ‘het verlichte deel der natie’ kreeg kiesrecht.

1849Willem II sterft aan een hartaanval en Willem III volgt hem op. Willem III probeert de macht van de koning weer te vergroten, maar tevergeefs.

2.1

1860De Tweede kamer had 68 leden, maar er bestonden geen politieke partijen. Het parlementaire stelsel moest ervoor zorgen dat de algemene belangen voorop kwamen. Nederland had een districtenstelsel waarin ieder district een Kamerlid koos. Toch was de politiek nu nog een zaak van de rijke burgerij en de Tweede Kamer was daarom grotendeels liberaal.

2.2 & 2.3

1865Abraham Kuyper werd bekeerd tot het calvinisme en werd de leider van de protestantse politieke stroming die antirevolutionair wordt genoemd. Antirevolutionairen waren tegen de verlichting en Franse revolutie, omdat daarin niet God, maar de mens centraal stond.Groen van Prinsterer was de leermeester van Kuyper en tevens ook de tegenhanger (maar ook vriend) van Thorbecke. Kuyper wilde protestantse basisscholen, wat volgens de grondwet toegestaan was. Maar het probleem was dat de overheid geen geld gaf aan bijzonder onderwijs.

1870De liberalen en protestanten keken eerst neer op de katholieken, maar nu de liberalen een steeds meer antigodsdienstige toon aannamen en de paus het liberalisme afwees, kregen de protestanten en katholieken meer oog voor hun overeenkomsten. Ze waren allebei confessionelen, want ze gingen de politiek in vanuit hun geloof. Ze gingen elkaar steunen tijdens de verkiezingen waardoor het aantal katholieke en protestante Kamerleden groeide. Ook stonden ze aan dezelfde kant in de schoolstrijd.

1878De ‘schoolstrijd’ liep hoog op toen in dit jaar de Schoolwet van de liberalen werd doorgevoerd. Deze wet verhoogde de kwaliteitseisen aan de scholen en maakte extra geld vrij voor het openbaar onderwijs. Kuyper wilde evenveel geld voor bijzonder onderwijs, maar omdat hij in de Tweede Kamer weinig aanhang had, organiseerde hij een protest. Hij haalde ongeveer een half miljoen handtekeningen op.De grondwet ging door, maar Kuyper begon wel met het stichten van een eigen krant, universiteit (de Vrije Universiteit Amsterdam) en kerk, de gereformeerde kerk.

1879De Antirevolutionaire Partij (ARP) werd opgericht door Abraham Kuyper. Hij vatte de ideologie van de partij samen in een beginselprogramma. De ARP was de eerste politieke partij in Nederland. Wie voor de ARP in de Kamer of het gemeentebestuur zat, moest het beginselprogramma volgen. De partij moest van Kuyper gedisciplineerd zijn en kracht en eensgezindheid uitstralen. De liberalen verafschuwden hem, maar zijn aanhang vond hem een krachtig man; een echte volksleider.

Het programma van de ARP bestond uit:- De staat kreeg het gezag van God, maar de staatsmacht moest beperkt zijn.- De staat moest zich niet bemoeien met o.a. bedrijfsleven en onderwijs.- ‘Soevereiniteit in eigen kring’: God had gezag in de eigen kringen.

1881Domela Nieuwenhuis sticht een politieke partij: de marxistische Sociaaldemocratische Bond (SDB). Hij was oorspronkelijk dominee, maar toen hij zijn geloof in God verloor, stortte hij zich op het socialisme. Domela maakte propagandatochten door het land en kreeg een grote aanhang op het Friese en Groningse platteland. Veel werkeloze landarbeiders trokken naar steden als Amsterdam en ook daar kreeg Domela steun.

1885De eerste arbeider wordt in de Tweede Kamer gekozen, een brave linksliberaal (Barend Heldt). De andere Kamerleden keken op hem neer, wat zorgde voor het ontstaan van een eigen politieke stroming van de arbeiders: het socialisme.

1886Boven een gracht werd een levende paling aan een touw gehangen. Vanuit bootjes probeerden mensen de paling aan stukken te trekken, maar de politie maakte hier een einde aan, wat uitliep op rellen. Deze Palingoproer maakte duidelijk dat er onrust heerste, die de naam ‘sociale kwestie’ bedroeg. Veel deed de politiek er niet mee, want de liberalen vonden dat de overheid de economische vrijheid niet mocht beperken.

1888Domela werd in de Tweede Kamer gekozen, maar hij voelde zich er ongelukkig en machteloos en besloot na afloop dat de SDB nooit meer mee zou doen aan de verkiezingen. Domela veranderde in een anarchist: hij zag niets meer in parlementaire democratie en wilde het land ontregelen met stakingen en harde actie.

1890Hoewel veel katholieken vonden dat er geen katholieke politieke partij hoefde te komen, spoorde de paus ze juist aan om zich te organiseren.

1891De paus leverde zijn politieke opvattingen in zijn encycliek ‘Rerum Novarum’. Herman Schaepman riep zijn geloofsgenoten op om een vuist te maken tegen het liberalisme en socialisme. Vervolgens begonnen de katholieken en protestanten eigen vakbonden en andere organisaties op te zetten.

1892Pieter Jelles Troelstra sloot zich aan bij de SDB, maar hij was tegen het geweld van Domela.

1894Troelstra richt de Sociaal Democratische Arbeidspartij (SDAP) op, net als de SDB marxistisch. Maar de SDB werd radicaler, terwijl de SDAP in geleidelijke verandering geloofde. De partij ging deel uitmaken van het reformisme: een stroming die geloofde in uiteindelijke overwinning in de klassenstrijd. Vanaf dit jaar voeren feministen actie voor vrouwenkiesrecht, iets waar de SDAP eigenlijk tegen was.

1896Katholieke Kamerleden aanvaarden een gezamenlijk programma. Hun ideeën lijken op die van de revolutionairen, maar ze stonden wat minder negatief tegenover de staat. Ze meenden dat de kerk en de staat een eenheid moesten vormen, maar de staatsmacht moest wel beperkt blijven.

1900Het reformisme kreeg het tij mee: de eerste sociale wetgeving kwam tot stand, de werkdagen werden korter, de lonen stegen, enz. Er waren nu vier grote stromingen: liberalisme, protestantisme, katholicisme en sociaaldemocratie. In Nederland is het liberalisme uiteengevallen in drie partijen.

2.4

1901De helft van de mannen hadden nu kiesrecht, maar niet alleen de socialisten hadden er profijt van, want ook veel mannen stemden op de confessionelen. Ook kregen de christelijke scholen nu wat subsidie. De linksliberalen zijn de eersten die in dit jaar vrouwenkiesrecht in hun programma opnemen. Vrouwen gaan nu ook kiesrecht eisen bij de SDAP.

1916De eerste katholieke politieke partij werd opgericht.

1917Het algemeen mannenkiesrecht in Nederland wordt afgekondigd en het districtenstelsel wordt vervangen voor een stelsel van evenredige vertegenwoordiging. Verder werden openbaar en bijzonder onderwijs financieel gelijkgesteld.

1919Vrouwen krijgen kiesrecht.

1922De eerste verkiezingen met algemeen kiesrecht vinden plaats. Het bleek dat de confessionelen veel stemmen kregen van vrouwen, waar de SDAP al bang voor was geweest. Toch waren het juist de confessionelen die het langst tegen vrouwenkiesrecht waren gebleven.