Samenvatting: Grondslagen in de psychologie

Hoofdstuk 1: Het beginInleiding Wat we nu doen, is het resultaat van een voorgeschiedenis, die de basis van ons handelen vormt. In dit vak onderzoeken we de geschiedkundige ontwikkelingen om zo te weten te komen hoe we tot de termen en ideeën van de dag van vandaag gekomen zijn. We bekijken de veronderstellingen over hoe de werkelijkheid in elkaar zit en hoe die onderzocht kan worden (conceptuele of filosofische grondslagen). Vragen die we ons kunnen stellen:

- Waarom is er een opleiding psychologie?- Sinds wanneer bestaat die opleiding? Waarom bestond die vroeger niet? - Wanneer is de noodzaak aan psychologie gekomen? Waarom was dat in de jaren 60?- Waarom bevat de opleiding statistiek? Waarom bevat de opleiding een vak

grondslagen?- Waarom spreekt men over cognitieve psychologie?

Geschiedenis van de psychologie= een soort rechtvaardiging van de psychologie als opleiding. De mens is altijd al geïnteresseerd geweest in de psychologie, daarom is het een goede en waardige opleiding.

De wereld is sterk veranderd200 jaar geleden waren de mensen zeer arm. Hun leven bestond uit werken op het land zonder hoop of een goed vooruitzicht. Reizen was erg moeizaam waardoor de meeste mensen hun hele leven in eigen streek bleven. Er was ook geen verplicht onderwijs (= niet lezen of schrijven) en meesten stierven rond de leeftijd van 45 jaar. Het leven was ook erg stil, er was weinig muziek. Iedereen was ook erg kerkelijk gezind, en het leven stond in teken van god.

50 jaar geleden was de wereld ook helemaal anders dan nu. De telefoons zaten nog vast aan de muren (hierdoor was het contact tussen mensen zwakker en was er minder controle). Informatie opzoeken ging ook niet zo gemakkelijk als nu, de bieb was toen the place to be. Er waren ook nog geen computers of internet.

Het geschriftDe beschikbaarheid van geschreven informatie was een belangrijk keerpunt in de geschiedenis en de ontwikkeling van de wetenschap. Door de uitvinding van het geschrift weten we hoe men toen dacht. Dit is het grote verschil tussen de prehistorie en de historie. We onderzoeken de prehistorie door primitieve stammen nu te bestuderen. Deze stammen hebben enkele eigenschappen gemeen met de primitieve stammen van in de prehistorie (dat veronderstellen we). Enkele van die eigenschappen zijn: het denken is gericht op het oplossen van concrete, praktische problemen, niet op het begrijpen van fenomenen ; de kennis is ook vluchtig (blijft maar 2 generaties bestaan) ; er zijn mythes en verhalen over het ontstaan met contradicties (ook animisme = geesten en goden).

1

Het ontstaan van het geschriftHet geschrift is op 4 plaatsen ontstaan : China (6000 jaar V.Chr.) , Egypte (3,200 jaar V.Chr.), Summerië = Syrië en Irak (3,200 jaar V.Chr.), Midden en Zuid-Amerika (300 jaar V.Chr.)Dit geschrift was gebaseerd op twee principes:

- Tekens stellen betekenissen voor van een persoon, object of dier (pictogrammen)- Tekens stellen klanken voor (fonogrammen)- Tekens stellen een gesproken woord voor (logogriefen)

Bij een logografisch geschrift moet je veel meer tekens leren, er is een karakter voor elk pictogram. Door dialecten kunnen de sprekers elkaar dan ook niet verstaan, ze verstaan elkaar enkel met geschreven taal. Men heeft er ook lang over gedaan om de hiërogliefen te begrijpen , nu verstaan we dat het object gebruikt wordt om de eerste klanken van dat object weer te geven. Bv vogel voor de klank VO.

Geschriften als een extern geheugenGeschriften maakt een cumulatie van kennis mogelijk, onthouden is niet mogelijk als je het niet kan opschrijven. Hierbij is het ook mogelijk om te bouwen op de kennis van anderen of om die kennis opnieuw te gaan onderzoeken en eventueel te weerleggen “een dwerg op de schouders van de reuzen”. Neergeschreven kennis maakt het ook mogelijk om tegenstrijdigheden te zien. Kennis hoeft niet meer letterlijk onthouden te worden om ze door te geven, hierdoor werden verzen met rijm en ritme minder belangrijk en kon men zich meer focussen op de inhoud. Een mooi voorbeeld van het belang van het geschrift is het volgende: Socrates was ertegen om dingen op te schrijven, hij beweerde dat dit de studenten lui maakte, dat ze niks meer vanbuiten konden leren op deze manier. De clue hiervan is dat we dit over Socrates weten omdat Plato dit ooit opgeschreven heeft. Nu is de vraag of we deze evolutie opnieuw meemaken met het internet? Veranderen we onze manier van redeneren en kennis verwerving?

De lezerGeschreven documenten hebben enkel een nut als er mensen zijn die de teksten kunnen lezen. Voor een zeer lange tijd was het aantal mensen die konden lezen beperkt (tot de algemene leerplicht). Zo zijn sommige geschriften ook gemakkelijker om te lezen dan andere. Eerst was er het scriptio continua, dit is een continue geschrift zonder spaties. Pas vanaf de 8ste eeuw werden er spaties toegevoegd in het Latijn, dit zorgde ervoor dat de mensen sneller konden lezen en ook stillezen werd mogelijk. Het Spaans is ook gemakkelijker om te leren dan het Engels , in het Spaans is er voor elke klank 1 letter terwijl in het Engels niet voor elke klank 1 letter bestaat (vb THink & paTH)

Vroeger werd ook de scholastische methode toegepast, dit is gewoon alles vanbuiten leren zonder kritisch na te denken over het gegeven. De laatste 50 jaar heeft kritisch denken over wat je leert wel de bovenhand genomen, hoewel we dit vooral zien in hoger onderwijs en minder in de lagere school.

2

Ontstaan van getallenEen eerste vorm van getallen waren de Ishango-beentjes (2000 jaar V.Chr.), dit is dus veel vroeger dan het geschrift maar de precieze betekenis weten we hier niet van. We weten dat de primitieve stammen en pasgeboren tot 3 kunnen onderscheiden. Dit fenomeen noemen we subitisatie. Bij primitieve stammen wordt vaak verwezen naar 1,2 en veel. Door subitisatie kunnen getallen voorgesteld worden als streepjes tot 3-4. Daarna begint men te groeperen per 5, deels omdat dit overeen komt met het aantal vingers op een hand. Vaak werden 4 symbolen gebruikt, daarna werd een nieuw symbool geïntroduceerd : I II III IIII en V

Getallen namen gevenDe kleine getallen (tot 10) benoemen is al heel vroeg gebeurd, dit weten we omdat alle Indo-Europese talen dezelfde grondwoorden hebben voor cijfers (-6K). Ook zien we dat het woord 9 erg lijkt op new, wat erop wijst dat dit een nieuw ontdekt cijfer was. Het probleem ontstaat bij het benoemen van getallen boven de 10, omdat men nog niet wist dat we met een 10-delig systeem te maken hadden. Zo werd 11 eleven, afkomstig van one-left (hierbij denken we dus aan het tellen op de vingers waar 11 één meer naar links is), 12 twelve = two-left.In Summerië werd een 60-delig getallenstelsel gebruikt, dat overeenkomt met uren en seconden. Dit stelsel kan je ook op de vingers stellen.

Plaatscode en nulVanaf het moment dat de cijfers een naam hadden was het niet zo moeilijk om ze weer te geven als verschillende symbolen. De Grieken ontwikkelden een geschreven systeem voor de nummers op basis van de 24 letters van het alfabet. Maar deze methode werd niet gebruikt bij het rekenen, ze gebruikten een methode die paste bij een 10-delig stelsel die ze hadden overgenomen van vorige culturen. Dit leek erg op dat van de Romeinen. Dit getallenschrift was niet heel erg economisch omdat de lange getallen veel plaats innemen. Ook was er geen overeenkomst tussen de grootte van het getal en de plaats die het inneemt (vb. 50 L ; 39 XXXVIIII)

Een beter systeem is dat van een plaatscode, dit systeem werd uitgevonden in India (+500). Hierbij heeft elk cijfer een eigen symbool en de plaats van het symbool geeft dan de eenheden, tientallen,… weer. De eerste plaats is de plaats van de eenheden, de tweede plaats van de tientallen en de derde de plaats van de honderdtallen (vb. 123= 1 + 20 + 300). Dit systeem vereiste een symbool voor nul, dit was vroeger een puntje, dit puntje werd dan gewoon groter gemaakt tot een rondje. Dit systeem is tot bij ons gekomen via de Arabieren die van rechts naar links schreven. (vb. 123= 100 + 20 + 3 H + T + E).

De getallen werden stelstelmatig ontwikkeld tot de getallen die we de dag

3

van vandaag gebruiken. We zien ook dat 0 niet van in het begin deel uitmaakte van het nummering systeem.

Vroege beschavingenDe vruchtbare sikkel is één van de eerste plaatsen waar aan landbouw werd gedaan. Dit waren de gebieden Summerië, Egypte en Babylon. Hier werd het wiel, getallen (kalender, beweging van hemellichamen), geometrie (meetkunde; berekenen van oppervlakten en volumes) en het geschrift ontdekt. Deze samenleving is etnocentrisch gericht, dit wil zeggen vanuit eigen perspectief waarden, normen, praktijken en denkbeelden uit andere culturen beoordelen, deze zijn dan bijgevolg altijd minderwaardig. De snelle groei van kennis in de Vruchtbare Sikkel is te wijten aan politieke stabiliteit, urbanisatie, beschermheerschappij en een geschrift dat gemakkelijk genoeg was om door velen aangeleerd te worden.

Griekse beschavingDe Griekse beschaving bouwt voor een groot deel voort op de kennis van de Vruchtbare Sikkel. Maar de Grieken voegden ook heel wat eigen kennis toe, zo had je de fysicus Hippocrates die een boek schreef, de Corpus Hippocraticum. Hierin beschreef hij behandelingen voor medische aandoeningen, dit boek had een enorme invloed op de praktijk dat men Hippocrates beschouwd als de vader van de (moderne) geneeskunde.

De start van filosofieDe Grieken waren de eersten die serieuze vragen stelden over de wereld waarin ze leven en over de natuur rondom hen. Ze stelden kritische vragen over het universum (planeten die ze toen zagen, de maan, de sterren, de zon) en het functioneren van de mens. Één van de vragen die men zich stelden was of dat ze grondslagen van het leven constant waren of voortdurend veranderden. Vele groten filosofen probeerden deze vragen te beantwoorden. Heraclitus beweerde dat alles constant veranderde omdat zelfs als je 2 keer dezelfde activiteit uitvoert, de omstandigheden nooit identiek kunnen zijn. Anderen beweerden dat aan het einde van de weg van de waarneembare veranderende verschijnselen, er iets vast

4

en onveranderlijk moest zijn. Plato was 1 van de grote denkers die dit laatste als het meest waarschijnlijke antwoord zag.

PlatoPlato beschreef als eerste het woord filosofie aparte aanpak met zijn eigen onderwerp en methode. In zijn woorden was filosofie “love of wisdom”. Plato was bekend voor zijn dialogen, hij schreef dialogen waarin personen filosofische kwesties besproken, vaak was 1 van de personages Socrates (Plato’s mentor). Vaak is het dan ook niet duidelijk of Plato zijn eigen visies naar voren brengt of dat hij zijn leermeester citeert.

Een belangrijk element van Plato’s filosofie is de manier waarop hij de wereld beschouwde. Voor hem was onze wereld enkel maar een voorbijgaande afspiegeling van de permanente vormen. Hiermee wil hij zeggen dat wij enkel de schaduwen waarnemen van de ideale wereld. Langs de ene kant waren er dus de perfecte onveranderlijke vormen en langs de andere kant de veranderlijke imperfecte vormen die wij waarnemen. De enige manier om tot die ideale vormen te komen was via de wiskunde (onveranderbare kennis). Verder waren ook de ziel en het lichaam 2 verschillende dingen (dualisme). De ziel was onsterfelijk, en verbleef tijdelijk in het menselijk lichaam. De ziel is afkomstig van de volmaakte wereld en heeft dus een herinnering van hoe die eruit ziet. De mens kan dus tot de ware kennis komen door innerlijke kennis/redenering/in onze ziel kijken, en niet door perceptie/observatie (dit is toch de veranderlijke wereld die we zien). Hierbij benadert de wiskunde dus de ideale wereld het best omdat permanente kennis wordt afgeleid uit axioma’s via redenering.

Plato verdedigde ook het idee dat de ziel verdeeld was in 3 delen. - Rede (dit liet de mens toe om tot kennis te komen van de ideale wereld)

gesitueerd in de hersenen; onsterfelijk - Waarneming en emotie gesitueerd in het hart; sterfelijk

Om ervoor te zorgen dat de waarneming en emotie de rede niet zou verstoren was er de nek dat de 2 van elkaar gescheiden hield

- Honger en lagere verlangens (lust, hebzucht, verlangens) gesitueerd in de lever, sterfelijk

Aristoteles Een 2de groot figuur was Aristoteles, hij was een student van Plato maar verschilde in veel opzichten van zijn leraar. We weten dat Aristoteles een indrukwekkend aantal boeken heeft geschreven maar hiervan zijn er jammer genoeg geen bewaard gebleven. De kennis die hij had leiden we dan ook af vanuit onvolledige lesnota’s. Deze zijn dan ook vaak moeilijk te verstaan, zonder mondelinge uitleg. Men was er toen van overtuigd dat hoe dichter bij de oudere beschaving, hoe meer kennis men had. Deze mensen stonden namelijk dichter bij de Tuin van Eden. Naarmate meer tijd verstreken ging, er meer kennis verloren ging. Volgens Aristoteles waren een 3 soorten kennis:

- Productieve kennis: hoe dingen maken? - Praktische kennis: hoe zich te gedragen in allerlei omstandigheden?

5

- Theoretische kennis: zoeken naar de waarheid over het universumo Wiskundeo Natuurkunde o Theologie (astronomie, de goddelijke stoffen in de hemel en logica)

Volgens Aristoteles start de theoretische kennis met axioma’s waar dan via logica andere kennis uit voortvloeide. De axioma’s waren vanzelfsprekende waarheden over het universum die men verwierf via observatie en inuïtie.

Aristoteles’ universum bestond uit de Aarde in het midden, die omringd werd door de maan, stilstaande sterren en wandelende sterren (= planeten). Er waren 2 regio’s te onderscheiden in het universum: van de aarde naar de moon (the sub-lunar region) en van de maan naar het einde van het universum (the super-lunar region). The super-lunar regio was gevuld met aether (= zuurstof van goden). In dit gebied bewogen de sterren in perfecte harmonie. De sub-lunar regio was niet zo ordelijk. Alles in het ondermaanse was imperfect. Er waren 4 elementen op aarde: lucht, aarde, vuur en water. Deze elementen vertoonden constante veranderingen. Water en aarde streven naar de aarde, dat is waarom deze 2 naar altijd naar beneden vallen. Lucht en vuur streven naar een gebied boven de maan, dat is waarom deze 2 altijd naar omhoog gaan. Enkel naar boven en naar beneden gaan was mogelijk, alles wat naar rechts of links gaat is door een externe kracht. (Op deze manier bleef men denken tot de 17de eeuw)

De kennis van de axioma’s komt voort uit observatie, inuïtie en kennis over het universum. Verder kennis wordt afgeleid van de axioma’s op basis van logica, omdat men zeker wou zijn van deze afgeleide stellingen stelde Aristoteles een systeem op van logisch redeneren (als A dan B). Hierdoor wordt hij vaak als vader beschouwd van het logisch redeneren. Er werden syllogismen gebruikt. Een syllogisme is een argument bestaande uit 3 proposities: een groot uitgangspunt, een klein uitgangspunt en een conclusie. Het doel van de logica is om te bepalen welke syllogismen tot geldige conclusies leiden en welke niet.Voorbeeld:Major premise: All men are mortalMinor premise: Aristoteles is a manConclusion: Aristoteles is mortal

Verder was observatie niet onbelangrijk voor Aristoteles zoals dat was voor Plato maar observatie had wel nog steeds een ondergeschikte rol. Als er toen afwijkingen waren in de observaties was dat niet bepaald een probleem, dit wil niet zeggen dat de kennis hiermee in twijfel werd getrokken. Zo had de theorie dus prioriteit op observatie. Dit ligt volledig in strijd met wat we nu denken, als er nu een afwijking wordt gevonden in de observaties is dat interessant want dat wil zeggen dat we de theorie nog niet volledig begrijpen.

Er bestaat volgens Aristoteles ook zoiets als een levenskracht (psyche; anima (Latijn)), die ervoor zorgt dat sommige dingen levend zijn en andere niet. Deze levenskracht bestond uit 3 delen:

6

- Vegetatieve ziel : aanwezig in alle levende wezens, ook planten. Zorgt ervoor dat wezen zich kan voeden en voortplanten

- Dierlijke ziel: beweging, perceptie, geheugen- Rationele ziel: denken over het universum en een deugdzaam leven leiden, enkel bij

mensenDe hersenen dienen als afkoeling van het hart.

Alexandrië Er was een grote uitbreiding van het Griekse Rijk onder Alexander De Grote, hierdoor behoorde nu de vruchtbare Sikkel tot een deel van het Griekse Rijk. Dit creëerde een heel andere dynamica wat betreft de interacties met andere beschavingen, dit werd de Hellenistische cultuur genoemd. Deze cultuur bleef ook na zijn dood bestaan, wanneer het rijk werd opgedeeld in verschillende staten. Het was vooral in Alexandrië dat de hoogopgeleiden zich vestigden en bezig waren met kennis, deze stad was dan ook gekend voor zijn gigantische bibliotheek. Grote namen die we toen in Alexandrië konden vinden zijn:

- Euclides: geometrie- Herophilos & Erasistratos: menselijke anatomie- Archimedes: geometrie & geneeskunde resulteerde in nieuwe machines- Ptolemaeus: boek ‘Almagest’ : astronomie

De romeinenDe Romeinen namen de Griekse provincies over maar omdat de Romeinen een grote interesse hadden voor de Grieken leidde dit niet tot een ineenstorting van het Griekse Rijk. De Romeinen namen veel methodes van de Grieken over (zeker in het begin) en brachten tot over naar Rome. Hier woonden veel hoogopgeleiden die Grieks begrepen, want Grieks leren en daarbij een trip naar Griekenland werd gezien als een deel van de Romeinse opleiding. Een voorbeeld van de interactie tussen de Griekse en de Romeinse cultuur is Galenus van Pergamon. Galenus is geboren in Pergamon, daarna reisde hij naar Korinthe, Kreta, Cyprus, om zich daarna te vestigen in Alexandrië, waar hij zich bij de medische school aansloot. Na de verzorging van gladiatoren in zijn thuisstad verhuisde hij naar Rome, hier werd hij 1 van de beste praktiserende artsen. Daarom wordt hij samen met Hippocrates gezien als de oprichter van de moderne geneeskunde.

Naarmate de Griekse cultuur minder dominant werd en macht verloor was er ook minder interesse in het Grieks, want Rome was het cultureel centrum geworden (bijna alles werd al vertaald in het Latijn).

Een groot verschil tussen de Grieken en de Romeinen is dat de Romeinen veel meer geïnteresseerd waren in praktisch denken dan in filosofische problemen oplossen. Hierdoor wordt de Romeinse erfenis veel meer gedomineerd door technologische uitvindingen en verbeteringen dan door diepgaande filosofische geschriften.

7

Het Byzantijnse RijkTegen het einde van de 2de eeuw daalde de politieke stabiliteit van het Romeinse Rijk, burgeroorlogen veroorzaakten een verdeling tussen het Oost – en West RR. Rome bleef de hoofdstad van het WRR, maar het hart van de beschaving verschoof naar het oosten, waar het Byzantijnse Rijk werd opgericht. Hiervan was de hoofdstad Constantinopel (nu Istanbul). Na de val van het Rome en dus ook het WRR werden de Romeinse en Griekse beschavingen vooral voortgezet in het Byzantijnse Rijk (tot 1450). Daarna viel het Byzantijnse Rijk in de handen van de Ottomanen. Ondanks dat dit rijk lang heeft bestaan waren er niet zo veel nieuwe ontdekkingen. Dit komt vermoedelijk door de invloed van het christendom (ook in West-Europa). De enen denken dat christendom de ontwikkeling van wetenschap heeft tegengehouden, terwijl andere pleitten dat de interesses van de studenten toen niet bij wetenschap lagen maar eerder bij religie-gerelateerde en culturele onderwerpen.

De ArabierenHet Arabische schiereiland werd niet veroverd door Alexander De Grote en behoorde dus ook niet tot het Byzantijnse Rijk. Mohammed werd geboren in de 6de eeuw in Mekka, waar hij een nieuwe religie predikte, de Islam. Mohammed’s openbaringen werden neergeschreven in de Koran, 1 van de eerste boeken geschreven in het Arabisch. Zo werd ook onder invloed van de Islam rond 700 het Arabische Rijk uitgebouwd ten Oosten en ten Zuiden van het Byzantijnse Rijk (met inbegrip van Spanje).

Wanneer er meer politieke stabiliteit was, begon men aan de vertaling van Griekse geschriften naar het Arabisch. Er werd een onderzoeksinstituut opgericht in Bagdad: het Huis der Wijsheid. Op hetzelfde moment verbeterden islamitische geleerden de Griekse kennis in de geneeskunde, astronomie, wiskunde en optica.

Nadagen van het West Romeinse RijkEr was een sterke daling in wetenschappelijke inspanning. Dit had meerdere oorzaken:

- Politieke onrust en economische ondergang- Inval van Germaanse stammen- Verminderde toegang tot de Griekse teksten= verlies van culturele kennis (door de

verminderde kennis van het Grieks)- Enkel interessante werken werden vertaald, dit zorgde ervoor dat Plato beter

bewaard is dan Aristoteles, aangezien Plato beter aansloot bij de Katholieke Kerk. - Na overname van Germaanse stammen Kerk bewaarder en verspreider van kennis

o Kerk creëerde scholen o Manuscripten kopiëren en bewaren in kloosterso Kennis letterlijk doorgeven > kritisch denken o Gezag en traditie, bestaande kennis is waaro Theologische, kerkelijke en literaire kennis > wetenschappelijke kennis

8

Als gevolg hiervan stopte de wetenschappelijke kennis niet alleen, maar viel ze terug van het niveau dat ze bereikt had op het hoogtepunt van het Romeinse Rijk. Daarom worden de middeleeuwen ook wel een de Donkere Eeuw genoemd.

Het tij keren in het WestenDe heropleving van leren in het westen heeft een lange geschiedenis. Zo was er langs de ene kant een bevolkingsexplosie door de betere landbouwkundige technieken (keerploeg, halster voor paarden en ossen, drieslagstelsel, bemesting), dit resulteerde dan ook tot een groei van de steden en urbanisatie. Langs de andere kant was er de oprichting van scholen en universiteiten. Eerst was er Karel de Grote, die rond 800 de educatie in het Karolingische Rijk verbeterde. Daarna was er de oprichting van Kathedraalscholen als gevolg van de urbanisatie. Deze scholen creëerden op hun beurt een markt voor onafhankelijke leraren (= magisters). Deze magisters organiseerden zich dan in gilden (om hun levensomstandigheden te verbeteren), dit noemde ze universiteiten. De eerste onafhankelijke universiteiten waren dan Bologna (1150), Parijs (1200) en Oxford (1220). Studenten die hun master behaalden aan de universiteiten hadden het recht om overal te doceren (ius ubique docendi). Dit leidde dan weer tot de mobiliteit van geleerden.

Op hetzelfde moment, werden geleerden zich bewust van de veel rijkere culturen op de rand van West-Europa en de vertaling van Arabisch en Griekse teksten in het Latijn bereikte een hoogtepunt. De boeken werden geïntegreerd in het curriculum. De belangrijkste vertaalde boeken:

- De Elementen van Euclides (meetkunde)- Almagest van Ptolemaeus - Algebra van al-Khwarizmi - Optiek van Ibn al-Haytham- Canon der Medicijnen van Avicenna

Met Aristoteles’ werken liep het niet allemaal even vlot. Voor veel wetenschappelijke denkers waren zijn ideeën (meer klemtoon op observatie en logisch denken) veel interessanter dan die van Plato en de Christelijke theologie die daarop gebouwd was. Dit leidde tot wat problemen bij de universiteit van Parijs, waar de leer van Aristoteles verboden was door de bisschop in 1210. Toch waren de werken algemeen beschikbaar in de praktijk, en in 1255 volgde Parijs de andere universiteiten en zette Aristoteles in het middelpunt van haar onderwijs in filosofie.

1 van de problemen met Aristoteles en de Kerk was dat Aristoteles beweerde dat de Aarde eeuwig was en dat er geen begin of einde was, dit zette de plaats van God in twijfel omdat de Kerk wel gelooft in een begin (Genesis) en einde (the Last Judgement) van het leven.

Renaissance Langzaamaan begon de renaissance (=een culturele beweging van de veertiende tot de zeventiende eeuw, op basis van een herontdekking en navolging van de klassieke Griekse en

9

Romeinse beschavingen). Het begon in Italië en is het meest zichtbaar in de architectuur en de schilderkunst (ontdekken van perspectief), en bracht grote artiesten met zich mee: Jan van Eyck, Leonardo da Vinci, Michelangelo en Raphael. Maar ook grote wetenschappers: Copernicus (Is de aarde het centrum van het universum?) , Vesalius (menselijke anatomie), Mercator (technieken voor wereldkaarten).

Invloed van het protestantisme Er ontstond een reformatie onder leiding van Martin Luther (1516), dit zorgde ervoor dat Scandinavië, Duitsland, Nederland, Zwitserland en de UK niet meer onder de macht van de Rooms-Katholieke Kerk waren. Er was een afgunst ontstaan tov de Rooms-Katholieke Kerk door hun corrupte gedrag (vb: aflaten). In Vlaanderen was de reformatie mislukt, we zijn verloren tegen Spanje.

De gereformeerde kerken benadrukten veel meer het belang van kunnen lezen, kritisch denken en hard werken. Ze geloofden dat werelds succes een getuigenis is van een goede relatie tot God i.p.v. alleen maar bidden en boetedoening (~RKK). Protestantisme = goede relatie met God als je huidig leven goed isKatholicisme = leven na de dood is belangrijker

We zagen ook dat de Protestantse landen het economisch veel beter deden dan de Katholieke landen. De verklaring van Max Weber hieraan is dat de katholieke scholen focussen op humanisme (Latijn, Grieks, talen en wiskunde) terwijl de protestantse scholen focussen op wetenschap, techniek en handel.

Boekdrukkunst Boeken werden een lange tijd overgeschreven, vaak door mensen die niet eens wisten over wat het ging, hierdoor stonden er vaak fouten in. Ook moesten mensen verre reizen maken om de boeken te kunnen overschrijven. Eerst was er blokdruk, deze manier was uitgevonden in China en liet een massaproductie toe van een klein aantal pagina’s. Daarna was het Gutenberg die de techniek ontwierp van individuele losse letters. Deze techniek liet snelle en goedkope reproductie van teksten toe, wat ervoor zorgde dat de informatie snel en in meerdere talen kon doorgegeven worden. Maar natuurlijk was er ook papier nodig, dit werd door de Arabieren en de Chinezen tegelijkertijd uitgevonden. Gevolgen van deze 2 ontdekkingen:

- Veel meer kopieën- Geen fouten meer- Geleerden hoefden geen tijd meer te besteden aan het behouden (kopiëren) van de

bestaande kennis vroeger: vanbuiten leren omdat ze bang waren kennis te verliezen, nu: ruimte om nieuwe kennis te verwerven

- Iedereen werkte met dezelfde versie van het boekKolonisatieTen slotte, begonnen de Europese grootmachten aan hun exploratie en kolonisatie van de wereld, te beginnen met de bezetting van de kusten in Afrika en Azië, en de ontdekking van

10

Amerika in 1492. Dit zou snel veranderen in een race tussen de verschillende naties om zoveel mogelijk van de pas ontdekte gebieden te veroveren, hierbij ook de vraag naar technische en wetenschappelijke uitvindingen die eventueel zouden helpen. De veroveringen brachten de Europese landen ook in contact met andere culturen. Dit leidde ook tot de eerste indicatie dat niet alle axioma’s van Aristoteles waar zijn gebied rond de evenaar is niet bewoonbaar want het is daar te heet. De vraag rees dan of Aristoteles eventueel ook verkeerd was op andere aspecten.

Grenzen van de geschiedschrijving De geschiedschrijving wordt altijd beïnvloed door de omstandigheden van de schrijver (cultuur, hedendaagse kennis en opvattingen). Daarom moeten we de kennis altijd in zijn context bekijken. Veel voorkomende vertekeningen:

- Te veel geconcentreerd op 1 persoon ipv groepsgebeuren (er staat vaak maar 1 iemand voor een bepaalde gedachtegang bekend)

- Matteüseffect = de tendens om welgekende schrijvers meer credit toe te kennen dan ze maar verdienen, verhoogd de waargenomen impact van deze wetenschappers

- Hindsight Bias = door de kennis die we nu (achteraf) weten bekijken we het anders- Etnocentrisme = uit het eigen perspectief bekijken, onze eigen cultuur en

ontdekkingen in eigen gebieden als belangrijker noteren in geschiedenisboeken

Dit kan leiden tot een vereenvoudiging of vertekening van de geschiedenis. Zoals het voorbeeld van Mendel, door een bias wordt het verhaal helemaal anders verteld en bevat het zelfs fouten.

11

Hoofdstuk 2: De wetenschappelijke revolutie (1600-1700)Revolutie Er is een nieuwe manier van kennis verzamelen tot bloei gekomen in de 17de eeuw, die in geen enkele andere cultuur tot stand gekomen is. Dit noemt men de wetenschappelijke revolutie. Al is het wel belangrijk om ons te vraag te stellen of het werkelijk een revolutie was of gewoon een onvermijdelijk volgende stap van kennis verwerven. We kunnen de revolutie ook zien als een gedeeltelijk gevolg van problemen met de kalender.

Kalenderproblemen Er was een verhoogde interesse in de astronomie omdat het duidelijk werd dat de Juliaanse kalender niet meer klopte met de realiteit. De Juliaanse kalender was opgebouwd uit 365 dagen per jaar en om de 4 jaar een schrikkeljaar. Dit liep 11min verkeerd met wat er in realiteit gebeurd waardoor er elke 134 jaar een dag miste. Rond 1500 was de kalender dan al zo’n 11 dagen uit balans (hierdoor leek het alsof de seizoenen vroeger kwamen). Als gevolg deed men inspanningen om te begrijpen wat er aan de hand was, dit veronderstelde theorieën over de bewegingen van de aarde en de zon. In de 15de en 16de eeuw werden nieuwe vertalingen gemaakt van Ptolemaeus (Almagest) en de Griekse en Arabische commentaar hierop.

Geocentrisch model in het Oude GriekenlandHet model van het universum in het oude Griekenland was dat van Aristoteles + de uitwerken van anderen zoals Ptolemaeus. In dit model was de aarde het midden van het universum, met daarrond 7 dwalende sterren (Maan, Mercurius, Venus, Zon, Mars, Jupiter en Saturnus). Met daarrond dan de vaste sterren die in perfecte harmonie draaiden. Dit model noemt een geocentrisch model omdat de Aarde als het midden gezien werd.

Argumenten voor het geocentrisch modelAarde in het centrum anders zouden sterren groter en kleiner worden afhankelijk van waar de aarde zich bevindt. Aarde staat ver van de sterren anders zou de constellatie veranderen in functie van waar je je op de aarde bevindtAarde staat stil en draait niet rond anders zouden we niet op de grond kunnen blijven staan

Problemen met het geocentrisch model Sommige dwalende sterren bewegen niet in een rechtlijnig patroon aan de hemel, maar verschuiven ze naar het Oosten in opeenvolgende nachten. En ook niet aan een constante snelheid, zelfs soms met een terugkerende beweging. dit betekent allemaal dat de dwalende sterren niet cirkelvormig zijn (probleem want cirkel = goddelijk).

Maar Ptolemaeus vond een oplossing voor de problemen die met Aristoteles’ theorie gepaard ging. Hij noemde het epicycli. Epicycli zijn kleine cycli gemaakt door de dwalende sterren in aanvulling op hun hoofdbaan rond de aarde.

12

Copernicus Copernicus was een Pools geleerde die zich interesseerde voor het kalenderprobleem. Tijdens zijn onderzoek vond hij alternatieve theorieën die stelden dat de Aarde rond de Zon draait, ipv omgekeerd + dat de aarde ook rond zijn eigen as draaide. Hij kreeg interesse in deze modellen en zag ze als een valide alternatief. Dit model noemen we een heliocentrisch model met in het midden de Zon, daarna Mercurius, Venus, de Aarde (omringd door de maan), gevold door Mars, Jupiter, Saturnus met daarrond de sfeer met vaste sterren. Hierbij volgde dan ook dat een baan rond de Zon 1 jaar duurt ipv de dagelijkse cirkel van de Zon rond de Aarde. En dat dag en nacht te verklaren was door de cirkel rond zijn eigen as. Later voegde hij hier nog epicycli aantoe om de beweging van de dwalende sterren te beschrijven.

Het is opmerkelijk dat Copernicus pas na zijn dood zijn tekst publiceerde. Er zijn hier 2 mogelijke verklaringen voor:

- Bang voor de negatieve reactie van de Kerk- Kon bepaalde statements nog niet precies verklaren, zocht meer bewijs

Problemen met het heliocentrisch model- Model was niet veel simpeler dan het geocentrisch model - Als de aarde rond zijn eigen as draait hoe komt het dan dat een steen recht naar

beneden valt? En niet een paar meter verder?- Waarom worden we niet van een draaiende aarde gezwierd? - Waarom verandert de grootte van de sterren niet in functie van de plaats van de

aarde? - Waarom draait de maan rond de aarde en niet rond de zon zoals de andere

dwalende sterren?

KeplerVanwege de vele problemen met de Copernicus model, had het niet veel invloed, en was het Ptolemaeus’ model dat werd gebruikt voor het berekenen van de Gregoriaanse kalender. Het model van Copernicus werd enkel onderwezen als een voorbeeld van een defect model. De eerste persoon die het model serieus nam, was de Duitse astronoom Johannes Kepler.Hij gebruikte ipv de cirkelbeweging met epicycli, een elliptische beweging. En ontwikkelde 3 wetten voor de beweging van planeten. Maar Kepler’s ideeën werden voor eeuwen genegeerd, ook door Descartes en Galilei

Galilei Het boek van Copernicus heeft 60 jaar onopgemerkt bestaan bij de astronomen. Maar de Italiaanse geleerde Galilei was ook een ambachtsman en na het horen van een telescoop bouwde hij er zelf 1 na. Na een kijk in de telescoop, schreef hij zijn bevindingen op:

- Er waren veel meer sterren te zien door een telescoop niet alles wat er was, was zichtbaar met het blote oog (1eeuw later: microscoop veel te zien in water)

- Het oppervlak van de maan is niet plat zoals Aristoteles beweerd had- Jupiter heeft ook manen (4) er zijn er meer maar hij kon er maar 4 waarnemen

13

- De grootte van Mars en Venus veranderen inderdaad, plus Venus heeft standen zoals de maan hierdoor wisten ze dat de aarde niet stil stond wees op het heliocentrisch model

Problemen met de Katholieke KerkNadat iemand een klacht had ingediend (1615) werd Galilei gewaarschuwd om niet meer over het model van Copernicus te publiceren. Ook werd boek van Copernicus op de Index van de Verboden Boeken geplaatst. Galilei gehoorzaamde de waarschuwing tot 1632, waarna hij een boek uitbracht waarin er in dialoogvorm wordt gediscussieerd over het heliocentrisch model. Dit werk werd gepubliceerd in Nederland (hier wel toegestaan door protestantisme). Maar de Katholieke Kerk aanvaarde dit niet en Galilei werd naar Rome gedagvaard, waar hij de rest van zijn leven onder huisarrest geplaatst werd.

Waarom reageerde de KK zo sterk? - Gezag en traditie werd in twijfel getrokken- Paus wou niet gezien worden als zwak (Reformatie + oorlogen in Italië want Italië was

toen nog verdeeld in stadstaten)- Galilei lachte de KK uit in zijn boek door de persoon die het geocentrisch model

verdedigde Simplicus (simpele, mentaalachterlijke) te noemen. - Maar :

o Hij doorging geen folteringeno Kreeg blijvende steun van sommige kardinaleno Hij is niet het enige voorbeeld van rivaliteit tussen kerk en wetenschap

- Door protestanten gebruikt in de strijd tegen RKK

Maar onafhankelijk van de visie van de kerk werd het heliocentrisch model snel opgenomen in de dominante astronomie, dit vooral omdat het bewijs zo overtuigend was en kon bevestigd worden door anderen.

Mechanisatie van de wereldRené Descartes was een Franse geleerde en filosoof die in Nederland woonde. Ondanks dat hij dus in een protestants gebied leefde en niet echt bang moest zijn van een reactie van de kerk zocht hij toch naar een nieuwe filosofie die de RKK zou verzoenen met de natuurfilosofie. Descartes was een grote voorstander van dualisme (scheiding geest en lichaam). Hij beweerde dat de geest niet kon bestudeerd worden door de natuurwetenschappen, maar viel onder de verantwoordelijkheid van filosofie en religie (in lijn met Plato). De ziel had aangeboren kennis die kon teruggevonden worden door logisch redeneren.

Maar Descartes kwam met een nieuw idee (eventueel door de ontwikkeling van mechanische klokken): het lichaam (evenals het universum) is een machine, door God gemaakt, om onafhankelijk te werken en dit kan door mensen worden bestudeerd. Dit was helemaal anders dan Aristoteles verkondigde. Want volgend hem had alles een doel in het

14

leven final cause. Ook gaf Aristoteles veel aandacht aan het animisme, terwijl Descartes alle doelen, emoties en intelligentie in de natuur verwierp. Maar er was wel een probleem: hoe kan de ziel het lichaam beïnvloeden? Hoe is dit mogelijk als ze onafhankelijk zijn van elkaar? Antwoord: de pijnappelklier is de connectie tussen lichaam en ziel.

De eerste wetten van de fysicaWat doet de aarde rond de zon draaien? Aristoteles stelde al eerder dat enkel bewegingen naar omhoog en naar omlaag vanzelf kunnen gaan, bewegingen naar oost of west hebben een kracht nodig. Hierbij werd dan gedacht aan engelen die die aarde rond de zon doen draaien, maar we kunnen de engelen niet zien?

Het was de Britse geleerde Isaac Newton die een antwoord vond op dit probleem. Newton baseerde zich op Galilei, die de baan van een kanonbal beschreef. Het viel Galilei op dat de baan van een kanonbal een parabool vormde, en de kromming was afhankelijk van de kracht waarmee de kanonbal was afgeschoten. Newton’s inzicht was dat als je een kanon op een berg plaatst en de bal afvuurde met genoeg kracht, dat de bal dan niet snel genoeg zou vallen om de Aarde te raken maar dat die kanonbal rond de aarde zou circuleren. Als je dan daarbij de luchtweerstand zou wegnemen zou die bal eeuwig en continu voortbewegen. Dit zou een verklaring kunnen zijn waarom de maan rond de aarde beweegt.

Maar waarom was de kanonbal aangetrokken tot de aarde? Waarom beweegt de kanonbal niet rechtlijnig? Hierbij kwam Newton tot het inzicht dat alle objecten aangetrokken waren tot elkaar, maar door het grote verschil in massa was de trekkracht (zwaartekracht) van de aarde groter dan die van de kanonbal.

Principia mathematica Newton publiceerde zijn boek in 1687. Hierin beschreef hij dat je naast de kracht ook een aantrekkingskracht van de aarde nodig, deze kracht is afhankelijke van de massa. De zwaartekracht samen met 3 wiskundige formules (wetten) kon alle bewegingen in het universum beschrijven. Hiermee beschreef hij hoe God zijn machine heeft gemaakt. Iedereen werd omver geblazen na de publicatie van dit boek. Lange tijd was het het ideaal van de wetenschap om het universum te formuleren in wiskunde wetten, en hier was het dan!

Waarom Europa 17de eeuw? Taleb, een Amerikaans econoom, zei dat het gewoon een toevalligheid is waarom de wetenschappelijke revolutie in de 17de eeuw in Europa plaatsvond. Hij zegt dat veel processen toevalsprocessen zijn en dat we niet moeten proberen deze te verklaren of voorspellen. Vaak zien we iets als onmogelijks omdat we het nog nooit eerder gekend hebben, zoals het fenomeen met de zwarte zwaan. Wanneer je enkel witte zwanen gezien hebt in je leven, kan je stellen dat een zwarte zwaan niet bestaat. Het is wanneer je dan eens een zwarte zwaan ziet dat je ogen geopend worden.

15

Maar toch zijn er wel enkele factoren die de mogelijkheid tot de wetenschappelijke revolutie geschapen hebben:

- Bevolkingsgroei + groei steden- Ontstaan van handelaar als bevolkingslaag tussen de handwerkers en de intellectuele

elite. Vroeger was er een grote scheiding tussen mechanica (slaven) en geleerden (elite)

- Zwakke religie en wereldlijke autoriteiten (de crisis met de Kerk begon na het jaar 1000 = mensen dachten dat de wereld ging vergaan, omdat het dan 1000 jaar was na de dood van Christus, maar er gebeurde niks. Er werd gedacht dat in het jaar 1000 personen gingen beoordeeld worden op basis van hun relatie met God, maar aangezien dit jaar zomaar passeerde wisten ze hierna niet meer wat met hun leven te doen + de scheiding van kerk en staat)

- Betere instrumenten (klok, kompas, telescoop)- Bestaan van universiteiten = geleerden kwamen samen (plus mecenaat=

bescherming en financiële begunstiging van wetenschappen en kunsten)- Grootschalige verrijking vanuit Griekse en Arabische teksten

Maar er waren niet enkel bevorderende elementen voor het ontstaan van de wetenschappelijke evolutie, maar ook voor het overleven van de wetenschappelijke inzichten.

- Boeken vrij beschikbaar- Afwezigheid van rampen (en veroveringen)- Protestantisme zag wetenschap als een manier om te bekrachtigen- Oprichting van meer universiteiten en wetenschappelijke verenigingen

(onderzoeken, nadenken, ideeën delen)

Revolutie ?We moeten ons wel de vraag stellen of we echt mogen spreken van een revolutie, aangezien niet alle inzichten van de 17de eeuw nieuw waren. Veel van hun voorlopers hadden gewoon nog niet het kritische gewicht om door te breken. Sommigen beweren dat de wetenschappelijke revolutie even goed niet had kunnen plaatsvinden, anderen zeggen dat het op een andere tijd had kunnen plaatsvinden maar dat het hoe dan ook ooit had plaatsgevonden, zo zien ze dan de wetenschappelijke revolutie als een onvermijdelijke stap in de menselijke kennisopbouw.

Wat was de nieuwe wetenschappelijke methode? Wat was de wetenschappelijke methode nu precies en wat was er zoveel anders dan voordien? De wetenschappelijke methode op dit punt was vooral een voortdurende interactie tussen observatie en redeneren. Terwijl voordien enkel redeneren van belang was, en observatie minderwaardig is aan de aangeboren kennis (ziel). Volgens Aristoteles, die wel meer belang hechtte aan observatie dan Plato, gingen redeneren en observatie niet samen. Hij beschreef in zijn boek ‘Organum’ axioma’s met afgeleide kennis, het was een verzameling van teksten over logica. Niet observatie maar wiskunde was de ware kennis.

16

Bacon Francis Bacon is een Engelse rechter en homo universalis, die in 1620 het boek ‘Novum Organum’ publiceerde. Hierin beschreef hij wetenschap van die tijd. Hij begon met de statement dat niet alleen perceptie, maar ook niet alleen redeneren tot progressie leidt, beiden zijn nodig. Ook beweerde hij dat het zwakste punt van Aristoteles zijn axioma’s waren, hierin is duidelijk dat enkel redeneren heel wat beperkingen heeft. Ook zijn heel wat axioma’s niet juist, daarom moeten we ze verbeteren en veranderen. Maar volgens Bacon heeft perceptie ook beperkingen:

- Beïnvloed door de overtuigingen van de observator (confirmation bias)- Belang van afwijken die geobserveerd worden (volgens Aristoteles moest je de

afwijkingen negeren)- Als mens is het niet mogelijk om alles te zien

Daarom moet perceptie aangevuld worden met redeneren en begrijpen, want redeneren stuurt de perceptie en omgekeerd. Volgens Bacon moest de wetenschap zoals een bij zijn die honing gaat halen uit een bloem, en daarbij zaadjes uitstrooit van de bloem.

- Wederzijdse communicatie- Info zoeken en geven

Systematische observatie en experiment als link tussen perceptie en redeneren, observatie is niet zomaar kijken, je moet de kennis onttrekken. Hij had een volgorde opgesteld van verschillende typen experimenten:

- Experimenta fructifera : uitproberen van verschillende mogelijkheden zoals bij de bouw van een machine

- Experimenta lucifera : beslissen tussen verschillende theoretische interpretaties, cruciale experimenten

- Op basis van de bovenste 2 axioma’s vormen (hiërarchie van axioma’s om dichter bij de observatie te blijven)

1 van de eersten die baad hadden bij deze methode was de chemie.

Bacon benadrukte ook het belang van inductief redeneren naast deductief redeneren. Deductief redeneren: vorm van redeneren waarin je van een aantal onbetwistbare axioma’s begint, waaruit nieuwe, ware conclusies kunnen worden afgeleid, als de regels van de logica worden gevolgd. Inductief redeneren: vorm van redeneren waarin je begint van observaties en probeert op basis daarvan algemene conclusies te bereiken; in de wetenschap is nodig de waargenomen verschijnselen om te zetten in wetenschappelijke wetten, maar garandeert niet dat de conclusies waar zijn.

17

Bacon zei ook dat de kennis aan de natuur moet onttrokken worden, dat ze niet zomaar voor het rapen ligt.

- Aristoteles: observatie en redeneren zijn 2 losstaande manier om kennis te verzamelen

- Nieuw: beide moeten samenwerken om kennis te kunnen verzamelen- Experimental history: onderzoek en verfijning van de axioma’s op basis van

experimenten (in tegenstelling tot natural history op basis van observatie en redeneren alleen)

- Experimentum crucis : een experiment dat resoluut kon vaststellen of een bepaalde hypothese of theorie beter was dan zijn alternatieven (door Hook ingevoerd). Newton beweerde dat hij zo’n experiment had uitgevoerd door wit licht door een prisma te laten gaan een regenboog te verkrijgen en het omgekeerde ook uit te voeren.

Kritiek op Bacon: - Onderschat het belang van redeneren

o Vb als je kijkt naar de fysica wetten van Newton die voor een groot deel gebaseerd zijn op redeneren

o Hetzelfde voor de inzichten van Galilei over bewegende voorwerpen- Bacon zelf deed onderzoek op een andere manier dan hij zei dat het moest gedaan

worden

Er valt nog veel nieuwe kennis te ontdekkenWat ook nieuw was , is dat men besefte dat er nog veel kennis te ontdekken viel. Lange tijd dacht men echter dat alle kennis ooit bestond en dat die in de loop van de jaren verloren is gegaan. Daarom bestond filosofie lang uit het zoeken naar oude teksten en de interpretatie ervan te weten te komen. Nu dringen feiten en inzichten zich op die volledig nieuw zijn, men besefte dus dat er nog veel te ontdekken was dat er voordien niet was. Traditie en gezag werden vervangen door kritisch denken. Een vb was dat Aristoteles beweerde dat het gebied rond de evenaar onleefbaar (te heet) was, maar door de ontdekkingsreizen en door het heliocentrisch model (aarde rond de zon draaien) werd duidelijk dat dit wel gewoon kon, ook werd Amerika ontdekt.

Maatschappelijke veranderingen ten gevolge van wetenschapDe eerste 200 jaar (na Bacon) was er niet heel veel impact, maar wel een beetje. Zo hadden de landen die investeerden in wetenschap een militair voordeel. Amerika en Engeland won op deze manier aan kracht en macht. Hierna begon de industriële revolutie (voornamelijk door de uitvinding van de stoommachine). Hierdoor was er een leegloop van het platteland naar de steden. Positieve gevolgen van deze industriële revolutie:

- Minder hard werk en meer goederen meer vrije tijd om te denken (educatie)- Toenemende levensverwachting - Betere gezondheid (onder invloed van de betere levensomstandigheden, niet

bepaald door de geneeskunde)

18

- Meer mensen waren geletterd - Meer kennis over de wereld (kranten)

Er was ook een verandering in de sociale klassen. Nu konden enkelen van de lower class zich opwerken via een wetenschappelijke carrière. Wetenschap selecteerde eerder op basis van persoonlijke verdienste (intelligentie) ipv familie. Verworven status > afgeleide status. Selectie op basis van persoonlijke verdienste leidde ook tot snelle winsten, ipv lange termijnoverleving.

Wetenschappelijke vooruitgang leidde tot een verder differentiatie van beroepen. Ook moest men voor deze beroepen leren en bepaalde kennis en vaardigheden bezitten. Niemand kon alle kennis hebben, dus men verenigde zich in gilden, de kennis werd verdeeld. Er was ook een toenemend belang van receptenkennis. Men wist vaak wel hoe bepaalde machines oppervlakkig werkten maar niet wat de onderliggende mechanismen waren, dus hierin moest verandering gebracht worden.

Er waren voorstellen om de maatschappij anders te ordenen. Wetenschap moet helpen om de maatschappij beter te ordenen.

- Vervangen van de bestaande gewoontes en tradities door wetenschappelijk bewezen organisaties (bv. communisme)

- Wetenschappelijk overleg als ideaal om tot beslissingen te komen

Deze ideeën leidde tot de Verlichting. Hierin was de kerngedachte dat wetenschap de kern moest vormen van het menselijk denken. De Verlichting speelde ook een rol in de revoluties van de VS en Frankrijk.

Een van de elementen die intellectuelen aansprak was het feit dat de kennis verkregen door de wetenschappelijke methode objectief is, persoonlijke verlangens en interesses worden aan de kant gezet. Zo wordt de best mogelijke oplossing verkregen, vrij van politieke en morele waarden.

Positivisme Auguste Comte (19de eeuw) wordt gezien als de grondlegger van het positivisme. Het positivisme is een stroming die gelooft dat wetenschap de enige vorm van ware kennis is, en een basis moet vormen van de maatschappij. Comte beweerde dat er 3 stadia zijn in de geschiedenis van de kennis:

- Theocratisch (animisme= geesten, polytheïsme= goden, monotheïsme = 1 god)- Metafysisch (filosofische overtuigingen, denken over het universum, religieuze valt

weg)- Positivistisch (gebaseerd op wetenschappelijke inzichten)

Wetenschap moet de nieuwe religie worden (met een eigen kalender, zonder zondag).

Vele wetenschappers lachten Comte uit omdat hij niet aan echte wetenschap deed maar een religie voorstelde.

19

De groei van de wetenschap was een nieuwe machtsfactor in de maatschappij. Daarom verkondigde men een aantal claims, die niet waar waren om wetenschap een nog hoger statuut toe te kennen.

- Wetenschappelijke inzichten zijn altijd waar, want ze zijn gebaseerd op observatie en experimenten

- Wetenschappelijke theorieën zijn onfeilbaar, want ze zijn de samenvatting van de wetenschappelijke observaties

- Daarom moet wetenschap de enige motor zijn voor vooruitgang.

Tegenkrachten van het positivisme - Rooms Katholieke Kerk

o Wetenschap houdt mensen af van de ware kennis en kan gevaarlijk zijn o Katholieke scholen als bewaarder van de gevestigde orde (Jezuïeten=

religieuze groep)- Protestantse kerken

o Gebruikten aanvankelijk wetenschap als legitimatie o Stelden wetenschap ook voor als minder belangrijk dan theologische kenniso Wetenschap moet gekanaliseerd worden door een religieuze levenswijzeo Wetenschap dient om God’s werk beter te kunnen bewondereno Twisten in de 2de helft van de 19de eeuw over de leeftijd van de aarde

(kerk: 10 000 jaar oud, geologen: aarde is al veel ouder, evolutie zorgt voor clash tussen kerk en wetenschap)

Dit is vaak een moeilijke issue omdat veel wetenschappers in die tijd ook sterk gelovig waren.

- De humanisten o bestaande onderwijs was op basis van de klassieke Griekse en Latijnse

beschavingeno Primauteit van taal, filosofie (ethiek), wiskunde en kunsto Burke: bestaande maatschappijen zijn langzaam gegroeid en de bestaande

situatie is de best mogelijke. Rede en wetenschappelijke inzichten zijn te gevaarlijk om als criteria te gebruiken

Het romanticisme staat dicht bij het humanisme maar hoe anti-wetenschap ze nu eigenlijk waren is niet helemaal duidelijk. Sommige claims hierover zijn eerder mythen dan feiten.

De twee culturenDe Britse fysicus en schrijver sprak over 2 culturen. Met de wetenschappen aan de ene kant en het humanisme of de cultuurstudies aan de andere hand. Deze 2 strijden om de macht. Vb. Blandijn (Letteren en Wijsbegeerte klassiek, cultuur) vs. de rest van Ugent (… wetenschappen)

20

Wat met psychologie en pedagogische wetenschappen? Scheidingslijn tussen wetenschappen en humanisme. Hoofdstuk 3: Psychologie in de 18-19de eeuwWanneer sprak men van psychologie? De eerste vermelding van het woord psychologie was door een Kroatische dichter in het jaar 1500. Daarna werd de term ook gebruikt in een boek van een Duitse filosoof en geleerde in het jaar 1590. Het eerste boek in het Engels met de term psychologie in de titel werd gepubliceerd door een Britse dominee in 1703. Maar net zoals de voorgaande boeken heeft het niet veel impact gehad, het werd geschreven als “a discourse upon nothing”. In 1732 en 1734 werd de term ook gebruikt door Wolff. We rapporteren het gebruik van deze term om aan te tonen dat het woord psychologie ouder is dan de datum dat wordt gebruikt voor de geboorte van de psychologie (1879).

Individualisering in de maatschappijEen karakteristiek van de huidige Westerse samenleving is dat mensen hun zelfbeeld en zelfwaarde afleiden uit hun eigen kwaliteiten en prestaties ipv op basis van hun plaats in de familie en de groep. Dit was een grote verandering omdat het een lange tijd (tot aan de Middeleeuwen), vooral dat laatste was waar men belang aan hechtte. Er zijn meerdere factoren die bijgedragen hebben tot deze shift:

- Complexiteit van de samenleving (diversiteit in beroepen, complexiteit van sociale relaties, urbanisatie, industrialisering, handel de nood om zich te positioneren tov anderen)

- Controle door de staat (verzameld meer info over individu individu voelt zich belangrijker hecht meer interesse aan zichzelf)

- Christelijk geloof (nadruk individuele relatie van individu tot God)- Ontstaan van spiegels, boeken en correspondentie (het ontstaan van de novelle:

personages werden beschreven in de diepte met hun bijhorende gedachten en gevoelens + brieven waren niet enkel meer noodzakelijk, ook persoonlijke brieven focus op jezelf)

De individualisering van de maatschappij gaat nog steeds verder- Bv. woonplaats kiezen in functie van werk, ipv andersom- Grotere verantwoordelijkheid individu voor slagen en mislukken- Afnemend belang van geloof- Meer mogelijkheden voor individuele besteding van vrije tijd (tv, smartphone, pc,..

alleen sociaal zijn)- Welke rol heeft de creatie van het pensioen hierin gespeeld? Vroeger: mensen

probeerden hun kind afhankelijk te maken van hen, zodat ze meer kans hadden op zorg op oude leeftijd. Nu: niet meer nodig, want zorgcentra en pensioenen

Epistemologie De 17de eeuw was een heropleving van onafhankelijk denken, maar nu dacht men in de eerste plaats niet meer na over het universum maar over de mens: de aard van de kennis

21

(epistemologie) en de menselijke ziel (psychologie). Dit laatste kwam wel iets later, zo rond de 19de eeuw.

De traditionele opvatting van het begrip in de filosofie was gebaseerd op rationalisme: kennis komt van binnen, uit de ziel. Dit idee werd vervangen door het empirisme: kennis wordt verworven via de zintuigen.

Empirisme Er was een toenemend belang van observatie en inductief redeneren bij de natuurfilosofen, dat leidde ook tot een toenemend succes van de wetenschappen (vertaalde zich dan weer in betere wapens). Aristoteles sloot zoals we al eerder gezien hebben observatie niet uit maar het kon volgens hem niet leiden tot accurate theorieën.

John Locke was een filosoof en politicus, hij publiceerde in 1689 het boek “an essay concerning human understanding”. Dit was kort na Newton en werd gezien als het begin van het empirisme. Empirisme is de overtuiging dat er geen aangeboren kennis is om van te starten en dat alle kennis voortvloeit uit de zintuiglijke ervaringen en inductie. De mens begint bij de geboorte als een ‘tabula rasa’ waarop ervaringen hun sporen achterlaten en associaties maken met reeds aanwezige sporen. De tabula rasa was relatief want een pasgeborene kan het onderscheid al maken tussen licht en donker en het idee van taal is ook al aanwezig.

Verschillen tussen empirisme en rationalismeRationalisme EmpirismeHet bestaan van aangeboren kennis (nature)

Geen aangeboren kennis (tabula rasa)

Redeneren is de bron van kennis Perceptie is de bron van kennisDeductief redeneren Observatie, experimenten, inductief

redenerenLogica , wiskunde NatuurwetenschappenPlato, Descartes, Leibniz Natuurfilosofen, Locke, Berkeley, Hume

Filosofisch probleem met empirismeBerkeley stelde hem de vraag. Als alle informatie uit onze zintuigen komen, hoe weten we dan dat die het gevolg is van een onafhankelijke werkelijkheid? Is wat we waarnemen de werkelijkheid of een constructie zelf-gegeneerd door onze hersenen?Bv. we zien geen dieptezicht (onze retina is plat) maar we creëren het wel in onze hersenen via informatieverwerking. Dus hoewel, we geloven dat diepte een geloofwaardige reconstructie is van de werkelijkheid buiten ons, is dat geen garantie. Observatie is dus geen garantie voor een juist verstaan van de wereld, het kan leiden tot een illusie. Dus, aldus Berkeley hebben we God nodig om bij de realiteit te blijven. Berkeley’s positie werd bekend onder het idealisme, en staat recht tegenover het realisme.

22

Idealisme vs. realisme Idealisme = veronderstelling dat menselijke kennis een constructie is van de hersenen en niet noodzakelijk overeenstemt met een wereld buiten ons. De waarheid van de kennis hangt af van de coherentie met de rest van de kennis in de sociale groep.

Realisme = veronderstelling dat menselijke kennis de eigenschappen van een onafhankelijke buitenwereld probeert te doorgronden. De waarheid van de kennis is de mate van correspondentie tussen de kennis en de wereld buiten ons.

HumeBerkeley’s positie werd uitgebreid door de Schotse filosoof en atheïst David Hume. Hume heeft erop gewezen dat idealisme vraagtekens plaatst bij de wetenschappelijke inspanningen om oorzaken en gevolgen te ontaarden. Omdat oorzaken nooit rechtstreeks kunnen waargenomen worden, leiden wij ze af door het samen voorkomen van verschijnselen in tijd en ruimte (contiguïteit van de causaliteit). Gelijke dingen horen bij elkaar en dit geeft de illusie van diepere kennis voorbij zintuigen en geheugen. Maar er is dus een mogelijkheid dat deze oorzaken helemaal niet bestaan in de realiteit. Want de oorzaak-gevolg relatie kan ontstaan enkel en alleen uit ons brein (idealisme).

Wat hier beschreven staat is ook een heel hedendaags probleem. Mensen zetten correlationele relaties veel te snel om in oorzaak-gevolg relaties (illusoire correlaties)

Kant Immanuel Kant, een Duits filosoof, zocht naar een oplossing voor het idealismeprobleem. Kant was het akkoord met Berkeley en Hume dat we geen directe kennis kunnen hebben van de werkelijkheid (Ding-an-Sich). Maar hij stelde dat onze perceptie wel rijker is dan Berkeley en Hume doen uitschijnen.

- We denken na over onze perceptie en komen zo tot een dieper begrip- Door de continuïteit in onze perceptie kunnen we ze plaatsen in tijd en ruimte, en

kunnen we oorzaak-gevolg zien, plus substantie toekennen aan de voorwerpen- We handen op basis van onze perceptie- Perceptie plaatsen in tijd, ruimte en een oorzaak-gevolg relatie toekennen is

aangeboren- Een dergelijke perceptie kan niet ontstaan in een omgeving die deze continuïteit niet

heeft- De input uit de buitenwereld moet in overeenstemming zijn met de percepties- Dus moet er een soort continue buitenwereld zijn, zelfs al kunnen we die niet

rechtstreeks percipiëren - Recent idee: perceptie als software tussen computer en handelingen die wij

uitvoeren

23

SchotlandIn Schotland was er het gevoel dat Berkeley en Hume’s idealisme een stap te ver was gegaan. Het was tijd voor een terugkeer naar gezond verstand. De discussie tussen idealisme en realisme is een typische filosofische vraag die ons niet verder brengt maar ons juist verwijdert van de succesvolle wetenschappen. Dit doet ons denken Zeno’s paradox: de haas zal de schildpad nooit inhalen als de schildpad met voorsprong begonnen is, omdat altijd als de haas een stukje verder is, de schildpad alweer een eind verder is. Maar door gezond verstand weten wij dat dit helemaal niet klopt en dat de haas des schildpad met gemak kan inhalen. Reid (filosoof in Schotland) drong erop aan dat de filosofie terug moest gaan naar het standpunt van Aristoteles, dat perceptie gewoon een directe interactie is tussen persoon en realiteit (het is geen afzonderlijke vorm van kennis die juist of verkeerd kan zijn).

Psychologie Filosofen begonnen zich meer en meer te interesseren voor de menselijke ziel en psychologie werd het 4de onderdeel van de metafysica naast ontologie (studie van het universum), theologie (studie van de goden), wetenschap (studie van de axioma’s en de demonstraties die de theoretische kennis vormden).

Kant beschreef psychologie als een opsomming van alles wat gegeven wordt aan de mens door de zuivere rede.

WolffWolff was een Pools-Duitse filosoof en wiskundige en was 1 van de leidende figuren in de Duitse Verlichting. Wolff maakte een onderscheid tussen de rationele (theoretische) psychologie langs de ene kant, die gebaseerd was op axioma’s en op basis van die axioma’s kunnen demonstraties worden afgeleid via deductief redeneren. De axioma’s komen uit de fundamentele wetenschappen (fysica, metafysica). Deze rationele methode leidt tot ware conclusies over de menselijke ziel. Langs de andere kant was hij het eens met Bacon dat puur redeneren, zonder observatie, tot fouten kan leiden, daarom moest het redeneren aangevuld worden met observatie, dit was dan de empirische psychologie. Een voortdurende interactie tussen redeneren en observatie is noodzakelijk. Empirische psychologie is gebaseerd op observatie en experiment, en had een belangrijke rol voor de introspectie (= de observatie door de geest van zijn eigen activiteiten). Het uiteindelijk doel moet zijn om tot wiskundige wetten van de menselijke geest te komen, zoals de wetten van Newton over het universum = psychometria. De ideeën van Wolff werden opgenomen in Franse en Britse encyclopedieën

24

Kant Kant stelde hem de vraag. Wat is een echte wetenschap?

- Een echte wetenschap moet gebaseerd zijn op rationele kennis (axioma’s en demonstraties)

- Observaties op zich leiden enkel tot een opsomming van feiten zonder inzicht (cf. geschiedkunde)

- Om een echte wetenschap te zijn, moet de kennis uitgedrukt kunnen worden in wiskundige wetten

Hierbij stelde hij dat scheikunde geen echte wetenschap is, maar ook psychologie was volgend hem geen echte wetenschap (dit zijn zijn oordeel op Wolff, die zei dat psychologie wel een echte wetenschap was):

- Introspecties leiden niet tot wiskundige wetten (enkel tot een aspect van tijd, maar niet tot ruimte en substantie (zoals wel het geval is bij perceptie, dat we eerder zagen))

- Introspecties kunnen niet gemanipuleerd worden zoals echte voorwerpen- Introspectie verandert de geest die observeert (observatie en actie zijn niet

gescheiden)Daardoor is psychologie een geschiedkundige benadering van de natuur (een collectie van systematisch geordende empirische feiten, zonder diepgaander begrip)

Als gevolg van Kant’s status binnen de filosofie, was zijn evaluatie van de psychologie een ernstige tegenslag voor minste voor haar wetenschappelijke vorderingen. De beweging opgestart door Wolff werd in de kiem gesmoord. Psychologie was geen deel van de opkomende natuurwetenschappen.

Maar andere zeiden dat Kant’s ware positie tov psychologie verkeerd verstaan was. Kant wou misschien gewoon waarschuwen tegen pogingen om psychologie volledig met introspectie te identificeren. Hij wou de psychologie als een wetenschap waar er een duidelijke connectie is tussen stimulus en omgeving.

Comte Ook Auguste Comte ontkende het wetenschappelijk statuut van psychologie. Psychologie werd uitgesloten van de wetenschappen door het probleem met de introspectie (de geest kan zichzelf niet objectief observeren, kan niet redeneren over zijn eigen redeneren). Psychologie is enkel een onderdeel van de metafysica. Volgens Comte kon de menselijke geest alleen bestudeerd worden door de biologie (frenologie= de opinie dat mentale functies waren gelokaliseerd in de hersenen en dat de capaciteit van de functie overeen kwam met de grootte van dat hersendeel) en de sociologie (bestudeert de producten van de menselijke geest).

25

Comte stelde een hiërarchie op van de wetenschappen die op elkaar voortbouwen. 1. Wiskunde2. Astronomie3. Fysica4. Scheikunde5. Biologie6. Sociologie (studie van wat mensen maken en hoe ze zich organiseren)

Handboeken psychologie Psychologie werd een belangrijke cursus in de 2de helft van de 18de eeuw. Het werd gegeven aan studenten filosofie, religie en opvoedkunde.

Kant Kant schreef een boek over antropologie (=de studie van de mens, niet de studie van de geest= psychologie). Hierin kwamen de volgende onderwerpen aan bod:

- Het cognitieve vermogen (zelfbewustzijn, zelfobservatie, onbewuste processing, verschillen tussen perceptie en denken)

- Voelen van plezier en misnoegen- Het vermogen van verlangen- Hoe het innerlijke afleiden uit het uiterlijke? (fysiognomie= geloof dat de

personaliteit van een individu kan afgeleid worden van hun uiterlijke kenmerken, in het bijzonder door de vorm van hun hoofd en gezicht)

- Verschillen tussen volkeren

Herbert (Duitser)- Duidelijk onderscheid tussen empirische psychologie en rationele psychologie

(~Wolff)- Streven naar wiskundige wetten (ondanks Kant’s bewering dat psychologie nooit een

wetenschap kon worden beschreven in Newtoniaanse wetten)

Upham (US)- Intellectual/Metal philosophy (mentale processen) & Moral philosophy (ethiek en

gedrag) waren belangrijke vakken- Upham schreef het boek “Elements of intellectual philosophy” , dat later hernoemd

werd naar “Elements of mental philosophy”. Hier een paar topics in dit boek:o Psychologie is een wetenschapo Het verschilt van de vroegere voorwetenschappelijke studies (in RKK scholen)o Het is geen tijdsverlies

Bain (UK)

26

- De organisatie dat je in zijn 2 handboeken vond is min of meer de organisatie van alle hedendaagse inleidende handboeken psychologie

- Nieuw was de biologie die erin verwerkt werd (hoofdstuk 2: het zenuwstelsel)

Wetenschappelijke studies van psychologische functiesOmdat de natuurwetenschappen gebaseerd waren op observaties werd men geconfronteerd met de limieten van de observatie. Bv: hoe gedetailleerd kunnen mensen zien en hoe kan dit gecorrigeerd worden door lenzen?

Hook Hook was een Engelse wetenschapper die geïnteresseerd was in de bepaling van de minimale visuele hoek dat kon worden gediscrimineerd (belangrijk voor het gebruik van microscopen). Hook concludeerde dat mensen lijnen konden discrimineren tot 0.0035mm.

MayerHooke’s onderzoek werd gerepliceerd en uitgebreid door Mayer, hij gebruikte veel meer stimuli dan Hook gebruikte (niet enkel lijnen maar ook zwarte stippen, roosters en schaakborden). Zo kwam Mayer tot de conclusie dat niet enkel de stimuli belangrijk is maar dat ook detail dat men kan zien afhangt van de belichting (kaarsen op verschillen afstanden plaatsen). Hieruit volgde een wiskundige formule. Mayer was een tijdgenoot van Kant , en moest Kant geweten hebben over zijn onderzoek had dat zijn visie over psychologie wel kunnen veranderen.

WeberOok Weber was geïnteresseerd in de menselijke perceptie. Weber ontdekte de tweepuntsdrempels. Dit houdt in dat als mensen (geblinddoekt) met een passer geprikt worden, ze enkel 2 aparte plaatsen aanduiden als de passerbenen ver genoeg uit elkaar staan, zoniet dan denken ze dat 1 ellipsvormig object hun aanraakt. Deze gevoeligheid verschilde ook naargelang verschillende plekken op het lichaam.

Als volgt vond hij ook dat er een minimaal verschil nodig was om 2 gewichten te kunnen onderscheiden. Mensen waren beter in de zwaarste te kiezen als ze de gewichten mochten opheffen (en niet bewegensloos met de gewichten moesten blijven staan). Ook voelde een gewicht zwaarder in de linker dan in de rechterhand. Zijn laatste bevinding was ook dat zwaardere gewichten een groter verschil in gewicht moesten vertonen voordat het opgemerkt werd dan een licht gewicht.

Fechner- De Weber-fractie (laatste bevinding van Weber) wijst op een logaritmisch verband

tussen gewicht (stimulusintensiteit) en gevoel (sensatiegrootte)- Het is een wet zoals die van Newton- Geboorte van de psychofysica (relatie tussen fysieke stimuli en de daaropvolgende

sensatie)

27

Snelheid van informatietransmissie in het zenuwstelselVroeger dacht men dat dit oneindig snel verliep door geesten of elektriciteit. Maar door een voorval waarbij de leerling telkens de beweging van sterren 0.5sec later rapporteerde dan zijn meester, begon men zich vragen te stellen. Na wat meer onderzoek concludeerden ze dat de tijden tussen de astronomen verschilden, zo beseften ze dat informatieverwerking niet bij iedereen even snel verliep en dat dus ook de waarneming niet perfect was. Zelfs de tijden verschilden binnen eenzelfde astronoom.

Von Helmholtz begon met de meting van de snelheid in zenuwbanen. Hij gebruikte een kikker en kwam tot een conclusie van ongeveer 100km/uur. Wat niet extreem snel is, als wat ze vroeger dachten. Deze snelheid kon ook bij mensen vastgesteld worden

Donders gebruikte hierna een gelijkaardige techniek om de snelheid te meten waarmee mensen eenvoudige taken konden uitvoeren. Het onderzoek werd bekend onder de naam mentale chronometrie en gaat als volgt: Mentale chronometrie: meten van de snelheid van mentale handelingen (fysiologische tijd). Mentale chronometrie is een techniek waarbij men de psychologische processen in informatieverwerking probeert te achterhalen door te kijken naar de tijd die mensen nodig hebben om allerhande taken uit te voeren. 3 condities1 : stimulus ‘ki’ persoon moest zo snel mogelijk herhalen (197ms)2 : ka, ke, ki, ko, ku door elkaar volgorde herhalen (285ms)3: ka, ke, ki, ko, ku personen enkel stimulus ‘ki’ herhalen (243ms)

Discriminatie van een stimulus (3): 243ms-197ms = 46ms Keuze van het antwoord (2): 285ms – 197ms = 42ms

De techniek van dit experiment is fundamenteel geweest voor psychologisch onderzoek, en is het nog steeds.

EvolutietheorieOok de evolutietheorie door Charles Darwin had een groot effect op de groei van de psychologie als een onafhankelijke branche.

Achteraf gezien, was Darwin's theorie over de evolutie gebonden om ontdekt te worden in de 19de eeuw in de UK. Oorzaak: de tijdgeest zat goed.

- Linnaeus had al een classificatie gedaan van planten en dieren en kwam tot de conclusie dat het niet anders kon dan dat we afstammen van primaten.

- Er was ook de ontdekking van fossielbeenderen - De ouderdom van de aardlagen werden geschat (geologie)

28

- Planten werden geweekt in serres en bloemen werden gekruist (glas werd inkomstbelasting)

Charles Darwin had meerdere van die serres en hij was 5 jaar bezig geweest met het verzamelen en documenteren van ongekende dieren en planten tijdens een reis met het schip ‘the Beagle’ naar nieuwe gebieden. De kans bestond dat de kapitein van de boot depressief of eenzaam zou worden en daarom had hij Darwin meegevraagd.

Na de reis kweekte hij zelf planten in serres, hier werd duidelijk dat kruisbevruchting beter is dan zelfbevruchting. Het zorgde voor gezondere planten maar ook voor meer variantie, een nieuwe soort kon soms zo ook ontstaan. (link met trouwen binnen families kan gevaarlijk zijn, Darwin was zelf getrouwd met zijn nicht dus grote interesse). Darwin begreep niet hoe het kwam dat de nieuwe soort de oude soort kon domineren en eventueel vervangen tot hij een boek over ‘schaarse middelen’ (limited resources) waarvoor competitie is, las. Nu begreep Darwin dat de strijd voor bestaan in een wereld met schaarse middelen de reden was waarom sommige varianten een voordeel hadden en boven de varianten zonder dat voordeel uitgroeiden. Dit leidde tot de publicatie van “The origin of species” (natural selection, struggle for life) in 1859.

Probleem: hoe komt het dat nieuwe eigenschappen niet verdund worden? En uiteindelijk verdwijnen? Eigenschappen worden monogenetisch doorgegeven daardoor geen uitdunning. Voorbeeld van een witte man die strand op een eiland vol zwarten. Vele critici zeiden dat na verloop van tijd geen spoor meer zal zijn van die ene witte man, ondanks dat hij beter aangepast was aan de omgeving MAAR dit is niet hoe overerving tussen planten werkt, monogenetisch overerving zou in termen van dit voorbeeld betekenen dat de witte man en zijn zwarte vrouw 50% witten kinderen zouden maken en 50% zwarte kinderen. Wat ervoor ging zorgen dat het witte ras niet ging verdwijnen. Als het witte ras beter aangepast was aan de omgeving zullen de zwarte kinderen sneller sterven en dus het witte ras dominant worden.

Misverstanden van de evolutietheorieEr is geen richting in de genetische verandering (de verandering gebeurt niet omdat ze leidt tot een betere aanpassing, de verandering is toevallig, soms negatief en soms positief)

Organismen worden niet beter of sterker (bv: huisdieren zijn dikwijls tam en dom, maar breiden zich wel heel sterk uit honden zijn tammer en dommer dan wolven, ze hebben zich zo geëvolueerd vanaf dat de mens zijn hun territorium kwam, dit omdat de mens geen wilde honden wou, de mens wou een hulpeloos wezen dat niet zonder menselijke aanwezigheid kon leven, een dier dat constant affectie en afhankelijkheid vertoont). Hetzelfde zou gebeuren als er een aliëninvasie was en dat alle mensen werden meegenomen als huisdieren, de mensen die te agressief waren of te trots of te intelligent zouden vermoord worden zodat hun genen niet meer kunnen doorgegeven worden. Langs de

29

andere kant zouden zwakke mensen die afhankelijk zijn van hun baasje voor overleving gevoed worden en snel groeien in aantal. Dit is een bewijs dat natural selection niet perse verbetering is maar gewoon een aanpassing aan de omgeving. Invloed van de evolutietheorie op GaltonGalton zocht naar evidentie voor het argument dat eigenschappen via erfelijkheid werden doorgegeven. Hij probeerde dit bij konijnen door bloedtransfusie van een zwart konijn naar een wit konijn, maar dit was onsuccesvol. Zijn uiteindelijk doel was om de erfelijkheid van intelligentie te bewijzen. Dit was tegen de overtuiging dat de menselijke ziel goddelijk was, hij ontwikkelde ook meerdere proeven maar hij was niet erg succesvol in het aantonen van de erfelijkheid (verkeerde, vooral te eenvoudige taken). Dit onderzoek lag aan de basis van de berekening van de correlatiecoëfficiënt.

Bijdrage van de statistiek Probleem bij de psychologie was dat er een grote variatie zat in biologische eigenschappen, veroorzaakt door toeval. De fysica (exacte metingen) had dit probleem niet.

- 2 keer dezelfde meting door 1 persoon kan een groot verschil geven- Dit probleem kun je niet wegwerken door nauwkeuriger te meten zoals in de fysica

(het zijn stochastische processen (toevalsprocessen) ipv deterministische processen)- Maar je kan iets wel begrijpen door groepen met elkaar te vergelijken (distributies

van data, vergelijken van gemiddelden) individu kan niks voorspellen, grote groepen kunnen daarentegen heel goed voorspellen

Questelet - Belgisch wiskundige- Analyseerde misdaadstatistieken (bv: per land, per streek)- Stelde vast dat die jaar na jaar verbazingwekkend stabiel waren- Veel variabelen volgen een Gaussiaanse verdeling (“de gemiddelde mens”)- “While nothing is more uncertain that the duration of a single life,, nothing is more

certain than the average duration of a thousand lives” – Elizur Wright

Fisher- Statistiek doet ons ook begrijpen hoe we studies moeten opzetten zodat ze de juiste

antwoorden geven (bv. groepen vergelijken en ervoor zorgen dat de invloed van storende variabelen geen rol speelt)

- Rothamsted stationo Gewassen verbetereno Omstandigheden zijn elk jaar anders (droog, nat, hulp van machines,..) dus

veld opdelen in sectieso Verschillende variabelen manipuleren en de secties vergelijkeno Het resultaat vergelijken met de productie van de andere sectieso Zo een betere opzet van de landbouw genereren

Vergelijking met de geneeskunde

30

Ook is het eens interessant om te kijken hoe ver de geneeskunde stond wanneer psychologie was gelanceerd als onafhankelijke discipline. Zonder twijfel was er een beter begrip van de anatomie (bv. bloedsomloop)

Er was een opleiding tot arts (“dokter”) sinds 1200- Eerste 4 jaar algemene opleiding in de 7 liberale kunsten (grammatica, logica,

retoriek, wiskunde, astronomie, muziek en geometrie)- Daarna 3 jaar studie van theoretische geneeskunde (weinig praktische vaardigheden)- Vervulden na hun studies vooral een rol binnen de administratie (macht)- “echte” dokter (universitair geschoolden) hielden zich niet bezig met de mensen

Daarnaast waren ook praktijkmensen - Algemeen (chirurgijn), apotheker, vroedvrouw, geneesheren beroep ‘on the side’,

niet hoofdberoep- Trokken rond van dorp tot dorp- Opleiding verkregen door een meester of gezel- De ‘handwerkers’: zij deden het echte werk met de mensen

Conclusie: de doeltreffendheid was zeer klein (behalve placebo-effect). De slechte stoffen werden uit het lichaam gehaald op allerlei mensonwaardige manieren (aderlading, overgeven, diarree veroorzaken). Er waren dikwijls negatieve gevolgen door lood-en kwikpillen. Opium werd gebruikt als een pijnstiller. Het grootste effect van de behandeling was er wanneer een meelevende dokter de patiënt als persoon behandelde en er een goede band was met de arts ( hieruit is psychoanalyse gegroeid).

31

Hoofdstuk 4: de uitbouw van psychologie als een nieuwe academische disciplineDuitsland Psychologie werd gegeven als cursus als het 4de thema van de metafysica. Dit creëerde een markt voor handboeken over de psychologie. Rond diezelfde tijd begon men onderzoek te doen naar de beperkingen van de menselijke perceptie en het menselijk handelen. Maar psychologie werd nog niet gezien als een onafhankelijke discipline omdat er geen groep mensen zich psychologen noemden, en dat er ook geen plaats was waar psychologie geleerd kon worden (cursus psychologie kon door “iedereen” gegeven worden).

Zoals in vele landen werden de universiteiten lang gedomineerd door religie en humanisme, dit was ook het geval in Duitsland. Maar er waren veranderingen aan de gang, er was een opkomende macht van de wetenschappen, mede te danken aan de ideeën van de Verlichting. Ook de nederlaag van het Heilig Romeinse Rijk tegen de Fransen (Napoleon) leidde tot een hervorming van het onderwijs en de universiteiten. In de universiteiten die vroeger voornamelijk gericht waren op de opleiding van artsen, advocaten en geestelijken, werd wetenschappelijk onderzoek nu een onderdeel van een academische carrière met eigen financiering.

Een nieuw type universiteit werd ingevoerd met 2 doelen:- Wissenschaft (=beurs en wetenschappelijk onderzoek)- Bildung (=vormen tot een goed staatsburger)

De macht van de universiteiten werd in de handen gelegd van enkele professoren die academische vrijheid hadden (=kiezen wat ze gingen geven), zo konden ze hun interesse volgen. Ze hadden elk een aantal assistenten onder zich. De hoogleraren hadden zo meer geld en meer macht. Door deze vrijheid en wetenschappelijk onderzoek werden de Duitse universiteiten meer dynamisch. Tegen het einde van de 19de eeuw was Duitsland één van de voorlopers in de industriële revolutie en trok ze studenten van over de hele wereld aan.

Wundt Wilhelm Wundt was geboren in een intellectuele rijke familie. Hij werd een medicus en na zijn studies ging hij bij von Helmholtz (man die snelheid van informatieverwerking in de zenuwen mat) werken. Hier begon hij zichzelf te identificeren als wetenschappelijk psycholoog. Hij gaf dan ook een cursus psychologie met zijn eigen boek. Toen hij professor werd in Leipzig begon hij met een eigen labo “fysiologische psychologie”(1879). Hij gaf zijn psychologie deze naam omdat hij ervan overtuigd was dat fysiologie de basis zou moeten vormen voor psychologie en dat psychologie ook de experimentele aanpak moet gebruiken. Officieel werd het “the Institute for Experimental Psychology”, de start van dit labo wordt gezien als de geboorte van de psychologie.

Wundt gaf ook een cursus inleiding tot de fysiologische psychologie, deze cursus duurde 6 maanden en werd gevolg door veel buitenlanders. Dit zorgde ervoor dat Wundt’s laboratorium zoveel impact heeft gehad.

32

Wundt startte een eigen tijdschrift op waarin hij psychologisch onderzoek promootte (Philosophische Studien de vraag is waarom niet Psychologische Studien, maar dat bestond al, en dat was niet meer dan een boek over hypothesen).

Methodes van Wundt:- Experimentele methode: voortbouwend op de “juist waarneembare verschillen”

(Fechner), de mentale chronometrie (Donders) en geheugentaken + de beperkingen van perceptie

- Introspectie: “Experimentelle Selbstbeobachtung (=experimentele zelf-observatie)” ipv “Innere Wahrnehmung (=interne perceptie). Wundt zag introspectie niet als in een stoel zitten, in jezelf kijken en rapporteren wat je denkt of voelt maar eerder als zelf-observatie in een gecontroleerde setting, waar een stimulus meerder keren werd aangeboden en dat de participanten hun ervaringen ten opzichte van de stimulus moesten rapporteren. Hij zag deze zelf-observatie als een valide experimentele methode, maar interne waarneming niet.

- De historische methode: de gebruiken van volksgemeenschappen met elkaar vergelijken (sociale functies); menselijke ontwikkeling = evolutie binnen een gemeenschap. Net zoals de mens evolueert, evolueert de gemeenschap ook. Psychologie was vaak te hard gefocust op het individu.

Nalatenschap van Wundt:- Vader van de psychologie- Wetenschappelijke erfenis is minder

o Onderzocht heel veel dingen (bv. emoties en taal)o Geen grensverleggende theorie of ontdekking (zoals Newton of Darwin)o Moeilijke schrijfstijl (vaak onduidelijkheid en vragen)o Contradicties en verschuivingen doorheen de tijd

Amerika William James

- Gaf een cursus psychologie te Harvard - James gaf deze cursus omdat hij erin geïnteresseerd was en aangezien psychologie

nog geen onafhankelijke discipline was, kon dit vak door iedereen gegeven worden.- Schreef een boek “Principles of Psychology” = overzicht van wat er toen allemaal

geweten was en wat er gebeurde in de labo’s ( inleidende cursus)- James was een groot succes hij schreef duidelijk en dat sprak mensen aan- Zijn boek werd in de meeste Engelstalige universiteiten gebruikt om een cursus

psychologie te geven- Door zijn boek werd hij 1 van de meest invloedrijke personen in de vroege

geschiedenis van de psychologie - Hij geloofde in introspectie en minder in experimenten- Beïnvloedt door evolutietheorie (geest en overtuigingen geschapen door ‘survival of

the fittest’)

33

- Structuur van het bewustzijn is minder belangrijk dan de functies van het bewustzijn (functionalisme= stroming in de vroege Amerikaanse psychologie, die de praktische functies van de menselijke geest onderzoekt, geïnspireerd door de evolutietheorie)

- Ook dierenonderzoek is interessant (samen met Thorndike waren ze geïnteresseerd in kinderen en pedagogie maar omdat kindparticipanten niet even makkelijk waren om te onderzoeken deden ze beroep op kuikens en katten begin leerpsychologie)

- Op latere leeftijd werd hij meer filosoof dan psycholoog

Titchener- Een Engelsman die bij Wundt gestudeerd had- Had hiervoor aan Oxford gestudeerd - Introduceerde structuralisme: via introspectie de structuur van de menselijke geest

ontdekken (kernelementen van gedachten, gevoelens en percepties te vatten en hoe die zich met elkaar associëren)

- Structuralisme inspireerde niet veel psychologen (ookal was Tichener een succesvolle handboek schrijver). Er waren hiervoor 3 redenen:

o Introspectie geeft niet intuïtief toegang tot elementaire processen (gedachten zonder bewust spoor); hier was training voor nodig

o Leverde weinig praktisch nut op (structuralisme leverde geen bijdrage aan de maatschappij)

o Perceptie = meer dan een som van de elementaire gewaarwordingen (gestaltpsychologie= perceptie is meer dan de sensatie van stimuli, het vereist ook organisatie) idee uit Europa

De gestaltpsychologie beargumenteerde zijn standpunten door het feit dat we ook niet altijd zien wat er staat. Hierbij verwijzen ze naar visuele illusies.

Frankrijk Comte geloofde niet in psychologie als nieuwe wetenschap, volgens hem was psychologie 1 van de 4 takken van de metafysica. Dit had een grote invloed in Frankrijk.

Ribot Ribot stelde Comte’s opinie in twijfel. Hij toonde aan zijn collega’s via boeken hoe Frankrijk verschilde met de ontdekkingen in Duitsland en Groot-Brittannië. Hij overtuigde zijn lezers ervan dat je ook een goede positivist kon zijn zonder Comte in alles te volgen.

34

In de UK waren er meerdere geleerden die zichzelf positivisten noemden maar het niet eens waren met Comte op verschillende aspecten. In Ribot’s boek werden de standpunten van John Stuart Mill en Herbert Spencer besproken, die beiden betoogden dat psychologie een wetenschap is, en introspectie een respectabele wetenschappelijke methode. Hiervoor hadden ze meerdere argumenten:

- De geest kan meer dan 1 inhoud tegelijk aan (er werd door Comte gedacht dat als de geest naar zichzelf kijkt dat we dan niet kunnen nadenken, omdat we maar 1 iets tegelijk zouden aankunnen. Ribot zegt dat dit niet klopt omdat er genoeg evidentie is dat we aan 2 dingen tegelijkertijd kunnen denken)

- Introspectie kan op herinneringen gebaseerd zijn, dit laat mensen toe op de hoogte te zijn van hun gedachten

- Als introspectie geen valide informatie oplevert, wat zijn dan de menselijke functies? Hoe kan men dan mentale functies onderzoeken?

- Introspectie kan gecombineerd worden met experimenten (empirische observatie en verificatie)

Volgens Ribot, zou deze nieuwe psychologie psychologische verschijnselen subjectief, met behulp van bewustzijn, geheugen en redeneren bestuderen; en objectief door zich te baseren op de feiten, tekenen, adviezen en acties die hen uitdrukken. Hij deed zelf geen experimenteel onderzoek.

Dit zijn de gelijkenissen tussen de effecten van James en Ribot in hun landen:- Ze waren de eerste die de controle van de psychologie onttrokken aan de abstracte

filosofie door de studies van het mentaal functioneren aan te passen aan de methoden van de fysiologie

- Ze waren de eersten om de wetenschappelijke studie te kaderen binnen de nieuwe evolutionaire biologie

- Ze waren de eersten die les gaven over wetenschappelijke psychologie- Ze waren de eersten die een labo openden voor de instructie van studenten en om

anderen aan te moedigen om een onderzoekslabo te beginnen- Ze waren de eersten die een doctoraat verwierven in de nieuwe discipline- Ze waren de eersten die een handboek schreven met een positivistisch standpunt- Maar ze waren nooit zelf experimentalisten

Charcot Een andere grote input voor de ontwikkeling van de psychologie in Frankrijk kwam van een medisch onderzoek, gerelateerd aan de werking van het brein en de behandeling van mentale ziektes. Charcot was een neuroloog die verantwoordelijk was voor “Hôpital de la Salpêtrière”. Dit was een van de grootste centra in Europa voor de behandeling van zenuwziekten.

35

Charcot raakte heel erg geïnteresseerd in hypnose, om zo hysterie en epilepsie te begrijpen. Dit idee werd gelanceerd door Mesmer. Mesmer was ervan overtuigd dat de bewegingen van de zon, de maan, de planeten en de sterren het menselijk lichaam beïnvloeden. Dit noemde hij “dierlijk magnetisme”, net zoals de maan invloed heeft op de getijden van de zee. Mesmer dacht dan ook dat als we dit dierlijk magnetisme beïnvloeden dat dit een behandeling kon zijn voor allerlei soorten ziekten. Eerst liet hij mensen magneten vasthouden, daarna liet hij mensen objecten vasthouden die hij zelf magnetiseerde, en uiteindelijk kwam hij tot het onmiddellijk magnetiseren van de patiënt via een aanraking of via staren. Na een tijd concludeerde een commissie dat dierlijk magnetisme niet bestond en dat elk effect die ermee teweeg werd gebracht gewoon te wijten was aan de verbeelding van de patiënt. Mesmer werd geforceerd om Paris te verlaten maar hierbij verdween het mesmerisme niet. Er werd ontdekt dat het niet het dierlijk magnetisme is dat belangrijk is maar de trance waarin patiënten konden worden gebracht. Vooral deze trance trok de aandacht van veel geneeskundigen want men had nog geen anesthesie dus dit kon dan wel eens een oplossing zijn.

Charcot geraakte geïnteresseerd in hypnose omdat hij dacht dat het gerelateerd was aan hysterie, aangezien personen met hysterie dezelfde symptomen kunnen vertonen als personen met hysterie (bv. hysterische verlamming). Hij deed publieke demonstraties van hysterische patiënten onder hypnose (omkeren van een magneet). Hij zag ook gelijkenissen tussen hynose, hysterie en epilepsie. Ze vertoonden gelijkaardige stadia:

- Hypnose (lethargie= slaapstadium, cataplexie= verlies van spierfuncties, slaapwandelen)

- Epilepsie (aura= gevoel van het begin van de aanval, tonisch= verlies van zelfbewustzijn en controle van de spieren, clonisch= convulsies)

- Hysterie (epileptoïde= begin van de aanval, grote bewegingen, hallucinatorisch, delirisch= gedesoriënteerd gedragen verminderde aandacht) kon uitgelokt worden door een hysterogene zone van het lichaam aan te raken

Kritiek op Charcot:- Hynose is geen stoornis maar komt tot op zekere hoogte in alle mensen voor - Stadia die hij vooropstelde is niet altijd aanwezig- Hypnose is een toestand gelijkend op slaap teweeg gebracht door suggestie - Delboeuf: de patiënten voerden enkel uit wat hen gesuggereerd werd tijdens die

demonstraties (er waren duidelijk hoorbare instructies en een zichtbare magneet, hierdoor ontstonden vraagkarakteristieken = participant wil een goede indruk maken op de proefleider dus doet hij/zij wat van hem verwacht wordt)

Binet Hij was een kind uit een familie van dokters, waardoor hij zijn interesses kon volgen zonder financiële zorgen. In die tijd kon je enkel aan wetenschap doen als je veel geld had.

36

Binet begon zijn carrière bij Charcot, maar werd aan het twijfelen gebracht door de kritiek van Delboeuf en veranderde daarom van onderwerp. Hij werkte eerst aan een onderzoek over insecten, daarna deed hij vooral onderzoek naar het geheugen. Hij was ook een medewerker in het eerste labo aan de Sorbonne. Daarna startte hij het tijdschrift “L’année Psychologique” op.

Één van Binet’s interesses was de ontwikkeling van intelligentie in jonge kinderen. Door de invoering van de leerplicht werd de maatschappij geconfronteerd met een aantal vragen. Zo één van die vragen was welke kinderen gaan mee kunnen in het normaal onderwijs en welke niet? En wat te doen met deze groep kinderen? Dus begon Binet met de intelligentie te onderzoeken adhv eenvoudige proefjes (scherpte van het zicht, kracht van de handdruk, gehoor, snelheid van reageren, grootte van de schedel), zoals Galton had gedaan. Maar geen enkele van deze metingen maakte een duidelijk onderscheid tussen kinderen met hoge en lage intelligentie. Bij zijn volgende poging kreeg hij hulp van Simon, een student geneeskunde die intelligentie onderzocht in een gesticht waar de hoofdgeneesheer de intelligentie bepaalde op basis van een reeks eenvoudige vragen. Om een bepaalde consistentie op te bouwen zochten ze naar eenvoudige taakjes die een normaal kind van een bepaalde leeftijd zou moeten kunnen (bv. een gedichtje vanbuiten leren). Zo werden verschillende taakjes uitgeprobeerd en gevalideerd. In 1907 presenteerden Simon en Binet de eerste intelligentietest met normen voor kinderen die normaal ontwikkelen. Binet en Simon hadden expliciet taakjes genomen dat niet op school werden geleerd, zodat dit geen storende variabele kon zijn.

Binnen enkele jaren was deze intelligentietest gekend over de hele wereld. Het had ook een invloed op de ontwikkelingspsychologie van Piaget (theorie van cognitieve ontwikkeling van kinderen in verschillende stadia).

37

Freud en de psychoanalyseDe ontwikkeling van de psychoanalyse voor de behandeling van mentale stoornissen door Freud had ook een groot effect op psychologie. Lange tijd werden de mentaal zwakken verzorgd door hun familie en gezin. Deze verzorging was vaak wel goed maar kon ook erg verschillen van familie tot familie, sommige schaamden zich erg hard voor hun kind of uit angst voor ongelukken werden ze opgesloten. De buitenwereld was namelijk onverschillig en misprijzend naar deze personen. Als er geen familie meer over was dan sloten de mentaal gestoorden zich vaak aan bij rondreizende zwervers, die overleven door bedelen en kleine misdaad. Omdat vaak werd gedacht dat krankzinnigheid te wijten was aan de duivel werden ze vaak gezien als een bron van ongeluk. Deze mensen stierven meestal snel.

Naarmate de steden groeiden en sociale interacties complexer werden (16de eeuw), had men ook minder tolerantie voor afwijkingen. De afwijkenden die economisch niet bruikbaar waren werden gezien als een verstoring van de orde. ‘Lastige’ gevallen werden opgesloten in een asiel, waar ze behandeld werden als misdadigers die heropgevoed moesten worden, of als dieren die in kooien werden gestoken.

Onder invloed van de Verlichting (18de eeuw) groeide de overtuiging dat bewoners van deze asielen geen criminelen waren maar patiënten. Belangrijke namen in deze evolutie waren William Battle (Engeland) en Philippe Pinel (Frankrijk, bevrijdde de gekken van Bicêtre van hun kettingen na de Franse Revolutie). De asielen werden langzaam maar zeker gezien als gezondheidsinstellingen. Maar nu was er nog een probleem, hoe moeten we deze mensen gaan behandelen? Er waren 2 soorten behandelingen ontstaan in de nieuwe centra:

- Medische behandelingen (bloedzuigers, koude baden, …) er zit iets in die persoon dat we eruit moeten krijgen

- Moreel heropvoeden door autoriteitsfiguren met voorbeeldfunctie (dokter, priester, verplegers,..) opvoeden en verzorgen want die mensen weten gewoon niet hoe het moet (had meer succes dan optie 1)

De financiering van deze instellingen was vaak gebrekkig, zeker wanneer de familie niet kon bijdragen, wat zorgde voor verschrikkelijke levensomstandigheden voor de patiënten.

Door de hernieuwde aandacht voor de biologische oorzaak van sommige stoornissen (het vinden van een microbe dat syfilis veroorzaakte, syfilis was in die tijd een grote oorzaak van krankzinnigheid) kregen de medici een grotere rol. De groep die zich bezig hield met de mildere vormen van mentale verstoringen (nervositeit, hysterie en neurasthenie) noemden zichzelf neurologen. Ze waren vooral geïnteresseerd in de lichtere gevallen omdat die personen een goede kans hadden om terug normaal te functioneren na behandeling, de ergste gevallen lieten ze over aan de asielen. Er werden privépraktijken opgericht waar ze de mildere gevallen behandelden met hypnose en suggestie (Charcot).

38

Freud - Was een van de neurologen in Wenen- Hij werd beïnvloed door Brücke (psychodynamiek= een denkwijze die levende

organismen beschouwd als energiesystemen die beheerst worden door de beginselen van fysica en chemie), Charcot en Breuer (collega in psychoanalyse)

- Begon “psychologische behandelingen” gebaseerd op een gesprek (dit was de eerste keer in de geschiedenis dat dit voorkwam, daarvoor werden mensen met een mentale stoornis behandelt via de medische aanpak of via moreel heropvoeden Freud sprak men zijn patiënten als mensen en niet als kinderen)

- Hij werd ervan overtuigd dat hysteriesymptomen teruggingen op onbewuste en onderdrukte seksuele ervaringen of fantasieën uit de kindertijd. De hysteriesymptomen konden worden verlicht door het pijnlijke proces van het terugbrengen van de onbewuste ervaringen in het bewustzijn en hun te bevrijden van hun emotionele energie. Freud was niet de eerste om over onbewuste mentale processen te spreken maar niemand voor hem had deze processen zo’n emotionele kracht toegeschreven dat die het menselijk gedrag drijven. Freud vond zijn ontdekking dan ook even groot als de ontdekkingen van Copernicus en Darwin.

- Psychoanalyse (theorie en therapie) nam de psychiatrie over - Neurologen gingen zich beperken tot de anatomie en de fysiologie van de hersenen

Freud’s onderzoeksmethoden:- Medische gevalsstudies (= intensieve studie van individuen binnen hun eigen wereld,

het doel was om elke patiënt individueel te begrijpen en helpen)- Prioriteit van de theorie en de theoreticus (leidde tot een snelle versplintering

veel leerlingen gaan weg (Young) want alle andere ideeën buiten die van de theorie (bijna volledig opgebouwd via zijn eigen inzichten) zijn fout)

- Introspectie en interpretatie van de therapeut : de dingen die de patiënten zeggen zijn van weinig belang want de patiënt heeft zelf geen toegang tot zijn eigen onbewustzijn taak van therapeut om die te achterhalen (vb. via droomanalyse)

UKDe UK was een machtig imperium met interessante denkers met empiristen (epistemologie) en natuurwetenschappers (biologie). Maar het Verenigd Koninkrijk was niet in staat om te profiteren van de voorsprong, ze stonden achter wat betreft de evoluties in andere landen, dit had te maken met de organisatie van de universiteiten en met weerstand uit de gevestigde disciplines tegen de nieuwkomer. Hier enkele oorzaken van het immobilisme van de universiteiten:

- Monopolie van Oxford en Cambridge in Engeland = enigste universiteiten in Engeland- Sterk gedomineerd door de kerk en traditionele opvoeding- Wetenschappelijk onderzoek gebeurde buiten de universiteiten

o Rijke gentlemeno Verenigingen (societies) en kleine centra (mecenaat) o Auteurs van boeken en artikels

39

Cambridge - Mislukte poging om een psychologielabo te beginnen in 1887. Ze strikten Cattell en

hij ging komen lesgeven in Cambridge maar omdat de universiteit minder bereidwillig was dan hij had gehoopt vertrok hij naar Amerika

- Een tweede poging was in 1893 waar Cambridge Rivers kon laten komen maar de oprichting van het labo ging langzaam omdat langs de ene kant de senaat van de universiteit het project tot 1901 niet wou sponseren en langs de andere kant werd Rivers uitgenodigd om mee te gaan op trektocht (hypothese: hoe primitiever de stam, hoe beter de perceptie werd geen bewijs voor gevonden)

- Een derde poging was er in 1912 door Myers maar werd opnieuw verstoord, dit keer door WOI (Myers werd naar het Franse slagveld gebracht waar hij soldaten met ‘shell shock’ behandelde)

Oxford- Titchener kreeg een baan aan Oxford maar kreeg na 1 term al een aanbod door een

universiteit in de US en vertrok dus- Readership gesponserd door Wilde

o Was gecreëerd om mental philosophy te steunen (geen experimental)o McDougall werd tot dit readership benoemd en deed hier toch experimenten

maar vertrok na WOI ook- In 1935 kreeg de universiteit een schenking, die gebruikt moest worden om een

instituut voor experimentele psychologie op te richten, dit resulteerde in een bescheiden laboratorium en een klein leerprogramma dat leidde tot een diploma

Bij zowel Oxford en Cambridge moest je je loyaliteit aan de kerk tonen anders kreeg je geen diploma.

University College London (UCL)- Opgericht om een universitaire opleiding te geven aan Katholieken, Joden, afvalligen

en vrouwen - Sterkere interesse in de opkomende natuurwetenschappen en de empiristische

studie van de menselijke ziel- Leerstoel voor logica en de filosofie van de geest werd opgericht- Sully

o Zetelde in de leerstoelo Eerste labo voor psychologie in de UKo Grondlegger van de British Psychological Society

- Aanwezigheid van Galtono Onderzocht individuele verschillen en de erfelijkheid van karaktertrekkeno Ontwikkelde samen met Pearson statistiek voor biologie Pearson correlatieo Het correlatieonderzoek werd verder versterkt door Spearman

40

Schotland - Had 3 universiteiten- Jacobs (werkte samen met Galton): ontdekking van de korte-termijn geheugen taak - Beïnvloedde Binet (taak van Jacobs werd in zijn intelligentie test opgenomen)

Gent Jules-Jean Van Biervliet

- Studeerde in Leuven- Aanstelling in 1890 aan de Faculteit Wijsbegeerte & Letteren - Studiebezoek aan Wundt in 1891- Directeur-diensthoofd ‘Seminarie en laboratorium voor experimentele, differentiële

en genetische psychologie’(1891-1914, 1920-1930) alles was toen nog in het Frans - Was ook verschillende keren decaan van de faculteit

1927: Hoger Instituut voor Opvoedkunde in de faculteit Wijsbegeerte & Letteren 1947: Hoger Instituut voor Opvoedkundige Wetenschappen in de faculteit Wijsbegeerte

& Letteren 1964: Instituut voor Psychologische en Pedagogische Wetenschappen in de faculteit

Wijsbegeerte & Letteren 1969: Faculteit voor Psychologie en Pedagogische Wetenschappen

Wat over de 5 scholen? Vaak zien we een traditionele visie op de geschiedenis van de psychologie in inleidende boeken

- Structuralisme (Wundt, Titchener)- Functionalisme (James US)- Behaviorisme (Watson, Skinner US)- Gestaltpsychologie (Europa)- Psychoanalyse (Freud)

Maar de zo genoemde strijd tussen deze scholen is er niet. Als we kijken naar artikels en lezingen gaat het meestal om een bepaald onderwerp waar via verschillende invalshoeken (verschillende onderzoeksmethoden) wordt naar gekeken. Ook waren er veel meer visies en onderzoek dan wat past binnen de 5 scholen

Hoe komt het dan dat we het zo voor ogen hebben? - Het is een traditie om in de filosofie over scholen te spreken- In de “Principles of Psychology” door James geschreven vinden we tientallen scholen- Het aantal scholen werden stelselmatig minder - Structuralisme kreeg meer belang dan het eigenlijk verdient

o Titchener verkondigde in Amerika dat als het ware Wundt’s erfgenaam was + leerling Boring

o Te veel gefocust op experimentele psychologieo Vindt je weinig va terug als je naar de literatuur zelf kijkt

41

Hierbij hebben we ook nog de invloed van Boring. Titchener’s leerling Boring was een van de belangrijkste geschiedenisschrijver van die tijd, maar hij hechtte teveel belang aan het structuralisme. Hij beschreef de geschiedenis van de psychologie als een Hegeliaanse benadering met een these, antithese en synthese.

- These: psychologie begon met onderzoek van de ziel via de onbetrouwbare methode introspectie (structuralisme, gestaltpsychologie, functionalisme)

- Antithese: in een reactie op de introspectie ontstond er het behaviorisme die psychologie definieert als de studie van het gedrag, gebaseerd op objectieve experimenten

- Synthese: door de beperkingen van het behaviorisme ontstond de cognitieve revolutie, die de psychologie weer zag als de studie van de ziel maar nu met het voordeel dat ze de objectieve experimentele methode gebruikten.

Zo kon Boring zichzelf positioneren als de grote bemiddelaar (hij maakte hiervoor eerst de strijd tussen de scholen groter).

Ook nu is er nog aantrekkingskracht van de Hegeliaanse benadering:- Structuralisme + functionalisme : bestudeerden juiste onderwerpen maar met de

verkeerde methode- Behaviorisme: bestudeerde verkeerde onderwerp met juiste methode- Cognitieve psychologie: bestudeert de juiste onderwerpen met de juiste methode

We kunnen dus stellen dat de onderverdeling van de vroege psychologie in 5 scholen meer een projectie is van 20ste eeuw-schrijvers dan wat er in werkelijkheid gebeurd is. Wat wel blijft is dat psychoanalyse anders is dan de 4 andere “scholen” cf. de 2 culturen (geesteswetenschappen vs. natuurwetenschappen)

42

Hoofdstuk 7: mind-brain, vrije wil en bewustzijn Ons zelfMensen hebben de overtuiging dat ze een consistent individu zijn met persoonlijke ervaringen, gevoelens en overtuigingen, die op een coherente en doelmatige manier omgaat met de omgeving. We hebben een zelf en door ons zelf kunnen we nadenken over ons functioneren en wat ons overkomt. Ons zelf is de essentie van ons bestaan. Maar waar komt dit gevoel van een zelf vandaan? Hoe kan hersenactiviteit aanleiding geven tot een gevoel van zelf? Dit is een van de grootste conceptuele in psychologie en wordt het ‘mind-brain problem’ genoemd. Er werden hiervoor 3 theorieën voorgesteld:

- De geest is onafhankelijk van de hersenen (dualisme)- De geest volgt automatisch uit de werking van de hersenen (materialisme)- De geest is informatiewerking die door de hersenen uitgevoerd wordt

(functionalisme)

DualismeDualisme is de overtuiging dat de ziel (geest, zelf) uit een andere instantie komt dan de wereld en het lichaam tijdelijk bewoont. Dit idee werd verkondigd door:

- Plato- Het Christendom- Descartes (Cartesiaans dualisme)

o 1ste grote denkero De ziel is waarmee we denken maar heeft geen uitgebreidheid in de ruimte (is

immaterieel de geest neemt geen ruimte in beslag (je kan het niet zien, bestaat niet) maar er is wel een denkend deel van de mens ‘RES COGITANS’)

o Lichaam is een gesofisticeerde machine die niet kan denken

Dualisme is ook de meest intuïtieve overtuiging. Niemand denkt ‘ik ben niet meer dan de werking van mijn hersenen’. De geest komt wel voort uit de hersenen, maar zijn de hersenen niet. Dit idee was ook aanwezig bij de eerste psychologen , maar het werd meer en meer in vraag gesteld binnen de natuurwetenschappen. Het idee bleef lang bestaan omdat het overeen komt met de intuïtie maar deze visie legitimeerde ook het onderscheid tussen psycholoog en arts.

Het dualisme heeft de intuïtieve neiging om de bewuste geest in het centrum van het menselijk functioneren te plaatsen, gevoelsmatig is dit het belangrijkste deel (geest is prioriteit). De bewuste geest controleert onze acties waardoor er continuïteit ontstaat in ons handelen en ons zijn, we kunnen hierdoor doelgericht werken. De bewust geest bevat ook persoonlijke ervaringen die we niet volledig aan anderen kunnen vertellen (“ik kan het je niet in woorden uitleggen” wij hebben enkel volledige toegang tot onze eigen geest)Het zelf wordt daarom ook soms het bewustzijn genoemd. Het bewustzijn bevat alle mentale ervaringen waar we over kunnen nadenken en die we door introspectie kunnen bereiken.

43

Als het bewustzijn alles regelt dan kan ook niets gebeuren zonder dat het bewustzijn dit wil. Dit impliceert een idee van vrije wil:

- Individu beslist volledig over eigen handelen op basis van motivatie en eigen doelstellingen

- Keuze is het gevolg van overweging (rede)- Maakt een mens ook verantwoordelijk voor zijn handelingen (bij iets verkeerds doen

hoort logischerwijs dan ook straffen, maar wat met ontoerekeningsvatbaar zijn?)Dit is ook een bijkomende reden waarom dualisme intuïtief juist aanvoelt Rede (van geest) > emoties (van lichaam)

Er zijn 3 voorwaarden om over vrije wil te kunnen spreken:- De persoon had anders kunnen handelen (er is een keuze)- De actie komt vanuit de persoon (geen externe druk)- De actie is het gevolg van een rationele overweging (niet wispelturig en

onvoorspelbaar) Logischerwijs had men dan ook schrik van de psychopathologie= geen controle over onszelf, veroorzaakt een beangstigend effect.

Maar er waren enkele problemen met het dualisme (2de helft van 19de eeuw):- Hoe kan een immateriële geest het lichaam tot actie aanzetten? - Hoe kan een immateriële geest hersenactiviteit veroorzaken? - Wat gebeurt er wanneer we niet bij bewustzijn zijn? Stopt ons bestaan dan? Waar

gaat onze geest naartoe? En gebeurt het dan ook tijdens het slapen?- Worden alle acties vanuit het bewustzijn gecontroleerd?

o Leibniz: we hebben te veel ervaringen om ons van alles bewust te zijn (bv. ademen, hartslag,..). Hij zag de wereld als een levende machine (en niet zoals een perfecte wereld zoals Descartes) opgebouwd uit monaden (simpele, levende, rationele en de opperste)

o Kant: zag onbewuste processen als donkere voorstellingeno Duitse romantici: Leibniz en Kant klonk als muziek in hun oren, ze zagen dit als

bewijs dat er meer was dan reden, dat het interessantste deel van de menselijke geest actief was onder het level van bewustzijn

o Freud: onbewuste processen zijn de basis van ons handelen - De menselijke geest lijkt op andere mysterieuze krachten die aanvankelijk

verondersteld werden binnen de wetenschappen die later ook gewoon een materieel fenomeen bleken te zijn

o Vb. Waarom branden sommige materialen en anderen niet? flogiston (maakte materiaal brandbaar). Later vervangen door interacties tussen zuurstof, koolstof, stikstof en zwavel

o Vb. Waarom zijn sommige objecten levend (organisch) en andere niet-levend (anorganisch)? Vital force (gaf levenskracht). Deze werd dan ook in twijfel getrokken door een onduidelijke scheidingslijn tussen organisch en anorganisch materiaal, en de ontdekking van cellen als de essenties van levend weefsel

44

Materialisme Het materialisme is het idee dat de geest vanzelf ontstaat in een verwerkingssysteem dat zo complex is als de hersenen. Het idee was dat als we hersenen zouden kunnen maken, dan zouden die automatisch een bewustzijn hebben. Ons eigen bewustzijn is alleen mogelijk op onze specifieke hersenen met hun eigen, specifieke leergeschiedenis (mijn geest kan enkel bestaan op mijn hersenen).

Gevolgen voor bewustzijn:- Het bewustzijn als het centrum van de menselijke geest en de controleur van onze

daden is een illusie - Door die illusie begrijpen we het functioneren van onszelf en anderen verkeerd- Ons functioneren wordt in de eerste plaats bepaald door onze hersenen die op

stimuli in de buitenwereld reageren (cf. behaviorisme) Is dat alles? - Veel experimenten in de sociale psychologie tonen aan dat mensen anders reageren

dan ze van zichzelf denken (hulp geven, gehoorzamen aan bevelen)(we hebben vaak een positief idee van hoe we zouden reageren maar in werkelijkheid doen we vaak anders)

Gevolgen voor vrije wil:- Onze acties worden bepaald door onze biologie ( gaan we dan mensen die op ons

lijken meer helpen) - Hypothese: hersenen zijn ontstaan om genen te kunnen voortplanten niet de

mens wil hem voortplanten maar het DNA (Dawkins)o Mensen zijn overlevingsmachines van de genen, net zoals alle andere levende

organismen o Het zijn niet individuen of soorten die zich willen voortplanten maar genen

(cf. grote gelijkenis in de genen van verschillende levende wezens)o Mensen zijn robotten, slaven, automaten, gebruikt door de genen om zich

voort te planten. o Gedrag van de mens begrijpen: hoe verhogen we de kans om de genen door

te geven/verspreiden?

Problemen met het materialisme:- Als gedachten automatisch ontstaan uit een toevallige anatomische constructie

(gedachten= synaptische verbindingen), hoe kunnen we dan weten of gedachten gelijklopend zijn? (veel verschillende manieren om een gedachte te realiseren in de hersenen) dit wordt het identiteitsprobleem genoemd: jij en je vriendin slaan gedachten anders op, maar hoe kan je dan weten dat de gedachte hetzelfde is, hoe kan je spreken over ‘diezelfde’ gedachte?

- Geen enkele ingewikkelde machinerie die tot nog toe gebouwd werd, heeft geleid tot het spontaan ontstaan van een bewustzijn (hoe kunnen de hersen dan aanleiding geven tot een geest?)

- De machines die het dichts komen bij de informatieverwerking van de hersenen werken op een heel andere manier

45

Functionalisme (1970)Door de invloed van computers kwam men op een andere denkwijze over hoe de geest en de hersenen in verband staan met elkaar. Hier kwamen ze tot het idee dat het er niet toe doet hoe een computer specifiek werkt maar wat wel belangrijk is, is de binaire code (aan-uit). Deze code kan worden bijgehouden en hierop kunnen booleaanse operaties worden uitgevoerd die de machine intelligent maakt (= Turing machine). Zelfs eenvoudige machines kunnen moeilijke codes lezen, het duurt alleen wat langer. Dit laat ons toe om allerhande informatie op te slaan en bewerkingen erop uit te voeren. Conclusie: de hersenen zijn een Turing machine en aan is wanneer de neuronen wel vuren, uit is wanneer ze niet vuren.

De informatie in een computer is tot op zeker hoogte onafhankelijk van de computer zelf wat dus wil zeggen dat de code gemakkelijk op een volledig andere computer kan gekopieerd worden. Dit lost het identiteitsprobleem op: niet de specifieke hardware is van belang maar wel de software code. Bij de mens vertaald: niet de specifieke menselijke ervaring is van belang maar of ze de juiste informatie bevat is belangrijk.

Functionalisme= een idee over de relatie tussen de geest en de hersenen dat rekening houdt met de geest als een aparte laag van informatie die geïmplementeerd is op een Turingmachine, maar die kan worden gekopieerd naar een andere Turingmachine.

Gedachtenexperiment: Star Trek (mensen kunnen van de ene plaats naar de andere gebeamd worden)

- Dualisme: geest zou dit niet overleven (want die zit niet in partikels)- Materialisme: geest zal veranderen van zodra enkele partikels niet op dezelfde plaats

zitten - Functionalisme: geest blijft dezelfde zolang de code op de nieuwe machine kan

draaien (betekent dat je de geest kunt kopiëren, eventueel op silicium, of de menselijke geest transporteren op een computer)

Dan stelt zich de vraag is informatie de redder van de vrije wil? - Als informatie een aparte realiteit is van de hersenen, dan is informatie niet

onderworpen aan de genen, zelfs als mensen dit wel zijn- Maar wat als informatie een nieuwe levensvorm is, vergelijkbaar met genen?

o Zal ook mensen gebruiken om zich voort te planteno Voortplanting is belangrijker dan de “waarheid” (sensatie > waarheid)o Zal proberen minder afhankelijk te worden van mensen en ook andere

manieren zoeken om zich voort te planten (voor het geval de mensheid uitsterft)

Het functionalisme had ook een grote invloed op de cognitieve psychologie:- Informatie vormt een realiteit die apart staat van de hersenen, maar er toch

afhankelijk van is- Informatie kan bestudeerd worden zonder dat men weet hoe die specifiek

gerealiseerd wordt

46

- Men kan de informatie op verschillende niveaus bestuderen (opdeling van Marr)o Computationeel niveau (werkgebied van de psychologen)o Algoritmisch niveau o Implementatieniveau

Problemen met het functionalisme:In de neurowetenschappen is er evidentie dat informatie afgeleid kan worden vanuit de specifieke werking van de hersenen. Of is dit een illusie en wordt de mens teveel overtuigd door plaatjes van hersenscans?

Een ander probleem was dat symbolen moeten naar een realiteit buiten de informatie verwijzen om tot begrip en overleving te komen (probleem van symbol grounding). Bv. woorden van een nieuwe taal opzoeken in een woordenboek van die taal we gaan niet meer kennis hebben want het woord in de vreemde taal refereert niet naar iets wat we al kennen. Computers kunnen al veel maar hun grootste struikelblok is overleven, de mens heeft veel kennis door interacties met de buitenwereld.

Ook benadrukten ze het belang van embodied cognition (= de fundering van de symbolen die we gebruiken, is gebaseerd op de interacties tussen ons lichaam en de wereld). Hier zijn 4 bronnen van embodied cognition:

- Fysiologie van het lichaam : mensen kunnen bepaalde dingen doen die andere niet kunnen door lichamelijke beperkingen (vb. een rivier oversteken is anders voor een vogel, een mens en een mol

- Evolutie: niet alle acties zijn even effectief voor overleven. Door natuurlijke selectie wordt een bepaalde handeling voor een bepaald dier interessant om met de situatie om te gaan

- Hulp van praktische activiteiten tijdens het redeneren- Oog voor socio-culturele context

Door het symbol grounding probleem en het bestaan van embodied cognition hebben geleerden beseft dat het menselijk brein niet zo simpel is als een Turing machine. Kennis is de realiteit is niet volledig onafhankelijk van de machine waarop het werd gerealiseerd.

Bewustzijn Block maakte een onderscheid tussen 2 aspecten van bewustzijn:

- Toegangsbewustzijn: tot welke informatie hebben we bewust toegang en tot welke niet?

- Fenomenologisch bewustzijn: hoe komt het dat onze bewuste ervaringen zo rijk zijn? (zoveel rijker dan we kunnen beschrijven met woorden)

47

Bewustzijn als toegangEr is ook meerdere evidentie voor onbewuste informatieverwerking:

- Blindsight: blinde vlek in het gezichtsveld, maar ze zien daar vaak nog dingen zonder het bewust te ervaren

- Gemaskeerd primen (voorkeur voor iets waarvan men zich niet bewust is: proef van Zajonc)

- Impliciet geheugen - Libet: onbewust in gang zetten van acties. Libet liet mensen met hun vingen bewegen

en liet hen rapporteren wanneer ze besloten hadden om de beweging te maken. Hij mat de tijd waarop ze besloten de beweging te maken en de breinactiviteit van de participant. Er werd verwacht dat de participant eerst besloot om de beweging te maken, dat er daarna activiteit in het brein zou zijn en dat de participant tenslotte de beweging zou uitvoeren. Maar dit was NIET het geval. Wat er wel gebeurde was dat er eerst een signaal aan het brein werd gegeven voordat de participant het gevoel had van ‘nu wil ik mijn vinger bewegen’. Het bewustzijn zette de beweging dus niet in gang maar het was alsof het bewustzijn geïnformeerd werd door de hersenen dat de beweging ging beginnen.

Nu is de vraag: is ons gevoel dat we controle hebben over onze acties (vrije wil) een illusie? Een reden waarom het een illusie zou kunnen zijn is omdat we veel illusoire correlaties zien. Wat er gebeurt is dat de menselijke geest geprogrammeerd is om acties aan het eigen initiatief toe te kennen, van zodra aan 3 voorwaarden wordt voldaan:

- We hebben de gedachte kort voordat we de handeling stellen - De gedachte is consistent met de handeling- Er is geen andere duidelijke oorzaak voor de handeling Dus hebben we de handeling gecontroleerd door onze gedachten

Misschien kunnen we een handeling niet bewust stellen maar wel bewust tegen houden ? De hersenen bereiden acties onbewust voor maar misschien kunnen we ze wel nog bewust tegenhouden vrije wil?

Het model van de globale werkruimte:- Onbewuste processen zijn een probleem binnen het dualisme - Bewuste processen + onbewuste processen die ervaren worden als bewuste

processen zijn een probleem binnen het materialisme en functionalisme - Metafoor: je kunt de hersenen vergelijken met een toneelvoorstelling

o Veel voorbereidende activiteiten in de achtergrond die onafhankelijk gebeuren (decor, kledingstukken, make-up,..) onbewust

o Alle activiteiten moeten zicht hebben op het toneelstuk om zich af te stemmen bewust (informatie beschikbaar stellen in de globale werkruimte, zodat alle andere onbewuste processen zich hierop kunnen afstemmen)

Het bewustzijn is het beschikbaar maken van informatie aan het volledige brein! Wanneer we visuele stimuli lang aanbieden (zodat de participant ziet wat er verschijnt) worden veel meer delen in het brein actief dan bij een korte aanbieding.

48

Er zijn ook nog andere redenen waarom onbewuste processen verkeerd begrepen worden:- Angst dat hier irrationele driften zitten, die onder controle gehouden moeten worden- Angst dat men door het bestaan van onbewuste processen helemaal geen controle

meer zou hebben (“is het nog onze geest?”)Maar onbewuste processen zijn belangrijk want zonder zouden we niet kunnen overleven.

Bewustzijn: fenomenologie Waarom zijn onze bewuste ervaringen zo rijk aan betekenis?

- Gedachtenexperimenteno Chinese kamer: een gedachtenexperiment om aan te tonen dan

informatieverwerking in computers en mensen niet hetzelfde is. Het gaat als volgt: stel je voor dat je in een kamer zit waar je af en toe een Chinees symbool onder de deur wordt geschoven en dat jij het juiste karakter moet terug geven. Dan is het vereist dat je een boek hebt liggen waarin voor elk symbool het juiste karakter staat. Hoe langer je dit doet, hoe sneller en beter je zal worden. Maar kunnen we zeggen dat als je uit de kamer wordt gehaald je dan een master in Chinees bent? Omdat je altijd het juiste antwoord hebt gegeven?

o Mary als kleuronderzoekster: Mary weet alles over kleur, hun golflengte, wat er gebeurt met tomaten als ze rijpen en dus van groen naar rood veranderen,.. maar Mary ziet de wereld door een zwart-wit camera. Gaat Mary iets bijleren over kleur als ze naar buiten gaat?

- Tonen aan dat onze bewuste kennis rijker is dan informatie die doorgegeven wordt in een Turing machine

- Onze bewuste kennis heeft extra qualia (=kwalitatieve eigenschappen van de waarneming, zoals smaak en kleur, die de gedachten een rijke en levendige betekenis geven), die heel sterk verwijzen naar embodied knowledge

Onze ervaringen zijn waarschijnlijk zo rijk omdat als we het woord ‘lick’ horen we ook activiteit hebben in onze motorische cortex om zelf die beweging uit te voeren.

Embodied cognition geeft informatie over wat kan en wat niet kan (vb. Na pootjebaden gebruikte Erik zijn t-shirt om zijn voeten af te drogen klinkt logisch, MAAR Na pootjebaden gebruikte Erik zijn bril om zijn voeten af te drogen klinkt onlogisch). Ook abstracte kennis kan gebaseerd zijn op embodied cognition:

- Metaforen (bv. discussiëren ‘als oorlogvoering’, discussie ‘winnen’ of ‘verliezen’)- Abstracte begrippen zijn vaak geënt op emoties

Maar lost dit het volledige probleem van qualia op? Of zijn wij zombies met waanbeelden van qualia ?

Twee types van denken

49

Er is ook evidentie dat ons bewuste denken niet de enige vorm van ons denken is:- Type 1 (kern conditionering, vereist niet veel aandacht, hier zijn we goed in basis

van intuïtie. Vb: iets krijgen en danku zeggen, opletten voor slangen,..)= associatief leren

- Type 2 (nadenken over de dingen die er niet zijn en situaties die we nooit ervaren hebben, vereist veel meer aandacht) = logisch redeneren

Type 1 Type 2Onbewust, impliciet Bewust, explicietAutomatisch ControleerbaarVroeg ontwikkeld Laat ontwikkeldGedeeld met andere diersoorten Specifiek voor de mensOnafhankelijk van taal Gerelateerd aan taalPragmatisch, gecontextualiseerd Logisch, abstractHoge verwerkingscapaciteit, parallel Beperkt door het werkgeheugen,

sequentieelGedreven door leren en aangeboren modules

Laat hypothetisch denken toe

Onafhankelijk van algemene intelligentie Gecorreleerd met algemene intelligentie

50

Hoofdstuk 8: invloed toegepaste psychologie op het dagelijkse levenInleiding

De mens wil van de psychologie antwoorden op praktische problemen!

Psychologisatie van de maatschappijPsychologisatie is de groeiende impact van theorieën en bevindingen uit de psychologie op het dagelijks leven. Vooral vanuit de toegepaste psychologie. Dit is interessant omdat toegepaste psychologie voor een lange tijd stiefmoederlijk behandeld werd in de geschiedenis van de psychologie, alsof het een vak was van secundair belang. Maar nu breidt de toegepaste psychologie zich snel en op verschillende gebieden uit: sport, gezondheid, recht, management,.. We kunnen ontwikkelingen in 3 gebieden onderscheiden:

- Klinische psychologie- Testpsychologie- Arbeids- en organisatiepsychologie

Klinische psychologieEr zijn heel wat veranderingen gebeurt in de behandeling van mentale stoornissen. Vroeger (situatie aan het begin van de 20ste eeuw) verzorgden de gezinnen hun mentaal zwakkeren thuis. Minder ernstige gevallen die rijk genoeg waren konden behandeld worden door neurologen. De psychiaters werken in asielen waar de ernstigere gevallen zaten. In de ziekenhuizen waren geen psychologen betrokken of zelfs toegelaten (dit was het werkgebied van de ‘artsen’).

Eerste klinische centra gerund door psychologen De eerste behandelingscentra gerund door psychologen begon in de USA en waren gekoppeld aan universiteiten. Het eerste psychologisch gezondheidscentrum werd geopend door Lightner Witmer aan de universiteit van Pennsylvania in 1896, hij is ook de auteur van de term ‘klinische psychologie’. Deze centra richten zich vooral eerst op kinderen (gedrag- en leerstoornissen opvoedkunde), zodat ze niet in het vaarwater van de psychiaters kwamen. Maar de groei van deze centra was traag door het gebrek aan steun van de academische psychologen. Dit was vooral omdat in de psychologie-afdelingen aan de universiteiten de experimentele psychologen overheersten, die psychologie wouden promoten als een wetenschap. Maar ook omdat ze hun medische collega’s niet voor het hoofd wouden stoten.In 1921 maakte de APA (American Psychological Association) aan het publiek bekend dat het hun doel was om de psychologie te bevorderen als een wetenschap, niet als een beroep.

51

Impact WOIIDoor WOI werden er veel meer psychische problemen bekend dan voordien. Een van die problemen was shell-shock. Dit bracht 2 gevolgen met zich mee:

- Er was een grotere nood aan tests om te zien wie gevoelig was voor shell-shock en wie niet

- Er was ook een grotere nood aan behandelingenAls resultaat besliste de USA, toen ze besloten deel te nemen aan WOII, om meer volk toe te kennen aan militaire psychiatrische diensten. Er waren te weinig psychiaters dus vooral psychologen werden deze taak toegekend. Alle ontwikkelingen in die tijd doorliepen een bijna vaste volgorde: Amerika, Engeland, Nederland en tot slot België.

Door de vergrootte vraag naar psychologische hulp was er ook plaats voor nieuwe ontwikkelingen in therapie. Psychoanalyse was te duur en duurde te lang en werd niet door alle therapeuten als werkzaam ervaren. Men was op zoek naar kortere en snellere methoden. Daarom introduceerde Carl Rogers de client-centered therapie als een alternatief. In deze therapie zoeken de patiënten oplossingen voor hun huidige problemen door er over te praten met een luisterende, begrijpende en ondersteunende therapeut. Voor de uitvoering van deze therapie hoef je geen psychiater (medicus) te zijn, en het kon toegepast worden in elke situatie waar mensen hulp kwamen zoeken (bv. scholen, verpleging, banken). Zo werden de ideeën van de psychologie verspreid over de maatschappij.

Na WOII3 grote ontwikkelingen versterkten verder het statuut van klinisch psychologen:

- Het onbehagen met de manier waarop psychiaters patiënten behandelen in asielen- De insteek van wetenschappelijk onderzoek in psychotherapie- Het feit dat psychiaters meer en meer naar medicijnen grepen voor de behandeling

van mentale stoornissen

In 1960 begon men vragen te stellen over de behandeling van patiënten in asielen, het werd niet alleen als ineffectief gezien maar ook als gevaarlijk en vernederend voor de patiënten. De vraag werd gesteld of de psychiaters macht hadden over de zwakkeren. Enkele van de technieken die gebruikt werden:

- Lobotomie: banen tussen thalamus en prefrontale cortex doorsnijden. Hierbij dacht dit dat dit een oplossing was voor agressie, nadeel: iedereen die de operatie onderging werd een plant, alles wat ze moesten doen, moest hen gezegd worden. Geen enkele patiënt nam nog eigen initiatief.

- Elektrische shocks: shocks geven aan het brein wat resulteerde in een enorme ontlading van de neuronen (een behandeling die effectief was tegen zware depressie maar men ging het op allerlei soorten ziekten toepassen)

- Andere behandelingen die de integriteit van de patiënt ondergraafden (zoals patiënten als kinderen behandelen)

52

Antipsychiatrie Er ontstond een reactie van buiten de psychiatrie, die de machtsverhoudingen in vraag stelde. Dit werd bekend onder de naam antipsychiatrie. De psychiatrie werd niet gezien als een job waarin mensen met een mentale stoornis geholpen worden maar als een manier om de patiënten onder controle te houden en hen weg te houden van de maatschappij. Deze kritiek kwam niet enkel van buitenaf, ook een aantal psychiaters dachten zelf zo. Rosenhan: “On being sane in insane places”:

- 8 patiënten die de woorden ‘empty, hollow, thud’ hoorden - Ze werden allemaal opgenomen- Gedroegen zich vanaf de opname normaal- Ze hadden een opname van tussen de 7 en 52 dagen- Werden ontslaan met ‘schizofrenie met remissie’- Heden ten dage: je krijgt van het minste antipsychotica voorgeschreven (medicijnen

ipv opname)

De psychiatrische beweging besloot dat er iets moest veranderen omtrent de behandeling van mentale stoornissen.

- Er moet meer respect zijn voor de rechten en de waardigheid van de patiënten- Hospitalisatie moet zo kort mogelijk zijn en gericht zijn op re-integratie - Hospitalisatie moet vermeden worden (ambulante behandeling) - Bijkomende regel nu: Colocatie enkel mogelijk door rechter

Dit was positief voor de klinisch psychologen, want alles van deze aanbevelingen ging in de richting van de standpunten verdedigd door klinisch psychologen. De kritieken die men toen had zijn nog steeds de dag van vandaag van toepassing (vb. behandeling van mensen met psychische aandoeningen die in gevangenissen opgesloten worden).

Invloed vanuit de wetenschap Ook begonnen de wetenschappers onderzoek te doen naar de werkzaamheid van therapieën. Het was niet meer genoeg om de grondlegger’s standpunten over de werkzaamheid van de therapie te geloven, het moest empirische bewezen worden. 1 van de eerste onderzoeken was dan ook een ernstige wake-up call. Eysenck (1952):

- Bestaande therapieën voor niet-psychotische problemen hebben geen effect- Na 2 jaar voelt twee derden van de mensen zich beter, of ze nu therapie gekregen

hebben of niet (mensen gaan in therapie op het moment dat ze zich het slechts voelen, vanaf dat punt kan het enkel maar beter gaan)

- Er moet meer onderzoek gebeuren naar welke therapieën wel helpen en welke niet, de bestaande vormen zijn ineffectief omdat ze niet gegrond zijn op wetenschappelijk onderzoek

- Er moeten ook protocollen opgesteld worden: wat te doen bij een bepaalde stoornis? Welke stappen volgen?

53

- Later onderzoek naar de werkzaamheid van therapieën leverde betere resultaten dan die van Eysenck

Al dit onderzoek werd uitgevoerd door klinisch psychologen wat hun statuut opnieuw verhoogde.

Beschikbaarheid van medicijnen voor mentale stoornissenEr waren minder mensen in de klinieken, waardoor de patiënten rustiger konden gehouden worden. Er ontstond ook een onderverdeling van de taken:

- Voorschrijven van geneesmiddelen was voorbehouden aan psychiaters - Klinisch psychologen kunnen de rest doen

Social mangementEr was een toenemend belang van de staat in de verzorging van de zieken en het beperken van overlast door mensen die zich niet aan de normen kunnen houden. Dit leidde tot de verzorgingsstaat (= in ruil voor belastingen zorgt de staat voor je als je het moeilijk hebt). De afhankelijkheid van de openbare diensten, met inbegrip van organisaties voor geestelijke gezondheid, groeide niet alleen omdat mensen hebben professionele hulp wilde, maar ook omdat de sociale structuren losser werden. Hierin speelde een belangrijke rol voor de psychologen.

Verhoogde kennis van de (klinische) psychologie in de maatschappijEen laatste reden waarom de klinische psychologie zo’n beïnvloedende factor werd is omdat meer en meer mensen geïnteresseerd waren in (klinische) psychologie. Psychologie werd een deel van de alledaagse communicatie.

- De mens begon begrippen over te nemen (introvert vs. extravert, depressief, autistisch, ADHD,...) we klasseren mensen met termen uit de psychologie

- Ze begonnen ook de denkkaders over te nemen (bv. Wat is belangrijk bij opvoeding, binnen een relatie?) kijken wat psychologen en pedagogen aanraden

Er ontstaan meer en meer interacties met mensen die je niet goed kent, de inzichten van Carl Rogers kunnen je hierbij helpen en kunnen aangeleerd worden.

Psychologische tests Alle samenlevingen gebruiken 3 soorten tests

- Authenticiteitstest (= bedrog ontmaskeren): nagaan of je wel bent wie/wat je beweert. Vb’en: Odysseus, in het water gooien van vermeende heksen

- Kwalificatietests (= kunde meten): meten wat je kan om eventueel de beste te selecteren. Vb’en: Koning Arthur en Excalibur, vechten tegen elkaar

- Diagnostische tests voor ziektes. Vb: uroscopie in Byzantium (= verkleuringen in de urine en wat dat zegt over je gezondheid)

54

Wat is een test? Alle tests hebben 3 kenmerken:

- Ze zijn gepland (bedoeling om kennis te verzamelen)- Ze hebben impact die verder gaat dan de resultaten zelf (zeggen iets over de

persoon)- Diegene die de test afneemt heeft een hogere status

Psychologen probeerden de samenleving te overtuigen dat zij betere tests konden ontwikkelen obv de wetenschap.

Het belang van betrouwbare en valide tests Betrouwbaarheid Een test is betrouwbaar wanneer het bij verschillende metingen hetzelfde resultaat zal opleveren. En ook wanneer de test afgenomen wordt door verschillende personen. Vb. weegschaal

De betrouwbaarheid van een test kan gemeten worden door de correlatie tussen 2 verschillende metingen te berekenen (nu: enkel testen boven 0.8 zijn nog accepteerbaar). De correlatiecoëfficiënt werd in 1904 ontdekt door Spearman en later overgenomen door Thorndike

Validiteit Het is ook belangrijk dat een test valide is en dat het dus meet wat het beweert te meten. Zo kan uroscopie wel betrouwbaar zijn maar is de diagnose die gesteld werd wel echt de oorzaak van de verkleuring van de urine? Een gelijkaardige vraag kunnen we ons stellen bij voeten lezen, hersenomvang meten ( intelligentie meten?), grafologie,..

Dit idee werd al ontdekt door Binet en Simon (op zoek naar tests die samenhingen met schoolresultaten).

De validiteit werd vaak ongestructureerd onderzocht, waar elke onderzoeker zijn eigen home-made methode gebruikte, dit eindigde wanneer de APA een duidelijk handboek schreef over hoe je de validiteit van psychologische tests bekomt.

55

Ongestructureerde interviews scoren slecht op betrouwbaarheid Onderzoek van Hollingworth (1922):

- Aan 12 ervaren personeelsdirecteurs werd gevraagd om 57 sollicitanten te ordenen voor een vacature

- De personeelsdirecteur moest de interviews gewoon afnemen zoals hij gewoon was om te doen

- Realistische situatie want de ‘proefpersonen’ kwamen echt solliciteren voor een jobResultaten:

Zoals je kan zien was het heel sterk afhankelijk bij wie je solliciteerde. Personeelsdirecteur 11 scoorde persoon C als beste, personeelsdirecteur 9 als slechtste.

Het resultaat hangt dus heel sterk af van de manager (of het moment waarop de manager de kandidaat gezien heeft). Maar wat zijn hier nu de redenen van:

- Eerste indruk obv impliciete persoonlijkheidstheorie (stereotypes, eigen ervaringen). Een negatieve eerste indruk leidt tot moeilijkere vragen, waardoor je automatisch in een negatieve spiraal terecht komt. En het hangt er ook vanaf hoe je voelt (is het ochtend of avond, goed geslapen, slecht geslapen)

- Impression management: een betere eerste indruk maken in functie van het bedrijf

Psychologische tests als een beter alternatief - Gestructureerde interviews zijn beter dan niet-gestructureerde intervieuws- Gestandaardiseerde tests zijn nog beter:

o Worden allemaal op dezelfde manier afgenomeno Informatie over betrouwbaarheid en validiteito Personen kunnen vergeleken worden met de normsteekproefo De tests zijn een accumulatie van kwaliteit (tests nu zijn beter dan 20 jaar

geleden, ze worden constant aangepast en bijgesteld)

IQ testen IQ testen waren niet bedoeld om examens te vervangen en dus scoren wat geleerd werd, het was de bedoeling om het potentiaal tot leren te meten. IQ testen proberen de intelligentie te meten, los van opvoeding en scholing. Dat is een niet zo heel gemakkelijke taak want veel kennis is cultureel bepaald (bv. woordenschat, weten wat ontbreekt in tekeningen,…). Dus wou men kennis meten die cultuuronafhankelijk is. Dit vormde vooral een probleem bij gekristalliseerde intelligentie (bv. hoeveel woorden ken je? Als je meer woorden kent, ben je dan slimmer?).

56

Men kwam ook tot de ontdekking dat intelligentie bestaat uit verschillende soorten intelligentie die tot op zekere hoogte met elkaar samenhangen (bv. verbale intelligentie vs. performatie-intelligentie in de Wechsler testen). Zo kon men ook zien waar je sterke punten en waar je zwakke punten lagen (bv. dyslexie, taalproblemen,..)

Vaardigheidstesten Vaardigheidstesten zijn gestandaardiseerde testen die de kennis omtrent 1 bepaald onderwerp of enkele onderwerpen ondervraagt. (vaak in de vorm van meerkeuzevragen)Deze testen zijn dus wel inhoudgebonden en meten niet enkel de potentie tot leren. Deze tests gaan na of een persoon genoeg weet om tot een bepaalde studie of een bepaald beroep toegelaten te worden. In veel landen wordt dit vereist voordat men aan een unief mag beginnen (in deze landen heeft men weinig vertrouwen in de middelbare scholen).Deze testen zijn ook een manier van kwaliteitscontrole (wat moet er geleerd worden in het lager en middelbaar onderwijs?) en vergelijking tussen landen (hoe scoren 12-jarigen gemiddeld op deze test, in heel Europa?). Het gebruik van deze testen is waarschijnlijk geïnspireerd op China, waar ze al eeuwenlang ingangsexamens en tests afleggen om zich te bewijzen.

PersoonlijkheidstestenPersoonlijkheidstesten zijn testen die relatief stabiel eigenschappen meten die verschillen van persoon tot persoon. Een van de eerste persoonlijkheidstesten was de Woodworth Personal Data Sheet:

- Meten van de kwetsbaarheid voor shell-shock - Lijst met 116 vragen (word je misselijk bij het zien van bloed? Drink je elke dag

whisky?)- Er waren 2 eigenschappen aan de test die beter konden:

o Niet alle vragen waren even valideo De persoon weet waarop hij getest wordt, de bedoeling is duidelijk wat leidde

tot sociaal wenselijke antwoorden

In de verder ontwikkelingen werden de vragen gevalideerd obv onderzoek (en niet enkel obv face validity = welke vragen zien er wel oké uit). Ook werd er geprobeerd om het probleem van sociaal wenselijkheid te ondervangen. Dit werd als volgt gedaan:

- Er werden vragen gesteld die moeilijker te doorgronden waren - Leugenschalen werden gebruikt om zo de schaal van bias van de participant te meten - Impliciete persoonlijkheidstest werden ontwikkeld (bv. persoonlijkheid afleiden obv

internetactiviteit)De eerste 2 aanpassingen werden gebruikt in de MMPI, de eerste high-profile persoonlijkheidstest die gebruikt werd in een medische setting.

57

Ook werden persoonlijkheidstesten gebruikt om verschillen te ontdekken tussen niet-klinische personen.

- Allport o Kijken naar welke adjectieven mensen gebruiken om zichzelf en anderen te

beschrijven - Catell

o Voerde een factoranalyse uit op de adjectieven van Allporto Kwam tot 16 persoonlijkheidstrekken

- Eysenck o Voerde ook factoranalyse uit maar wou onafhankelijke factoreno Kwam tot 3 factoren (introversie, neuroticisme, psychotisme)

Na veel onderzoek kwam men uiteindelijk op 5 factoren:- Openheid (voor ervaringen)- Consciëntieusheid- Extraversie- Altruïsme / vriendelijkheid- Neuroticisme

Tests worden hoe langer, hoe belangrijker Tests worden steeds belangrijker maar wat zijn de redenen hiervoor:

- Uit alle onderzoeken blijkt dat gestandaardiseerde tests veel beter scoren dan de alternatieven.

- De maatschappij vertrouwt op wetenschappelijk bewijs om beslissingen te nemen kwaliteitscontrole (bv. ingangsexamens)

- Grotere kans dat beslissingen zullen aangevochten worden als ze niet in lijn lopen met wat de wetenschap zegt

- Mensen zijn meer en meer geïnteresseerd in hun eigenheid individualisme Dit brengt namelijk wel heel wat gevolgen met zich mee. Voorbeeld: op 1 dag wordt je gescoord, dat kan net een dag zijn waarop je je niet goed voelt of slecht geslapen hebt. Als je dan slecht scoort kan dat je toekomst bepalen in 1 dag.

Arbeids- en organisatiepsychologie Werk is sterk veranderd in de 20ste eeuw. Men ging van de primaire sector (landbouw) naar de quartaire sector (collectief gefinancierde dienstverlening= staat, onderwijs, gezondheid, deze diensten worden door de staat betaald). De industriële revolutie veroorzaakte een verschuiving op heel wat aspecten van de maatschappij:

- Scheiding tussen werk en gezin- Trek naar de steden- Lange productieketens (weinig band tussen werknemer en afgewerkt product).

Werknemers werden lang gezien als de handen van de fabriek.

58

In het begin van de 20ste eeuw werden arbeiders gezien als extensies van de machines. Ze willen enkel geld verdienen om aan hun lichamelijke behoeften te kunnen voldoen. Er werd ook gedacht dat ze te dom waren voor complex werk (dat is voor het management) dus werd alles opgesplitst in eenvoudigere deeltaken. Het doel was om de efficiëntie van de werkprocessen te verhogen, de typische onderzoeksstudies waren het aantal licht dat optimaal was, of het aantal pauzes er nodig waren. Ook werden de beste kandidaten geselecteerd. Taylor verbeterde de productiviteit van bedrijven door de productie op te delen in een reeks van fasen en constant manieren te zoeken om de fasen sneller te doen lopen. Taylor noemde deze aanpak scientific management. De taak van de managers was om de taken zo eenvoudig mogelijk op te delen dat ze uitvoerbaar waren door de arbeiders, zo ontstond lijnproductie.

Menselijke relatiesMayo stelde dat het niet zozeer de werktuigen en de verloning is dat belangrijk is voor de arbeiders, maar de mate waarin de arbeiders zich gerespecteerd en gewaardeerd voelen en zich deel voelen van een groep. Als er genoeg geld is om de basisbehoeften te voldoen is er meer nodig in een job. De werkrelaties veranderden en bedrijven zorgden voor de informele groepen op het werk en hielp die ook creëren (vb. voetbalploeg van het bedrijf). Dit was gebaseerd op (selectieve interpretatie) van de Hawthorne studies (= deze studies waren bedoeld om de industrie te onderzoeken maar wat bleek? De mensen werkten harder na onderzocht te worden, zo hadden ze het gevoel dat ze een belangrijk deel van het bedrijf waren).

Ook werd er ander advies gegeven aan leidinggevenden:- Niet meer autoritair en bevelend- Maar via overleg en inspraak (democratisch)- Er zijn verschillende types van leiderschap

o Autoritair o Democratisch beste maniero Laissez-faire (= het interesseert me niet)

- Ingebed in een betere maatschappelijke evolutie van een “bevelmaatschappij” naar een “overlegmaatschappij”.

Human resource management In 1980 werd de menselijke relaties beweging vervangen door human resource management. Hier was het idee dat werknemers het belangrijkste kapitaal van een onderneming zijn. Het is belangrijk dat werknemers zijn goed en waardig voelen, ondanks de enorme overname door machines en het groeiend belang van de tertiaire en quartaire sector. Mensen zijn op zoek naar zelfactualisatie en zelfrealisatie op hun werk, je kunt hen dus vertrouwen en verantwoordelijkheden en autonomie geven. Hieraan hangt wel het gevaar dat het zelfbeeld begint af te hangen van prestaties waardoor mensen blijven doorwerken.

59

Verschil industriële revolutie en human resource management

Opletten met te geïdealiseerde geschiedenissen van de wetenschap“Klassieke” studies en ontdekkingen worde meestal beter voorgesteld dan ze waren:

- Te mooi om niet waar te zijn- Originele stukken worden niet meer gelezen, maar het verhaal wordt doorverteld- De onderliggende boodschap komt overeen met wat we nu belangrijk (waar) vinden - Het verhaal is goed voor de wetenschappers- Het verhaal is ook goed voor andere groepen (bv. Hawthorne en het belang van

management) - Kan in het ergste geval leiden tot een pseudogeschiedenis van de wetenschap

60

Hoofdstuk 9: Wat is wetenschap ? Inleiding Dit is één van de belangrijkste vragen die je gesteld werd. In een artikel verkondigde de auteur dat de politici nu geen besluiten meer nemen, maar dat ze luisteren naar de wetenschap (science rules the world).

Welke status heeft wetenschap?Is het waar dat eens de wetenschap gesproken heeft dan er geen plaats meer is voor verder debat? Dit was alleszins de boodschap van wetenschappers en positivisten sinds het einde van de 19de eeuw. Hun standpunten :

- Wetenschap heeft ons veel meer opgebracht dan de andere kennis (sinds de klassieke culturen).

- Dit komt omdat wetenschap gebaseerd is op observatie en experiment, in tegenstelling tot opinie en dogma

- Daardoor kunnen we vertrouwen hebben in wetenschappelijke kennis

Superioriteit van wetenschap gebaseerd op 4 aannames:1. Er is een constante wereld buiten de mens die we kunnen begrijpen (realisme)2. We kunnen kennis verzamelen over die wereld en die geldt voor iedereen

(objectiviteit)3. De waarheid van uitspraken hangt af hoe goed ze met de objectieve realiteit

overeenstemmen4. Waarheid wordt gegarandeerd door het gebruik van de juiste, wetenschappelijke

methode (rationaliteit)

Problemen:- De meeste wetenschappers weten niet wat de ‘juiste, wetenschappelijke methode’

inhoudt. Ze zijn zo bezig met het doen van onderzoek dat ze niet stil staan bij hoe ze het doen. De meesten doen gewoon na wat hen voorgedaan wordt.

- Diegenen die onderzoek gedaan hebben over de wetenschappelijke methode, komen tot het besluit dat de methode niet altijd tot juiste informatie leidt.

Ideeën over wetenschap in de oudheidPlato was één van de eerste filosofen die een expliciete opinie had over hoe we kennis moeten verwerven. Het was in zijn opinie belangrijker om te vertrouwen op de reden, eerder dan op de waarnemingen. Zijn standpunten in een notendop:

- Kennis moet van de ziel komen (rationalisme)- Observatie leidt niet tot ware kennis (want er zitten fouten in de observatie en de

geobserveerde wereld is niet de ware wereld ~ volmaakte vormen)

61

Aristoteles zag in tegenstelling tot Plato wel meer nut in observatie. Hier enkele van zijn ideeën:

- Deductief redeneren is de basis van de wetenschap (demonstraties, zelf-evidentie axioma’s)

- Observatie kan bijdragen tot kennis maar volstaat niet als kennis- Ideaal van wiskunde en geometrie - Hij was de eerste om de correspondentietheorie te formuleren: de waarheid wordt

bekomen wanneer de statement correspondeert met de fysische werkelijkheid

Er is ook nog een derde opvatting over wetenschap in de oudheid. De sceptici:- Het is voor mensen onmogelijk om de werkelijkheid te begrijpen - We moeten er dan ook geen uitspraken over willen doen- In de 16de eeuw herontdekt dankzij vertaling van een overzichtswerk (Berkeley &

Hume: misschien bestaat de werkelijkheid niet)

Ideeën over wetenschap bij de katholieke kerkDe meeste ideeën kwamen van Sint Augustinus, hij nam de theorie van Aristoteles over en vormde die om zodat die zou verenigen met de Katholiek theologie. Hij geloofde er in dat de kennis van God kwam en wordt geopenbaard aan de mensen die het waard zijn. Hij gaf daarom voorrang aan de kennis in het nieuw testament en aan openbaringen aan heiligen en kerkvaders. De kerk bezit de ware kennis.

Ideeën tijdens de wetenschappelijke revolutie Galilei

- Eerste echte wetenschapper- Nog altijd voorrang aan deductief redeneren en aan axioma’s - Wel een grotere rol voor systematisch observeren

o Snelheid waarmee een bal naar beneden rolt (constant zoals Aristoteles dacht of versnellend zoals Galilei dacht). Voor dit te testen ontwierp hij een volledig model en mat dan de tijd dat de bal erover deed om het parcours te doorlopen

o Mannen van Jupiter - Galilei krijgt het credit van de eerste experimentalist maar eigenlijk waren zijn

experimenten enkel ter illustratie om hetgeen men veronderstelt te bevestigen- Hij was ook een grote fan van gedachtenexperimenten (bv. paal in de grond drijven)

Conclusie: Galilei heeft zijn wet van beweging op echte experimenten afgeleid, maar dat deed hij niet om zijn lezers te overtuigen, omdat hij de experimenten niet als een beslissend factor achtte. Zijn lezers stonden in deze overtuiging achter hem. Ware kennis was kennis afgeleid van menselijk begrip.

62

Bacon - Belangrijkere rol voor bijdrage inductief redeneren tot kennisopbouw (een

wetmatigheid afleiden uit terugkerende observaties)- Als men aan een nieuw onderwerp begint, verzamelt men best zoveel mogelijk

observaties, waarin men dan wetmatigheden zoekt door te kijken naar:o Elementen die de wetmatigheid aantoneno Elementen die de wetmatigheid tegensprekeno De mate waarin ze de wetmatigheid aantonen of tegenspreken

- Op basis van deze kennis stelt men theorieën op die men verder verifieert op basis van de data (zo bekom je ware wetenschappelijke informatie over de wereld)

- Kritiek von Liebig: geen enkele onderzoeker werkt op deze manier - Nu lijken de ideeën van Bacon mogelijk en redelijk omdat we al zoveel data hebben

maar toen was dat helemaal anders

Newton- Tamelijk onduidelijk over wat zijn wetenschappelijke methode nu precies was:- Had vooral een evolutie in zijn leven

o In het begin: vooral deductief redeneren (wetten van de fysica)o Op het einde: ook belang van observatie, inductief redeneren en verificatie

(kleurexperimenten)- Beste samenvatting wellicht: Grotendeels zelfde opvatting als Aristoteles, maar de

axioma’s zijn gebaseerd op observatie, experimenten en inductief redeneren, en niet op demonstraties die zelfevident zijn

Ideeën in de 17-19de eeuw Er was een toenemend belang van probabiliteit. We zijn niet 100% zeker of uitspraken waar zij, want inductief redeneren is achterwaarts redeneren, van data naar theorie. Het is niet omdat je altijd witte eenden ziet dat er geen zwarte eenden bestaan. Één van de eerste die het inductief redeneren verdedigde was Huygens:

- We kunnen wel heel zeker zijn (bijna 100%) als een grote reeks observaties in lijn worden gebracht met de verzamelde principes.

- We kunnen predicties afleiden en die testen voorspellingen maken

Definitie van probabiliteit: probabiliteit houdt 2 zaken in:- Kansberekening bij processen met meerder uitkomsten- Persoonlijke zekerheid (wetenschapper moet te vertrouwen zijn, de probabiliteit van

een theorie hangt af de onderzoeker’s graad van geloof in de theorie)

Ook was er een toenemend belang van hypothesen ‘die getest moeten worden’. Uitspraken waarvan men niet 100% zeker is, zijn hypothesen (gissingen, speculaties. Soms kunnen we ook meerdere hypothesen hebben om iets te verklaren op basis van verschillende theorieën. Het doel is dan om te zoeken welke de juiste is.

63

Whewell - Onderscheid tussen een feit (ding) en theorie (deel) is niet duidelijk te maken, want

beide hangen aan elkaar vasto Geen theorieën zonder feiteno Geen feiten zonder theorieën

- Ook Comte dacht er zo over

Positivisme Tegen het einde van de 19de eeuw waren de twijfels rond de status van de wetenschappelijke kennis vergeten, wanneer de geschriften van de positivisten domineerden. Alle twijfels over de waarheid van wetenschappelijke uitspraken werden aan de kant geschoven. En de boodschap die volgde was duidelijk: wetenschap is altijd juist en moet de leidraad vormen voor het menselijk handelen. Hun bewijs: vooruitgang in de afgelopen decennia.

20ste eeuw In de 20ste eeuw ontstond wetenschapsfilosofie:

- Kunnen we de essentie van de wetenschappelijke methode vangen en die doorgeven aan nieuwe gebieden?

- Hoe moeten we te werk gaan? - Waarom is de wetenschap zo succesvol? - Demarcatiecriteria voor de wetenschap die overal en altijd gelden? => als je dit

criterium volgt, dan doe je aan wetenschap, anders niet(cf. inzicht in de 19de eeuw dat Euclidische geometrie niet de enige mogelijke geometrie is)

Logisch positivisme De Wiener Kreis was een groep wetenschappers en filosofie die bijeenkwamen om over wetenschap te filosoferen. De eerste meetings met de groep waren vooral gewijd aan de discussie van Wittgenstein’s boek de ‘Tractacus’. Wittgenstein was geen officieel lid van de Wiener Kreis maar was wel af en toe aanwezig. De Tractus door Wittgenstein kort samengevat:

- Taal beschrijft de werkelijkheid- Dus kun je de werkelijkheid begrijpen door de logische opbouw van de taal te

bestuderen => als we weten hoe de taal in elkaar zit, kunnen we de wetenschap begrijpen.

Omdat de Wiener Kreis de betekenis van het concept wetenschap wou verstaan, leek dit een goed startpunt. In wat verschilt wetenschap met andere vormen van kennisverwerving? Welke criteria kan de wetenschappen van de niet-wetenschappen onderscheiden? Zodanig dat nieuwe disciplines in de wetenschappen aangemoedigd konden worden en advies over hoe ze nog meer wetenschappelijk konden worden. Kan de definitie van wetenschap universeel gemaakt worden? En voor alle tijden?

64

De uitkomst van de discussie was een manifesto dat gepubliceerd werd in 1929:1. Er zijn 2 soorten waarheden: empirische en logische2. Empirische waarheden zijn gebaseerd op verificatie (observatie en experimenten)3. Logische waarheden zijn gebaseerd op deductief redeneren en beïnvloed door de

taal4. Alle andere uitspraken zijn waardeloos (want je weet niet of ze waar of fout zijn)5. De wetenschappelijke methode bestaat uit de cirkel

a. Observerenb. Inductief redeneren (ideaal hier was wiskundige wetten beschrijven zoals

Newton)c. Verifiëren door objectieve, waardenvrije experimenten = empirische

observatie (werd gezien als demarcatiecriteria voor wetenschap: een statement is wetenschappelijk als en alleen als het als waar of vals kon geverifieerd worden via objectieve, waardenvrije observatie)

6. Deductief redeneren kan ook leiden naar betekenisvolle uitspraken maar deze manier kon enkel gebruikt worden om conclusies te trekken uit wat al geweten was, het bracht geen nieuwe informatie op.

Kritiek:- Verificatie leidt niet noodzakelijk tot ware kennis (vb. alle zwanen zijn wit ~

Aristoteles)- Veel wetenschappelijke wetten bevatten niet-observeerbare variabelen (bv. wetten

van Newton)o Geen probleem zolang er een operationele definitie mogelijk is (F kan je niet

observeren, maar wel het effect ervan)- Observeerbaar is een rekbaar begrip (bv. elektronenmicroscoop, hersenscanner

iets wordt observeerbaar dat daarvoor nog niet observeerbaar was)- Iets wat niet observeerbaar is, kan het nog worden (atoom= men dacht dat de

atoomtheorie verkeerd was omdat men atomen niet kon zien) of misschien niet (fosfohistidine)

- Juiste observatie is niet noodzakelijk juist begrijpen (bv. afstand van de sterren tot de aarde door Galilei: hij berekende de afstand tussen de aarde en de sterren obv van hun grootte, maar hij hield hierbij niet in rekening dat alle sterren een verschillende grootte hebben, wat ervoor zorgde dat zijn resultaten waardeloos waren ondanks dat ze gebaseerd waren op observeerbare feiten)

Door de kritiek kreeg het positivisme een negatieve bijklank. Ze hadden een naïeve (en verkeerde) overtuiging dat wetenschap altijd juist is en alle problemen kan oplossen.

65

Falsificatie Er werd een 2de demarcatiepoging gedaan. Nu met als hoofdfiguur Popper (werd beïnvloedt door Whewell):

- Je kunt de juistheid van uitspraken obv inductief redeneren niet aantonen (oneindig veel hetzelfde observeren (enkel witte zwanen) maar dan ben je nooit zeker dat er niet ergens een zwarte rondloopt)

- Maar je kunt de valsheid er wel van aantonen want dan heb je enkel maar 1 tegenbewijs nodig (iets wat mensen niet vanzelf doen, confirmatieneiging= zoeken naar info dat je theorie bevestigd)

- Wetenschappelijke kennis begint met gissingen en op basis van falsificatie probeer je de foute gissingen eruit te halen.

Het werd ook duidelijk dat observatie wordt beïnvloed door kennis:- Perceptie vereist interpretatie- Interpretatie beïnvloedt de perceptie van (complexe) feiten- Interpretatie geeft aan welke waarnemingen belangrijk zijn en welke minder- Interpretatie laat toe om gericht te zoeken

Vb. van hoe interpretatie en perceptie elkaar beïnvloeden

Als je niet weet wat er getekend staat, zie je vlekken, als je het wel weet zie je een meisje.

De overtuiging van het logisch positivisme dat je objectief kunt observeren en verifiëren is dus verkeerd, observatie wordt beïnvloed door de interpretatie. Zeker bij complexe problemen is de interpretatie die je kunt geven aan hetgeen je observeert even belangrijk.

Popper:Omdat je niet kunt observeren zonder te interpreteren, moet wetenschap:

- De bestaande kennis is vraag durven stellen (i.t.t. pseudowetenschap en psychoanalyse achteraf verklaren => confirmatiezucht)

- Actief op zoek gaan naar verkeerde kennis door voorspellingen proberen te weerleggen

We kunnen dan stellen dat als een uitspraak niet weerlegbaar is, dan is ze geen wetenschappelijke uitspraak (bv: God toont zijn liefde op verschillende manieren).

66

Popper introduceerde ook het hypothetisch deductief model:Het model ging terug op de ideeën van Whewell en andere auteurs claimde Popper zelf. Volgens deze methode is het wetenschappelijk proces een combinatie van inductief en deductief redeneren. Op basis van observatie en inductie wordt een interpretatie van een fenomeen geformuleerd (=theorie). Om de juistheid van de interpretatie te controleren gebruiken de onderzoekers deductief redeneren om zo een testbare hypothese op te

stellen. Deze hypothese wordt dan via het experiment getest. Het resultaat van die test geeft weer opnieuw observationele data die gebruikt kan worden om verdere theorieën op de bouwen, enzovoort.

Popper stelde ook dat hoe falsifieerbaarder een theorie (hoe meer kans dat ze fout is), hoe sterker ze staat als juist is, bv. de voorspellingen van Einstein (sterrenstand is anders bij een zonne-eclips dan normaal). Dit betekent wel dat niet alle wetenschappelijke overtuigingen juist zijn! Zeker niet in het begin, wanneer ze nog niet voldoende falsificatietests doorstaan hebben. In principe weten we nooit helemaal zeker of een inzicht juist is.

Problemen:- Moet falsificatie altijd leiden tot verwerping van een theorie

o Misschien was het een slechte meting? o Misschien is de theorie wel juist, maar onvolledig? (Uranus en Neptunus)o Misschien is de theorie wel degelijk fout

Popper: - Zolang een theorie meer falsificeerbaar wordt, is er geen probleem, aanpassingen die

een theorie minder falsificeerbaar maken zijn wel een probleem - Wat niet mag zijn ad hoc aanpassingen (bv. flogiston)

Kuhn Popper had gelijk maar onderschatte nog de relativiteit van de wetenschappelijke kennis Alle kennis komt tot stand op basis van:

- Aannames hoe de realiteit ineens zit- Aannames over hoe de realiteit onderzocht kan worden- Aannames over wat al geweten is Al deze aannames samen worden het paradigma genoemd

Wetenschappers worden enkel aanvaard als ze binnen het paradigma krijgen (projectaanvragen, artikels,… geld krijgen)

Verschillende stages van Kuhn’s theorie van het wetenschappelijk proces:Pre-science normal science crisis revolution new normal science new crisis …

67

Alle wetenschappers beginnen met een voorwetenschappelijke periode, waarin men alleen maar vaststellingen kan doen:

- Geïsoleerde feiten proberen te begrijpen- Modellen opstellen voor die kleine feitjes - Modellen spreken elkaar dikwijls tegen - Geen interactie tussen groepen die verschillende feiten onderzoeken- Geen overeenstemming over methode die gebruikt moet worden

Met andere woorden: er is nog geen wetenschappelijke structuur

Iedereen doet onderzoek los van elkaar, iedereen onderzoekt een deeltje, zonder interactie. De verschillende lijnen in deze figuur worden door verschillende onderzoekers onderzocht.

Op een bepaald moment wordt een paradigma gecreëerd:- Een algemene theorie wordt voorgesteld- Begin van een echte wetenschap- Maakt met mogelijk:

o Te weten waarop men moet focussen o Welke vragen relevant zijn o Hoe de vragen met elkaar samenhangen o Hoe de resultaten moeten geïnterpreteerd worden

Wanneer er interactie ontstaat, zien we samenhang.

Van wanneer er een paradigma gevonden is, doet de discipline aan normale wetenschap. Dit impliceert

- Pogingen om een theorie te falsificeren, om te zien hoe sterk de theorie is. - Oplossen van puzzels op basis van algemeen aanvaarde methoden - Wanneer er afwijkende observaties zijn, kijken of de observaties wel kloppen en/of

hoe men de theorie kan aanpassen binnen het paradigma - Zo heeft men de illusie de werkelijkheid te kennen

68

Na verloop van tijd beginnen de afwijkende bevindingen belangrijk te worden, er is geen toename meer in kennis, maar enkel veel ad hoc aanpassingen (ipv juiste voorspellingen). Hoe meer men onderzoekt, hoe minder men begrijpt. Dit leidt tot een crisis, waarbij men zich genoodzaakt voelt om het paradigma in vraag te stellen:

- Nieuwe ideeën? - Ideeën die misschien vroeger geopperd werden, maar genegeerd?

Ons paradigma: Het is een zwaan, maar misschien bekijken we de realiteit verkeerd. Is het misschien een eekhoorn? gemeten resultaten zijn hetzelfde maar de interpretatie is verschillend.

Wanneer er een paradigmashift optreedt spreken we van een revolutie (vb. van geocentrisme naar heliocentrisme) :

- Hierbij volgen nieuwe inzichten elkaar rap op- Vroegere anomalieën worden begrijpbaar

(=Een anomalie is een feit, of verschijnsel, of tegenspraak in een theorie die binnen een bepaald model of paradigma niet verklaard kan worden)

Voorbeeld:Circulaire bewegingen van het heelal vervangen door ellipsvormige bewegingen. De theorie van de circulaire bewegingen werd steeds minder en minder falsifieerbaar want er kwamen steeds meer details bij kijken, waarvoor men binnen dat paradigma geen oplossing had.Vaak worden de alternatieve paradigma’s voor eeuwen genegeerd, maar dit is ook logisch. Men zoek maar terug naar de alternatieven als de discipline in nood is.

Andere voorbeelden van revoluties:- Fysica

o Newtono Einsteino Kwantummechanica

- Psychologie o Behaviorisme? o Cognitieve psychologie?

Elke wetenschap maakt gebruik van paradigma’s:- We hebben geen enkele garantie dat het huidige paradigma juist is- We kunnen zelfs vermoeden dat het niet juist zal zijn - Is de revolutie een verbetering of gewoon een verandering van paradigma? - Misschien zijn alle paradigma’s wel juist en geven ze een heel ander beeld op een

werkelijkheid met veel verschillende facetten?- De zelfzekerheid van wetenschappers is arrogantie (en onwetendheid)

69

Postmodernisme en kennisoorlogen Als wetenschap relatief is, hoe zeker kunnen we zijn dat er wel een objectieve realiteit is, die voor iedereen geldt? (realisme vs. idealisme)Er is geen algemene waarheid, enkel een waarheid waar sommigen nu in geloven

- Waarheid is een sociale constructie (ook wetenschap) dit is mijn waarheid - De “waarheid” is afhankelijk van de taal en cultuur- Die men wil opdringen aan anderen (wetenschap als onderdeel van een machtsstrijd)- Discussie tussen wetenschappers en postmodernisten => science wars - Oorsprong van fake news? als het waar is voor jezelf, is het ook waar!

Pragmatisme als alternatief? De “waarheid” van uitspraken is problematisch:

- Is er wel een objectieve realiteit buiten de mens?- Kunnen we die begrijpen? - Blijft die constant?

Een ander criterium is, hoe goed helpt onze kennis om te functioneren?Het idee van het pragmatisme was dat “ware kennis” kennis is die ons leven gemakkelijker maakt (en ons meer controle geeft). Een belangrijk figuur in deze overtuiging is Peirce.Kennis is niet een passieve spiegel van de realiteit (realisme), maar ook niet enkel een subjectieve constructie (idealisme). Het is informatie over hoe we met de wereld moeten omgaan. De waarheid van een theorie is enkel interessant als het een praktisch verschil teweeg brengt. Omdat de wereld constant veranderd, is waarheid ook geen onbeweeglijk concept.

Volgens het pragmatisme is de wetenschappelijke methode slechts 1 van de 4 methoden om tot bruikbare kennis te komen. De andere zijn:

- Methode van volharding: wat goed is geweest in het verleden, is goed voor de toekomst (vb. planning van steden)

- Methode van gezag: wat zeggen experts en gezagsdragers (wordt veel gebruikt in de wetenschap)

- De a priori methode: wat komt overeen met mijn overtuigingen, intuïties? (komt het overeen met wat ik voel wordt jammer genoeg veel gebruikt door psychologen in het veld, wanneer ze alle wetenschappelijke kennis die ze hebben verwerft vergeten).

Pragmatisme lijkt a priori (intuïtief) zinvol en wordt ook veel informeel gebruikt, maar het heeft geen goede naam binnen de wetenschapsfilosofie. Het had problemen om een sluitende definitie te vinden en er was onenigheid binnen de bestaand geschriften over wat pragmatisme nu precies is.

Besluit? De 2 extreme visies (realisme vs. idealisme) zijn wellicht verkeerd:

- Wetenschap is altijd juist (realisme)- Wetenschap is onmogelijk want er bestaat geen realiteit buiten ons (idealisme)

70

Een tussenliggende visie is waarschijnlijker- Er is een realiteit die ons functioneren inperkt- We proberen die realiteit te begrijpen, maar hebben geen garantie dat ons huidig

begrip juist is (hypothesen, paradigma)- Vooral in het begin is het goed mogelijk dat verkeerde hypothesen opgeworpen

wordeno Replication crisis (= De replicatiecrisis verwijst naar een methodologische

crisis in de wetenschap waarin wetenschappers hebben ontdekt dat de resultaten van veel wetenschappelijke studies moeilijk of onmogelijk te repliceren / reproduceren zijn)

o Falsificatie heeft tijd nodigo Falsificatie op zich leidt niet tot begrip van hoe iets in elkaar zit (iemand moet

met het juiste idee naar voren komen en dit idee moet door de anderen ernstig genomen worden)

- Pragmatisme lijkt een bruikbaar criterium

71

Hoofdstuk 10: Is psychologie een wetenschap? Inleiding Psychologie wordt tijdens de opleiding een wetenschap genoemd, maar in de bredere samenleving wordt psychologie niet als een wetenschap gezien.

“How to identify a psychology professor? Psychologists are not real scientists, and can be easily identified by their screams of protest whenever anyone questions whether psychology is a science.”

Waarom wordt psychologie een wetenschap genoemd? 19de eeuw: psychologie is de studie van de mens op basis van de wetenschappelijke methode. Maar de studie van de mens is al lang bezig Aristoteles. Dit gebeurde binnen 3 gebieden: filosofie, godsdienstleer en opvoeding. Maar dit gebeurde niet op een wetenschappelijke manier, maar ze hadden wel het prestige van een wetenschap.

De sociologie zegt dat de maatschappij een gevecht is tussen groepen om macht. Om een nieuwe groep (hier: nieuwe discipline om kennis te verwerven) op te richten, moet je:

- Iets nieuws te bieden hebben dat de bestaande groepen interesseert- Allianties aangaan met de bestaande, machtige groepen- De bestaande groepen niet de indruk geven dat je aan hun macht zult knagen

De grondleggers van de psychologie promootte de nieuwe discipline door 2 boodschappen te benadrukken:

- Psychologie was de voortzetting van de oude en gerespecteerde traditie van mentale en morele filosofie, die terugging tot Aristoteles

- Het nieuwe element is de wetenschappelijke methode, omdat die zo succesvol was in andere disciplines, wordt die nu gebruikt voor het onderzoeken van de menselijke ziel. Door het gebruik van deze methode, sprong psychologie naar de natuurlijke wetenschappen en kon status verwerven via hen.

Psychologie profiteerde van het toenemend belang van de wetenschappen aan de universiteiten:

- Nam de methode over van de wetenschappen - Paste die toe op een nieuw gebied (uitbreiding macht van de wetenschappen) nu

wetenschappen toepassen op de menselijke geest - Beloofde dat dit tot veel meer en betere inzichten zou leiden dat de bestaande

onderzoeksmethoden ( hoger prestige menskunde)o Iets anders proberen bieden dan filosofie o Kennis verwerven waar op kan gebouwd worden

72

Gevolgen voor de opleiding psychologie:- Sterke studie van de wetenschappelijke methode, want wetenschap hangt niet af van

het onderwerp maar van de gebruikte methode (bv. scheikunde) Zo werd ook vooruitgang op het vlak van de statistiek en onderzoeksdesigns vooral geboekt door psychologen

- Sterk beïnvloed door het positivisme o Wetenschap gaat van feiten naar kennis op basis van observatie, inductief

redeneren en verificatieo Geen variabelen die niet geobserveerd kunnen worden (er is altijd een

operationele definitie) o Theorieën zijn beschrijvingen van geobserveerde feiten (wiskundige wetten)

Deze ideeën van de logisch positivisten werden later ook overgenomen door de behavioristen

- Methodolatrie = zolang we de goede methode gebruiken doen we aan wetenschap, dit ten koste van het zoeken naar informatie om een theorie te bouwen. reden hiervoor: psychologen probeerden te hard om goede wetenschappers te zijn

- Er werd ook een groot belang gehecht aan de geschiedenis van de psychologieo Als legimitatie van de nieuwe disciplineo Filosofische en medische inzichten werden gepresenteerd als voorlopers van

de psychologie

De meeste psychologen waren tevreden over de wetenschappelijke methode. Er zijn hier meerdere redenen voor:

- Het is een methode waarbij je systematische en cumulatieve kennis kunt verwerveno Houdt de kennis bij (duidelijk beschreven)o Bouwt voor op de bestaande kennis o Nieuwe informatie moet in de lijn lopen van wat al geweten is

- Gebruikt methoden die hun waarde bewezen hebben en kunnen gerepliceerd worden door anderen

- De bevindingen worden zo geformuleerd dat ze op dezelfde manier geïnterpreteerd worden door verschillende lezers

- Probeert te voorspellen en post hoc verklaringen te vermijden - Nieuwe feiten kunnen bestaande kennis is vraag stellen (wat we nu denken is niet

noodzakelijk waar, daarom krijgen we ook het vak grondslagen, zodat we dat beseffen)

Een andere manier om het belang van de wetenschappelijke methode voor psychologieonderzoekers te tonen is door het te vergelijken met de methodes die gebruikt worden in de pseudowetenschappen. Pseudowetenschappen is een manier van kennis verwerven dat doet alsof ze wetenschappelijk zijn, maar die de wetenschappelijke methode op belangrijke aspecten schaadt:

- Vage, overdreven en ontestbare beweringen- Gebruik van verklaringen achteraf- Status van kennis is afhankelijk van de status van de auteur

73

- Confirmatie ipv falsificatie - Anekdotische kennis ipv systematisch verzamelde kennis - Gebrek aan openheid en replicatie door anderen - Critici moeten bewijs leveren, niet diegenen die de kennis opgesteld hebben- Aanhouden van kennis die aantoonbaar fout is (zombietheorieën)- Geen connectie met andere wetenschappen

Hoe gerelateerd is psychologie aan andere wetenschappen? We zien hier 7 grote wetenschappen, waar psychologie 1 van is. We zien ook dat psychologie vooral gesitueerd is tussen de sociale wetenschappen en de geneeskunde.Psychologie staat tamelijk centraal in de wetenschappen.

Waarom ziet de samenleving psychologie niet als een wetenschap? Het stereotiep beeld van psycholoog beantwoordt niet aan stereotiep beeld van een

wetenschapper (stereotypen zijn altijd vereenvoudigd en vaak negatief)- Wetenschap is:

o Voor manneno Moeilijk o Saai (niet creatief) en eentonigo Afhankelijk van geluko Nooit fout (lineaire toename van kennis)

- Wetenschapper is:o Oude rare man o Erg serieus of gestoordo Werkt alleeno Alleen geïnteresseerd in het doen van metingen (labo)o Hebben geen goed handschrifto Weinig sociale of verbale vaardigheden

74

Als mensen horen of lezen over wetenschap is het waarschijnlijk dat dit stereotiep zal worden geactiveerd. Om echt een stereotiep te leren kennen, laten we mensen tekenen. Ook wetenschappers kunnen soms zelf een stereotiep beeld hebben van een wetenschapper.

Het stereotiep beeld van een wetenschapper wordt voor een groot deel bepaald door de media. We kunnen 7 types van stereotiepe wetenschappers onderscheiden:

- Enge en kwaadaardige man (meest voorkomend)- Nobele redder van de wereld- Verstrooid, beetje gek (vb. professor Gobelijn)- Geen oog voor menselijke waarden- Avontuurlijk (tijd en ruimte)- Gevaarlijke man - Hulpeloos in het dagelijkse leven

We zien dat de negatieve zullen opwegen tegen de positieve (kinderfilms: wetenschap is slecht maar geniaal).

We kunnen nu ook eens kijken naar het stereotiep beeld van een psycholoog en psychologie. - Stereotiep beeld van psychologie

o Therapieo Geïnteresseerd in abnormaal gedrago Anderen helpen (ook school, arbeidspsychologie)o Gemakkelijk

- Stereotiep beeld van een psycholoogo Therapeut (Freud met een vrouw op de sofa)

ondanks dat al 50 jaar lang 80% vrouwen is die afstuderen in de richting psychologie

o Soms positief (begrijpend, warm, intelligent), maar meestal negatief (neurotisch, manipulatief, gevaarlijk, geen gezond verstand)

Ook zijn opnieuw deze stereotypen vooral beïnvloedt door de rollen die de media aan de psychologen toekent. Psychologen in boeken en films:

- Een orakel: weet veel of denkt veel te weten- Beïnvloeder: helpen of forceren- Excentriek: creatief of ongeorganiseerd - Gewonde helper: menselijk of niet effectief in zijn job

De negatieve beelden overheersen op de positieve.

75

Conclusie: er is te weinig overlap tussen een wetenschapper en een psycholoog om psychologie ook als een wetenschap te beschouwen. Als men denkt aan een psycholoog denkt men vooral aan een klinisch psycholoog.

Veel psychologen buiten het onderzoekEr is een onderscheid in de psychologie tussen praktijkbeoefenaars en academici, zoals je hebt in de geneeskunde. Het feit dat de praktijkbeoefenaars met een pak meer zijn dan de academici is ook een eigenschap waardoor psychologie niet als een wetenschap zoals fysica of chemie wordt gezien. De praktijkbeoefenaars zijn eigenlijk gebruikers van de wetenschap en moeten de bevindingen uit wetenschappelijk onderzoek toepassen in hun werkgebied, maar hierbij stelt men zich vaak de vraag of dit ook wel effectief gebeurd. Ook moeten de klinisch psychologen kritisch kunnen evalueren wat er niet aangeboden wordt maar wat we zien in de praktijk is dat veel klinisch psychologen grotendeels terug vallen op hun intuïties en a priori methode. Hierdoor maken ze dan dezelfde fouten als niet-psychologen.

We zien dan ook dat academische psychologen zich proberen onderscheiden van de klinische om de wetenschappelijke status niet te ‘bedoezelen’. Een manier waarop ze dit probeerden doen was door een nieuwe naam te gebruiken. 3 namen zijn gebruikt geweest: ‘nieuwe psychologie’, ‘experimentele psychologie’ en ‘wetenschappelijke psychologie’. Een andere manier waarmee ze zich probeerden onderscheiden was door hun eigen verenigingen op te stellen. Door de aparte verenigingen voor onderzoekers en praktijkbeoefenaars is er weinig interactie.

Psychologiekennis is gemakkelijk Omdat veel wetenschap wordt gezien als moeilijk proberen veel mensen dit te vermijden. In tegenstelling tot wetenschap wordt psychologie als gemakkelijk gezien. Er wordt gedacht dat als de kennis belangrijk is, dan moet ze overeenkomen met wat ik intuïtief al wist. Deze manier van denken heeft zowel positieve als negatieve gevolgen.

- Positief: grotere interesse voor psychologie dan voor de andere wetenschappen. Hierdoor heeft psychologie een grotere invloed op de maatschappij dan andere wetenschappen

- Negatief: psychologen weten weinig dat ik zelf ook niet weet, en bevindingen die tegen de intuïtie ingaan zijn hoogstwaarschijnlijk verkeerd

Er werd aan de mensen gevraagd hoeveel kennis een wetenschap extra heeft dan ze zelf hebben. Het is duidelijk dat men denkt dat de natuurlijke wetenschappen veel meer expert kennis hebben dan de sociale wetenschappen.

76

Heeft psychologie al een algemene theorie die een globaal kader biedt? Bestaat er al een algemene theorie over de mens? Er wordt veel methode gebruikt maar we zien weinig theorie. Er zijn wel allerhande modellen om ‘kleine’ observaties te verklaren. Kuhn: psychologie zit nog in een prewetenschappelijk stadium en heeft nog geen paradigma.

Niet alle academische psychologen zien psychologie als een wetenschap- Niet overtuigd dat de essentie van de menselijke geest op een wetenschappelijke

manier bestudeerd kan worden- Kennis van de wetenschappelijke psychologie is weinig bruikbaar in het dagelijkse

leven (praktijk)- Hermeneutisch alternatief: mens begrijpen in historische en culturele context ipv

menselijk gedrag proberen te verklaren en voorspellen (beantwoordt alleen de vraag “hoe werkt het”, niet wat is mens-zijn)

Kritiek op de psychologie als wetenschap Één van de eerste auteurs die openlijk de switch van psychologie naar de natuurlijke wetenschappen bekritiseerde was Dilthey (Duitser, 19de eeuw). Dilthey maakte een onderscheid tussen de natuurwetenschappen en de geesteswetenschappen.

- Natuurwetenschappen: proberen tot algemeen geldende wetten te komen op basis van experimenten om fenomenen in de natuur te verklaren

- Geesteswetenschappen: proberen het menselijke functioneren van een individuele persoon binnen een bepaalde context te begrijpen. Dit is zoals een historicus feiten uit het verleden probeert te begrijpen.

Er waren 4 belangrijke zaken voor de psychologie, volgens Dilthey:- Het moet proberen de inhoud te begrijpen (niet de onderliggende mechanismen)- Onderwerp van de psychologie: de menselijke ervaring in haar totaliteit (ook wil,

motivatie en emotie, naast cognitie) - Mens zit in een context, kun je niet geïsoleerd bestuderen - Hiervoor was begrijpen nodig, niet verklaren en de wetenschappelijke methode kan

nooit de totaliteit van het mentale leven binnen zijn context begrijpen

Verder met Dilthey: het begrijpen bevat 3 niveaus:- Elementair begrijpen om eenvoudige levensproblemen op te lossen - Empathisch begrijpen, waarbij men de ervaringen van iemand anders ook ervaart- Hermeneutisch begrijpen, waarbij men een persoon beter begrijpt dan de persoon

zelf (dit kan je met je achterliggende kennis)

Hermeneutisch begrijpen:- Freuds psychoanalyse : begrijpen van iemands geest op basis van de interpretatie van

zichtbare menselijke producten (dromen, herinneringen, versprekingen, symptomen, kunst) met het gebruik van de psychoanalytische theorie

77

- Jung: hij maakte een onderscheid tussen persoonlijk onbewustzijn en het collectief onbewuste (archetypen = stereotypen). Introduceerde ook de termen introversie en extraversie

- Adler: Wille Zur Macht (Nietzsche) = hij beweerde dat het belangrijkste motief voor een mens het gevoel van minderwaardigheid was. Het gevoel van minderwaardigheid uitte zich in streven naar superioriteit en perfectie

- Erik Erikson: gekend voor zijn theorie van ontwikkelingsfasen. Volgens zijn theorie heeft een menselijk leven 8 stadia, waarin telkens een nieuw psychologische crisis moest opgelost worden.

- Bowlby: hechtingstheorie en scheidingsangst. Geen goede hechting in kindertijd zorgt voor latere problemen in emotionele en sociale ontwikkeling

- Egopsychologie: hoe werkt het ego?

Empathisch begrijpen:The psychoanalysten waren niet de enigen die een andere methode dan de wetenschappelijk methode gebruikten. Carl Rogers begon aan Freuds theorie te twijfelen en stelde een alternatief voor: client-centered approach (= de therapeut probeert nog steeds om de patiënt te verstaan maar zonder de interpretatie op basis van de psychoanalytische theorie, eerder ondersteunend ipv verhelderend). Ook was er nog Maslow (mijn wetenschappelijk begrip is niet genoeg als therapeut, vader of leraar).

Ze waren beiden niet zozeer tegen de wetenschappelijke methode maar beschouwden ze slechts als beperkt van toepassing.

Individu begrijpen- Nog een punt van kritiek was dat de wetenschappelijke psychologie de individuele

verschillen negeert, enkel maar de ‘gemiddelde mens’ probeert te verstaan. - Wanneer oog voor individuele verschillen, dan niet voor het eigene van het individu,

maar voor algemene karakteristieken waarop mensen verschillen (vb. BigFive)- Wetenschap vereist dat je de afhankelijke variabele in een getal kunt uitdrukken

(feiten vs. waarden)- Onderzoek behandelde de participanten niet als individuen met hun eigen

gedachten, emoties en motivaties

Wetenschappelijke psychologie is beperkt tot:- Blanken (koloniaal)- Mannen (sexistisch)

o Beide is dit de norm/ de standaard, waarvan vrouwen afwijkeno Beslissen wat het waard is om te onderzoekeno Interesse voor genderafwijkingen, geïnterpreteerd zodat de resultaten

overeenkomen met stereotiepe verwachtingeno Verschillen zijn te wijten aan het individu, niet veel interesse voor de sociale

context

78

Valse beweringen over objectiviteit en universele validiteit - De wetenschappelijke methode belooft meer dan het kan geven- Uitspraken van psychologieonderzoekers worden sterk beïnvloed door de

maatschappelijke context (dit gaat in tegen het objectieve dat ze beloven, we kijken met een bril aan):

o Veranderende waarden rond seksualiteit o Veranderende waarden rond belang individu vs. groepo Beïnvloed door (linkse) politieke overtuigingen

Waarheid is een sociale constructie die men aan anderen probeert op te leggen

Nieuwe evolutie: kritische psychologie De nieuwste bijdrage aan de hermeneutische psychologie is de kritische psychologie.

- In psychologie is idealisme belangrijker dan realisme (DE realiteit bestaat niet)- Wetenschap is een sociale constructie (geen vaste waarheden die ontdekt

kunnen/moeten worden)- Psychologen hebben morele verantwoordelijkheid want hun uitspraken hebben

invloed op het leven van mensen - Investeert sterk in kwalitatieve onderzoeksmethoden als alternatief voor

kwantitatieve onderzoeksmethoden. o Complementair of uitsluitend?

Gespletenheid binnen de psychologie Spanning tussen de natuurwetenschappelijke en de geesteswetenschappelijke benadering van de psychologie is al aanwezig sinds het begin

- In handboeken wordt vaak een onderscheid gemaakt - Belangrijkste psychologen (pragmatisch criterium: hebben die iets bijgebracht dat

waarde heeft voor mij?)- Uitloper van de 2 culturen (klassieke studies vs. natuurwetenschappen)- Psychologie gefaald als brug tussen de twee, ligt eerder pal op de kloof- Wetenschapsgeschiedenis beter alternatief?

Gevolgen voor het vak geschiedenis van de psychologie De geschiedenis kan op veel verschillende manieren geschreven worden

- Klassiek als legitimatie van onderzoeksgebiedo Geschreven door betrokkenen o Ziet het ‘nu’ als progressie uit het verledeno Steeds toename van kenniso Overzicht van ‘verwezenlijkingen’

- Kritisch ter relativering van de huidige toestando Welke conceptuele aannames hebben ons tot hier geleid? o Welke maatschappelijke factoren hebben de geschiedenis beïnvloedo De geschiedenis had er anders uit kunnen zien

79

Kan de geschiedenis door een psycholoog worden gegeven? Want die behoort altijd tot een bepaalde stroming (bv. mainstream vs. kritisch)

Beter dan door een geschiedkundige? Maar die behoort op zijn beurt ook weer tot een cultuur. En een geschiedkundige heeft dan weer de kennis van het vak en de evoluties daarin niet. Die persoon moet dan ook ‘een’ geschiedenis kiezen want DE geschiedenis bestaat niet, er is niet zoiets als een objectieve geschiedenis.

80

Hoofdstuk 13: Psychologie & Maatschappij Psychologie en maatschappij beïnvloeden elkaar Invloed van de maatschappij op de psychologie:

- Vragen die gesteld worden (wat is er in de maatschappij relevant?)- Ideeën (metaforen) die aangereikt worden- Antwoorden die gegeven worden (volgen met maatschappij, vb: vroeger was

homofilie ook in de psychologie een ziekte)- Rollen die psychologen mogen spelen

Invloed van de psychologie op de maatschappij:- Psychologisering van de maatschappij- Promotie van visies- Veranderen van mensbeeld

Invloed maatschappij op psychologie Psychologie is kunnen ontstaan omdat wetenschap belangrijker geworden is dan religie

- Wetenschappelijke studie van de geest zou er nooit gekomen zijn als wetenschap geen positieve status had gekregen

- Menskunde zou onderdeel van de filosofie gebleven zijn en ondergeschikt aan de godsdienst (veel onderwijs gecontroleerd door religie). Kerk stond helemaal vanboven, daarna de filosofie en de rest kwam daaronder.

- Veel beginnende psychologen waren ‘mislukte’ priesters - Mensen gingen minder naar priesters voor hulp (vb. duiveluitdrijving) en meer naar

psychologen Religie in status verloren

De grote maatschappelijke veranderingen in de 19de en 20ste eeuw brachten nieuwe onderzoekideeën voor psychologen voort:- Industrialisatie en immigratie (bv. IQ-tests)- Materiële/biologische basis voor alles wat gebeurt- Koude oorlog en ontwikkeling van computers als deel van de wapenwedloop- Tewerkstelling van vrouwen (gevolgen voor kinderen?): vrouwen hebben doorheen

de geschiedenis altijd gewerkt want huis en werk was hetzelfde, er werd op de boerderij gewerkt en gekookt. Maar nu met de industrialisatie moesten de vrouwen thuis blijven (+/- 2 generaties), hierna hadden ze terug de kans om te gaan werken. Nu niet langer meer verbonden aan het huis.

- Steeds sterkere technieken voor analyse en dataverzameling- Status van de fysica (ideaal van hoe wetenschap moet gedaan worden,

deterministische processen > stochastische processen)

81

De maatschappelijke veranderingen bepalen ook wat onderzocht werd bij de hermeneutische traditie:- Preutsheid aan het einde van de 19de eeuw (Freud= onderdrukking van seksuele

verlangens)- Mechanisering en WOI (Jung: collectieve onbewuste, Nirwana= hoogste staat die

door de mens kan bereikt worden, term uit boeddhisme)- Sociale mobiliteit na WOII (Erikson: eigen identiteit vinden)- Werkende moeders (Bowlby: scheidingsangst)

Invloed op de praktijk: Symptomen zijn een functie van de maatschappij, zo kwamen godsdienstige wanen vroeger vaker voor dan nu. De oorzaak hiervan is dat de Kerk belangrijker was en meer mensen gelovig waren. Nu zal men vooral paranoia (achtervolgingswaan) zien optreden. Er is ook een op- en neergang van stoornissen:

- Hysterie (19de eeuw) door ronddwalende baarmoeder- Conversiehysterie (overgang 19de naar 20ste eeuw): verlamming terwijl er lichamelijk

niks mis was- Schizofrenie (1940-50s)- Multiple persoonlijkheidsstoornis (1980)- Chronische vermoeidheid (2000)- Burn-out (2020)

Shorter stelde dat dit allemaal hetzelfde probleem is, maar naargelang de tijdsgeest verschillen die in hoe ze geuit worden + gediagnosticeerd worden. De mens zoekt naar symptomen die aanvaard worden binnen de cultuur waarin ze leven, maar het onderliggende mechanisme blijft hetzelfde.

De technische ontwikkelingen reiken metaforen aan om moeilijke problemen aan te pakken:- Bv. hoe werkt het geheugen?

o Wastablet (door Plato: een goed geheugen bestond uit een duidelijke indruk in de tablet en de herinneringen vervaagden net als indrukken op een tablet)

o Bibliotheek (middeleeuwen)o Computer (20ste eeuw: verschil zoeken tussen LTG en KTG)

- Bv. hoe ontstaan psychische stoornissen?o Freud: stoom die moet kunnen ontsnappen, teveel druk in het onbewuste

Psychologen hebben 4 soorten metaforen gebruikt:- Dier (ideeën vechten met elkaar)- Neuraal systeem (inhibitie, overexcitatie)- Ruimtes (in de achtergrond, overstromen)- Mechaniek en IT (parallelle processen)

82

Kracht van de metaforen is dat ze een hypothese bieden voor onderzoek. De kennis van een metafoor helpt je om het geheugen op zich te begrijpen maar een metafoor is nooit helemaal hetzelfde als dat complex object. Daardoor blijf je soms vastzitten of kunnen ze de zoektocht een verkeerde richting opsturen, omdat je kijkt met een bril aan = paradigma.

Invloed van sociaal-politieke overtuigingen:Waarom hebben we een intelligentietest nodig?

- Frankrijk: om kinderen die niet goed presteren te kunnen helpen vanuit een verzorgingsstaat (Binet & Simon)

- USA: om de beste mensen voor een job te selecteren en zo de productie te optimaliseren, hier wordt niet daar de verzorging gekeken

De bedoeling van Binet en Simon:- Test was een praktisch instrument: gaf alleen aan hoe goed het kind zou meekunnen

op school, onafhankelijk van wat het kind al geleerd had - Was bedoeld voor kinderen waarvan niet duidelijk was of ze mee zouden kunnen op

school - Bedoeling van de tests was om die kinderen zo goed mogelijk te helpen (bv. ervoor

zorgen dat ze niet ten onrechte uitgesloten werden uit het onderwijs)- VERZORGING

Goddard en Terman (US):- Welke zijn de beste kinderen voor de universiteiten?- Welke immigranten zijn goed genoeg? - Welk werk mogen mensen doen? - De test was dezelfde, alleen het doen veranderde- SELECTIE

Door de verschuiving van de waarden van FR naar USA werden de principes van de intelligentietest van Binet en Simon helemaal omgevormd:

- De taken meten een persoonlijkheidseigenschap ‘algemene intelligentie’- Iedere persoon heeft een verschillende mate van algemene intelligentie die door een

getal uitgedrukt kan worden (IQ)- Individuen kunnen geordend worden volgens IQ (waar 2 punten verschil bij Binet en

Simon niet uitmaakte, is dat hier wel het geval)- IQ is aangeboren - IQ verandert niet (geen zin om te investeren in onderwijs, selectie van leerlingen is

efficiënter)- IQ bepaalt ook het morele redeneren (meer intelligentie, meer emoties onder

controle)Omdat de intelligentie lager is bij zwarten en Mexicanen, kunnen zij slechts bepaald werk verrichten. De blanken zijn beter. Maar het had vooral te maken met het gebrek aan kennis over de Britse cultuur bij zwarten en Mexicanen. Eugenetisch probleem= zwarten en Mexicanen zouden zich eigenlijk niet mogen voortplanten.

83

Interpretatie data (schedelinhoud):- Morton stelde dat er grote verschillen waren tussen de schedelinhoud van blanken

en anderen en dat dit de oorzaak was van de hogere intelligentie bij blanken- Gould (1996): heranalyse van de data toont aan dat er zo goed als geen verschillen

zijn wanneer dezelfde criteria gebruikt worden voor de verschillende groepen (er werden grote blanke mannen gebruikt, en kleine mensen van de andere groepen, en grotere mensen hebben gewoon een grotere schedel)

- Lewis et al. (2011): nieuwe metingen tonen aan dat de data van Gould meer vertekend zijn dan die van Morton. Gould heeft de resultaten ‘verbeterd’ zodat ze zouden passen binnen zijn hypothese.

Relatieve belang biologie-opvoeding op geslachtsidentiteit:- Money & Eberhardt (1972)

o Opvoeding bepaalt alles o Jongen van een tweeling die door problemen aan zijn geslachtsdelen als

meisje werd opgevoed en daar gelukkig mee was (geslachtsidentiteit is sociaal bepaald)

o In de jaren 90 werd duidelijk dat die jongen helemaal niet gelukkig waso Hij heeft een nieuwe geslachtverandering ondergaan om terug een man te

worden (dit was een grote evidentie voor het feit dat de biologie belangrijk is)

Iets dat we vaak zien terugkeren is dat in tijden dat het goed gaat de biologie vooral belangrijk is, en dat in tijden van crisis alle mensen goed zijn en het wel kunnen maken aan de top, dan benadrukt men vooral de sociale componenten.

Hedendaagse invloeden sociaal-politieke overtuigingen- Omdat al het onderzoek in het Engels gebeurt, is deze taal veel interessanter. Een

artikel in een andere taal zal minder kans hebben om gepubliceerd te worden- Omdat alle onderzoek in het Westen gebeurt, zijn alleen Westerse mensen en hun

manier van kijken interessant (verborgen racisme = neokolonialisme)- Onderzoek dat hier niet in past, heeft het moeilijker om gepubliceerd en gelezen te

worden

Meer aandacht voor ethische consideraties, dit is een gevolg van wat gebeurd is tijdens WOII (onderzoek gedaan zonder instemming, onderzoek die de patiënt eventueel zou kunnen schaden vooral in de geneeskunde). Dit zorgde voor de oprichting van het Ethisch Comté en het centraal principe van ‘informed consent’. Hierdoor is er meer kans op juridische aanvechting als een onderzoek niet volgens de regels wordt uitgevoerd. Dit had tot gevolg dat evidentie beter moet gedocumenteerd worden en evidentie moet beter verantwoord worden (op basis van wat heb je die beslissing genomen, voor bv toegang tot speciale voorzieningen). We zien nog steeds dat de wetenschappelijke methode de meest overtuigende is ondanks de sociale factoren en de paradigma’s.

84

Psychologen als pionnen in machtsspelenGroepen wedijveren constant met elkaar voor macht, dit resulteert in conflicten en allianties. Foucault:

- Tot de 18de eeuw werd macht op een brute manier uitgeoefend (foltering), vaak publiekelijk om een voorbeeld te stellen inefficiënt

- Daarna hoe langen hoe meer surveillance en dreiging van straf, dit bleek veel effectiever te zijn. Voorbeeld Panopticon: gebouw met individuele cellen die vanuit een toren konden geobserveerd worden, dit leek een ideale organisatie voor niet alleen gevangenissen, maar ook industriehuizen, ziekenhuizen, scholen,.. Voor gemakkelijker gebruik was het ook noodzakelijk dat de mensen niet konden zien of er iemand in de toren zat of niet.

- Een andere manier van surveillance is door het herhaaldelijk checken van de arbeiders (via leugendetectors en drugcontrole). De leugendetectors werden een deel van het Amerikaanse werkleven, van tijd tot tijd werden de arbeiders ondervraagd. Ook de drugtest, waar een staal urine wordt genomen en gekeken of er illegale stoffen in aanwezig waren, was er efficiënt door de onvoorspelbaarheid van zo’n test.

- Psychologen helpen via hun tests bij de surveillance en het opsluiten van individuen die de macht in vraag stellen, zo worden mensen in het gareel gehouden.

Ook had Foucault een paar ideeën over de behandeling van mentale stoornissen:- Maatschappij heeft een groep van uitgestotenen nodig, dat maakt dat de anderen

zich beter voelen- Eerst waren de uitgestotenen de mensen met besmettelijke ziekten, in het bijzonder

lepra - Later werden dit de psychisch gestoorden

o Vroeger werden deze mensen alleen gelaten en niet echt opgemerkt, maar nu vormden ze een gevaar en werden ze opgesloten met criminelen

o Luiheid is de nieuwe kwaal waartegen de maatschappij moet optreden (ipv ijdelheid). Als je hard werkt ben je goed bezig, in deze arbeidsethiek zien we linken met het protestantisme

o Zo moeten ook diegene die niet kunnen werken opgesloten worden- Rol van de psychologen: gekken helpen opsluiten en leren te gehoorzamen in

instellingen (uitschot opsluiten en bezig houden)

Misbruik van prestige door pseudowetenschappen:- Volgen de wetenschappelijke ethiek niet - Combineren wetenschappelijke kennis met ongeverifieerde of onware uitspraken

voor eigen gewin (bullshitting)- Geen interesse of iets waar is (op evidentie gebaseerd) of niet je gebruikt alles wat

in je opkomt of het nu waar is of niet- Uitloper van waarheid als sociale constructie

85

- Verwijzen naar wetenschappelijke theorieën waarvan ze niets weten en niet weten of ze van toepassing zijn

- Gebruiken wetenschappelijke termen zonder ze te kennen (moeilijke woordjes gebruiken om interessant te lijken)

- Gebruiken technische termen met als enige bedoeling om een ander te intimideren - Sokal: fysicus die een zinloos artikel stuurt naar een postmodernistisch tijdschrift met

enkel een zinvolle inleiding, hij gebruikt moeilijke woorden en maakt lange zinnen. In het artikel wordt o.a. beweerd dat pi een arbitrair getal is met een ‘onvermijdelijke historiciteit’. Door het gebruik van de moeilijke woorden was het onmogelijk om echt van vals te onderscheiden.

- Misbruik van de kennis van psychologen

Misbruik van wetenschap door commercie:- Ideaal van open access (universiteit betaalt en kennis is vrij beschikbaar voor

iedereen)- Roofuitgevers (predatory publishers)

o Benaderen wetenschappers via emails om artikels te publiceren via open access

o Enig doel is om geld te krijgen o Geen kwaliteitscontrole

Mooi principe, vrije wetenschap voor iedereen maar wordt misbruikt om geld te maken

Misbruik van psychologiekennis:- In oorlog (vb. psychologische foltering obv theorieën over zelfaangeleerde

hulpeloosheid)- Bij technologie (bv. beïnvloeden van mensen op sociale media, verslavend maken van

sociale media, games,...)

Spelen psychologen hun kaarten goed in de machtsstrijd?- Ja (psychologisering van de maatschappij)- Nee

o Psychologie studies zijn niet prestigieus o Psychologen verdienen niet veelo Psychologen hebben geen goede naam in de medische wereld (verpleegsters

zijn beter)o Psychologen hebben geen goede naam in religies (want psychologie neemt de

macht van de religies weg)o Academische en praktische psychologen steunen elkaar niet o Psychologen kijken neer op geld en economie

86

Invloed van de psychologie op de maatschappij Psychologisering van de maatschappij

- Mensen bekijken zichzelf hoe langer, hoe meer vanuit een psychologische bril- Psychologen hebben steeds meer impact op de maatschappij- Psychologie als één van de populairste opleidingen aan universiteiten- Bijna alle richtingen hebben wel een vak psychologie

Psychologen veranderen de manier waarop mensen elkaar begrijpen- Individualisme= mensen organiseren hun leven meer in termen van hun eigen

belangen, dan de groep waartoe ze behoren. Psychologie was een belangrijk aspect in deze transitie.

- Labels worden werkelijkheido Introvert vs. extraverto Depressiefo Burn-outo IQ

- De introductie van nieuwe concepten door psychologen veranderd niet alleen de sociale realiteit voor andere mensen, maar ook voor toekomstige psychologen

o Nieuwe studenten zien de labels als vaststaande, bewezen persoonskenmerken

- Hanson: NIT:Hanson wees erop dat nieuwe psychologische concepten niet alleen nieuwe realiteiten vormen, maar ze ook op willekeurige manieren definiëren, omdat er concepten zijn geïntroduceerd zonder een goed begrip van wat er precies gaande was. Hij beweerde dat wanneer Binet en Simon een paar taken selecteerden, ze niet konden weten dat deze aspecten de definitie voor intelligentie zouden worden voor de komende eeuw. Dus Hanson stelde een nieuwe test op waarmee intelligentie getest zou kunnen worden, om zo te stellen dat de realiteit dan zich daaraan zou aanpassen. Zijn test was de NIT (new intelligence test):

o Namen onthoudeno Rekeneno Eerste indruk makeno Een tekst verkopen o Een babbeltest (small talk)o Een bullshittesto Een test ‘volg de instructies’o Een sporttest (golf en tennis)o Een SES schaal

Wat zou het gevolg zijn?- Psychologen zouden factoranalyse uitvoeren om te zien of het gaat om 1 vaardigheid

(algemene intelligentie of subtests?)- Zouden betere tests proberen te ontwikkelen- Zouden kijken in hoeverre de vaardigheid aangeboren is, ook in heden zo

87

- Ouders zouden willen dat de vaardigheden aangeleerd worden- Er zou een commercie ontstaan om de capaciteiten te verhogen- NITWIT zou hoe langer hoe belangrijker worden in de maatschappij. (de naam

NITWIT refereert naar iemand die niks weet)

Psychologen zoeken bondgenoten- Cf. machtsstrijd- Eerste gebied was op opvoedkunde

o Lerarenopleiding lange tijd een lage statuso Psychologen boden hun kennis aan (kennis over leraars en leerlingen)o Daarna al snel advies voor ouders (experts zijn beter dan de eigen ouders)

Psychologen creëren noden- Sociologie: het eerste wat een nieuw instrument doet is aantonen hoe nodig het is,

zodat het kan overleveno Zal het probleem zo erg mogelijk voorstelleno Zal wijzen op de dringendheid om het aan te pakkeno Zal beweren unieke kennis te hebbeno Zal acties op getouw zetten, reclame maken, om extra geld vragen,..

Geneeskunde creëert noden (Illich)- Slokt al ongeveer 25% van de inkomsten op- Levensverwachting is gestegen evenwijdig met de ontwikkeling van de geneeskunde,

maar dat was niet de voornaamste factor voor die evolutieo Wel minder hongersnoodo Beschikbaarheid van proper water en luchto Verbeterde sanitaire voorzieningen

- Vraagt elk jaar meer (bovenop inflatie)- Verzwijgt de negatieve kanten:

o Langdurig lijden bij terminale patiënteno Dodelijke besmettingen en ongevallen in ziekenhuizen o Maakt mensen afhankelijk van geneesmiddeleno Ondermijnt de levenskracht en de autonomie van mensen gevolgen van

geneeskunde die zijn macht wil uitbreiden

Geneeskunde beweert dat ze tuberculose uitgeroeid hebben maar het is gewoon door betere voeding en hygiëne. Geneeskunde wil macht en geld daarom dure en landurige behandelingen

88

- Verkopen van geneesmiddelen tegen psychische stoornissen (voornamelijk depressie)

- Lange tijd weinig verkoop van antidepressiva in Japano Kenden de stoornis ‘depressie’ niet tenzij in zeer ernstige vormo Wat dit het dichtst benaderde was de ‘melancholische persoon’ (iemand die

ernstig en vlijtig is, zeer begaan met het welzijn van anderen en zich zorgen maakt om dat welzijn)

o Verkoop ging omhoog nadat het geneesmiddel gepositioneerd werd als steun voor een melancholisch persoon

Psychologie/farmacie creëert noden- Sociologen: psychologen willen niet in de eerste plaats mensen helpen maar mensen

overtuigen dat ze hulp nodig hebben (er zijn nog nooit zoveel psychische problemen geweest als nu, maar ook nog nooit zoveel psychologen)

- Er worden steeds nieuwe stoornissen ‘ontdekt’ waarvoor men behandeld moet worden

- Mensen worden aan te veel stress blootgesteld om nog te kunnen functioneren zonder hulp

o Bestaat uit biologisch (farmacie) en psychisch (psychologie) sterker maken van het individu individu versterken ipv maatschappij veranderen

- Sociologen: resultaat is niet dat mensen sterker worden maar dat ze afhankelijker worden van de hulp (zelfs bij brandweer, politie, leger,.. is dit het geval)

- Voorbeeld studenteno Zijn niet langer enthousiaste, leergierige jongeren die blij zijn dat ze naar unief

kunnen o Zijn uitgeputte personen, die op de rand van een inzinking staan en radeloos

proberen hun zelfbeeld recht te houdeno Worden aan te veel stress blootgesteldo Hebben hulp nodig (pillen, psychotherapie)o Moeten zoveel mogelijk over hun problemen kunnen praten

Psychologen promoten waarden- Wetenschap = goed- Westerse kijk op problemen en oplossingen = juist (individu, biologie)- Mensen die dit niet volgen zijn niet goed bezig - Links liberale ideeën zijn goed

o Individuele verschillen kunnen verminderd worden door opvoeding o Hulp moet komen van de maatschappij o Het individu is de bron van de moraal (ipv de groep): eigen oordeel volgen,

wat goed is voor mij, is goedo Ideaal van zachtmoedigheid en verzorging

89

o Iedereen is gelijko Religie = voorbij gestreefdo Maakt het moeilijk om iets te bieden aan mensen die rechts, conservatief zijn

Psychische stoornis is nog altijd een stigma- Begonnen in de 18de eeuw- Mensen vermijden personen met een psychische stoornis- Mensen vinden het moeilijk om normaal te praten met iemand met een psychische

stoornis- Mensen met een psychische stoornis moeten zich extra bewijzen (zoals elke groep

met een lage status)Redenen?

- Relatief weinig kennis van de verschillende stoornissen (sommigen gaan gepaard met agressie, anderen niet voor de maatschappij is er geen onderscheid, allemaal 1 pot nat)

- Meeste kennis uit de mediao Psychische stoornissen zijn gevaarlijko Controle verliezen is slecht en gevaarlijko Bij aanslagen: persoon had psychische problemen

- Gevaar wordt enorm overschat (van de 80% gestoorden pleegt 0.1% een delict, voor de 20% niet-gestoorden is dit percentage even hoog)

Vraag? - Zijn het wel psychologen die de psychologisering sturen? - Of zijn het andere groepen die oppervlakkige psychologiekennis gebruiken om hun

doelen te realiseren?

90