cledes.weebly.comcledes.weebly.com/.../0/3/3/30330489/begrippenlijst_sc… · Web viewDe rechten...

Schokland 3.0Begrippenlijst

2

Schokland 3.0 – Begrippenlijst

De kern van burgerschap Thema 1 – BurgerschapBegrippen Betekenis

Feit Iets waarvan je weet dat het waar is, omdat je het kunt waarnemen of aantonen.

Mening Een persoonlijke opvatting over iets of iemand.Vrijheid De situatie waarin je zelf kunt beslissen wat je wel en wat

je niet doet.Vrijheid van meningsuiting

De vrijheid om je mening te geven.

Begrippen Betekenis

Overheid Het hoogste gezag van een land of een gebied.Wet Een regel die door de overheid is opgesteld en in een

wetboek staat.

Thema 2 – RechtenBegrippen Betekenis

De Nederlandse Grondwet

De belangrijkste wet van Nederland.

Plicht Iets wat aangeeft welke verplichtingen je hebt.Recht Iets wat aangeeft wat je mag doen of mag hebben.

Begrippen Betekenis

Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM)

Het verdrag waarin Europese landen hebben afgesproken om de rechten van alle mensen te beschermen.

Mensenrechten Rechten die voor iedereen in de wereld gelden.

Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM)

De verklaring waarin de mensenrechten staan beschreven.

3


De sociaal-maatschappelijke dimensie Thema 1 – Cultuur en identiteitBegrippen Betekenis

Eigenschap Iets waar je iemand aan herkent of iets wat bij die persoon hoort.Erfelijke

eigenschappenEigenschappen die worden doorgegeven aan nakomelingen.

Gedrag De manier waarop iemand zich in een bepaalde situatie gedraagt.Identiteit Het unieke geheel van eigenschappen van een persoon.

Imitatie Het nadoen van andere mensen.Individu Een uniek persoon met een eigen identiteit.Opvoeding Het bewust aangeleerd krijgen van regels en

gewoonten van je ouders, school en omgeving.Socialisatie Het aanleren van de ideeën, regels en gewoonten van

een groep.

Begrippen Betekenis

Cultuur Een verzameling van waarden, normen en gewoonten die een groep mensen karakteriseert.

Gewoonte Iets wat je vaak op dezelfde manier doet, omdat je dat zo gewend bent.

Norm Een gedragsregel die binnen een groep geldt.Ritueel Een handeling die een bepaalde betekenis heeft in een

cultuur.Symbool Een teken dat een specifieke betekenis heeft binnen de tradities en gewoonten van een cultuur.

Traditie Een gewoonte of een gebruik dat van de ene op de andere generatie wordt doorgegeven.

Waarde Een idee over wat mensen in een groep belangrijk vinden.

4


Begrippen Betekenis

Dominante cultuur De cultuur die in een gebied door de grootste groep mensen wordt gedeeld.

Nationale identiteit Een identiteit die door de meeste inwoners van een land wordt gedeeld.

Rol De manier waarop er van je wordt verwacht dat je je gedraagt binnen een groep.

Rolconflict Een conflict dat ontstaat als de verwachting over je gedrag in de ene rol niet samengaat met de verwachting over je gedrag in de andere rol.

Subcultuur Een cultuur die verschilt van de dominante cultuur, maar die niet in strijd is met de dominante cultuur.

Tegencultuur Een subcultuur waarvan de normen, waarden en gewoonten botsen met de dominante cultuur.

Thema 2 – De Nederlandse samenlevingBegrippen Betekenis

Asociaal gedrag Gedrag waarbij iemand weinig of geen rekening houdt met de mensen om zich heen.

Assimilatie De situatie waarbij een groep zich zo volledig mogelijk aan een andere cultuur aanpast.

Fatsoensnorm Een norm die aangeeft hoe mensen vinden dat ze in een bepaalde situatie met elkaar om moeten gaan.

Groepsgedrag Gedrag dat voor een groot gedeelte wordt bepaald door de normen en waarden van een groep in de samenleving.

Integratie Een vorm van samenleven waarbij verschillende culturen met elkaar samenleven en elkaars gewoonten overnemen.Multiculture

le samenlevin

Een samenleving waarin mensen uit verschillende culturen met elkaar samenleven.

Respect Waardering hebben voor een ander en rekening houden met anderen.Samenleving Een groep mensen die in hetzelfde gebied of hetzelfde land wonen, werken en leven.

Segregatie Een vorm van samenleven waarbij verschillende culturen niet met elkaar, maar naast elkaar leven.

Tolerantie Het accepteren van mensen die anders zijn dan jij.

5


Begrippen Betekenis

Allochtoon Iemand die in Nederland woont en van wie ten minste één ouder in het buitenland is geboren.

Asielzoeker Iemand die in een ander land aanvraagt of dat land hem wilbeschermen en of hij tijdelijk in dat land mag blijven.

Autochtoon Iemand van wie beide ouders Nederlands zijn.Immigrant Iemand die zich in een ander land of gebied vestigt.Integratiebeleid De plannen die de regering maakt voor de integratie

van mensen uit verschillende culturen.Migrant Iemand die naar een andere plek verhuist.Migratie Het verhuizen naar een andere plek.Pullfactoren Redenen om je in een bepaald land te willen vestigen. Pushfactoren Redenen om het land waar je woont te verlaten.Vluchteling Iemand die buiten zijn land of regio verblijft en niet kan

terugkeren, omdat hij daar kan worden vervolgd op grond van zijn ras, religie, nationaliteit of politieke mening.

Begrippen Betekenis

Discriminatie Het ongelijk behandelen en het achterstellen van mensen op basis van kenmerken zoals huidskleur, sekse of religie.Emancipatie Het streven naar een volwaardige plaats in de samenleving.Gelijkheidsbeginsel Het principe dat de overheid gelijke gevallen niet verschillend mag behandelen.

Positieve discriminatie

Het nemen van maatregelen waarbij bepaalde groepen anders worden behandeld om hun positie in de samenleving te verbeteren.Racisme Het discrimineren van mensen vanwege hun huidskleur of het volk waartoe zij behoren.

Stereotype Een versimpeld beeld dat mensen van een andere groep mensen hebben.

Vooroordeel Een mening over een individu of over een groep mensen die niet op feiten is gebaseerd.

6


Thema 3 – Veiligheid en criminaliteitBegrippen Betekenis

Geweld Alle handelingen die schade of verwondingen aanrichten en die vaak met agressie gepaard gaan.

Privacy Het recht om dingen voor jezelf te houden of om zaken geheim te houden.

Schijnveiligheid Een situatie waarin je je veilig voelt, terwijl de situatie juist onveilig is.Veiligheid Een situatie waarin je niet in gevaar bent of je het gevoel hebt dat je veilig bent.

Begrippen Betekenis

Aangifte doen Officieel melden wat jou is overkomen als je het slachtoffer bent van criminaliteit.

Crimineel Iemand die crimineel gedrag vertoont.Crimineel gedrag Gedrag dat volgens de wet strafbaar is.Criminoloog Een wetenschapper die criminaliteit in de samenleving

bestudeert en zoekt naar verklaringen voor crimineel gedrag.Misdrijf Een ernstige overtreding waarvoor je een zware straf kunt krijgen.Overtreding De situatie dat je een wet of regel hebt overtreden.

7


Begrippen Betekenis

Halt Een instantie die jongeren tussen twaalf en achttien jaar een taakstraf geeft als zij een strafbaar feit hebben gepleegd.

Heropvoeding Het idee dat een crimineel iets moet leren van zijn straf en daardoor zijn leven betert.

Onvoorwaardelijke straf Een straf die in principe altijd wordt uitgevoerd.Preventie Het idee dat door te straffen wordt voorkomen dat

een misdrijf opnieuw wordt gepleegd.Recidive Het verschijnsel waarbij een crimineel na zijn straf

opnieuw in de fout gaat.Strafblad Een document waarin staat dat je de wet hebt overtreden.Terbeschikkingstelling (tbs) Een maatregel die wordt opgelegd aan mensen die

een ernstig misdrijf hebben gepleegd en een psychiatrische stoornis hebben.

Vergelding Het idee dat het leed van slachtoffers van een misdaad door een straf wordt gecompenseerd.

Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG)

Een officiële verklaring van goed gedrag die nodig is om bepaalde beroepen en functies te mogen uitoefenen.

Voorwaardelijke straf Een straf die alleen wordt uitgevoerd als de veroordeelde tijdens zijn proeftijd opnieuw in de fout gaat of zich niet aan de door de rechter bepaalde voorwaarden houdt.

8


Thema 4 – Communicatie en massamediaBegrippen Betekenis

Communiceren Het geven en ontvangen van informatie.Massacommunicatie Communicatie dat is gericht op een groot publiek van

ontvangers.Massamedia Communicatiemiddelen waarmee een groot aantal mensen tegelijkertijd kan worden bereikt.

Media Middelen die je gebruikt bij het overbrengen van informatie.Non-

verbale communicat

Communicatie waarbij geen woorden worden gebruikt.

Ontvanger De persoon of de groep die een bepaalde boodschap binnenkrijgt.Verbale

communicatieCommunicatie waarbij gebruik wordt gemaakt van gesproken of geschreven woorden.

Zender De persoon of de groep die een bepaalde boodschap wil overbrengen of verspreiden.

Begrippen BetekenisDoelgroep Een groep mensen die een bepaalde belangstelling

met elkaar deelt en waar media zich op richten.Internet De verzamelnaam van het wereldwijde netwerk van

aan elkaar gekoppelde computers.Sociale media Digitale media waarmee mensen online met elkaar in

contact kunnen komen.

Begrippen Betekenis

Bron De persoon of organisatie van wie bepaalde informatie afkomstig is.Censuur De situatie waarbij bepaalde informatie of meningen structureel wordt weggelaten of verboden.

Hoor- en wederhoor Het principe dat een verhaal is gecontroleerd en dat verschillende meningen naast of tegenover elkaar zijn gezet.Manipulatie Het bewust verdraaien of weglaten van bepaalde informatie om een bepaald doel te bereiken.

Objectief Op feiten gebaseerd.Propaganda Het geven van uitsluitend eenzijdige informatie om

aanhangers voor een bepaald standpunt of bepaalde zaak te winnen.Subjectief Door je mening of je gevoel beïnvloed.

9


De politiek-juridische dimensie Thema 1 – Democratie en rechtsstaatBegrippen Betekenis

Grondrechten De rechten van burgers die hen beschermen tegen de macht van de overheid of tegen de macht van andere groepen burgers.Klassieke

grondrechtenDe rechten die burgers tegen elkaar en tegen bemoeienis van de overheid beschermen.

Persvrijheid De vrijheid om zonder toestemming van de overheid informatie via de media te verspreiden.

Rechterlijke macht De macht in een land die controleert of de regels en wetten op de juiste manier worden toegepast.

Rechtsstaat Een land waarin de macht van de overheid is begrensd door de wet, waarin een scheiding van machten is en waarin burgers grondrechten hebben.

Sociale grondrechten De rechten van burgers op voorzieningen van de overheid die de leefomstandigheden van burgers moeten verbeteren.Trias politica Een politiek systeem waarbij de macht is verdeeld over drie groepen: de wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechterlijke macht.Uitvoerende macht De macht in een land die de wetten en regels uitvoert.

Vrijheid van godsdienst

De vrijheid om een geloof te kiezen en naar dat geloof te leven.Vrijheid van

meningsuiting

De vrijheid om je mening te geven.

Vrijheid van vereniging en vergadering

De vrijheid om een vereniging op te richten en een vergadering te houden.

Wetgevende macht De macht in een land die wetten en regels opstelt.

Begrippen Betekenis

Inspraak De mogelijkheid om mee te praten en je mening te geven in de politiek.

Politicus Iemand die betrokken is bij het maken van keuzes over het besturen van een samenleving.

Politiek Het maken van keuzes over het besturen van een samenleving en alle mensen die betrokken zijn bij het maken van die keuzes.

10


Begrippen Betekenis

Corruptie Het verschijnsel waarbij illegaal gunsten worden verleend door iemand met een machtspositie in ruil voor zaken, zoals geld of gunsten.

Democratie Een manier om een land te besturen waarbij alle burgers mogen meebeslissen en iedereen invloed heeft op het bestuur van het land.

Directe democratie Een vorm van democratie waarbij burgers direct invloed hebben op de politieke besluiten die worden genomen.

Dictator De persoon die de macht heeft in een dictatuur.Dictatuur Een manier om een land te besturen waarbij één persoon

of een kleine groep mensen alle macht in handen heeft.Indirecte democratie

Een vorm van democratie waarbij volksvertegenwoordigers beslissingen nemen namens de burgers.

Referendum Een volksstemming waarbij iedereen om zijn mening wordt gevraagd over een maatschappelijk probleem of kwestie.

Volksvertegen- woordiger

Iemand die door de burgers is gekozen om hen te vertegenwoordigen in de politiek.

Thema 2 – VerkiezingenBegrippen Betekenis

Christendemocratie

Een politieke stroming die van oorsprong is gebaseerd op de Bijbel en het christendom.

Confessionalisme Een politieke stroming die uitgaat van een geloofsbelijdenis.Conservatief De opvatting dat je de samenleving wilt houden zoals deze

is of dat je de samenleving wilt terugbrengen naar hoe de samenleving vroeger was.Liberalisme Een politieke stroming waarbinnen individuele en economische vrijheid heel belangrijk zijn.

Politieke partij Een organisatie van mensen die ongeveer hetzelfde denkt over hoe de samenleving ingericht moet worden.

Politieke stroming Een groep mensen die ongeveer hetzelfde idee heeft over hoe de ideale samenleving eruit zou moeten zien.

Populisme Een politieke stroming die inspeelt op de gevoelens en opvattingen die op dat moment onder de bevolking leven.

Progressief De opvatting dat je de samenleving wilt verbeteren door te vernieuwen.

11

Sociaaldemocratie

Een politieke stroming die via geleidelijke hervorming ervoor wil zorgen dat mensen gelijke kansen krijgen en de welvaart verdeeld wordt.Socialisme Een politieke stroming die gelijkheid van alle mensen als uitgangspunt heeft.

12


Begrippen Betekenis

Actief kiesrecht Het recht om een stem uit te brengen bij de verkiezingen. Kiesrecht Het recht om te stemmen bij verkiezingen.Lijsttrekker De aanvoerder van een politieke partij tijdens de verkiezingen. Passief kiesrecht Het recht om gekozen te worden als volksvertegenwoordiger.Verkiezingscampagne De periode in aanloop van de verkiezingen waarin

politieke partijen proberen zo veel mogelijk kiezers voor zich te winnen.

VerkiezingsprogrammaEen overzicht van de standpunten van een politieke partij die aan de verkiezingen meedoet.

Voorkeurstem Een stem op iemand anders dan de lijsttrekker van een politieke partij.

Zwevende kiezer Een kiezer die geen vaste voorkeur heeft voor een politieke partij en pas tijdens de verkiezingscampagne beslist op welke partij hij stemt.

Begrippen Betekenis

Absolute meerderheid

De situatie waarbij een politieke partij meer dan de helft van alle zetels in het parlement heeft.

Coalitie De combinatie van politieke partijen die samen de regering vormen.Coalitiepartij Een politieke partij die samen met andere partijen de coalitie vormt.Formateur De persoon die de taken van de regering moet verdelen over de regeringspartijen.

Formatie Het proces waarbij een nieuwe regering wordt samengesteld.Informateur De persoon die politieke partijen helpt om een

regering samen te stellen.Kiesdeler Het aantal stemmen dat nodig is voor een zetel in de

Tweede Kamer.Regeerakkoord Het geheel aan afspraken over wat de regering tot aan de volgende verkiezingen in Nederland wil bereiken of veranderen.Regeringsverklaring Een verklaring van de nieuwe regering aan de Tweede Kamer waarin ze vertelt wat ze wil bereiken in de regeerperiode.Stelsel van

evenredige vertegenwoordigi

Een kiessysteem waarbij iedere geldige stem evenveel meetelt voor een zetel.

Zetel Een plek in het parlement.

13


Thema 3 – Het bestuur van NederlandBegrippen Betekenis

Ambtenaar Een persoon die zich bezighoudt met de voorbereiding en de uitvoering van het beleid van een minister.Beleid Het resultaat van politieke beslissingen.

Gedoogsteun De steun aan de regering van een politieke partij die geen deel uitmaakt van de regering.

Kabinet Het geheel van ministers en staatssecretarissen.Meerderheidskabinet

Een kabinet waarbij de coalitiepartijen meer dan de helft van de zetels in de Tweede Kamer hebben.

Minderheidskabinet Een kabinet waarbij de coalitiepartijen samen geen meerderheid in de Tweede Kamer hebben.

Minister Een persoon in de regering die de verantwoordelijkheid heeft voor een specifiek onderwerp, zoals onderwijs of gezondheidszorg.Ministerie Een afdeling van de overheid waar het beleid van de regering wordt uitgevoerd.

Ministeriële verantwoordelijkheid

Een bepaling in de Nederlandse Grondwet die regelt dat niet de koning, maar de ministers verantwoordelijk zijn voor het bestuur van Nederland.

Minister-president De leider van de regering, ook wel premier genoemd.Ministerraad Alle ministers samen.Regering Het dagelijks bestuur van een land.Rijksoverheid Het geheel van organisaties dat de taken van de regering

uitvoert.Staatssecretaris Een onderminister die de verantwoordelijkheid heeft voor een gedeelte van het beleid van de minister.

14


Begrippen Betekenis

Begroting Een plan waarin staat waaraan de regering geld wil uitgeven en hoeveel geld ze wil uitgeven.

Eerste Kamer Het onderdeel van het Nederlandse parlement dat als belangrijkste taak heeft om voorstellen voor nieuwe wetten goed te keuren of te verwerpen.

Fractie Alle volksvertegenwoordigers van een politieke partij in de Eerste of in de Tweede Kamer samen.

Fractievoorzitter De leider van een fractie.Informatieplicht De plicht van de regering om het parlement te

informeren als ze daarom vraagt.Motie Een uitspraak van een Kamerlid over een bepaald onderwerp.Motie van wantrouwen Een uitspraak van een Kamerlid waarmee hij het

vertrouwen in de minister opzegt.Oppositie De politieke partijen in de Tweede Kamer die niet

deelnemen aan de regering.Parlement Het geheel van door burgers gekozen volksvertegenwoordigers.Parlementaire democratie

Een vorm van democratie waarbij het parlement altijd het laatste woord heeft als er een beslissing moet worden genomen.

Parlementaire enquêteEen onderzoek van de Tweede Kamer waarmee zij een politieke kwestie heel grondig uitzoekt en daarbij getuigen onder ede mag horen.

Staten-Generaal Het parlement van Nederland dat uit de Eerste en de Tweede Kamer bestaat.

Tweede Kamer Het onderdeel van het Nederlandse parlement dat als belangrijkste taken heeft om de regering te controleren en voorstellen voor nieuwe wetten goed te keuren of te verwerpen.

Vertrouwensregel De regel dat de regering alleen mag regeren als ze het vertrouwen heeft van een meerderheid van het parlement.

15


Begrippen Betekenis

Actiegroep Een organisatie die één duidelijk doel wil bereiken door actie te voeren.Adviesorgaan Een organisatie van mensen die veel verstand hebben van een

bepaald onderwerp en de regering adviseert over dat onderwerp.Belangengroep Een organisatie die opkomt voor de belangen van een

bepaalde groep mensen.Commissaris van de Koning

De voorzitter van de vergaderingen van de Gedeputeerde Staten.

Gedeputeerde Staten Het dagelijkse bestuur van de provincie. Gemeenteraad Het parlement van een gemeente.Gemeenteraads- verkiezingen

De verkiezingen voor de gemeenteraad.

Pressiegroep Een organisatie die druk uitoefent op de politiek met een bepaald doel, bijvoorbeeld om een idee uitgevoerd te krijgen.

Provinciale Staten Het parlement van een provincie.Raad van State Het belangrijkste adviesorgaan van de regering.

16


Thema 4 – De rechtspraakBegrippen Betekenis

Gerechtshof Een officiële instantie waar een persoon of een organisatie in hoger beroep kan gaan tegen de uitspraak van een rechtbank.Hoge Raad De hoogste instantie in Nederland die recht spreekt.

Klachtencommissie Een instantie waarbij je een klacht kunt indienen als je vindt dat jou onrecht is aangedaan.

Mediator Een onafhankelijke partij die personen helpt die een conflict hebben om het conflict op te lossen.

Officier van justitie Een vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie (OM).Openbaar Ministerie Organisatie die mensen opspoort die worden verdacht

van strafbare feiten en beslist of verdachten moeten worden vervolgd.Raadsheer Een rechter die werkzaam is bij een gerechtshof of bij de Hoge Raad.Rechtbank Een officiële instantie waar een persoon of een organisatie een kwestie kan voorleggen aan de rechter.Rechter Een persoon die een oordeel uitspreekt over een kwestie die hem wordt voorgelegd.

Tuchtrecht Een vorm van rechtspraak voor mensen die een zogenoemd vrij beroep hebben, zoals artsen, advocaten en beroepsvoetballers.

Begrippen Betekenis

Gewoonterecht Het geheel van regels die niet door de overheid zijn gemaakt en niet op papier staan, maar over het algemeen wel worden nageleefd door de inwoners van een land.Internationaal

verdragEen afspraak tussen landen waar de burgers en de overheid in die landen zich aan moeten houden.

Jurisprudentie Een verzameling van uitspraken die rechters hebben gedaan en een rechtsbron zijn voor vergelijkbare zaken.

Privaatrecht Het onderdeel van het recht dat de rechtspraak tussen personen of organisaties regelt.

Publiekrecht Het onderdeel van het recht dat de rechtspraak tussen burgers en de overheid regelt.

Rechtsbron Een bron waarop een rechter zijn uitspraak baseert, bijvoorbeeld een wet of een internationaal verdrag.

17


Begrippen Betekenis

Proces-verbaal Een document waarin de informatie staat die tijdens een onderzoek door de politie is achterhaald.

Schikkingsvoorstel Een voorstel aan de verdachte om een bepaalde straf te accepteren. Seponeren Besluiten om een verdachte niet te vervolgen.Strafbeschikking De mogelijkheid voor het Openbaar Ministerie

om bij kleine vergrijpen zelf een straf opleggen.Strafzaak Een rechtszaak waarbij een verdachte voor de

rechter moet verschijnen.Strafzitting De gelegenheid waarbij een strafzaak wordt behandeld

door één of meerdere rechters.Verdachte Een persoon waarvan een redelijk vermoeden bestaat

dat hij een misdrijf heeft gepleegd of een overtreding heeft begaan.

Voorarrest Het vasthouden van een verdachte in een huis van bewaring.

18


De economische dimensie Thema 1 – Werk en de samenlevingBegrippen Betekenis

Arbeid Het werk dat je doet.Betaalde arbeid Werk waarvoor je een vergoeding krijgt, zoals loon.Formele arbeid Werk dat bij de overheid is geregistreerd en

waarover meestal belasting wordt betaald.Informele arbeid Werk dat niet bij de overheid is geregistreerd en

waarover geen belasting wordt betaald.Loondienst Het werken voor een werkgever voor een loon.Onbetaalde arbeid Werk waar geen betaling tegenover staat.Ondernemer Iemand die een eigen bedrijf heeft.Stage Werk dat je tijdens je opleiding doet om praktijkervaring

op te doen.Stagiair Iemand die stage loopt bij een bedrijf.Werkgever De persoon of organisatie voor wie je werkt.Werknemer Iemand die voor een baas werkt.Winst Het verschil tussen de opbrengst van de producten of

diensten die een bedrijf levert en de kosten die het bedrijf maakt.

19


Begrippen Betekenis

Arbeidsmarkt Het geheel van vraag naar arbeidskrachten en het aanbod vanarbeidskrachten.

Abstracte markt Een markt waarbij vragers en aanbieders elkaar vaak niet op een vaste plek ontmoeten.

Beroepsbevolking Alle mensen tussen de 15 en 65 die een baan hebben of zouden willen hebben.

Conjuncturele werkloosheid

Werkloosheid die ontstaat als er onvoldoende vraag is naar bepaalde goederen en diensten.

Economie Het geheel waarin producten en diensten in de samenleving worden gemaakt, verspreid en gebruikt.

Frictiewerkloosheid Werkloosheid die ontstaat wanneer de vraag naar arbeid en het aanbod van arbeid niet goed op elkaar aansluiten.

Krappe arbeidsmarkt De situatie dat de vraag naar arbeid groter is dan het aanbod. Ruime arbeidsmarkt De situatie dat het aanbod van arbeid groter is dan de vraag.Seizoenswerkloosheid Werkloosheid die het gevolg is van het wegvallen van

werk in bepaalde seizoenen.Structurele werkloosheid

Werkloosheid die ontstaat als het aanbod van banen afneemt, bijvoorbeeld als machines of computers worden ingezet die het werk van mensen overnemen.

Werkgelegenheid De beschikbare hoeveelheid arbeid voor de beroepsbevolking van een land.

Werkloosheid De situatie waarbij het aantal werkzoekenden groter is dan degevraagde hoeveelheid arbeid.

Werkloze beroepsbevolking

Het deel van de beroepsbevolking dat niet of weinig werkt, maar wel op zoek is naar werk.

20


Begrippen Betekenis

Accijns Een extra belasting op producten die schadelijk kunnen zijn voor het milieu of voor de gezondheid.

Belasting Een verplichte bijdrage aan de overheid die in de wet is vastgelegd. Btw De belasting die je betaalt over producten die je koopt.Inkomstenbelasting De belasting die je betaalt over het geld dat je verdient. Premie Het geld dat je betaalt voor sociale verzekeringen.Privatisering Het proces waarin de overheid verschillende taken

overdraagt aan bedrijven.Sociale ongelijkheid De situatie dat belangrijke zaken, zoals inkomen en

macht, ongelijk zijn verdeeld.Sociale verzekering Verzekering die ervoor zorgt dat je geld krijgt, als je om

een bepaalde reden tijdelijk of voor een langere tijd geen inkomen hebt.

Sociale voorziening Voorziening die is bedoeld voor alle mensen die in Nederland wonen of werken en wordt betaald met belastinggeld.

Vergrijzing De situatie waarin het deel van de bevolking dat met pensioen is, toeneemt.

Verzorgingsstaat Een land waarin de overheid voor voorzieningen zorgt, zodat alle inwoners van het land voldoende middelen hebben om te kunnen leven.

Volksverzekering Sociale verzekering die is bedoeld voor alle mensen die in Nederland wonen of werken.

WerknemersverzekeringSociale verzekering die is bedoeld om werknemers te beschermen tegen de risico’s van werkloosheid, ziekte of arbeidsongeschiktheid.

21


Thema 2 – WerkenBegrippen Betekenis

Investeerder Persoon of bedrijf dat geld steekt in een bedrijf in ruil voor eventuele winst van het bedrijf zodra het is opgestart.Ondernemingsplan Plan voor het opzetten van een bedrijf, waarin je al je ideeën, plannen en verwachtingen op een rij zet.

Solliciteren Het reageren op een vacature.Startkapitaal Het geldbedrag dat je nodig hebt om een bedrijf op te

zetten.Uitzendbureau Bedrijf dat werkzoekenden aan projecten bij bedrijven en organisaties koppelt.

UWV Werkbedrijf Een overheidsorganisatie die werknemers en werkgevers met elkaar in contact brengt.

Vacature Een openstaande positie bij een organisatie, waarvoor een werknemer wordt gezocht.

Zzp’er Een ondernemer die geen mensen in dienst heeft.

Begrippen Betekenis

Arbeidsovereenkomst

Het geheel van afspraken dat een werknemer en werkgever met elkaar maken.

Arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd

Een arbeidsovereenkomst waarbij de duur van de werkzaamheden vaststaat.

Arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd

Een arbeidsovereenkomst waarbij geen einddatum is afgesproken.

Arbeidsvoorwaarden De afspraken die in een arbeidsovereenkomst staan.Collectieve arbeidsovereenkomst (cao)

Een document waarin de rechten en plichten staan, waaraan alle werknemers en werkgevers binnen een bedrijf of bedrijfstak zich moeten houden.

Opzegtermijn De periode tussen het moment dat de werknemer ontslag neemt en het moment dat de werknemer daadwekelijk stopt met werken.Proeftijd Een periode waarin de werknemer en de werkgever de arbeidsovereenkomst op elk moment kunnen beëindigen.Wettelijk

minimumloonHet loon dat een werknemer volgens de wet in ieder geval uitbetaald moet krijgen.

22


Begrippen BetekenisArbodienst Een bedrijf dat werkgevers adviseert bij het bedenken van

maatregelen die het ziekteverzuim in het bedrijf moet beperken.

Arbowet Wet waarin regels staan over gezond en veilig werken.Ondernemingsraad Een groep werknemers binnen een bedrijf die meepraat over

belangrijke beslissingen die in het bedrijf worden genomen.Personeels- vertegenwoordiging

Een groep werknemers binnen een bedrijf die regelmatig met de werkgever overlegt, maar minder bevoegdheden heeft dan een ondernemingsraad.

Sociaal plan Een plan waarin de rechten van ontslagen werknemers staan.Staking Een situatie waarbij werknemers tijdelijk het werk

neerleggen om iets voor elkaar te krijgen bij de werkgever.Vakbond Een organisatie die opkomt voor de rechten van de

werknemers van een bedrijf of bedrijfstak.Vakcentrale Een organisatie waarbinnen een aantal vakbonden zich hebben

verenigd.Werkgevers- organisatie

Een organisatie die de belangen van de werkgevers en hun ondernemingen behartigt.

Ziekteverzuim De situatie waarin een werknemer niet werkt, omdat hij ziek is.

Thema 3 – Kritisch consumerenBegrippen Betekenis

Budgetplan Een overzicht waarin je je inkomsten en uitgaven in kaart brengt, om zo te achterhalen hoeveel geld je te besteden hebt.Budgetteren Het in kaart brengen van je inkomsten en uitgaven.

Deurwaarder Een persoon die de bevoegdheid heeft om beslag te laten leggen op je bezittingen of om je woning te ontruimen, wanneer jij je schuld niet hebt afbetaald.

Incassobureau Een bedrijf dat schulden int en daarvoor incassokosten berekent.Rente Een vergoeding die je krijgt voor het sparen van geld of wat je moet betalen voor het lenen van geld.

Sparen Geld apart zetten voor later.

23


Begrippen Betekenis

Consument Iemand die diensten of goederen aanschaft.Consumentenbond Een organisatie die opkomt voor de belangen van

consumenten en zich bezighoudt met het testen en vergelijken van producten.

Reclame Een manier waarop bedrijven consumenten proberen over te halen om hun producten te kopen.

Begrippen Betekenis

Duurzaam consumeren

Consumeren zonder daarbij mensen, dieren en het milieu ernstig te beschadigen.

Keurmerk Een symbool dat aangeeft dat een product aan bepaalde kwaliteitseisen voldoet.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen

Rekening houden met mens en milieu bij het maken van producten of het verzorgen van diensten.

24


De dimensie vitaal burgerschap Thema 1 – Een gezonde leefstijlBegrippen Betekenis

Leefstijl Het resultaat van al je keuzes over hoe je leeft.Levensbehoefte Iets wat je nodig hebt of waarvan je vindt dat je het nodig

hebt.Welvaart De mate waarin je in je levensbehoeften kunt voorzien.

Begrippen Betekenis

Conditie De mate van fitheid.Dieet Een verzameling van regels over wat je wel en niet mag

of wilt eten en drinken.Voedingsstoffen Stoffen die je nodig hebt om goed te kunnen functioneren.

Begrippen Betekenis

Gedoogbeleid Overheidsbeleid waarbij bepaalde overtredingen van een wet niet worden bestraft.

Geestelijke verslaving Een verslaving waarbij je het idee hebt niet goed te kunnen functioneren zonder een bepaald genotsmiddel, waardoor je het middel steeds opnieuw wilt gebruiken.

Genotsmiddel Iets wat je eet, drinkt, rookt of op een andere manier gebruikt, omdat het je een goed gevoel geeft.

Lichamelijke verslaving

Een verslaving waarbij je lichaam protesteert wanneer je stopt met het gebruiken van een bepaald middel.

Opiumwet De wet waarin alle genotsmiddelen staan die als drugs worden beschouwd en waarvan het bezit, de productie en de handel strafbaar zijn.

25


Thema 2 – Zorg en de samenlevingBegrippen Betekenis

Chronische ziekte Een langdurige ziekte die niet zomaar overgaat.Handicap Een lichamelijke of geestelijke beperking.Letsel Een verwonding aan je lichaam.Weerstand De mate waarin je bestendig bent tegen ziekteverwekkers.

Begrippen Betekenis

Bijsluiter Een folder die bij een medicijn zit en waarin staat hoe je het medicijn moet gebruiken en wat de effecten van het medicijn zijn.Mantelzorg Het voor langere tijd zorgen voor zieke familieleden of vrienden.Medisch specialist Een arts die gespecialiseerd is in een bepaald onderdeel van het menselijk lichaam.

Begrippen Betekenis

Zorgtoeslag Een tegemoetkoming in de kosten van de zorgverzekering voor mensen met een laag inkomen.Zorgverzekering Een verplichte verzekering voor medische kosten.

Thema 3 – Relaties en seksualiteitBegrippen Betekenis

Samenlevingscontract

Een officieel document waarin afspraken worden vastgelegd als je gaat samenwonen.

Seksuele geaardheid De seksuele voorkeur van een persoon.Sociale contacten De mensen met wie je omgaat.Trouwen Voor de wet beloven dat je met iemand wilt samenleven

en dat je voor de ander zult zorgen.

26


Begrippen Betekenis

Intimiteit Het gevoel dat je een ander kunt vertrouwen en dat je je veilig voelt bij de ander.

Seksueel misbruik De situatie dat iemand wordt gedwongen om seksuele handelingen uit te voeren, te ondergaan of daar getuige van te zijn.

Seksuele intimidatie De situatie dat iemand jou ongewenst aanraakt of ongewenstaandringt tot seksueel gedrag.

Begrippen Betekenis

Seksueel overdraagbare aandoening (soa)

Een aandoening die je kunt oplopen tijdens het vrijen.

Voorbehoedsmiddel Een middel dat je tijdens het vrijen gebruikt om te voorkomen dat een vrouw zwanger wordt.

27


Wereldburgerschap Thema 1 – Nederland en de wereldBegrippen Betekenis

Europees Parlement Een instelling van de Europese Unie die onder andere adviseert en beslist over nieuwe regels en de Europese Commissie controleert.Europese Commissie Een instelling van de Europese Unie die onder andere nieuwe regels voorstelt en controleert of lidstaten de regels naleven.Europese Unie (EU) Een organisatie van Europese landen die intensief met elkaar samenwerken, vooral op economisch en politiek gebied.Internationa

le organisatie

Een organisatie waarin verschillende landen met elkaar samenwerken.

Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO)

Een internationale organisatie van landen die op militair gebied samenwerken.

Raad van de Europese Unie

Een instelling van de Europese Unie die onder andere beslist over nieuwe regels, over de toetreding van nieuwe lidstaten en over de begroting van de Europese Unie.Verenigde Naties

(VN)Een internationale organisatie die zich onder meer inzet om de vrede te bewaren of om de vrede te herstellen in landen waar conflicten zijn.

Begrippen Betekenis

Globalisering Het proces waarbij landen, bedrijven en culturen over de hele wereld steeds meer met elkaar verweven raken.

Kyoto-protocol Een internationale afspraak waarin landen hebben toegezegd de uitstoot van schadelijke gassen te verminderen.Milieuvervuiling De aantasting van het milieu door activiteiten van mensen.Millenniumverklaring Een internationale afspraak waarin landen zich acht doelen hebben gesteld om de situatie in de wereld te verbeteren, bijvoorbeeld op het gebied van armoede en kindersterfte.Multinational Een bedrijf dat fabrieken of kantoren in verschillende landen heeft en producten over de hele wereld verhandelt.

28


Thema 2 – LevensbeschouwingBegrippen Betekenis

Agnosticisme De opvatting dat je niet kunt aantonen dat een god wel of niet bestaat.Atheïsme De opvatting dat er geen god of goden bestaan.

Humanisme Een niet-religieuze levensbeschouwing waarin de mens centraal staat.Levensbeschouwing De opvatting van een individu of een groep mensen over wat het leven betekent en hoe je vindt dat je moet leven.

Monotheïstische religie

Een religie die uitgaat van het bestaan van één god.Polytheïstische religie Een religie die uitgaat van het bestaan van meerdere goden.Religie Een levensbeschouwing waarbinnen meestal één of

meerdere goden, of hogere machten centraal staan.Secularisme De opvatting dat religie geen invloed mag hebben op de

maatschappij.

Begrippen Betekenis

Bijbel Het heilige boek van de christenen.Hadith Een verzameling van uitspraken van Mohammed en

verhalen over zijn leven.Koran Het heilige boek van de moslims.Moskee Het gebedshuis van moslims.Rabbijn Een joodse geleerde die les geeft in godsdienst en de

diensten in de synagoge leidt.Synagoge De plek waar joden bij elkaar komen om te bidden en te

leren.Tenach Het heilige boek van de joden.Thora Het deel van de Tenach dat de grondslag van het joodse

geloof vormt.

cledes.weebly.comcledes.weebly.com/.../0/3/3/30330489/begrippenlijst_sc… · Web viewDe rechten...

Documents

Transcript of cledes.weebly.comcledes.weebly.com/.../0/3/3/30330489/begrippenlijst_sc… · Web viewDe rechten...