Debatteren in de klas.Eric Maas

18 november 2016 won het Diamant College met enthousiasme het Haagse Kinderrechten Debat voor de onderbouw. Ruim 200 scholieren van 8 verschillende middelbare scholen waren gekomen om tegen elkaar te debatteren in de oude 2e kamer. Het initiatief hiervoor was genomen door de Haagse Kinder & Jongere rechtswinkel, het Jongeren Informatie punt en de Gemeente Den Haag. De debattrainingen werden verzorgd door het debatbureau in samenwerking met de deelnemende scholen. De aanleiding om een Haags kinderrechten debat te organiseren was de jaarlijkse internationale kinderrechtendag. Niet alleen in Den Haag zijn er actieve debattoernooien. Aan landelijke en regionale debatwedstrijden voor scholieren door heel Nederland doen steeds meer scholen mee (Ravensloot, Nollet, & Bron, 2013) . Maar hoe gaat de docent in de klas nu verder met debatteren? Is debatteren en argumenteren opgenomen in het curriculum? En hoe ziet goed debatonderwijs er nu eigenlijk uit?

De laatste twee decennia zijn er talloze artikelen gepubliceerd over debatonderwijs in Nederland en de zichtbaarheid ervan op middelbare scholen. Waar eerst alleen nog de bovenbouw van het havo/ vwo zich durfde te wagen aan debatonderwijs zijn nu bijna alle niveaus in Nederland aan het oefenen met debatteren. Hoe open je een debat? Kun je argumenten verzinnen voor een mening die niet van jou is? Of hoe luister je nu actief tijdens een gesprek.

Op het Diamant College in Den haag zijn docenten uit de vakgroepen Nederlands en Mens & Maatschappij samengekomen om vorm te geven aan ons debatonderwijs. ‘We zien dat leerlingen

(Maas, 2016)

en docenten gemotiveerd zijn voor debatteren in de klas. Het debatonderwijs leeft in Nederland en om dit enthousiasme niet kwijt te raken zijn we begonnen met het in kaart brengen van goed debatonderwijs. Helder en duidelijk overleg is dan vereist’, aldus Simon Baars [directeur van het Diamant College].

Net als iedere andere vorm van onderwijs is het van belang dat docenten weten wat leerlingen het best aangeboden kunnen

Eric Maas // 0750406 // 2017

1

krijgen op de verschillende schoolniveaus. Met andere woorden: is er een leerlijn of een beschikbare methode? Het antwoord is dat er geen methodeboeken of leerlijnen zijn die zich enkel richten op debatonderwijs. Toch zijn er binnen het vak Nederlands kerndoelen die aandacht schenken aan debatteren en argumenteren. Helaas wordt in het boek Nederlands in de onderbouw: Een praktische didactiek (Bonset, Boer, & Ekens, 2015) debatteren pas zichtbaar op niveau 3f. Dat is toch jammer, want net als het Diamant College in Den Haag, zijn er andere vmbo-scholen binnen Nederland actief bezig met debatonderwijs. Het is dus wenselijk (Woude, Janssen, &Sanders, 2012), dat de referentieniveaus opnieuw worden bekeken en passend gemaakt voor de verschillende onderwijsniveaus.In het artikel ‘Debatteren in het Engels’ (Majidi, Graaff, & Janssen,2015), werd een Nederlands onderzoek gepresenteerd. Het ging hier om een zelf ontwikkelde taalmethode met debatteren als didactische aanpak. De deelnemende leerlingen kregen vooraf een vragenlijst die ze moesten invullen en er werd een interview bij ze afgenomen over debatteren. De onderdelen waar vragen over werden gesteld waren: houding, plezier, actieve deelname,

kritische denken, uitdaging, samenwerking, debat tegenover lesboek en de (Maas, 2016)

taalvaardigheid. Nadat bij de leerlingen de vragenlijsten en interviews waren afgenomen, kregen ze les op twee verschillende manieren. Eén keer in de week les via debatonderwijs tegenover twee keer in de week reguliere les op basis van het lesboek. Na de lessen werden opnieuw de interviews afgenomen en vulden de leerlingen opnieuw de vragenlijsten in om te kijken wat de resultaten waren. Uit de uitslag bleek dat de leerlingen positief stonden tegenover debatonderwijs. Positiever dan de reguliere lessen. Tevens bleek het onderdeel kritisch denken hoger te scoren bij de jongere leerlingen dan bij de oudere studenten.

Maijdi (2015) stelt: ‘Opvallend is dat zowel de leerlingen uit de onderbouw als uit de bovenbouw het debat hoog waardeerden. Dat betekent dat ook leerlingen met een lagere taalvaardigheid uit de voeten kunnen met het debat als didactische werkvorm’. Dit citaat onderstreept opnieuw dat debatonderwijs in de onderbouw een prima werkvorm is om te gebruiken in de klas.

Kritisch denken, samenwerken, luisteren naar anderen en je beurt kunnen nemen binnen een groep zijn vaardigheden die van belang zijn om te leren debatteren. Je kunt als docent er niet vanuit gaan dat iedere leerling net zo veel durf of creatieve denkflexibiliteit heeft als de ander. Een goed debatteam maakt gebruik van de sterke vaardigheden van zijn kandidaten en laat vaardigheden ontwikkelen die nodig zijn. Een school die debatteren wil integreren in het curriculum wordt aangeraden hier bij stil te staan. Maar zijn al deze vaardigheden wel in één vak te vinden?

Vakoverstijgend

Eric Maas // 0750406 // 2017

2

In het artikel ‘Debatteren in het Engels’ (Majidi, Graaff, & Janssen,2015), komt naar voren dat het onderdeel kritisch denken hoog werd gewaardeerd door jonge leerlingen op het voortgezet onderwijs. Daarom is er gekozen om op het Diamant College debatteren in te zetten tijdens de lessen Nederlands en de lessen Mens & Maatschappij. Kennisvakken als geschiedenis, biologie, aardrijkskunde of maatschappijleer zijn vakken die ervoor zorgen dat scholieren zich op kennisgebied inhoudelijk ontwikkelen en zo goed geïnformeerd een debat in kunnen gaan.

In Nederland werd 10 jaar geleden het vak burgerschap een verplicht onderdeel in het curriculum van het basis- en voortgezet onderwijs. (Ravensloot, Nollet, & Bron, 2013). Van burgerschap weten we dat leerlingen worden geactiveerd en gestimuleerd door kritisch denken. Debatonderwijs is een goed instrument om burgerschapsvaardigheden verder te ontwikkelen. Op een onjuiste manier kritiek leveren zorg je voor onnodige verwarring (Ravensloot, Nollet, & Bron, 2013). Zeker als het gaat om actuele onderwerpen. Dan is er rekening te houden met verschillende standpunten die soms diepgeworteld zijn. Denk aan bijvoorbeeld de ‘zwarte piet discussie’ waarbij veel emotie loskomt. Als studenten dan met weinig of onjuiste informatie debatteren kan dat op sociale schaal een zekere maat van ongemakkelijkheid creëren. Goed debatonderwijs zorgt ervoor dat polarisatie juist uitblijft en dat verdieping in verschillende posities kan toetreden (Ravensloot, Nollet, & Bron, 2013), niet andersom. Een school waar de didactiek of de methode voor het debat nog niet goed genoeg ontwikkeld is, is het af te raden zwaardere onderwerpen te behandelen.

De debatmethode

Goed debatonderwijs kent 3 fases (Ravensloot, Nollet, & Bron,2013), de oriëntatiefase, de debatfase en de reflectiefase. Roepen met oneliners om de ‘strijd’ te winnen is toch vaak nog het beeld van debatteren, maar goed debatonderwijs vraagt om meer vaardigheden. Het werkt namelijk polariserend als alleen het wedstrijdelement zichtbaar is (Ravensloot, Nollet, & Bron, 2013).

De eerste fase is het oriënteren op het debat. Leerlingen verdiepen zich in het onderwerp. Ze benoemen wat ze al weten, gaan opzoek naar andere informatie en bespreken met elkaar welke informatie het belangrijkst is en welke secundair. (Maas, 2016)

Het tweede onderdeel is de debatfase. Vooraf aan het debat wordt er vastgesteld door de docent/ debatleider hoelang het zal duren. De didactische formats zorgen ervoor dat leerlingen zoveel mogelijk intrinsiek gemotiveerd worden en effectief deelnemen aan het debat. Er wordt gewerkt met groepen of slechts twee debaters die tegenover elkaar staan. Nadat de stelling en posities bekend zijn, is er een minuut strategische voorbereiding. De debater die vóór de stelling is zal het debat openen. Nadat het debat is geopend loopt

Eric Maas // 0750406 // 2017

3

er een klok mee die aftelt. De debaters zitten of staan tegenover elkaar en reageren pas als de docent/ debatleider de beurt geeft. Om en om kunnen deelnemers reageren op elkaar. De debatleider heeft als taak de debaters bij het onderwerp te houden. Als een onduidelijk argument wordt gegeven kan de debatleider vragen voor verheldering of hij geeft zelf een korte heldere samenvatting. Na het einde bedankt de leider de deelnemers en richt zich vervolgen op de jury.

De laatste fase is de reflectiefase over het gevoerde debat. De klas wordt verdeeld in teams of debatterende duo’s. Als de verdeling om teams plaatsvindt, is de klas in drie of meer teams verdeeld. Zo zullen er altijd leerlingen zijn die tijdens een debat een observeerde rol hebben omdat ze niet deelnemen aan ieder debat. De leerlingen die hebben gekeken en geluisterd naar het debat reflecteren op hun strijdende klasgenoten. Het mes snijdt nu aan twee kanten. De observerende groep leert door dat ze zien wat wel en niet werkt tijdens een debat terwijl de debaters leren door de directe feedback. De winnaar wordt bekend gemaakt door de leerlingen die observerende taken hadden samen met de docent/ debatleider.Didactische voorbeelden kunnen scholen halen uit de boeken Nederlands in de tweede fase: Een praktische didactiek [2002] en Nederlands in de onderbouw: Een praktische didactiek [2015].

Tot slotAnno 2017 is debatonderwijs populair bij docenten en studenten. Over debatteren in de klas is veel gepubliceerd. Het lijkt erop dat debatonderwijs ook een werkelijke vooruitgang brengt als het gaat om de betrokkenheid van leerlingen en de leerprestaties. Toch is debatonderwijs nog niet zo concreet dat er methodes zijn die door

scholen gekocht en beoordeeld kunnen worden. Daarom is het van belang dat de discussie over debatteren in de klas nog levend blijft. En dat als een school debatonderwijs wil borgen in het curriculum van de school, zij dit binnen het schoolteam zo bewust mogelijk en met goed onderling overleg doet. Denk aan vakoverstijgend onderwijs als het gaat om de vele vaardigheden die debatteren vraag van de leerlingen. Verschillende onderwijsvakken kunnen samen deze vaardigheden aanbieden. Met deze bewuste manier van werken is de kans van slagen het grootst.

Bibliografie

Eric Maas // 0750406 // 2017

4

Bonset, H., Boer, M. d., & Ekens, T. (2015). Nederlands in de onderbouw. Een praktische didactiek. Bussum, Nederland: Coutinho.Maas, E. (2016). De mooie mensen. Den Haag, Nederland.Majidi, A. e., Graaff, R. d., & Janssen, D. (2015, 1). Debatteren in het Engels. Leerzame ingrediënten in de ogen van leerlingen. Levende Talen.Ravensloot, C., Nollet, F., & Bron, J. (2013, 2). Roeptoeren of debatteren? Burgerschapvorming bij Nederlands. Levende talen .Woude, N. v., Janssen, D., & Sanders, T. (2012, 5). HEAR, HEAR! Leer scholieren debatteren. Levende Talen Magazine.

Eric Maas // 0750406 // 2017

5