’We beleven het einde van het Romeinse Rijk. Dat geeft moed’

De westerse economie gaat om zeep, maar dat is juist geweldig nieuws. Eindelijk wat anders! Welkom in de wereld van

Michel Bauwens (56), een filosoof die zo radicaal outside the box denkt, dat er in de verste verte geen box meer te bekennen

valt.

Misschien kent u Michel Bauwens niet - en dat is dan erg jammer. Maar die ene onbekende Belg, waarvan u de naam alweer

vergeten bent, die plots opdook naast Mahatma Gandhi en Martin Luther King in die lijst van honderd meest inspirerende

personen van het Post Growth Institute, herinnert u zich die nog? Dat was Michel Bauwens.

Leven doet hij in Thailand, tenzij hij de wereld rondtrekt op zoek naar geestesgenoten van Catalonië tot Ecuador en een

zeldzame keer Brussel. Inspireren doet hij als ‘cyberfilosoof’ en bezieler van de ‘peer-to-peerbeweging’, intussen een

wereldwijde beweging van mensen die een alternatieve economie aan het ontwikkelen zijn van coöperaties en ‘peer-to-peer’

deelsystemen, zonder al te veel tussenkomst van bedrijven of overheid.

En als u nu aan kraakpandjes vol punks met onverzorgde honden moet denken: denk ook eens aan bijvoorbeeld Wikipedia of

Linux, en aan deelinitiatieven die in elke stad en straat opduiken. Zeker, het is een beweging die nog altijd tegen de

grondstroom in gaat, maar wel met een prikkelend optimisme en met de kracht van de overtuiging.

Waar komt uw optimisme eigenlijk vandaan? Het hangt niet bepaald in de lucht.

Michel Bauwens: “Als je aan politiek doet, of toch op de manier dat ik het wil doen, is optimisme een morele plicht. Stel dat

een Mahatma Ghandi of Martin Luther King tegen zijn mensen had gezegd: ‘O wee, die blanken zijn zo slecht’ of: ‘Die

Britten zijn zo sterk, we gaan hen nooit kunnen verslaan.’ Met dat uitgangspunt hadden ook zij niets bereikt.

”Feit: ons economisch systeem is aan het ontrafelen. Dat is, objectief bekeken, slecht nieuws. Maar actie wekt reactie. Zoveel

mensen die overal ter wereld bezig zijn met voedselvoorziening, alternatieve munten, nieuwe energie: zij werken aan de

fundamenten van het economische systeem. En ze zijn met duizenden. We staan opnieuw op het einde van het Romeinse

Rijk. Dat geeft moed. Op het einde van het Romeinse Rijk, begrepen de Romeinen de christenen ook niet. Het heeft een tijdje

geduurd, maar uiteindelijk is het waardensysteem gekanteld. Dat staat nu ook te gebeuren.”

Het roer moet niet om, het komt wel vanzelf?

”De huidige machthebbers werken al vijftig jaar binnen hetzelfde systeem. Dat systeem heeft gewerkt, zeker voor ons hier in

het Westen, maar is nu kapot aan het gaan. Alleen zien de politici geen alternatief. Toen de banken failliet gingen, klonk het

in koor: laten we ze redden, anders gaat het systeem kapot. Niemand opperde dat we het geld niet in de banken moesten

steken, die ons uiteindelijk op de rand van de klif gebracht hebben, maar rechtstreeks in de productie bij de mensen. Mensen

zitten in een bepaald denkpatroon. Dat heeft zo lang goed gewerkt, dat het onvoorstelbaar wordt om een ander systeem te

overwegen.”

Denkt u dat het mogelijk is voor politici om uit die dwang van de korte termijn te ontsnappen?

”Ik stel mijn hoop op nieuwe, opkomende partijen. Dingen kunnen snel veranderen. Kijk naar de pijlsnelle groei van Syriza

en Podemos. Syriza, de radicaal-linkse coalitie in Griekenland, was aanvankelijk niet meer dan een zootje van extreemlinks.

Tot Alexis Tsipras een alternatief formuleerde en een reële gooi deed naar de macht. In de peilingen is Syriza inmiddels de

grootste partij. In Spanje scoorde Podemos - tien maanden geleden ontstaan uit de Indignadobeweging - meteen 8 procent bij

de Europese parlementsverkiezingen.

”Er broeit iets. De nieuwe cultuur wekt nieuwe krachten op. Als Griekenland of Spanje de omslag maakt, kan het ook hier

snel gaan. Opeens is er een voorbeeld dat het anders kan, terwijl nu iedereen denkt dat een besparingspolitiek de wil van God

is.”

U stelt dat de sociaaldemocratie gedoemd is om te verdwijnen. Felle woorden voor een progressief.

”Ik ben 56 en opgegroeid in de hoogdagen van de sociaaldemocratie. Ik heb gratis geneeskunde en onderwijs gehad. Mijn

ouders hebben van sociale woningen genoten. De trein reed en de post werd bedeeld. Ik zie het systeem nu wel kapotgaan, en

dat is een moedwillige politiek. Als je jong bent vandaag, heb je alleen maar een disfunctionele staat gekend. De hoogste

ambitie van de sociaaldemocratie is om die ontwikkeling tegen te houden binnen het oude systeem. Wij bouwen aan een

nieuw systeem. Behouden wat je hebt is geen ambitie. En het is bovendien gedoemd om te mislukken. Het surplus waarmee

we vroeger arbeiders konden laten delen in de welvaart gaat nu naar de Chinese middenklasse.”

Misschien kunnen we de economie weer laten groeien, als we nu even doorbijten?

”Het sociale contract is negatief geworden. Wat beloven de nieuwe regeringen? Dat studeren duurder wordt. En als je

gestudeerd hebt zal er minder werk zijn. En als je toch werk hebt zul je minder betaald krijgen en langer moeten werken.

Goedkoop wonen wordt afgebouwd en met je wettelijk pensioen zal het ook niet lukken. Hoe wil je nu dat jongeren geloven

in een stelsel dat hen die toekomst voorspiegelt?”

In België gaat het nog relatief goed en is de nood aan een omslag niet zo hoog.

”We zullen er na vijf jaar bezuinigen nog eens over spreken (lacht). N-VA volgt het Nederlandse model. Het

fundamentalistische besparingsgeloof zal hier ook toeslaan. Van alle landen in Europa, gaat de afbraak van de welvaartsstaat

het snelst in Groot-Brittannië en in Nederland. De Nederlandse overheid zegt tegen zijn burgers: zoek het maar uit.”

Het is exact wat uw beweging doet: ze stapt uit de staat, de natte droom van libertair rechts.

”Vandaar dat het risicokapitaal nu in beken de deeleconomie binnenvloeit. Dat ze dat doen, valt niet tegen te houden, maar

we kunnen wel een alternatief bieden voor die interpretatie. Er moet er een nieuw economisch model op poten gezet worden,

dat waarde geeft aan de menselijke interactie. Is dat een utopie? Zolang de politiek, van links tot rechts, die evolutie

tegenhoudt wel. Dus zie je dat mensen op kleine eilandjes hun eigen micro-economie beginnen opbouwen.

”Mensen vandaag zijn loonslaven. Vier op vijf werkt tegen zijn zin, maar het moet wel, anders kun je niet overleven. In de

peer-productie werkt dat helemaal anders. Je bent passioneel betrokken in het creëren van een gemeenschappelijk goed,

waarrond je probeert een economie te creëren. Wikipedia wordt niet gemaakt door loontrekkenden, maar door mensen die

trots zijn op hun product en dat in stand willen houden.”

Kan innovatie ons dan gelukkig maken? Wij zien veel stress en onzekerheid.

”Innovatie kan de mens in staat stellen om zijn leven in eigen handen te nemen. Het biedt een uitweg om nieuwe

solidariteitsmechanismen, van mens tot mens te creëren. Ik wil het niet mooier voorstellen dan het is. De nieuwe economie

heeft de armoede in Zuid-Europa nog niet kunnen keren. De mensen in de coöperatieve van Catalonië zijn niet rijk. Maar ze

zijn wel gelukkig.

”Het grootkapitaal is al overtuigd: het investeert massaal in nieuwe media of in de deeleconomie. Dit is het moment om weer

een beter sociaal contract te eisen, door autonomie en welzijn te bewaren voor zij die de waarde creëren. Dat is geen utopie.

Dat is de klassenstrijd 3.0.”

Een strijd die het kapitaal toch weer aan het winnen is. Kijk naar taxideeldienst Uber.

”Uber is inderdaad een poging om een aftakelend monopolie te vervangen door een nieuw monopolie, dat van het platform.

Het uitgangspunt is goed. Uber biedt een uitweg voor werkloze chauffeurs met een lege auto. Het probleem is dat het die

uitweg wil monopoliseren. Ik ben tegen regulering die oude monopolies beschermt tegen innovatie, maar ik ben voor

regulering die de kleine man beschermt tegen monopolies.

”Het is een permanent conflict. En de deeleconomie staat er eigenlijk niet zo slecht voor. In Frankrijk overleeft 60 procent

van de start-ups na drie jaar. Bij de coöperatieven is dat 80 procent. Waarom wordt er over die percentages niet eens wat

dieper nagedacht? Links wéét niet eens dat er een alternatief mogelijk is. De media weten het ook niet. Zij staren zich blind

op de crisis en de doemberichten, waarover dan een laagje cultuur en lifestyle wordt geschilderd.”

Innovatie helpt ook echt wel tal van mensen in de miserie.

”Dat hoeft ons noodlot niet te zijn. Oké, de manier waarop bijvoorbeeld sociale media, zoals Facebook, zijn georganiseerd, is

van een ongezien parasitair hyperkapitalisme. Wat is Facebook? Een leeg platform. Wat is de waarde van dat platform? Nul.

Alle waarde wordt toegevoegd door de gebruikers. Het is met onze menselijke interactie dat Facebook geld verdient. Mensen

krijgen niets meer in ruil voor wat ze creëren, alle meerwaarde gaat naar de platform- beheerders.

”In het oude kapitalisme kreeg een arbeider tenminste nog een, weliswaar schamel, loon voor zijn arbeid. Nu krijg je niks

meer voor je toegevoegde waarde. Dat is de uiterste consequentie van een neoliberaal model dat sinds de jaren 80 de band

tussen productiviteit en welvaart heeft doorgeknipt door de lonen te bevriezen. Sindsdien gaat alle productiviteitswinst naar

het kapitaal. Vandaar de groeiende ongelijkheid. Vandaar ook de kredietcrisis: om de mensen in de waan te laten dat ze

koopkracht behielden, werd hen aangemaand op krediet te kopen. Dat model is in 2008 ontploft.”

Uw naam staat naast die van Gandhi en Martin Luther King. Verandert dat uw leven?

”Het is nog wat drukker geworden. Iedereen wil een stukje van mij. Het zou goed zijn mocht ik overbodig kunnen worden.

Nu woon ik nog in Thailand, maar ik hoop over een jaar of twee terug naar Europa te komen. Hier brandt de lamp. Azië is

nog altijd vervuld van de gedachte om rijk te worden zoals het Westen dat ooit gedaan heeft. Hier zijn we al verder. Politiek

zijn we hier verlamd, maar de geesten van de mensen zijn geëvo- lueerd. In Italië, Spanje, maar ook in Helsinki of

Amsterdam: de nieuwe economie zit overal.”

Nieuwe economie is leuk voor een intellectuele avant-garde. Hoe verdelen we de welvaart dan?

”Mijn voorstel is een transitie-inkomen. Laten we als staat de mensen ondersteunen die werken aan de enorme problemen

waar we voor staan. Denk: klimaatverandering, of toxische landbouw. Je zou kunnen zeggen: 20 procent van de bevolking

wordt door de overheid gesteund in het werken aan maatschappelijke transitie. Dat is realistisch.”

Met die nieuwe vorm van ‘overheidswerk’ zou je de idee van volledige tewerkstelling bewaren?

”Het economische potentieel is er. Mensen willen de wereld veranderen. De zoektocht naar autonomie is de reden waarom

jonge mensen ondernemer willen zijn. Ze willen niet meer werken voor iemand anders. Je moet dat positief interpreteren.

”Ondernemers zijn het nieuwe proletariaat. Als jonge ondernemer moet je vandaag je lot verbinden aan risicokapitaal. Dan

ben je een slaaf. De strategie van risicokapitaal is om tien bedrijven te ondersteunen en één te laten lukken via een

exitstrategie. Je investeert met andere woorden in een bedrijf om het na drie jaar te kunnen verkopen. De negen andere

bedrijven laat je kapot gaan. Sorry, pech gehad.

”Dan is het coöperatief model veel interessanter. Je houdt de meerwaarde binnen de gemeenschap. De gezondheidszorg in

Italië wordt nu al mee beheerd door solidariteitscoöperatieven. De staat financiert nog altijd, maar de dienst wordt beheerd

door de coöperatieve structuur die bestaat uit dokters, verplegers, patiënten en financiers. Hun sociaal doel is niet winst

maken maar de gezondheid van de bevolking.”

De nieuwe mens die u voor ogen heeft, zal anders moeten leven dan vandaag.

”Wat gebeurt er als een samenleving in crisis verkeert en zowel haar toegang tot grondstoffen en energie verliest, zoals bij het

einde van het Romeinse Rijk? Je maakt de kennis en de fysieke infrastructuur gemeenschappelijk. Dat is wat de monniken

gedaan hebben. Zij zetten in feite het Romeinse Rijk voort. Het heeft vijf eeuwen geduurd voor de chaos wegtrok, maar het

resultaat was het sociale compromis van de feodaliteit. Vervolgens kreeg je weer drie eeuwen van industriële revolutie en

vooruitgang. We staan nu ook weer op zo’n kantelpunt. Wij werken eraan om de wereld te veranderen.”

We hebben wel geen vijf eeuwen tijd om te experimenteren.

”Dat is zo. Armoede, voedselschaarste en klimaatverandering dwingen ons tot actie. Maar het kan: de oplossingstendenzen

zijn al in beeld. Je kan vandaag al een wetenschappelijk lab bouwen op hetzelfde niveau als een privélab aan een tiende van

de kostprijs. De open sources liggen voor het grijpen. Dat is een revolutionaire gedachte. Als je beseft dat het leven veel

duurder is dan het zou moeten zijn, is het gevolg dat we onze welvaart wel degelijk kunnen behouden, als we het wat slimmer

aanpakken. De patronen van verandering zijn er. Je moet ze alleen willen zien.”

Door: BART EECKHOUT EN WARD DAENEN, in: De Morgen, 11 oktober 2014 – pp. 48-49

Michel Bauwens (°1958) werkte voor British Petroleum en Belgacom als e-business strategy director, maar staat vooral bekend als oprichter

van de P2P Foundation

Met reuzen als Ghandi en King ‘1 van de 100 meest inspirerende mensen voor een duurzame toekomst’, volgens

Postgrowth Instistute.

Coauteur van De wereld redden. Met peer-to-peer naar een postkapitalistische samenleving. Onder meer Jean-Luc

Dehaene toonde zich onder de indruk

Bauwens ziet in de samenwerkingseconomie, peer-to-peernetwerken, et cetera, het embryo van een nieuwe

toekomst

Woont in Chiang Mai, Thailand, maar is doorgaans op een andere plek op aarde om zijn ideeën te delen