Wat is KOPP/KOAP?

KOPP staat voor Kinderen van ouder met een Psychische Problematiek. Deze problematiek kan bijvoorbeeld een depressie, een persoonlijkheidsproblematiek of een angststoornis zijn. Bij een

verslavings- of afhankelijkheidsproblematiek wordt de term KOAP gebruikt Deze kinderen hebben

het vaak moeilijk om evenwichtig op te groeien, omdat de ouder in zijn opvoedingstaak wordt belast. De ouder is niet in staat om de zorg voldoende af te stemmen op de ontwikkelingsfase van het kind, waardoor het kind op latere leeftijd problemen kan ondervinden. Zo hebben KOPP/KOAP-kinderen twee tot drie keer meer kans op het ontwikkelen van een psychische kwetsbaarheid of

verslaving. Deze kans wordt niet enkel bepaald door genetische factoren, maar ook door sociale factoren zoals bijvoorbeeld opvoeding (Trimbos instituut, 2017). Het is belangrijk om de termen KOPP/KOAP niet te zien als diagnose, maar als een verzamelnaam. Het zijn kinderen die zich in een situatie bevinden waar één of beide ouders een psychische

kwetsbaarheid hebben. Bovendien kan het woord “kind” tussen aanhalingstekens worden gezet, omdat ook een volwassene KOPP/KOAP-kind kan zijn. Dit maakt het moeilijk om de term af te

bakenen op basis van leeftijd (Familieplatform, 2016).

Cijfers

In Vlaanderen zijn er naar schatting 378 000 KOPP/KOAP-kinderen. Dit is ongeveer één kind op drie

(Plas, 2017; Kennisplein, 2017). Zij groeien op bij minstens één ouder met een psychische- of verslavingsproblematiek (Coppens & De Cuyper, 2018). Het gaat hierbij echter om een ruwe schatting dit mede omdat er een taboe heerst rond het onderwerp.

Enerzijds bestaat er een groep mensen die hun psychische kwetsbaarheid niet (h)erkennen. Anderzijds wordt er pas de laatste jaren (h)erkenning gegeven aan de omgeving. Dit alles en de lage registratie van KOPP/KOAP-kinderen leidt tot een lagere schatting dan de vermoedelijke realiteit. (Familieplatform, 2016).

Volgens recente cijfers hebben KOPP/KOAP-kinderen een groter risico op het zelf ontwikkelen van een psychische kwetsbaarheid. Eén op drie KOPP/KOAP-kinderen ontwikkelen op latere leeftijd een ernstige psychische stoornis. Eén op drie ontwikkelen een milde vorm van een psychische stoornis en slechts 30 procent van de kinderen ontwikkelen er geen. Dit wil echter niet zeggen dat hij geen

gevolgen ondervinden van het opgroeien in een KOPP/KOAP-gezin (Familieplatform, 2016; Isobel et

al., 2018). Om deze redenen is het van belang om voldoende aandacht te schenken aan bovenvermelde

doelgroep.

Over het algemeen zijn er niet veel cijfers terug te vinden over KOPP/KOAP. Dit door een aantal

verschillende redenen. Zoals eerder vermeld, heerst er nog een taboe over de geestelijke gezondheidszorg in België. Veel mensen die met psychische problemen zitten, zoeken hiervoor geen gespecialiseerde hulp. Als men dan hulp zoekt voor zijn problemen, wordt nog niet altijd de reflex

gemaakt om te vragen naar mogelijke kinderen.

KOPP/KOAP signalen

Het hebben van een ouder met een psychische kwetsbaarheid kan de ontwikkeling van een kind belemmeren. Afhankelijk van de

ontwikkelingsfase waarin het kind zich bevindt, zal dit een andere

invloed hebben. De uitingsvormen zijn leeftijdsgebonden en afhankelijk van kind tot kind. Een belangrijke kanttekening die we hierbij willen maken is dat de ontwikkelingsfase hieronder is aangevuld met een leeftijd. Het is echter belangrijk om niet zomaar

af te gaan op de leeftijd van het kind, maar te kijken naar de echte ontwikkelingsleeftijd. Zo kan de ontwikkelingsleeftijd soms hoger of lager zijn dan de werkelijke leeftijd van het kind. Uit onderzoek van het Trimbos Instituut (2017) blijkt dat globaal volgende signalen kunnen herkend worden:

● Overname van de ouderrol (parentificatie); ● Geen vriendjes meenemen naar huis;

● Zichzelf wegcijferen; ● Schaamte en schuldgevoelens ervaren;

● Weinig of geen copingvaardigheden;

● Separatieangst hebben; ● Schoolverzuim.

Algemeen stelt men dat hoe vroeger het kind in contact komt met een ouder die een psychische

aandoening heeft, hoe groter de invloed op de ontwikkeling van het kind zal zijn. Daarom wordt hieronder elke ontwikkelingsfase kort besproken met de mogelijk bijhorende gevolgen en/of signalen (Familieplatform, 2016; Richtlijnenjeugdhulp, 2017; Zitdatzovzw, 2019). `

DE BABY (0-2j)

Een baby is niet zelfredzaam en hierdoor volledig afhankelijk van zijn

primaire opvoeders om te overleven. Hij beschikt normaal gezien over alle fysiologische mechanismen die nodig zijn om in leven te blijven, maar hoe ver reiken zijn psychische mogelijkheden? Uit onderzoek van de Britse kinderpsychiater Bowlby (1969) blijkt dat de band die een kind in de loop

van het eerste levensjaar aangaat met één of enkele vertrouwde personen

van grote betekenis is voor het verdere leven (Craeynest, 2016).

In zijn boek beschrijft Craeynest (2016) wat er nodig is om een veilige hechting te ontwikkelen. Het lijkt vooral van belang dat de ouder voldoende gevoelig is voor de signalen die hun kind uitstuurt. De ouder moet vervolgens op een passende en consistente wijze

reageren op deze signalen. Bij KOPP/KOAP-kinderen kan de hechting in het gedrang komen, signalen kunnen gemist of niet correct herkend worden. Hierdoor kan een onzekere, vermijdende of

zelfs angstige hechting met de ouder ontstaan (Wenselaar, 2015). Een vermijdende hechting is het

resultaat van een consistente, maar overdreven mate van reageren. Een afwerende hechting is dan

weer het gevolg van een inconsistente manier van optreden, waarbij de volwassene zijn eigen impulsen volgt en daardoor de ene keer te veel en op andere momenten te weinig met het kind bezig

is. Al van tijdens de zwangerschap kan het kind de gevolgen van de ziekte van de ouder dragen.

Wanneer de moeder tijdens de zwangerschap kampte met een verslaving kan dit er voor zorgen dat

het kind geboren wordt met het Foetaal Alcohol Syndroom of Neonataal Abstinentie Syndroom. Dit zou een ongunstig effect kunnen hebben op de ontwikkeling van de hersenen en emotieregulatie

en/of kunnen zorgen voor prematuriteit en een laag geboortegewicht (Richtlijnenjeugdhulp, 2017; Van der Zanden, et al., 2017).

Mogelijke signalen van een KOPP/KOAP-kind in deze fase van de ontwikkeling zijn:

• Het ontbreken van eenkennigheid; • Hechtingsproblemen; • Abnormaal intensief contact tussen ouder en kind;

• Het niet of pas laat tonen van communicatie (ontwikkelingsachterstand);

• Een vertraagde psychomotorische ontwikkeling;

• Angst- en onrustgevoelens die zich kunnen uiten in slecht slapen, problemen met de huid of voedingsproblemen;

• Weinig oogcontact;

• Weinig exploratiedrang.

(Familieplatform, 2016; Craeynest, 2016; Richtlijnenjeugdhulp, 2017; Van der Zanden et al., 2014)

DE PEUTER (2-3j)

De peuter realiseert zich stilaan dat hij een ‘eigen ik’ heeft. Bij deze ego-

ontwikkeling komt hij langzaam los van zijn primaire opvoeder(s). Op deze leeftijd ondergaat ook de denk- en belevingswereld grote veranderingen. Zo beginnen de magie en fantasie een grote plaats in te nemen. Ook begint de peuter te beantwoorden aan de eisen van zijn omgeving. Er worden elementaire vaardigheden ontwikkeld om de vele informatie die hij uit de omgeving opvangen te

verwerken.

Bij een KOPP/KOAP-kind kan deze separatiepogingen soms moeilijk door de ouder worden opgevangen (Wenselaar, 2015). De ouder kan hierop reageren met afwijzing of zich juist erg aan het kind gaan binden. Indien het kind niet wordt losgelaten komt de ego-ontwikkeling in het gedrang waardoor er een grote verlatings- of scheidingsangst kan ontstaan. Dit met een mogelijk gevolg dat

zowel ouder als kind in een onrealistische wereld gaan leven.

Omdat KOPP/KOAP-kinderen soms beperkt worden in het onderzoeken van de wereld om zich heen, hebben ze een verhoogd risico op het ontwikkelen van problemen op het vlak van verstandelijke

basisvaardigheden.

Tijdens deze fase kunnen volgende signalen worden gezien:

• Een achterstand op verschillende ontwikkelingsdomeinen zoals spraak, taal, …;

• Gebrekkige ego-ontwikkeling;

• Afwijkend speelgedrag;

• Vreemd denken of extreem magisch denken door de denkstoornis van de ouder;

• Regressie waarbij het kind gedrag toont uit een vorige ontwikkelingsfase;

• Beperkte emotieregulatie.

(Familieplatform, 2017)

DE KLEUTER (4-6j)

Een kleuter houdt meer rekening met het perspectief van de ander en komt langzaam los van de egocentrische kijk op de wereld, een proces dat men decentratie noemt. Dit is een belangrijke

voorwaarde voor de verdere sociale ontwikkeling van het kind.

Tijdens de kleutertijd gaat men zich identificeren met de ouder, meestal met deze van hetzelfde geslacht. Het kind wordt minder beïnvloed door het magisch denken en complexe vaardigheden zoals taal, concentratievermogen en begripsvorming ontwikkelen zich verder.

Het identificatieproces kan bemoeilijkt worden wanneer een ouder afwezig is door een opname in

een psychische instelling. Aan de andere kant kan de aanwezigheid van een ouder met psychische problemen een negatief effect hebben (Wenselaar, 2015). Gezien het kind nog niet in staat is om irreëel gedrag te herkennen, kunnen de symptomen van de ouder een desoriënterend effect hebben. Dit kan zorgen voor een gestoorde realiteitstoetsing.

Indien er zich lange tijd geen signalen voordoen bij de ouder, wordt het voor het kind makkelijker om een onderscheid te maken tussen goede en slechte perioden..

KOPP/KOAP-kinderen lopen het risico zich langer vast te houden aan het egocentrisch beeld. Om dit

tegen te gaan zijn interactie en communicatie met het kind van essentieel belang.

De volgende signalen kunnen zich voordoen bij KOPP/KOAP-kinderen:

• Problemen met naar school gaan;

• Sociale onhandigheid; • Weinig zelfvertrouwen;

• Niet tot spel komen.

(Familieplatform, 2016; Richtlijnenjeugdhulp, 2017)

HET LAGERE SCHOOLKIND (6-12j)

In deze ontwikkelingsfase wordt het kind minder egocentrisch, hierdoor kan het zich beter verplaatsen in het standpunt van anderen. Sociale contacten buiten het gezin worden belangrijker

en het kind wordt minder afhankelijk van de ouder. De ouder is wel nog steeds primair in het bevredigen van de emotionele behoeften en het hebben van ouderlijk gezag. Verder imiteert en identificeert het kind bewuster en is het denken logischer.

KOPP/KOAP-kinderen gaan het gedrag van hun ouder beter begrijpen. Ze beginnen het irreële van

het gedrag van de ouder te herkennen, waardoor ze hier makkelijker afstand van kunnen nemen.

Kinderen die naar de lagere school gaan, hebben meer sociale contacten die ervoor zorgen dat ze zich beter kunnen distantiëren van de thuissituatie. Het tegenovergestelde is ook mogelijk. Het kan zijn dat kinderen juist minder afstand gaan nemen, wat hun

belemmert in het creëren van sociale contacten.

Tevens kan het lagere schoolkind de ouderrol gaan overnemen (parentificatie). Dit is een proces dat vooral gezien wordt bij de

oudste kinderen van een gezin (Wenselaar, 2015; Van der Zanden et

al., 2017).

Op deze leeftijd kunnen kinderen last hebben van onder andere schuldgevoelens. Deze gevoelens

komen voor wanneer de kinderen de oorzaak van de problemen van de ouder bij zichzelf leggen, veelal omdat ze de ziekte van de ouder niet voldoende begrijpen. Omwille van de

onvoorspelbaarheid van de thuissituatie nemen ze vaak geen leeftijdsgenoten mee naar huis.

Anderzijds brengen deze onvoorspelbare en soms onveilige situaties vaak angst bij het kind teweeg (Van der Zanden et al., 2017).

De volgende signalen kunnen zich voordoen:

• Parentificatie;

• Angst;

• Negatieve gevoelens zoals schaamte en schuld; • Oppervlakkige contacten met leeftijdsgenoten; • Weinig sociaal vertrouwen;

• Moeilijk omgaan met emoties;

• Opmerkelijk stemmingswisselingen;

• (Vage) psychosomatische klachten; • Vreemde fantasieën; • Problemen met naar school gaan;

• Aanpassingsproblemen.

(Familieplatform, 2016; Richtlijnenjeugdhulp, 2017; Van der Zanden et al., 2017)

DE PUBER (12-18j)

Bij het puberende kind neemt zelfstandigheid toe en hij ontwikkelt een eigen identiteit. De puber

gaat meer om met leeftijdsgenoten en ontdekt zijn eigen waarden en normen.

Het opnemen van opvoedingstaken kan voor de ouder met psychische problemen moeizaam

verlopen. De puber heeft nood aan emotionele steun, die de ouder niet altijd kan geven. Door het experimentele karakter van deze levensfase is het de rol van de ouder om hierin grenzen te stellen.

Dit is soms moeilijk voor de ouder.

Parentificatie doet zich in sommige gevallen voor, in andere gevallen gaat het kind zich afstoten van de ouder. De ouder kan hierdoor soms het gevoel krijgen te mislukken in de ouderrol. Dit kan leiden

tot schuld- en/of schaamtegevoelens wanneer het kind dit opvangt.

Sommige KOPP/KOAP-kinderen durven zich door hun thuissituatie niet te

mengen met leeftijdsgenoten waardoor hij geïsoleerd raken.

Volgende signalen kan men opmerken:

• In zichzelf gekeerd gedrag;

• Ontlopen thuissituatie (o.a. weglopen);

• Crimineel gedrag;

• Negatief zelfbeeld;

• Groot verantwoordelijkheidsgevoel tegen over de ouder;

• Moeilijk kunnen omgaan met eigen gevoelens en emoties;

• Moeilijk aangaan van intieme relaties;

• Ontbreken normale puberteitsverschijnselen;

• Parentificatie;

• Problemen op school;

• Negatieve gevoelens.

(Familieplatform, 2016; Richtlijnenjeugdhulp, 2017)

DE ADOLESCENT (18-22j)

Tijdens de adolescentie maakt men zich los van de ouder. Er moeten

studie- en/of beroepskeuzes gemaakt worden. Er ontstaan meer langdurige relaties. Waarden, normen en ethische uitdagingen worden

verder uitgediept. Om een onafhankelijke volwassene te worden, is contact met leeftijdsgenoten belangrijk om te kunnen vergelijken.

Verstandelijk zitten ze nu op een niveau waarbij abstract denken, rekening

houden met het mogelijke alsook het feitelijke, zich ontwikkelen.

Het losmakingsproces van de ouder kan moeizaam verlopen bij KOPP/KOAP-kinderen. Vaak wordt er in de thuissituatie een groot beroep gedaan op het kind, waardoor het losmaken van de ouder wordt bemoeilijkt. Ook voor de ouder is het soms lastig

hiermee om te gaan. Het proces kan ook omgekeerd verlopen, dan doen er zich meer conflicten voor en maakt men zich sneller los van de ouder (Wenselaar, 2015).

Op deze leeftijd beseft men goed wat er met de ouder aan de hand is. Men kan ook veel gaan nadenken over eigen problemen, waardoor deze rationeel worden benaderd. Hierdoor kunnen deze gedachten worden weg geredeneerd.

Tips en Tricks

● Belangrijk is om de termen KOPP/KOAP niet te zien als een diagnose, maar als een verzamelnaam.

● KOPP/KOAP kind zijn heeft ook een aantal voordelen bijvoorbeeld: ze kunnen goed zorg dragen voor anderen, ze kunnen goed omgaan met crisissituaties en hebben een sterk

ontwikkeld intuïtief gevoel. Zet deze zeker in de verf!

● Ga na welke risicofactoren en beschermende factoren er aanwezig zijn

en speel hierop in.

● Een kind is enorm veerkrachtig, speel hierop in! Dit kan je doen aan de hand

van de 4 veerkrachtpijlers. ● Betrek de andere ouder in de

ondersteuning van het kind.

● Hou het onderwerp warm! Het kan dat de ouder in eerste instantie niet openstaat om te werken rond te

kinderen. Parkeer het onderwerp dan even en pik er later terug op in.

● Geef informatie. Zowel aan kind als ouder. De waarheid is vaak beter dan wanneer ze de gaten zelf invullen.

● Laat het kind, kind zijn. Zorg voor een warm onthaal, biedt eventueel wat speelgoed aan.

● Motiveer de ouder om zelf informatie te geven.

● Zorg dat er tijdens het gesprek steeds een vertrouwenspersoon van het kind aanwezig is. ● Ondersteun de ouder in het geven van informatie aan hun kind.

● Heb respect voor de weerstand die ouders kunnen hebben om hun kind te informeren.

Tools

Er zijn heel wat hulpmiddelen voorhanden die kunnen helpen in de omgang met KOPP/KOAP kinderen en hun ouders.

Eerst en vooral is het belangrijk om op de hoogte te zijn van de aanwezigheid van kinderen binnen het gezin. Het “KOPP- registratieformulier” kan hierbij helpen. Via dit document kan men in kaart brengen of er kinderen zijn, maar ook welke stappen er al

werden ondernomen in het kader van KOPP/KOAP. Vergeet dit ook zeker niet in het EPD en dossier te vermelden zodat collega’s hier eventueel op kunnen verder bouwen. Het formulier is terug te vinden op intranet voor raadpleging.

Het aangaan van een gesprek rond KOPP/KOAP is niet altijd een evidentie. Het Familieplatform heeft een bundel uitgewerkt die je de tips en tricks leert om hierover een gesprek aan te gaan met

de ouder. Tevens biedt de bundel ook tal van andere informatie over het thema. “Werken rond kinderen - KOPP zorgen” vind je terug op intranet om raad te plegen.

De KOPP-box, ontwikkeld binnen een thuisbegeleidingsdienst, is een laagdrempelige methodiek om met deze doelgroep aan de slag te gaan. De ontwikkelaars van dit project zien mensen met een psychische kwetsbaarheid als een groep met een ‘tijdelijke’ beperking. Zo konden ze zien dat de

verandering binnen de gezinnen niets te maken had met ‘niet willen’ maar eerder met ‘niet kunnen’. De psychiatrie was een belangrijke partner in het ontwikkelen van de KOPP-box. Men

merkte dat er weinig afstemming was tussen de bijzondere jeugdzorg en de psychiatrie. Ze werkten onafhankelijk van elkaar en de begeleiding stond vaak haaks op elkaar. Met deze insteek

kwam er de KOPP-box.

De KOPP-box bestaat uit verschillende boeken. Op basis van deze boeken zocht men een eigen

manier om hiermee aan de slag te gaan. Ze maakten er zelf korte verhalen van, verhalen die dicht bij de werkelijkheid van KOPP/KOAP-kinderen liggen. Er werden ook boekjes gemaakt voor de

allerkleinsten, met voornamelijk illustraties. Ten tweede werd gezocht naar informatie rond de

psychische kwetsbaarheden, informatie rond assertiviteitstrainingen bij kinderen, het bundelen van methodieken over het delen van gevoelens, … Om een rode draad doorheen het geheel te krijgen, werd gebruik gemaakt van signalenkaarten. Door gerichte vragen te stellen, werd het mogelijk om een inschatting te maken op welke domeinen het kind ondersteuning nodig had. Als laatste werd een specifieke methodiek uitgewerkt, het KOPP-hulpprogramma. Hierbij brachten ze

het netwerk van het gezin in kaart. Het gevolg hiervan was dat het netwerk soms groter was dan mensen effectief dachten. Het prikkelde de hulpverleners om ruimer te denken over netwerken en vroeger samen te werken met mensen uit de omgeving (Devroe & Van den Driessche, z.j.).

Uit het werken met de KOPP-box bleek dat KOPP/KOAP-kinderen het meest hulp ervaren bij

onderstaande zaken:

• Zichzelf te mogen en te kunnen zijn;

• Hun kant van het verhaal te mogen brengen zonder schuldgevoel;

• Meer informatie te krijgen over hetgeen gebeurt en hoe dit komt.

Bibliotherapie

Uit onze FutureProef bleek dat de kinderen veelal nood hebben aan informatie rond wat er gaande

is met hun ouder. Het is niet altijd eenvoudig om hen deze informatie te geven. Er bestaan tal van

boeken die hierbij kunnen helpen. Bij het geven van informatie over de ziekte van de ouder of de situatie waarin de ouder zich op dit moment bevindt. Ze kunnen het kind hulp bieden bij het plaatsen van hun gevoelens.

Pien en de spoken (van der Meer, 2016)

● ● Pien en de weerwolf (van der Meer, 2016)

● Hoofd in de wolken (Gielis, 2015) ● Mijn papa zit vast in een sprookjesboek (Iserman, z.j.) ● Mama's Grommende Grizzly’(Reynders, 2020)

● Een papa met vleugels (Boonen, 2001) ● Oline het olifantje (Delfos, 2012)

● Merel is bang (Delfos, 2006)

● Patja de gevlekte panda (Delfos, 2010) ● Pip: over opgroeien met psychiatrisch gestoorde

ouder (Delfos, 2012)

● Het verhaal van mevrouw eekhoorn en alle andere

dieren in mama’s hoofd (Minne, 2003) ● Mama is anders (Vanrompay, 2013) ● Papa is paars/mama is groen (Meijer, 2014)

● Mama gaat logeren (de Ruiter, 2018)

Voor iets ouder kinderen bestaan er leesboeken die hun inzicht kunnen doen krijgen in het ziektebeeld van hun ouder en hen kan leren ermee om te gaan:

● De genezing van krekel (Tellegen & Stock, 2019)

● Geluk bij een ongeluk (Brokers, 2017)

● Nachtvlinders (van Erkel, 2004) ● Liefde in een fles (Baetens, 2000)

● Lege ogen (van den Berg, 2003)

Verder zijn er ook heel wat websites die de nodige informatie en tools bieden voor KOPP/KOAP

kinderen. Kopstoring is een online interventie voor KOPP-kinderen om hun copingvaardigheden en

beschermende factoren te versterken, maar ook gedrags- en psychologische problemen te voorkomen. Het Kopstoring programma bestaat uit acht opeenvolgende online chatsessies en een negende follow-up sessie als evaluatie van kopstoring.nl.

Er zijn acht thema’s die aan bod komen. Iedere week wordt een ander thema behandeld. De thema’s zijn; het bekendmaken van de thuissituatie, rollen in de familie, gedachten en gevoelens,

vragen over verslaving en mentale problemen, verschillende gedragsstijlen, sociale netwerken, het

leiden van uw eigen leven in combinatie met sociale netwerken en wat brengt de toekomst nog.

Het kopstoring programma is deel van een informatieve website dat ook een email dienst en chat opties aanbiedt.

Doorverwijzen Organisaties op doorverwijzing van een hulpverlener:

● CGG Eclips Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg (regio Gent). CGG Eclips biedt gespecialiseerde en ambulante

behandeling aan kinderen, jongeren, volwassenen en ouderen met ernstige psychische kwetsbaarheden. Ze beschikken ook over een KOPP/KOAP-jongerengroep (CGG Eclips vzw, 2011).

● CGG Waas & Dender CGG Waas & Dender is gespecialiseerd in de begeleiding en behandeling van kinderen,

jongeren, volwassenen en ouderen met ernstige psychosociale, psychische kwetsbaarheden. Ook zij beschikken over een KOPP/KOAP-werking (CGG Waas & Dender, 2014).

Organisaties rechtstreeks bereikbaar voor de jongere:

● TEJO

Therapeuten voor Jongeren (TEJO) is gericht op hulpverlening aan jongeren tussen 10 en 20 jaar. De hulpverlening is kortdurend, kan onmiddellijk plaatsvinden, is anoniem en

gratis. De dienstverlening gebeurt door professionele therapeuten. TEJO speelt in op de

dringende hulpvragen en probeert er zo voor te zorgen dat de situatie niet verder escaleert (Therapeuten voor jongeren [TEJO], z.j.).

● JAC

Jongerenaanbod JAC (CAW) is gericht op jongeren tussen 12 en 25 jaar en helpt hen met al hun vragen en problemen. Bij het JAC kan je meestal gewoon binnenspringen met jouw

vraag. Een andere mogelijkheid is een afspraak maken per mail of door te chatten of bellen. De hulp die ze aanbieden is gratis (CAW Groep vzw, 2020).

● OverKop

In een OverKophuis kan een jongere terecht tot en met de leeftijd van 25 jaar. Als jongere

kan men hier gewoon even binnenspringen en leuke activiteiten doen. Daarnaast is het ook een veilige plek waar de jongere zijn verhaal kan doen en beroep kan doen op

professionele therapeutische hulp (OverKop, 2020).

Websites waar het kind kan naar worden doorverwezen:

● IK MAAK DE KLIK (kind) ● Awel (kind) ● JAC (kind) ● Overkop (kind)

● ZITDAZO (ouders)

● Koppeling vzw (ouders) ● KopOpOuders (ouders) ● Maak het verschil voor een kind (ouders en omgeving) ● KOPP KVO (iedereen)

● Familieplatform (iedereen) ● Similes (iedereen) ● Help mijn dierbare is verslaafd ● Stichting Labyrint In Perspectief (iedereen)

Kindreflex

De Kindreflex is een interventie ontwikkeld door de Vlaamse overheid in samenwerking met onder andere Kind en gezin, Het familieplatform, KU Leuven en andere partners. Heel wat hulpverleners

werken vandaag vraaggericht en zijn niet geneigd om naar de kinderen en het ouderschap te vragen wanneer de cliënt hier zelf geen hulpvraag over heeft. De Kindreflex wil hier wel systematisch bij stilstaan. (Kindreflex.be,2019)

Volgens Coppens, De Cuyper en Van Audenhove (2018) richt de Kindreflex zich op twee belangrijke pijlers:

• De Kindreflex stimuleert hulpverleners om met hun volwassen patiënten een gesprek te voeren over het thema ouderschap. De ouder krijgt de kans om in alle vrijheid over de

kinderen en bezorgdheden te praten. Waar nodig ondersteunen hulpverleners de ouder in

hun rol als moeder of vader.

• De Kindreflex helpt hulpverleners verontrustende gezinssituaties te detecteren en de veiligheid zo snel mogelijk te herstellen.

Men kan de Kindreflex uitvoeren door zes stappen te doorlopen:

Deze worden verder besproken.

1. Een gesprek voeren met de patiënt over de kinderen en het ouderschap

Dit gesprek kan plaatsvinden tijdens de intake van de patiënt. Het is belangrijk dat dit onderwerp op

een positieve manier benaderd wordt. Relevante informatie over de kinderen moet genoteerd worden in het patiëntendossier. Op deze manier worden het aantal kinderen, de geboortedata, de

namen en de verblijfplaats genoteerd.

2. Peilen naar de veiligheid thuis en het welzijn van de kinderen

Probeer een zicht te krijgen op de thuissituatie van de patiënt. Er kan overlegd worden met collega’s om een eerste inschatting te maken. Wanneer je een niet-pluisgevoel ervaart, moet dit genoteerd

worden in het dossier, ook de reden van dit gevoel moet beschreven worden.

3. Het ondersteunen van de patiënt in zijn rol als ouder

Vraag regelmatig naar de kinderen. Er kan eventueel een KOPP-preventiegesprek plaatsvinden met de patiënt, en eventuele andere voorzieningen ter ondersteuning. Hiernaast is het ook van belang

om relevante personen (partner, grootouders, vrienden) en kinderen te betrekken. Ook is het

belangrijk om in het patiëntendossier te registreren op welke manier je de patiënt ondersteunt in zijn rol als ouder.

4. Navragen of er sprake is van verontrusting en bereidheid

Om een inschatting te kunnen maken van de situatie, moeten er extra gegevens verzameld worden. Ga na wat de beschermende- en risicofactoren zijn. Wanneer je twijfelt, bespreek dit met een collega. De uitkomst wordt open en eerlijk besproken met de patiënt en er wordt gekeken of er alternatieve

verklaringen zijn. Net zoals in voorgaande stappen, wordt deze bespreking ook in het EPD genoteerd.

5. De veiligheid herstellen

Creëer een veilige situatie voor de kinderen, ga samen met de patiënt hiermee aan de slag. Volg de

situatie op en blijf alert voor verontrustende signalen. Noteer de vooruitgang in het dossier. Indien nodig kan men anoniem beroep doen op het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling en/of

Ondersteuningscentrum Jeugdhulp voor informatie.

6. Het betrekken van een gemandateerde voorziening

Wanneer er contact opgenomen wordt met een gemandateerde voorziening, wordt dit altijd in

overleg met de patiënt gedaan. Breng de patiënt op de hoogte en bereidt hem voor. Kijk samen met

de voorziening naar de acties die je verder kan ondernemen om de veiligheid terug te herstellen. De eerste drie stappen worden standaard gezet door de hulpverleners. De drie vervolgstappen zijn afhankelijk van de situatie, deze worden niet altijd gezet. De Kindreflex is ontwikkeld voor

hulpverleners. Het is de bedoeling dat gezondheidsmedewerkers de Kindreflex standaard gaan hanteren, waarbij de eerste twee stappen bij voorkeur bij aanvang van de begeleiding worden

uitgevoerd.

Voor meer informatie over de Kindreflex kan je terecht op www.kindreflex.be

Contactpersonen