Was ds. J.P. Paauwe “De man achter ds. Poort uit Knielen op een

bed violen”?

N.a.v. publicaties:• Knielen op een bed violen – Jan Siebelink

• Als een eenzame mus – Lodewijk Dros en Nico Sjoer• Het wonderlijkste wonder – J.M. Vermeulen

• Vele interviews in verschillende media

Arjan Ros

oktober 2006

Onderwerpen

• Beweringen over ds. Paauwe • Ds. Paauwe – leven en leer• Verschillen• Wie waren de oefenaars?• Hoe serieus is de verwijzing naar ds. Paauwe?• Conclusie• Vragen

Onderwerpen

• Beweringen over ds. Paauwe • Ds. Paauwe – leven en leer• Verschillen• Wie waren de oefenaars?• Hoe serieus is de verwijzing naar ds. Paauwe?• Conclusie• Vragen

Beweringen

• Ds. Paauwe als (charismatisch) sekteleider• Ds. Paauwe als voorman van zware, mystiek-

godsdienstige stroming met bijbehorende godsdienstwaanzin

• Ds. Paauwe als man achter “oefenaars” en “colporteurs” die het land doorreisden om mensen tot de groep te lokken en af te brengen van hun dagelijks werk

Onderwerpen

• Beweringen over ds. Paauwe • Ds. Paauwe – leven en leer• Verschillen• Wie waren de oefenaars?• Hoe serieus is de verwijzing naar ds. Paauwe?• Conclusie• Vragen

Leven

• Geboren 1872 te Charlois (Rotterdam)• Predikant Nederlands Hervormde kerk vanaf

1901 (Yerseke en Bennekom)• Afgezet in 1914 n.a.v. gewetensconflict met

kerkelijke reglementen• Buiten kerkelijk verband predikambt voortgezet

tot aan overlijden in 1956– Geen nieuw kerkverband opgericht – Diensten waren openbaar en vrij toegankelijk – zowel

“vaste” als “losse” toehoorders

Leer (I)

– Prediking op grond van de gehele Bijbel (OT en NT), zoals verwoord in de Drie Formulieren van Enigheid

– In lijn met Luther, Calvijn, Van der Groe, Smijtegeld, Kohlbrugge, Engelse predikanten e.a.

– Wet en Evangelie komen beiden aan bod– Alle zaligheid komt van God – niets van de mens– Christus centraal– Nadruk op aanbieding van verlossing door Christus

aan iedere toehoorder; leer van uitverkiezing tot eer van God maar geen beperking in de aanbieding van het heil.

– Oproep tot geloof en bekering

Leer (II)

– Geloof is genade van God, gewerkt door het Woord en de Heilige Geest.

• Waarschuwing voor vertrouwen op onecht geloof of eigen inzichten en belevingen.

– Buiten Christus geen verzoening – in Christus volledige verzoening. Redding alleen door geloof in Christus.

– Geen stelsel van trappen en stadia, met bekommerden, broeders, vaders. Door het geloof is de mens zowel geheiligd als gerechtvaardigd.

(Zie ook Johannes 3 en Romeinen 8-9)

Onderwerpen

• Beweringen over ds. Paauwe • Ds. Paauwe – leven en leer• Verschillen• Wie waren de oefenaars?• Hoe serieus is de verwijzing naar ds. Paauwe?• Conclusie• Vragen

Sfeer

• Godsdienst in roman:– Zweverig; mystiek (visioen)– Heel veel woorden; prekerig– Dweperij– Oproep om aardse

bezigheden te verslonsen– Losmaken van gezins- en

familiebanden (vrouw en kinderen mochten niet bij sterfbed zijn)

– Indringerig en onbescheiden

• Ds. Paauwe:– Zakelijk; weinig omhaal van

woorden (preken en gebeden zijn relatief kort en bondig en in nuchtere taal)

– Oproep tot geloof en bekering – tegelijk aansporing om hard te werken voor aards bestaan

– Afkeer van geestelijke “praatjes” en prekerij

– Bleef bij verkondiging door preken, ging relatief weinig bij mensen langs

Wijze van verkondiging

• Godsdienst in roman:– Duistere bijeenkomsten en

ontmoetingen– Schimmige figuren – Boekverkoop via

colporteurs– Vierschaarsessies– Gezelschapsleven op

boerenhoven

• Ds. Paauwe:– Verkondiging via diensten

in openbare gelegenheden (zalen, kerken)

– Vrij toegankelijk voor toehoorders

– Geen banden met gezelschappen

– “vierschaarsessies” volledig onbekend

– Geen bijeenkomsten op boerenhoven

Inhoud

• Godsdienst in roman:– Aanbod van genade niet voor

allen gelijk (pag. 191)– Opzien tegen personen

(“broeders”, “vaders”)– Bekering middels visioen– Na bekering is mens nog in

“geestelijke doodsstaat” (pag. 203)

– Trappenstelsel (o.a. pag. 203 – 205) “onderste trap”, “beginstadium”, “langzaam moeten klimmen”, “nog geen bruidsgestalte”

• Ds. Paauwe:– Aanbod van genade gelijk

voor iedereen die het Evangelie hoort of leest

– Geloof door openbaring van Christus in het hart door Woord en Geest – waarschuwing tegen gedachte aan visioenen

– Door het geloof met Christus verenigd. Gelovige is in Christus levend, heilig, rechtvaardig

– Geen stelsel met stadia, trappen, broeders, vaders etc.

Specifiek: vierschaarsessie

• Roman: hoofdstuk 39 en 40 (blz. 188-197): – Ds. Paauwe zou de vierschaarsessie hebben geleid

als hij niet in het ziekenhuis zou gelegen hebben– Oefenaar Steffen zou “eerste oefenaar” zijn onder ds.

Paauwe en nam voor deze keer waar– Ds. Paauwe zou dus publiekelijk bekeringen van

personen hebben “getoetst”

• Feitelijk: Ds. Paauwe was niet bij dit gezelschap betrokken en heeft zich nooit met deze godsdienst-hysterie ingelaten.

Onderwerpen

• Beweringen over ds. Paauwe • Ds. Paauwe – leven en leer• Verschillen• Wie waren de oefenaars?• Hoe serieus is de verwijzing naar ds. Paauwe?• Conclusie• Vragen

Wie waren de oefenaars?

• Namen in de roman– Huib Steffen (eerste oefenaar)– Chris Ibel– Jozef Mieras

• Volgens Jan Siebelink– Duistere figuren– Onbekend waar ze vandaan kwamen en heen gingen– Na dood vader nooit meer teruggezien– “Als ze toch eens niet zomaar bij ons maar elders naar

toe waren gegaan…”

Waren ze echt zo onbekend?

• Huib Steffen– In werkelijkheid: Oom Huib

• Huib Melissen uit Barneveld, overleden in 1969

– Getrouwd met oudste zus van Jan Siebelink’s vader– Was voorganger van één van de (vele) Veluwse

gezelschappen– Onderhield contact met ds. R. Kok, christelijk

gereformeerd predikant te Nijkerk. Deze ds. Kok heeft ook de begrafenisdienst van Huib Melissen geleid.

– Is wel onder gehoor van ds. Paauwe geweest, maar ds. Paauwe onderhield geen banden met dit gezelschap en is er niet voorgegaan.

Onderwerpen

• Beweringen over ds. Paauwe • Ds. Paauwe – leven en leer• Verschillen• Wie waren de oefenaars?• Hoe serieus is verwijzing naar ds. Paauwe?• Conclusie• Vragen

Bronnen en citaten in roman

• Bijbel• Imitatio Christi (Over de Navolging van Christus)

– Thomas a Kempis (Roomse geestelijke, 1380-1471)

• Bij sterfbedscène (pag. 441): Het zieleraadsel opgelost en Duizend snipperhoutjes– ds. J. van der Poel (Dominee Oud Gereformeerde

Gemeenten in Giessendam en Ede, 1909-1981)

• Anderen:– Kohlbrugge, Johannes Groenewegen, Smijtegeld, …

Citaten: neem een pot zout…

• Voorbeeld: Bijbeltekst door Huib Steffen (p. 435):– “Voorwaar, ik zeg u, indien gij geloofdet en niet

twijfeldet gij zoudt tot de berg Zerubbabel zeggen: Wordt opgenomen en in de glazen zee geworpen, …”

Leider van Israelieten bij terugkeer uit Babel.

Genoemd in Kronieken, Ezra, Nehemia.

En deze onzin komt van ds. Paauwe af?

Genoemd in Openbaringen 4:6 en 15:2

Markus 11:23: Want voorwaar zeg Ik u, dat, zo wie tot dezen berg zal zeggen: Word opgeheven en in de zee geworpen; en niet zal twijfelen in zijn

hart, maar zal geloven hetgeen hij zegt geschieden zal, het zal hem geworden, zo wat hij

zegt.

Hoe serieus is verwijzing naar Paauwe?

• Opvallend: ds. Poort doet in roman feitelijk niets• “Citaten” in roman vreemde mix van archaïsche

woorden en uitdrukkingen.• Oefenaars en gezelschapsleven spelen

belangrijkste rol.– Ds. Paauwe onderhield geen banden met

gezelschappen

• Taal en toon in het boek Het Wonderlijkste Wonder (over ds. van der Poel) komt meer overeen met taal in de roman.

Onderwerpen

• Beweringen over ds. Paauwe • Ds. Paauwe – leven en leer• Verschillen• Wie waren de oefenaars?• Bronnen en citaten in de roman• Hoe serieus is verwijzing naar ds. Paauwe?• Conclusie• Vragen

Conclusie

• Leven en leer van ds. Paauwe komt niet overeen met godsdienst in roman.– Verwijzing naar gezelschapsleven rond Huib Melissen

ligt meer voor de hand.

• Aspecten van Bijbel en christelijk geloof en persoonlijke belevingen zijn door elkaar gemixt en vervolgens geprojecteerd op ds. Paauwe.

• Het is niet terecht ds. Paauwe (of zelfs de Bijbel) als oorzaak van duistere godsdienst uit de roman te duiden.

Meer informatie over ds. Paauwe

• www.ds-paauwe.nl – Levensbeschrijving– Groot aantal preekfragmenten– Boekenlijst

Onderwerpen

• Beweringen over ds. Paauwe • Ds. Paauwe – leven en leer• Verschillen• Wie waren de oefenaars?• Bronnen en citaten in de roman• Hoe serieus is verwijzing naar ds. Paauwe?• Conclusie• Vragen

Vragen aan dhr. Siebelink

• Waar is verwijzing naar ds. Paauwe op gebaseerd?

• Wat was de rol van oom Huib Melissen? Wie waren de andere oefenaars?

• Wat was de rol van ds. J. van der Poel? – Wat is de invloed van het boek Het Wonderlijkste

Wonder op de taal in de roman?

• U geeft aan wel bepaalde uitwassen, maar niet de Bijbel of het christelijk geloof zelf aan de kaak te willen stellen. Om welke reden hebt u dan van Bijbelteksten (woorden van de Heere Jezus) “on-zinnen” gemaakt?

Was ds. J.P. Paauwe “De man achter ds. Poort uit Knielen op een

bed violen”?

N.a.v. publicaties:• Knielen op een bed violen – Jan Siebelink

• Als een eenzame mus – Lodewijk Dros en Nico Sjoer• Het wonderlijkste wonder – J.M. Vermeulen

• Vele interviews in verschillende media

Arjan Ros

oktober 2006