1

Ethiek en belastingheffing

Waarom fair share ertoe doet

prof.mr. Richard Happé

Fiscale ethiek Rotterdam 2017

How Microsoft avoided billions in taxes

(Bron: rapport van Amerikaanse senaat (2017))

Microsoft VS richt dochter op in Puerto Rico

En draagt merk- en patentrechten over aan PR

Winst in PR in 2011 4 miljard dollar

Belasting in PR 1%: 40 miljoen dollar in 2011

Zonder overdracht in VS ongeveer 1,5 miljard

dollar belasting in VS

Fiscale ethiek Rotterdam 2017 2

Enige uitspraken van

een tax director

‘Belastingen is een van de grootste

kostenposten van de onderneming’

‘Het enige dat telt voor de board is de

effective tax rate en wel een zo laag

mogelijke, en daar word ik op afgerekend’

Conclusie: ethiek speelt geen rol

Fiscale ethiek VU 2017 3

Wat zien we?

Morele ontkoppeling!

Joris Luyendijk over de bankiers van de City:

– Zij leven in een amoreel systeem

Ikzelf over fiscale adviseurs/tax engineers:

– Zij leven in een ethiekvrije zone

Tanja Bender, ‘Tussen ethiek en wet: een

derde weg’ (Wfr 2017/7176):

– Zij biedt een amorele, neutrale benadering

– Fiscalisten voelen ‘weerstand’ tegen morele

benaderingFiscale ethiek Rotterdam 2017 4

Albert Bandura:

Moral Disengagement

Proces: rationalisering van eigen amoreel of

immoreel gedrag

Middel: rechtvaardigingsmechanismen

Resultaat: amoreel universum

Fiscale ethiek Rotterdam 2017 5

Hoe fiscalisten hun amoreel

handelen rechtvaardigen

Morele, sociale, juridische of economische

rechtvaardiging:

– Geoorloofd goedkoopste weg te kiezen

– Zich houden aan de letter van de wet

Verschuiving verantwoordelijkheid:

– Niet tax engineer maar overheid is

verantwoordelijk

Fiscale ethiek Rotterdam 2017 6

Voorbeeld morele rechtvaardiging

parlementaire enquêtecommissie

Bartjan Zoetmulder, Loyens & Loeff

Naast de wetgeving bepaalt ‘driehoek’ van de

Hoge Raad de grenzen

– Toegestaan gunstigste weg kiezen (‘verschillende

wegenleer’)

– Pleitbaar standpunt

– Fraus legis

Binnen ‘driehoek’ blijven = moraliteit

Reductie van fiscale ethiek tot belastingrecht

Fiscale ethiek Rotterdam 2017 7

Hoe fiscalisten hun amoreel

handelen rechtvaardigen (2)

Verkeerd weergeven:

– Fair share ontbeert wettelijke grondslag en is

vaag

Voordelig vergelijken:

– Fraude is erger en is financieel veel schadelijker

Eufemistisch labelen:

– ‘Belastingoptimalisatie’ als label voor agressieve

taxplanning

– Goedkoopste weg heet ‘verschillende-wegenleer’

Fiscale ethiek Rotterdam 2017 8

Why the splendid isolation of tax

is over

Economische crisis en Galbraith’s cyclus:

– The inventory of undiscovered embezzlement

– Revival van ethisch besef

Derde informatie- en internetrevolutie en

Plato’s ring van Gyges

– Informationele asymmetrie

– Wikileaks en Snowden files

– Luxleaks en Swissleaks

– Panama PapersFiscale ethiek Rotterdam 2017 9

Internetonthullingen

Fiscale ethiek Rotterdam 2017 10

Politieke verontwaardiging

“We’re not accusing you of being illegal, we are

accusing you of being immoral”

Margaret Hodge, 2012

“The message is clear: all taxpayers must pay there

fair share”

G20, 2013

“I don’t care it is legal – it is wrong”

Barack Obama, 2014

Fiscale ethiek Rotterdam 2017 11

Wat moet er (verder)

gebeuren?

Regels verbeteren

Rat race to the bottom van de tax

competition stoppen

Morele bewustwording

Fiscale ethiek Rotterdam 2017 12

13

Grote bedrijfsleven en maatschappelijk

verantwoord ondernemen

Dominic Barton, topman McKinsey (NRC sept.

2013):

– ‘Het doel van ondernemen is niet alleen winst maken,

maar ook het creëren van een betere wereld’

Paul Polman, CEO Unilever:

– Sustainability Living Plan; Bevriest salaris uit schaamte

over de hoogte (The Washington Post, mei 2015)

– Spreekt van verlicht eigenbelang; beschermen van

gemeenschap en volgende generaties (Volkskrant 7 juni

2017)

Fiscale ethiek Rotterdam 2017

Ook fiscaal vindt een omslag

plaats!

Unilever en ABN-AMRO kiezen voor een

ander profiel

En publiceren tax principles

Ook geïmplementeerd?

– De theeplantages van Unilever

– De Panama Papers en ABN-AMRO

Fiscale ethiek Rotterdam 2017 14

15

Wat is ethiek?

Je rekenschap geven van de juistheid van je

eigen gedrag. Daarbij komt het ook aan op het

verdisconteren van de gerechtvaardigde

belangen van anderen, die door jouw gedrag

worden beïnvloed.

Dat noemen we welbegrepen eigenbelang!

15Fiscale ethiek Rotterdam 2017

Welbegrepen eigenbelang

Welbegrepen eigenbelang in plaats van puur

eigenbelang

Niet alleen people, planet, maar ook tax

Fiscale ethiek Rotterdam 2017 16

Ethiek is ook voor fiscaal

handelen relevant

Een mne handelt fiscaal juist als zij met

haar taxplanning-structuren niet in strijd

komt met de gerechtvaardigde belangen van

de samenleving

Tax engineers verzaken hun fair share bij te

dragen en parasiteren op wat anderen

bijdragen

Fiscale ethiek Rotterdam 2017 17

Stelling

Agressieve taxplanning en

moreel verantwoord ondernemen

sluiten elkaar uit

Fiscale ethiek Rotterdam 2017 18

Fiscale ethiek:

Fair share theorie

Twee plichten: nakomingsplicht en

fair-shareplicht

Beide plichten hebben twee kanten

– Negatieve kant: schending is

onmiddellijk kenbaar

– Positieve kant: een moreel verantwoorde

keuze maken

Fiscale ethiek Rotterdam 2017 19

(4.1) nakomingsplicht

Positief: houd je aan de geest van de wet

Negatief: pleeg geen constructies die in

strijd zijn met de geest van de wet

– Dat is het geval bij een constructie, waarvan je

behoort te weten dat de wetgever, ware hij bij

het opstellen van de wet van die constructie op

de hoogte geweest, tot aanpassing van de wet

zou zijn overgegaan

Fiscale ethiek Rotterdam 2017 20

Stelling

Voor iedere fiscalist is het evident

wanneer hij een structuur bedenkt die in

strijd is met de geest van de wet

Fiscale ethiek Rotterdam 2017 21

Fair share plicht

Positief: een billijke bijdrage leveren aan de

samenleving waarvan je deel uitmaakt

Ook fiscaal, maar hoe bepaal je die

eigenlijk?

– In principe is voldoen aan de fiscale

regelgeving toereikend

– Als de regelgeving ruimte laat, dan kiest de

mne die wettelijke optie die hij voor zijn

rekening wil nemen en kan verantwoorden

Fiscale ethiek Rotterdam 2017 22

Negatief: schending fairshare-plicht

evident voor onderneming zelf

Niveau agressieve taxplanning

– Strijd met geest van de wet

Economische beweegreden? No substance?

Niveau effective tax burden

– Te lage belastingafdracht

Transfer pricing en tax havens

Niveau international tax arbitrage

– Profiteren van mismatches: strijd met fair share

Double dip? Single tax principle?

23Fiscale ethiek Rotterdam 2017

Fiscale fair share subjectief?

Nee, niet ‘ins Blaue hinein’ je fiscale bijdrage

bepalen!

Ja, in de zin van eigen verantwoordelijkheid

hoe met het belastingrecht om te gaan

– Als regels ruimte laten, dient fair share als

kompas

Fiscale ethiek Rotterdam 2017 24

Samenvatting

Puur eigenbelang – zo min mogelijk

belasting – is afwijzen van ethiek

‘Geest van de wet’ en ‘fair share’ zijn hier

richtinggevende maatschappelijke noties

Balans tussen nastreven eigenbelang en

verdisconteren belangen van anderen

(=welbegrepen eigenbelang)

25Fiscale ethiek Rotterdam 2017

26

Waarom het gaat, is een

ethiek van het juiste

midden

Fiscaal-moreel verantwoord

handelen is een kwestie van

welbegrepen eigenbelang

Fiscale ethiek Rotterdam 2017