VKW Beleidsnota

Waardendilemma’s

Stappen naar een verantwoord besluit

Auteur: Rik De Wulf, Business Ethics Manager bij VKW

62februari 2013

Inhoudstafel

1. Achtergrond

2. Dilemma’s herkennen

3. Ethisch perspectief

4. Dilemmamethode

5. Stappenplan voor een waardendilemma

6. Links

De integrale tekst van de VKW beleidsnota is te vinden op: http://www.vkw.be/kennisbank/waardendilemmas-stappen-naar-een-verantwoord-besluit

1. Achtergrond

Hoe los je een dilemma op, dat de waarden van je bedrijf op de proef stelt?

Dagelijkse moeten bedrijfsleiders keuzes moeten maken in een spanningsveld van conflicterende belangen.

Daarbij kunnen waarden de weg wijzen.

Tenzij deze waarden natuurlijk zelf met elkaar in botsing komen. Dan ontstaan dilemma's.

Deze beleidsnota geeft aan welke stappen dan genomen kunnen worden.

2. Dilemma’s herkennen: drie groepen

1. Dilemma’s vanuit verweven belangen

Organisatiebelangen t.o.v. Stakeholdersbelangen

= Diverse belangen van klanten, aandeelhouders, werknemers, enzovoort

= Verzekeren van de continuïteit van het bedrijf

2. Dilemma’s herkennen: drie groepen

2. Dilemma’s vanuit verweven belangen

Organisatiebelangen t.o.v. Interne belangen

= Wanneer men intern hetzelfde belang nastreeft maar andere visies heeft over wat hoort en kan

= Verzekeren van de continuïteit van het bedrijf

2. Dilemma’s herkennen: drie groepen

3. Dilemma’s vanuit verdoken belangen

Organisatiebelangen t.o.v. Persoonlijke belangen

= Persoonlijk belang dat interfereert met het organisatiebelang

= Verzekeren van de continuïteit van het bedrijf

3. Ethisch perspectief

Wat biedt uitkomst bij een moreel dilemma?1. Morele intuïtie: het ethisch buikgevoel en emoties

2. Afzonderlijke perspectieven:– Juridisch perspectief: ‘Wat zegt de wet?’– Management perspectief: focus op de impact op bedrijfsvoering– Economisch perspectief: focus op kostencalculatie en impact op

resultaat– ...

3. Ethisch perspectief: alle perspectieven in beschouwing genomen HOE?

HOE?

1. Panoramisch kijken vanuit een helikopterperspectief naar het geheel

2. Eerst : ‘Wat kan ik doen?’

Vervolgens: ‘Wat is wenselijk?’, ‘Wat zou iemand in

vergelijkbare omstandigheden horen te doen?’

3. Raken de mogelijke alternatieven aan het ‘algemeen goed’?

4. Dilemmamethode

• In de praktijk:

Veel leiders vallen bij een integriteitsvraagstuk in de eerste plaats

op hun gevoel terug, hun morele intuïtie.

• Toch is het belangrijk om onderliggende waarden, normen en overtuigingen te achterhalen. WAAROM?

– Wie zich hiervan bewust is slaagt er makkelijker in te bepalen wat in gelijkaardige en zelfs complexere situaties goed is om te doen

– Beter in staat verantwoording daarover af te leggen– Betrokkenen kunnen je aanpak ook beter beoordelen

• HOE concreet? Stappenplan voor waardendilemma’s

5. Stappenplan voor een waardendilemma

• Stap 1: Formuleer de morele vraag.• Stap 2: Wie zijn betrokken en wat zijn hun belangen?• Stap 3: Welke verschillende handelingsmogelijkheden

zijn er?• Stap 4: Welke belangen worden positief of negatief

geraakt door elk van de handelingsalternatieven?• Stap 5: Welke waarden en normen zijn in het geding?• Stap 6: Afweging en conclusie• Stap 7: Doen we het ook?

5. Stappenplan waardendilemma

Stap 1: Formuleer de morele vraag• Wat: Het dilemma zo scherp mogelijk vatten in

het punt waar het om draait• Hoe: Beide kanten van het dilemma expliciet tegenover

elkaar stellen

VB: Een bedrijfseenheid open houden of sluiten:

‘Kan je mensen hun persoonlijk

toekomstperspectief ontnemen, ten bate van de

toekomst van de organisatie?’

5. Stappenplan

Stap 2: Wie zijn betrokken en wat zijn hun belangen?

Betrokkenen Gerechtvaardigd belang= Zij die beïnvloed worden door de actie van de onderneming of die zelf invloed kunnen uitoefenen op de onderneming

= Iets wat het welzijn raakt van een persoon, groep, een organisatie of de hele mensheid

VB:- Werknemers en gezin- Aandeelhouders, centraal management- Leveranciers, klanten

VB: - Tewerkstelling- Rendement, continuïteit, groei, reputatie, geloofwaardigheid- Langetermijnrelatie, merk, prijs

5. Stappenplan

Stap 3: Welke verschillende handelingsmogelijkheden zijn er?• Wat zijn de acties die genomen kunnen worden?

VB: – Optie 1: bedrijfseenheid sluiten – Optie 2: bedrijfseenheid niet sluiten– Optie 3: bestaat er een alternatief?

Te achterhalen d.m.v. een creatieve brainstorm

5. Stappenplan

Stap 4: Welke belangen worden positief of negatief geraakt door elk van de handelingsalternatieven?• Zet de effecten van elk alternatief op de verschillende

stakeholders in een visueel schema:Optie 1: Sluiten Optie 2: Niet sluiten

Werknemers en gezin - Jobverlies- Slachtoffer (geen schuld)

+ Solidariteit+ Sociale verantwoordelijkheid

Aandeelhouders, Centraal management

+ Rendement+ Moed+ Vertrouwen

- Onzekerheid- Risico- Talmen

Leveranciers,Klanten

+ Continuïteit+ Concurrentieel blijven

- Geen K.T. effect L.T. risico

5. Stappenplan

Stap 5: Welke waarden en normen zijn in het geding?• In het moreel beraad waarden en normen zo helder

mogelijk expliciteren. • Antwoord zoeken op vraag: ‘Hoe raakt dit dilemma aan

de eigen kernwaarden die het bedrijf vooropstelt?’

VB standpunt innemen bij conflicterende waarden: - ‘Wat kunnen we doen om zo veel mogelijk tegemoet te komen

aan groei én respect?’- Hoe kunnen we in onze zorg om continuïteit toch zo veel

mogelijk solidair zijn?- Hoe houden we focus op een faire manier?

5. Stappenplan

Stap 6: Afweging en conclusie

• Zich in de plaats stellen van de degenen voor wie de beslissing gevolgen heeft = Gevolgenethiek: realiseer een zo groot mogelijk nut voor zo

veel mogelijk betrokkenen

• Vraagstuk ook bekijken vanuit eigen uitgangspunt = Beginselenethiek: argumentatie baseren op eigen morele

beginselen

5. Stappenplan

Stap 7: Doen we het ook?• Sta je werkelijk achter de gemaakte keuze? Dit testen d.m.v. morele

toetsen:

Toets van wederkerigheid Zou het voor mij oké zijn wanneer anderen ten overstaan van mij op dezelfde wijze handelen?

Toets van de veralgemeenbaarheid Welke samenleving krijgen we als iedereen op deze wijze zou te werk gaan?

Voorpaginatoets Zou een verslag over het gevoerde beleid op de voorpagina van een belangrijke krant ons zuur kunnen opbreken?

Spiegeltoets Kan ik mezelf of dierbare anderen hiermee onder ogen komen?

Schoenentoets Zou iemand, die ik bewonder en voor mij een rolmodel is, hetzelfde doen als hij of zij in mijn schoenen stond?

6. Links naar meer informatie

• Voor verdieping en uitwerking van reële praktijkvoorbeelden:– VKW beleidsnota ‘Waardendilemma’s’: http://

www.vkw.be/kennisbank/waardendilemmas-stappen-naar-een-verantwoord-besluit

– VKW beleidsnota ‘De waardenfluisteraar:

http://www.vkw.be/kennisbank/de-waardenfluisteraar

– VKW: www.vkw.be