Is de overheid nog in staat te (be)sturen?

Marc Hooghe (KU Leuven)

Vlaamse Sociale Week, Blankenberge, 14.X.2009

De overheid bestuurt

Graadmeter: % BNP dat door overheid gecontroleerd wordt.

België: 48,7 % BNP (Eurostat, 2007)

Evolutie doorheen de tijd:

Invloed van de overheid op het leven van de burgers neemt nog toe (en zal verder toenemen)

40

42

44

46

48

50

52

2001 2003 2005

De overheid verplaatst zich

Niet minder overheid, maar ‘verplaatsing van de politiek’ (Luc Huyse)

- Impact Europese Unie, G8, …- België: specifiek geval, toenemende invloed van

gewesten en gemeenschappen- Trend tot multilevel government- Proces van schaalvergroting is niet neutraal: rijkere

lobbygroepen succes-voller in Europese en multilevel context dan in context van natie-staat

- Grotere complexiteit geeft een voordeel aan actoren met meer hulpmiddelen

Algemeen model

Burgers Politiek systeem(systemen?)

- Preferenties - Eisen - Vertrouwen

Algemeen model

Burgers Politiek systeem(systemen?)

1. Partijen

2. Middenveld

3. Media

4. Niets: directe democratie

Tussenschakels: 1. Partijen

0

20,000

40,000

60,000

80,000

100,000

120,000

140,000

160,000CVP/CD&V

SP/SP.A

PVV/VLD

VU

Agalev/Groen!

Vlaams Blok/Belang

N-VA

Spirit/Vl.Pro

LDD

Quintelier/Hooghe 2009

1. Partijen

a) Minder leden: ‘partij als beweging’ verdwijnt (vooral bij jongeren)

Weing vertrouwen in partijenBron: PartiRep Verkiezingsstudie 2009, Mariën/Hooghe

3

3.5

4

4.5

5

5.5

6

6.5

Vlaamseregering

VlaamsParlement

Federaalparlement

Federaleregering

Partijen Politici

1. Partijen

a) Minder leden: ‘partij als beweging’ verdwijnt (vooral bij jongeren)

b) Professionalisering: tot en met ‘spin doctors’ en communicatie-adviseurs

c) ‘Rechtstreekse’ voorzittersverkiezingen als instrument van centralisering

d) Proces van de-ideologisering

3. Mediaa) media-concentratie (verder bevorderd

door ICT-toepassingen)

b) Algemeen proces van ontlezing

Kranten in Vlaanderen, 2001-2008 naar opleidingsniveau, Vissers/Hooghe 2009

3. Media

Radionieuws voor hooggeschoolden?

Radionieuws in Vlaanderen, 2001-2008, Vissers/Hooghe 2009

3. Media

Televisienieuws voor laaggeschoolden?

Televisienieuws in Vlaanderen, 2001-2008, Vissers/Hooghe 2009

3. Media

Zakken de media weg in moeras van commercialisering?

Bad news drives out the good news

Case study: week van 5 oktober 2009

UNDP studie over migratie: géén media-aandacht

JMDD “studie” over migratie: zes tv-interviews

4. Directe democratie

a) Nadeel: participatie-paradox, hoe intensiever de participatie, hoe ongelijker de deelname. Participatie voor de happy few?

b) Mogelijkheid tot compromisvorming beperkterc) ‘Een referendum verlies je altijd’: tegenstem

gemakkelijker mobiliseerbaar dan pro-stemd) Informatieprobleem: waar haalt burger

informatie vandaan? (cfr. evolutie massamedia)

)e ideaal van deliberatieve democratie: besluitvorming na deliberatie

4. Directe democratie

f) Moeilijk om te buigen tot collectieve actie en algemeen belang (cfr. werk van Elinor Ostrom, Nobelprijs Economie 2009)

4. Directe democratie

g) Specifiek Belgisch probleem: te veel verkiezingen

- informatie-overload bij de burger

- permanente campagne-modus bij partijen

2. Middenveld

Participatie Vlaanderen, 1998-2006: Quintelier & Hooghe

2. Middenveld

a) Ledenbestand en legitimiteit blijven stabiel (wel zekere vergrijzing)

b) Belgische ‘succesformule’ uniek in wereld

c) Nadeel: nog steeds verzuiling/exclusieve banden? (aantasting vertrouwen door lage vetrouwensniveaus in partijen)

d) Nadeel: afwezigheid in media-debat

Recapitulatie

Burgers Politiek systeem(systemen?)

1. Partijen

2. Middenveld

3. Media

4. Niets: directe democratie

Commercieel model: populistische verleiding?

Recapitulatie

Burgers Politiek systeem(systemen?)

1. Partijen

2. Middenveld

3. Media

4. Niets: directe democratie

Balans directe democratie/populisme?

Beperkt vermogen belangenaggregatie/ compromisvorming

Recapitulatie

Burgers Politiek systeem(systemen?)

1. Partijen

2. Middenveld

3. Media

4. Niets: directe democratie

Mengvorm: problematisch

Uitdagingen

a) Verplaatsing politiek: invloed Europees niveau. Druk naar professionalisering en democratisch deficiet

b) Netwerkvorming: mogelijk vanuit verzuilde erfenis? Netwerkorganisatie impliceert afwezigheid bevoorrechte banden

c) Compromisvorming: verzoenbaar met directe democratie en/of populisme? Compromisvorming mogelijk op basis van legitimiteit

Kwetsbaarheid

1) Participatieniveaus in Vlaanderen hoog en stabiel meeste andere Westerse landen

2) ‘Christelijke zuil’ (ruime betekenis van het woord) houdt goed stand meeste andere Westerse landen

3) Sociale bewegingen/arbeidersbeweging/ syndicalisatiegraad houdt goed stand meeste andere Westerse landen