Andere economie

kringdenken en slimme netwerken

over “cradle-to-cradle”, “smart grids” en ecodesign

Karel Van Acker, K.U.Leuven en Plan C

Overzicht

1 materialen: van wieg tot wieg

2 slimme energie-netwerken

3 complexe problemen vragen andere aanpak

4 hoe deze aanpak realiseren?

situatieschets materialen : lineair model

winning verwerking gebruik afdankingmateriaalbronnen afval

• slinkende grondstofreserves bij (sterk) stijgende vraag

• sommige grondstoffen komen (enkel) uit politiek instabiele regio’s

• sterke prijsstijgingen

• afwentelen milieuimpact op 3° wereld (winning, afval)

• directe milieu-impact(uitstoot, afval in natuur,gezondheidsrisico’s)

• band tussen inefficiënt materiaal-gebruik en de energieproblematieken klimaatopwarming

drijfveren om anders materialen te beheren

van lineair denken naar kringdenken

winning

productie

gebruik

afdanking

recyclageafvalverwerking

grondstoffen

afval

BIOSFEER TECHNOSFEER

ENERGIEMATERIALEN

oplossingsrichtingen om slim te sluiten

verwerking

gebruik

afdanking

winning

procesintensificatie:meer maken met minder materiaal en energie

meer functionaliteitminder energieverbruiklangere levensduur

hernieuwbare materialen:• recyclage, hergebruik• biogebaseerd• winnen uit stortplaatsen

in design rekening houden met alle levensfasen en milieu-impact ECO DESIGNAFVAL = VOEDSEL

Cradle to cradle

lokale productie en consumptie kringen

functie centraal:materiaal dienst

nieuwe types ondernemingen

bewuste consument

samenwerking voor systeemveranderingen

materialeninfrastructuur

mater

iaalinnov

atie

kenn

is mater

iaalstro

men

nieuwe

busin

essmod

ellen

maatsc

happ

elijke

acc

epta

tie

…

geen schade

lijke uitstoot

voorbeelden

Herman Miller

Nike

PolyvisionJaga

“oplossingen” niet ALLEEN• betere technologie• hernieuwbare grondstoffen• sluiten van de materiaalkringen• zero emission, zero waste• eco-design• verschuiving naar diensten

slim sluitenmaar in een intelligente

combinatie van maatregelen

+ interactie actoren

+ wakkere samenleving

+ nieuwe businessmodellen

Vele opportuniteiten in duurzaam materialenbeheer, maar aanpak vereist integrale innovatieaanpak in netwerk van actoren

• concept energie-net volstaat niet meer:– grondstof: eindige voorraad en internationale afhankelijkheid– klimaat- en milieuproblematiek– zekerheid van de energievoorziening– capaciteit huidig net– economisch: vrijmaking markt, emissiehandel,…– opkomst decentrale energie-opwekking (zonnepanelen, windmolens)

het energie-netwerk

• … nood aan intelligent netwerk (het energieweb)– gebaseerd op fysiek electriciteitsnet– communicatie tussen de knooppunten

ieder kan producent en/of consument zijn– software om de stromen te regelen

efficient afstemmen van vraag en aanbod

• integratie van opwekking, transport en gebruik van elektriciteit op een duurzame, betaalbare en betrouwbare manier

• enkele elementen van zo’n netwerk slimme meters, internet van dingen energie-efficiënte technologieën kleine energiecentrales voor piekbelastingen modellen voor voorspelling vraag en aanbod lokale productie

slimme energie-netwerken

Evolutie in aanpak

voorbeeld : Vlaams milieubeleid• 1° generatie: end-of-pipe• 2° generatie: preventie• 3° generatie:

structurele veranderingen nodig en aanpak gericht op lange termijn noodzakelijk

complexe problemen vragen nieuwe aanpak

“We hebben een heel nieuw systeem nodig om onze economie aan te drijven. Het gaat hier om een systeemprobleem en het enige antwoord daarop is een nieuw systeem”

“Bij systemen luidt de eerste regel dat alles in verband staat met al het andere, en de tweede regel dat je de afzonderlijke onderdelen maar tot een bepaald plafond kunt optimaliseren”

“we moeten beginnen met een plan voor het totaalplaatje, in plaats van komen aandraven met geïsoleerde projecten zonder strategisch kader”

Thomas Friedman (Hot, flat and crowded)

complexe problemen vragen nieuwe aanpak

Open netwerk (industrie/NGO/overheid/onderzoek) datconcrete doorbraken wil creëren op het gebied van duurzaam materialenbeheer

Netwerk duurzaam materialenbeheer -¨Plan Cvoorbeeld van een andere (transitie) aanpak

visioniar leitbild20xx visioniar leitbild20xx

strategische visies

2030 sluit de kring materialenop maat

tot uwdienst

wakkeresamenleving

duurzamekunststoffen

2009

experiments

2009

experiments

faze 1

faze 3

faze 2

lere

n &

ops

chal

en

lange termijn visiekernelemementen:vertrekken van lange termijn visie (opgebouwd door visionaire koplopers)initiëren en begeleiden van risicovolle experimentenleren uit experimenten

betrokkenheid van alle actorenintegrale innovatie – aanpakbrug naar overheid (overheid als geëngageerde deelnemer)

Bron ARC

Rol overheid:

visionair niveau in beleid nodig, met ondermeer:– instrumenten die samenwerking mogelijk maken;– innovatiesteunmaatregelen die niet alleen op O&O zijn gericht, maar ook op

diensteninnovaties, nieuwe businessmodellen, enz.;– om naast bedrijven en kennisinstellingen ook andere actoren te betrekken in

innovatie;– de steun aan sociale innovaties op vlak van zorg, maatschappelijke organisatie

en arbeidsorganisatie.

nieuwe aanpak = nieuwe randvoorwaarden

betrokken partnerbetrokken partner

kader creëren best beschikbare

technieken, terugnameplicht,…

informatie

kader creëren best beschikbare

technieken, terugnameplicht,…

informatie

voorbeeld geven duurzaam

aankoopbeleid

voorbeeld geven duurzaam

aankoopbeleid

stimuleren/sturen groene fiscaliteit eco-taksen

stimuleren/sturen groene fiscaliteit eco-taksen

“Een duurzame wereld is niet een verarmde wereld, maar een die op een andere manier welvarend is. De uitdaging van de 21ste eeuw is om die wereld te creëren.”

Verder denken, durven doen

visievisie systeemdenken

systeemdenken

CultuurCultuur

StructurenStructuren

attitudesattitudesnetwerken

netwerkencreativiteitcreativiteit

meer weten?Prof. Dr. ir. Karel Van AckerK.U.Leuven Research & Developmentc/o department MTMKasteelpark Arenberg 44BE-3001 Leuventel. +32 16 321271 e-mail: Karel.VanAcker@lrd.kuleuven.be

Materiaalonderzoek aan de K.U.Leuven: www.leuvenmrc.be

Vlaams Transitienetwerk duurzaam materialenbeheer: www.plan-c.eu

Materialenbibliotheek: www.materio.be

EFRO project opportuniteitsscanduurzame materiaalinnovaties: www.openraam.eu