nummer 53 december 2012

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53 2 St. Bonifatiuscollege, Utrecht

nummer 53, december 2012 Natuurwetenschap in het Nieuws is een initiatief van het St.Bonifatiuscollege in Utrecht. Alle artikelen zijn geselecteerd door leerlingen en ingekort. De volledige artikelen zijn, net als de digitale versie van deze krant te vinden op: natunieuws.nl Redactie: Merve Sema Tülek, Sueda Kocak, Sejla Kadric, Ernest van Veen, Niels van Kuik, Maud Boreel, Belle Barendregt, Luc van Wietmarschen, Job Eijdems, Abel Nemeth, Cyrano Chatziantoniou, Max Verweg, Nout van Kuijk, Oussama m´Hamdi, Kees Hooyman

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53 3 St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Natuurwetenschap in het Nieuws

Wetenschap & Onderzoek

Het proefdier van de toekomst: de microchip 8 november 2012 www.scientias.nl

Nu worden medicijnen nog getest op gekweekte cellen of proefdieren, maar de kans is groot dat dat op korte termijn gaat veranderen. Wetenschappers hebben een microchip longoedeem gegeven en vervolgens bestudeerd hoe de soms fatale aandoening zich ontwikkelt. En met succes.

De chip is gemaakt van een flexibel polymeer en ongeveer zo groot als een usb-stickje. Een dun, poreus en flexibel membraan scheidt de boven- en onderzijde van de chip van elkaar. Boven bevinden zich menselijke longcellen die aan lucht worden blootgesteld. Onder vinden we bloedcellen.

Hoewel de chip dus al enkele jaren oud is, is nu pas duidelijk geworden dat deze ook echt kan doen wat wetenschappers altijd gehoopt hadden. De microchip kan als stand-in dienen voor een menselijk proefkonijn. Onlangs werd deze chip voor het eerst gebruikt om een kankermedicijn te testen en dan met name een zeer ernstige bijwerking ervan te bestuderen.

De onderzoekers zijn in hun nopjes met de resultaten en de farmaceutische industrie gluurt ongetwijfeld vol verwachting over hun schouders mee. “In iets meer dan twee jaar zijn we van het onthullen van een ontwerp voor een long-op-een-chip overgestapt op het demonstreren van de potentie van deze chip als het gaat om complexe ziekten,” concludeert men. “Dit laat ons een glimp zien van hoe het ontdekken en ontwikkelen van medicijnen er in de toekomst wellicht uit gaat zien.”

Een lichamelijke batterij 9 november 2012 www.scientias.nl

Misschien bent u zich er niet van bewust, maar in uw oor bevindt zich een bron van energie. En wetenschappers hebben nu ontdekt dat we die kunnen aftappen. De energie kan vervolgens gebruikt worden om medische apparaten van stroom te voorzien.

Ons oor zet trillingen van het trommelvlies om in een elektrochemisch signaal dat door het brein kan worden verwerkt. Om dat signaal te versturen, is stroom nodig. En dat wordt verzorgd door een biologische batterij diep in ons oor. Hier wordt de sterkste stroom in het hele menselijke lichaam geproduceerd.

Wetenschappers zien al langer potentie als het gaat om het aftappen van deze biologische batterij. Maar de angst bestond dat het aftappen ervoor zou zorgen dat mensen minder goed in staat waren om geluiden te verwerken en dus minder zouden gaan horen.

Onderzoekers van MIT melden dat ze dat probleem omzeild hebben. Ze trekken die conclusie op basis van experimenten met cavia’s. Ze implanteerden elektroden in de biologische batterijen van de dieren. Aan de elektroden verbonden ze een speciale, zeer kleine chip (zie de afbeelding hierboven). Na de implantatie reageerden de cavia’s nog net zo op geluiden als daarvoor.

Staat de snelste stopwatch ter wereld straks in Zwitserland? 12 november 2012 www.scientias.nl

Waarschijnlijk wel! Wetenschappers tonen met computersimulaties aan dat het met een nieuw apparaat dat binnenkort in Zwitserland geïnstalleerd wordt, mogelijk is om extreem korte lichtpulsen te meten. En

daarmee creëren ze welbeschouwd ‘s werelds meest precieze stopwatch.

Korte lichtpulsen: we kunnen ze vandaag de dag al creëren. Dergelijke lichtpulsen zijn attoseconden (een attoseconde is een miljardste van een miljardste van een seconde) lang. Maar die records worden snel verbroken, zo voorspellen onderzoekers van de Technische Universiteit van Wenen. “Atoomkernen in deeltjesversnellers zoals de LHC of RHIC kunnen lichtpulsen creëren die nog eens een miljoen keer korter zijn dan dat,” vertelt onderzoeker Andreas Ipp.

Hoe werkt het? CERN, de Europese organisatie voor nucleair onderzoek, experimenteert volop met het versnellen en botsen van deeltjes. Bijvoorbeeld in het ALICE-experiment. Hierbij worden de kernen van lood met bijna de snelheid van het licht met elkaar in botsing gebracht. Dat levert een hoop puin op. Maar er ontstaan ook nieuwe deeltjes. Deze vormen samen een zogenoemd quark-gluonplasma. Maar dat duurt maar even: enkele yoctoseconden.

Uit een quark-gluonplasma komen lichtpulsen. Door die op te meten, kunnen we meer te weten komen over het plasma. Maar er is één probleem: we zijn niet in staat om zulke korte lichtpulsen te meten.

De onderzoekers van de Technische Universiteit van Wenen komen nu echter met een methode om die lichtpulsen toch op te meten. Ze denken aan het Hanbury Brown-Twiss-experiment. De simulaties onderschrijven dat men hier mee niet alleen afstanden, maar ook tijdsintervallen mee kan meten. De Forward Calorimeter die in 2018 in CERN geïnstalleerd gaat worden, kan ervoor gebruikt worden.

Als de simulaties kloppen, kunnen we daarmee dus bijzonder korte lichtpulsen (oftewel tijdsintervallen) meten. En daarmee wordt het ALICE-experiment eigenlijk de meest accurate stopwatch ter wereld. Als klap op de vuurpijl kan deze stopwatch ons wellicht eindelijk ook meer gaan vertellen over hoe zo’n quark-gluonplasma nu precies werkt.

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53 4 St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Trending topic uren van tevoren al te voorspellen 2 november 2012 www.scientias.nl

Het lijkt koffiedik kijken: voorspellen wat trending topic wordt op Twitter. Maar dat hoeft het niet te zijn, zo tonen wetenschappers aan. Ze ontwikkelden een algoritme dat met een precisie van 95 procent enkele uren van tevoren kan voorspellen welk onderwerp trending topic wordt.

Hoe werkt het? Om goede voorspellingen te kunnen doen, moet ook goed naar het verleden gekeken worden. Om een accuraat algoritme te ontwikkelen, moest dus eerst een stukje geschiedenis onder de loep worden genomen. Welke onderwerpen zijn in het verleden trending topic geweest? En welke onderwerpen werden het net niet? En dan de belangrijkste vraag: is er een patroon te ontdekken? Het mooie aan het algoritme is dat het geen aannames maakt over patronen en zich dus echt door de data laat leiden.

En het algoritme is accuraat, zo bleek wel toen wetenschappers de proef op de som namen. Ze gaven hun algoritme 200 onderwerpen die trending werden en 200 onderwerpen die niet trending werden. Het algoritme volgde live tweets en voorspelde vervolgens met een accuraatheid van 95 procent of een onderwerp trending werd of niet. De onderzoekers verwachten dat het percentage nog verder oploopt naarmate het algoritme meer data verzamelt en dus ook nog meer vergelijkingen uit kan voeren.

Superspierkracht uit nanobuisjes Wetenschap24.nl

Vezels geweven uit nanobuisjes van koolstof kunnen razendsnelle rotatie of grote contractiekracht leveren. Handig voor minuscule sensors en motoren, en misschien ooit voor kunstmatige spieren.

Een groot internationaal team van natuurkundigen presenteert kunstmatige spiervezels. Ze kunnen zich talloze keren samentrekken en weer ontspannen met een kracht die 85 keer zo hoog is als wat een natuurlijke spiervezel presteert. Zulke koolstof-spiervezels zouden robots kunnen

voortbewegen, of bruikbaar zijn in allerlei meet- en regelapparatuur.

Momenteel worden daarvoor stripjes bimetaal gebruikt: twee op elkaar gelijmde metalen strips die ongelijk uitzetten bij verwarming, waardoor de strip krom trekt. Dat levert echter maar een beperkte kracht op en de reactietijd is vrij traag. De koolstof nanobuisjes kunnen daarentegen 200 rotaties of 20 contracties per seconde uitvoeren.

Koolstof geleidt elektrcitieit, die door de elektrische weerstand van het materiaal wordt omgezet in warmte. Omdat een vezel dunner is dan een menselijk haar, koelt hij ook razendsnel weer af als de stroom stopt. Het aanleggen van de juiste wisselspanning over de uiteinden is daarom genoeg om de vezel in elk gewenst ritme te laten samentrekken.

Een stapje dichter bij ‘onzichtbaarheidsmantel’ Scientias.nl, november 2012

Binnenkort zouden de Harry Potterfilms wel eens een stukje dichter bij de realiteit kunnen komen. Wetenschappers hebben namelijk een grote stap gezet in het maken van een werkende ‘onzichtbaarheidsmantel’.

Het is niet de eerste keer dat een onzichtbaarheidsapparaat wordt gebouwd. Dezelfde uitvinders van de Duke Universiteit maakten al in 2006 hun eerste onzichtbare materiaal. Maar dat werkte net niet optimaal. Nu heeft één van de uitvinders dat materiaal verbeterd.

De wetenschappers maken gebruik van zogenaamde meta-materialen. Dat zijn door de mens gemaakte materialen die bepaalde bijwerkingen hebben. Eén van die bijwerkingen is bijvoorbeeld het ombuigen van licht. De elektromagnetische straling kan dan om een object heen worden gebogen, om dan vervolgens aan de andere kant weer bij elkaar te komen. Dat betekent dat het object waar het licht langsop gaat, niet te zien is.

Zes jaar geleden wisten de onderzoekers al een dergelijk materiaal te maken. Maar dat was verre van perfect, zegt student Nathan Landy, die aan het project meewerkte. “Het materiaal leidde het licht om, maar zorgde toch voor bepaalde reflecties. Denk maar aan een raam: je kunt daar gewoon door naar buiten kijken, maar omdat er licht op valt zie je toch dat het om glas gaat.”

Nieuwe techniek moet bellen en sms’en betaalbaar houden 14 november 2012 www.scientias.nl

Onderzoekers van de Universiteit van Californië hebben een nieuwe technologie ontwikkeld waardoor draadloze netwerken een stuk efficiënter kunnen worden. En dat is hard nodig, vinden de onderzoekers zelf.

De huidige techniek voor mobiele communicatie is een zogenaamde halve duplex. Dat betekent dat radiosignalen voor het versturen van informatie op een ander kanaal zitten dan voor het binnenkrijgen van informatie. Het wordt algemeen aangenomen dat het beter is om een hele duplex te hebben. Daarmee zou de beschikbaarheid van bandbreedte verdubbeld worden, en zouden minder en goedkopere zendmasten nodig zijn.

Maar er was altijd een probleem: hele duplex-systemen zijn niet te maken. Dat komt door de ruis die optreedt wanneer hetzelfde kanaal wordt gebruikt voor verzenden en ontvangen. De storing die optreedt bij het uitzenden van signalen is miljoenen keren krachtiger dan die de telefoons opnemen. Binnenkomende signalen worden op die manier afgebroken, en dat maakt telefoneren en internetten onmogelijk.

Maar daar hebben de wetenschappers nu iets op gevonden. Via een digitale aanpassing kunnen ze er nu voor zorgen dat er een nieuw kanaal ontstaat, dat het veel zwakkere binnenkomende signaal beter kan onderscheiden. Door de techniek toe te passen kunnen de beschikbare frequenties verdubbeld worden.

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53 5 St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Zonnestelsel & Heelal

Mogelijk bewoonbare superaarde ontdekt in dichtbevolkt systeem www.scientias.nl, november 2012

Astronomen hebben nabij een zonachtige ster, op zo’n 41 lichtjaar van de aarde, een superaarde aangetroffen die zich in de leefbare zone bevindt. De planeet gaat de boeken in als de dichtstbijzijnde planeet die mogelijk bewoonbaar is en zich bij een zonachtige ster bevindt.

De planeet draagt de naam HD 40307g en is te vinden rond de ster HD 40307. Het is druk bij de ster: in totaal draaien er zes planeten omheen. Daarmee is dit het derde bekende zonnestelsel met zes planeten. Het is echter voor het eerst dat in zo’n drukbevolkt systeem ook een planeet wordt aangetroffen die zich in de leefbare zone bevindt.

De ster HD 40307 was de wetenschap al bekend. Datzelfde geldt voor drie van de zes planeten eromheen. Maar nu hebben astronomen nog drie planeten rondom de ster ontdekt, waaronder HD 40307g. Laatstgenoemde planeet is zeker zeven keer massiever dan de aarde.

De planeet bevindt zich op een afstand die astronomen zeer geschikt achten voor het ontstaan of voorkomen van leven. Niet te dicht bij de ster, zodat eventueel water op de planeet niet verdampt. Maar ook niet te ver weg, zodat eventueel water op de planeet niet bevriest. De planeet ontvangt waarschijnlijk gemiddeld ongeveer 67 procent van het zonlicht dat onze planeet dagelijks toegezonden krijgt.

Kometengordel ontdekt waar om de paar seconden een botsing plaatsvindt scientias.nl, november 2012

Astronomen staan versteld over het gedrag van de ster 49 CETI, in het sterrenbeeld Cetus. De ster heeft een grote, onrustige

gasnevel om zich heen hangen die er helemaal niet zou moeten zijn. En in die nevel botsen dagelijks honderden kometen tegen elkaar op.

Jonge sterren, zoals 49 CETI, hebben in de eerste miljoen jaar van hun leven een grote wolk van gas en stof om zich heen cirkelen. Die gasnevel wordt uiteindelijk onderdeel van de ster. Na 10 miljoen moet een dergelijke gasnevel zéker opgegaan zijn, maar bij 49 CETI is dat nog steeds niet het geval.

49 CETI is inmiddels ruim 40 miljoen jaar oud, maar de stof- en gaswolk hangt er nog steeds. Benjamin Zuckerman, die het fenomeen voor het eerst waarnam, zegt voor een raadsel te staan. “Dit fenomeen is uniek in het universum, we kennen geen enkele ster die zo oud nog zo veel gas om zich heen heeft.” Wel heeft Zuckerman een vermoeden waar het gas vandaan komt: van één van de vele kometen die om de ster heen hangen.

Het sterrenstelsel heeft namelijk haar eigen asteroïdengordel, vergelijkbaar met de Kuipergordel in ons eigen zonnestelsel. Deze gordel vol asteroïden en kometen is echter veel groter dan de Kuipergordel: De massa van alle aanwezige kometen is ruim 4.000 keer zo groot. Rondom 49 CETI vliegen honderden biljoenen kometen met hoge snelheid rond. In de kometengordel vindt iedere zes seconden een botsing plaats.

Ons universum produceert steeds minder sterren Scientias.nl, november 2012

Wetenschappers hebben ontdekt dat ons universum steeds minder sterren produceert. Inmiddels ligt de productie 97 procent lager dan op het hoogtepunt: toen het universum de meeste sterren produceerde. En het wordt alleen maar minder, zo blijkt uit het onderzoek.

De eerste sterren ontstonden zo’n 13,4 miljard jaar geleden. Deze eerste sterren waren waarschijnlijk gigantisch: honderden keren massiever dan onze zon. Maar de enorme sterren waren geen lang leven beschoren: vaak gingen ze maar een miljoen jaar mee alvorens ze explodeerden. Bij die explosies kwam gas en stof vrij waar weer nieuwe sterren uit konden ontstaan. Het is de cirkel van het leven van een ster: de één

z’n dood, is de ander z’n brood. Zo zou onze zon een ster uit de derde generatie zijn en dus ontstaan zijn uit het stof van een geëxplodeerde ster die op zijn beurt weer ontstaan is uit het stof van een geëxplodeerde superster.

De onderzoekers wilden nu graag weten hoeveel sterren het universum door de tijd heen produceerde. Om dat te achterhalen, maakten ze gebruik van drie telescopen: de UK Infrared Telescope, de Very Large Telescope en de Subaru-telescope. Ze bestudeerden met de telescopen sterrenstelsels uit verschillende perioden in de geschiedenis van ons universum. Door te kijken naar het licht van gas- en stofwolken waarin sterren in deze sterrenstelsels ontstonden, konden ze vaststellen met welke snelheid sterren hier ontstonden.

Astronaut bestuurt aards autootje vanuit ruimtestation Scientias.nl, november 2012

Er mag dan wel een rover op Mars rondrijden, maar NASA en ESA hebben laten zien dat het ook andersom kan: de ruimteagentschappen hebben een kleine machine op aarde bestuurd vanuit het internationale ruimtestation.

De test werd uitgevoerd door ESA in het Duitse Darmstadt, bij het European Space Operation Centre. Daar liet commandant van de huidige Expeditie 33, Sunita Williams, een klein Lego-autootje een paar rondjes rijden. Ze bestuurde het autootje met een speciale, door NASA ontworpen laptop.

Met de test hopen de ruimteagentschappen een nieuwe interplanetaire internetverbinding te kunnen testen. Daarmee moet een signaal vanuit een bewegend ruimteobject een voertuig op aarde besturen. Dat kan later van pas komen wanneer astronauten naar een andere planeet gaan en eerst vanuit een baan om de planeet het landschap willen verkennen.

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53 6 St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Sommige supernova-explosies mislukken allesoversterrenkunde.nl, 20 november 2012

Computersimulaties laten zien dat de uitzonderlijk zwakke supernova-explosies die astronomen af en toe waarnemen in feite 'blindgangers' zijn. In sommige gevallen loopt de ontploffing van de witte dwerg die het epicentrum van de explosie vormt, letterlijk met een sisser af.

In de loop van de jaren hebben astronomen duizenden supernova-explosies van type Ia waargenomen. Supernova's van dit type zijn bijna altijd even helder, wat het relatief eenvoudig maakt om hun afstanden te bepalen. Deze supernova's spelen dan ook een belangrijke rol bij het meten van de afstanden van sterrenstelsel en van de (veranderende) uitdijingssnelheid van het heelal.

Sommige supernova's van type Ia zijn echter tien tot honderd keer zo zwak als hun soortgenoten. Bij normale supernova-explosies van dit type bereikt een witte dwergster een kritische massa, door materie van een begeleidende ster op te slokken of door met een begeleidende dwergster samen te smelten. Dit resulteert in een nucleaire kettingreactie in de kern van de witte dwerg, die zich een weg naar buiten baant. Uit de nieuwe computerberekeningen blijkt echter dat zo'n 'detonatiegolf' kan mislukken. Dat gebeurt als de fusiereacties zich niet tot de kern beperken, maar op meerdere plaatsen in de ster op gang komen.

Astronomen zetten superplaneet op de foto ad.nl, 19 november 2012

Het is astronomen van onder andere het Duitse Max-Planck-Institut für Astronomie gelukt een enorme exoplaneet te fotograferen. De planeet is bijna dertien keer zwaarder dan de zwaarste planeet in ons eigen zonnestelsel, Jupiter.

De planeet, Kappa Andromeda b, draait in een ruime baan om de jonge ster Kappa Andromeda heen, die 2,5 keer zo zwaar is als

de zon en op ongeveer 170 lichtjaar van de aarde staat. De directe waarneming van de planeet werd in het infrarode spectrum gedaan met de Japanse Subaru-telescoop op Hawaï. Deze ontdekking is volgens de astronomen belangrijk voor ons begrip van planeetvorming rond zware sterren zoals Kappa Andromeda.

Eén theorie stelde dat de grote hoeveelheid straling van zo’n ster de vorming van zware planeten onmogelijk zou maken. Kappa Andromeda b laat zien dat zoiets toch mogelijk is. Het direct fotograferen van exoplaneten is een lastige klus voor astronomen. Om een lichtzwakke planeet zichtbaar te maken moet de grote hoeveelheid straling van de begeleidende ster geblokkeerd of weg gefilterd worden. Zo niet, dan overschijnt de ster alle objecten in haar directe omgeving.

Ver jong sterrenstelsel breekt afstandsrecord nu.nl, 15 november 2012

Door gebruik te maken van één van de krachtigste 'zoomlenzen' van de natuur heeft een internationaal team van astronomen, onder wie Rychard Bouwens (Universiteit Leiden), mogelijk het tot nu toe verste sterrenstelsel waargenomen met de Hubble-ruimtetelescoop.

Dit sterrenstelsel wordt waargenomen zoals het er 420 miljoen jaar na de oerknal uitzag (Astrophysical Journal).Het licht van het ontdekte sterrenstelsel, MACS0647-JD genaamd, heeft er 13,3 miljard jaar over gedaan om ons te bereiken. Vergeleken met de Melkweg is het stelsel heel klein: zijn diameter bedraagt slechts zeshonderd lichtjaar.

Ook de massa van MACS0647-JD is maar een fractie van de massa van ons Melkwegstelsel: honderd miljoen tot één miljard zonsmassa's. Doordat het

sterrenstelsel MACS0647-JD achter de zware cluster MACS J0647.7+7015 staat, wordt zijn licht als door een lens omgebogen. Dit wordt het zwaartekrachtlenseffect genoemd. Door de zwaartekrachtlens wordt het licht ook versterkt, waardoor het stelsel helderder lijkt. Op de foto die is gemaakt met de Hubble-ruimtetelescoop is het versterkte beeld van het sterrenstelsel MACS0647-JD als drie kleine stippen zichtbaar rondom de zware cluster die als 'lens' fungeert. (EE)

'Groene' meteorieten zijn door hevige botsing ontstaan allesoversterrenkunde.nl, 15 nov 2012

Een kleine fractie van de meteorieten die op aarde worden gevonden, bevatten prachtige olijfgroene kristallen die in een matrix van ijzer en nikkel zijn ingebed. Deze zogeheten pallasieten spreken al eeuwenlang tot de wetenschappelijke verbeelding.

Uit nieuw onderzoek blijkt dat ze een gewelddadige oorsprong hebben (Science, 16 november).Met behulp van een laser, een magnetisch veld en geavanceerde opname-apparatuur hebben Amerikaanse geofysici aangetoond dat deze meteorieten waarschijnlijk zijn ontstaan toen een kleine planetoïde zich in een ongeveer 400 kilometer grote soortgenoot boorde.

Tot nu toe gingen wetenschappers ervan uit dat de samenstelling van pallasieten erop wees dat ze afkomstig waren uit het overgangsgebied tussen de metaalkern en de gesteentemantel van een planeetachtig hemellichaam.

Volgens de onderzoekers zijn de pallasieten ontstaan doordat gesmolten ijzer uit de kern van een kleine planetoïde in de mantel van een ander hemellichaam werd 'geïnjecteerd'. Dat moet wel een relatief groot object zijn geweest, want anders zou dit geen magnetisch veld hebben gehad. Bovendien kunnen de pallasieten op niet al te grote diepte zijn gevormd, omdat de temperaturen daar te hoog zijn om metaaldeeltjes te magnetiseren. (EE)

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53 7 St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Vroege remming van heelaluitdijing gemeten nu.nl, 13 november 2012

Vrijwel alle astronomen zijn het er over eens dat het universum steeds sneller uitdijt. Maar dat was niet altijd zo. Voor het eerst is nu de snelheid van het uitdijende heelal bepaald vóór de periode dat deze begon te accelereren.

Het blijkt dat de uitdijing van het universum drie miljard jaar na de oerknal in een fase zat waarin het langzaam werd afgeremd. Dat duurde tot het universum ongeveer acht miljard jaar oud was, en de uitdijing weer begon te versnellen..

Aan de hand van het licht van extreem verre en heldere radiobronnen (zogenoemde quasars) was het mogelijk een kaart te maken van het vroege universum. De verklaring voor de respectievelijke afremming en versnelling van de uitdijing zit hem in de verschillende krachten die aan het werk zijn in het heelal. Aan de ene kant is er de zwaartekracht die alle massa naar elkaar toe probeert te trekken. Donkere energie – waarvan nog niemand eigenlijk weet wat het is – zou alles uit elkaar drijven. In de eerste miljarden jaren van het universum kon de zwaartekracht de uitdijing van het heelal nog afremmen, maar in het huidige universum domineert de donkere energie.

Meerdere planeten in protoplanetaire schijf nu.nl, 9 november 2012

Door de Japanse Subaru-telescoop te richten op een schijf van gruis en stof rond de jonge ster PDS 70, denken astronomen dat ze aanwijzingen hebben gevonden voor meerdere planeten die rondom deze ster draaien. De stofschijf heeft namelijk een anders niet te verklaren groot gat.

Volgens gangbare theorieën ontstaan planetenstelsels zoals ons eigen zonnestelsel uit grote, platte stofwolken die om jonge sterren draaien. Door de zwaartekracht kunnen delen van deze stofwolk over de

loop van miljoenen jaren samenklonteren tot planeten. Het was juist zo’n jonge stofschijf die astronomen van het Nationale Astronomische Observatorium van Japan en de Princeton-universiteit wilden waarnemen.

Bij de 10 miljoen jaar jonge ster PDS 70 – een zonachtige ster op een afstand van ongeveer 460 lichtjaar – zagen ze tot hun verrassing een stofschijf met een enorm gat. Volgens de astronomen is dit enkel te verklaren als er op die plek al meerdere planeten zijn samengeklonterd uit de schijf. Zij zouden het aanwezige stof en gruis met hun zwaartekracht netjes hebben opgeveegd. Geen enkele planeet, hoe zwaar ook, zou in haar eentje in staat zijn zo veel materie naar zich toe te trekken. Momenteel proberen de astronomen met nieuwe waarnemingen meer details van de schijf waar te nemen.

Zwart gat in onze Melkweg is even hyperactief Scientias.nl, november 2012

Wetenschappers zijn er getuige van geweest hoe het zwarte gat in het hart van onze Melkweg de helderste röntgenuitbarsting ooit geobserveerd, heeft geproduceerd. De uitbarsting was 150 keer helderder dan normaal.

De onderzoekers volgden de uitbarsting gedurende een uur. Daarna begon de activiteit van het zwarte gat – dat ook wel bekend staat als Sagittarius A – weer af te nemen.

De wetenschappers hopen dat hun waarnemingen meer duidelijkheid zullen verschaffen over de dagelijks bezigheden van een zwart gat op leeftijd. Met het oog op de grootte van het zwarte gat creëert het eigenlijk vrij weinig energie. Maar ongeveer één keer op een dag komt het zwarte gat tot leven en produceert een uitbarsting van röntgenstraling.

Een zwart gat verorbert materie die te dicht bij het gat in de buurt komt. Wanneer deze dat doet, geeft deze enorm veel energie af, in de vorm van röntgenstraling. Maar wanneer een zwart gat ouder wordt, wordt het trager en eet het minder. En dus worden die röntgenuitbarstingen ook minder helder. Sagittarius A is zo’n zwart gat op leeftijd.

En nu zorgde dat zwarte gat dus voor een toch wel behoorlijk spectaculaire uitbarsting, zo meldt het blad The Astrophysical Journal. “Opeens eet Sagittarius A om wat voor reden dan ook veel meer,” vertelt onderzoeker Michael Nowak. “Een theorie is dat een asteroïde zo nu en dan te dicht bij het zwarte gat komt, het zwarte gat zich uitstrekt en de asteroïde aan stukken scheurt, het materiaal opeet en het omzet in straling, waardoor je van die grote uitbarstingen ziet.”

Curiosity vindt weinig methaan in atmosfeer van Mars Scientias.nl, november 2012

Hoeveel methaan zit er eigenlijk in de atmosfeer van Mars? En wat is de geschiedenis van de atmosfeer van de rode planeet? Dit zijn vragen waarop Marsrover Curiosity antwoorden hoopt te vinden.

De rover gebruikte een paar weken geleden voor het eerst zijn ‘neus’ om de atmosfeer van Mars te ruiken. De eerste onderzoeksresultaten zijn nu binnen. Natuurlijk heeft Curiosity geen neus zoals wij mensen. Wel heeft de rover high tech-instrumenten om deeltjes in de atmosfeer op te vangen en te analyseren.

Ten eerste is de huidige atmosfeer van Mars 100 keer dunner dan de aardse atmosfeer. Ten tweede blijkt uit koolstofdioxidemetingen dat er vijf procent meer zware isotopen in de atmosfeer zitten dan 4,5 miljard jaar geleden, toen de planeet Mars ontstond. Hoe kan het dat het percentage zware isotopen aan de hoge kant is? Wellicht omdat Mars vroeger een deel van haar bovenste atmosfeer is verloren. Dit zou resulteren in een verlies van lichte isotopen, waardoor er relatief meer zwaardere isotopen overblijven.

Verder is de lucht rondom Curiosity niet rijk aan methaan. De voorlopige metingen schatten dat er slechts een paar

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53 8 St. Bonifatiuscollege, Utrecht

methaandeeltjes per miljard deeltjes in de Martiaanse atmosfeer zweven. NASA sluit niet uit dat het aantal methaandeeltjes nog lager is, waardoor het zelfs zo kan zijn dat er geen methaan in de atmosfeer aanwezig is. Dit zou een domper zijn, want wetenschappers hopen methaan te vinden op de rode planeet. Waarom? Op aarde wordt methaan vooral uitgestoten door organismen. De ontdekking van methaan op Mars zou betekenen dat er wellicht microscopisch leven is op onze buurplaneet.

Plannen voor Marskolonie zijn verrassend realistisch 10 november 2012 Scientias.nl

In 2023 moet er echt een menselijke kolonie op Mars staan. Aldus Bas Lansdorp, oprichter van Mars One.

Zo’n plan kan op veel interesse rekenen. Maar ook op scepticisme. En neem het iemand eens kwalijk. Lansdorps plan is op z’n zachtst gezegd ambitieus te noemen, zeker in een tijd waarin de ruimtevaart weinig spectaculaire sprongen meer maakt en er in de budgetten drastisch wordt gesnoeid.

De astronauten zitten lange tijd met elkaar opgescheept in een geïsoleerde omgeving. NASA en ESA hebben al eens een test uitgevoerd om te kijken wat dat psychologisch met astronauten doet.

“We gaan alleen maar gebruik maken van nu al bestaande technieken, dus systemen die nu al ontworpen en getest zijn.” Lichtend voorbeeld is natuurlijk de Dragon, het vrachtschip van SpaceX. Deze capsule van het commerciële bedrijf uit Amerika koppelde vorig jaar succesvol aan het ISS, en was daarmee het eerste commerciële vrachtschip dat in nauwe samenwerking met NASA vracht bij het ISS mocht brengen. “We hebben al met SpaceX gesproken, en die garanderen ons dat ze de Dragon aan kunnen passen vóór we naar Mars gaan.”

Verder moeten er leefmodules worden gebouwd, waarin de astronauten de rest van hun bestaan doorbrengen. Om aan voedsel en water te komen, moet er aan landbouw en waterwinning worden gedaan. De energie komt van een groot veld van zonnepanelen en de communicatie naar het thuisfront is ook niet zomaar te maken.

Chinezen maken ambitieuze ruimteplannen bekend 13 november 2012 www.scientias.nl

China heeft de toekomst van haar ruimteprogramma bekend gemaakt. De Chinezen willen volgend jaar opnieuw een bemande capsule de ruimte insturen en op korte termijn mensen naar de maan sturen.

Ook willen de Chinezen een eigen bemand ruimtestation bouwen. Het Chinese ruimtestation moet, net als het ISS, een station worden waar wetenschappelijke en medische experimenten uitgevoerd gaan worden.

Maar het ruimtestation dient ook andere doelen: China wil haar snel expanderende wetenschappelijke sector langzaamaan toegankelijker maken voor westerse landen. Met hun eigen station laten de Chinezen zien dat ze een goede partner zijn in internationale samenwerking. Het ruimtestation moet in 2020 klaar zijn.

China lanceerde al eerder haar eigen raketten. In juni van dit jaar werd Shenzhou-9 gelanceerd, die de eerste handmatige aankoppeling uitvoerde op China’s eigen ruimtestation, Tiangong-1. Tijdens die missie was ook de eerste vrouwelijke Chinese astronaut aanwezig. Halverwege 2013 moet wederom een raket naar Tiangong (‘Hemels Paleis’) vertrekken.

DNA, Stamcellen & Klonen

'Hergebruik DNA maakt overheid onbetrouwbaar' www.nu.nl, 21 oktober 2012

Het wetsvoorstel om medisch verkregen DNA-materiaal ook voor strafzaken te gebruiken, maakt de overheid onbetrouwbaar. Wetenschappelijk medisch onderzoek kan daardoor in gevaar komen.

Ben van Ommen, programmadirecteur systeembiologie en principal scientist bij TNO, reageert op het wetsvoorstel dat vrijdag uitlekte, waarin staat dat het voor justitie mogelijk moet worden om DNA-

materiaal op te eisen uit de zorg. Volgens Van Ommen zijn er twee discussies die nu met elkaar verbonden worden. De eerste gaat over het gebruik van DNA en ander menselijk materiaal voor wetenschappelijk onderzoek.

De tweede discussie gaat over vrijwillig of niet afstaan van DNA voor forensisch onderzoek. Door "forensisch in te breken" in de medisch-ethische discussie zet je de geloofwaardigheid hiervan op het spel, meent Van Ommen.

"Het is legitiem dat beide discussies gevoerd worden, maar je mag ze niet zomaar vermengen", betoogt hij. Voor hem staat voorop dat mensen hebben ingestemd met het afnemen van DNA-materiaal, omdat het voor wetenschappelijk of medisch onderzoek noodzakelijk is.

"Als de overheid achteraf de regels gaat veranderen door toch toegang tot het materiaal te kunnen krijgen voor forensisch gebruik dan wordt ze daarmee onbetrouwbaar. En dat is juist wat je bij dit gevoelige onderwerp niet wilt."

DNA-onderzoek bewijst diefstal schapen www.nu.nl, 17 oktober 2012

DNA-onderzoek op een aantal schapen dat de politie kortgeleden in beslag nam, heeft uitgewezen dat deze dieren vorige maand zijn gestolen uit weilanden in Well en Ammerzoden.

Daar verdwenen in totaal 249 schapen, die nu zijn teruggevonden. Van 105 schapen die de politie ook in beslag nam moet nog blijken waar ze vandaan zijn gekomen.

Dat heeft de regiopolitie Gelderland-Zuid woensdag laten weten. Dit korps doet samen met de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit NVWA onderzoek naar de schapendiefstallen die de laatste anderhalve maand voornamelijk in Gelderland en de Duitse grensregio hebben plaatsgehad.

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53 9 St. Bonifatiuscollege, Utrecht

De politie nam op 2 oktober schapen in beslag die ineens in weilanden in Dodewaard en Opheusden liepen, terwijl daar gewoonlijk nooit een kudde te zien was. DNA van die schapen bracht verwantschap aan het licht met rammen die op de bestolen bedrijven in Ammerzoden en Well staan.

De eigenaren van de schapen weten dat hun dieren zijn gevonden. Of ze de schapen ook terugkrijgen, moet het Openbaar Ministerie beslissen. Het onderzoek naar de diefstallen is nog in volle gang.

Mannen-DNA in hersenen van vrouwen gevonden www.nu.nl 27 september 2012

Voor het eerst vinden onderzoekers delen van mannelijk DNA in de hersenen van vrouwen. Dit DNA komt waarschijnlijk van eerdere zwangerschappen met een mannelijke foetus.

Kleine beetjes mannelijk DNA die waarschijnlijk overgebleven zijn in het moeder-lichaam na een bevalling van een jongetje, zijn terug te vinden in de hersenen van de moeders.

Het proces heet microchimerisme (Mc). Dat is het overblijven van kleine aantallen niet-eigen, maar wel verwante - allogene - cellen in een individu. Door de verwantschap worden ze niet afgestoten. Microchimerisme komt veel voor in andere delen van het lichaam, zoals in bloed en beenmerg. Dit is echter het eerste bewijs voor het bestaan van mannelijk DNA in de moederhersenen.

Bij tests op de aanwezigheid van bepaalde gebieden van het mannelijke Y-chromosoom in hersenen van overleden vrouwen, ontdekte het onderzoeksteam in 63 procent van de monsters lang overgebleven mannelijke DNA-stukjes in verschillende hersenregionen.

De autopsie werd verricht bij vrouwen die overleden waren tussen de leeftijd van 32 jaar en 101. De oudste vrouw waarbij mannelijk DNA werd gedetecteerd was 94.

DNA-test verklapt kleur haar en ogen www.nu.nl 21 augustus 2012

Rotterdamse wetenschappers hebben een test ontwikkeld waarmee de kleur ogen en de haarkleur van een onbekend persoon kunnen worden vastgesteld op basis van DNA.

Dit kan nuttig zijn voor het opsporen van daders van misdrijven. Als bekend is welke kleur haar en ogen de verdachte heeft, kan de groep waarin gezocht wordt aanzienlijk worden verkleind.

''In China is het niet zo relevant om de haarkleur te weten, omdat daar vrijwel iedereen zwart haar heeft. Maar in Europa zegt het wel wat omdat hier veel meer variatie is'', legde hij dinsdag uit.

Dat de test er nu is, wil nog niet zeggen dat hij meteen gebruikt kan worden bij de opsporing. ''Hij is nu getest op mooie, verse DNA-sporen. De vraag is of het ook kan met beschadigde sporen. Dat zijn bijvoorbeeld oudere sporen die ernstig zijn afgebroken, door vocht of door licht.''

Daarvoor zijn nog aanvullende tests nodig, zei Ate Kloosterman van het Nederlands Forensisch Instituut dinsdag.

Stamcellen in strijd tegen onvruchtbaarheid www.nu.nl, 2 november 2012

Onderzoekers hebben een belangrijke stap gezet in het veiligstellen van de vruchtbaarheid van jonge jongens met kanker.

Door chemotherapie kunnen jongens onvruchtbaar worden. Niet alleen kankercellen worden door de chemotherapie getroffen, maar ook stamcellen die uiteindelijk zaadcellen vormen.

De meeste mannen die een kankerbehandeling moeten ondergaan kunnen ervoor kiezen om hun sperma in te laten vriezen. Dit is echter geen optie voor patiënten die nog niet in de puberteit zijn

gekomen. Zij hebben nog geen rijpe spermacellen.

Een nieuwe studie onder apen suggereert nu dat jongens die een kankerbehandeling hebben ondergaan in de toekomst in staat zullen zijn om gezond sperma te produceren met behulp van opgeslagen stamcellen.

Hoewel jongens voor de puberteit nog geen rijpe spermacellen hebben, beschikken ze wel al over zogeheten spermatogoniale stamcellen. Uit deze stamcellen ontwikkelen zich in de tienerjaren rijpe zaadcellen.

Volgens de onderzoekers is het mogelijk om sperma-producerende stamcellen voor de behandeling van kanker af te nemen en deze later weer terug te plaatsen.

Dove gerbils kunnen weer horen dankzij stamcellen www.nu.nl, 13 september 2012

Britse onderzoekers hebben dove gerbils weer laten horen met behulp van menselijke stamcellen. De methode zou in de toekomst mogelijk ook voor mensen werken.

De wetenschappers behandelden 18 gerbils, die volledig doof waren aan één oor. De stamcellen zorgden voor een gemiddeldeverbetering aan het gehoor van 46 procent. Het onderzoek is woensdag gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Nature.

Marcelo Rivolta, die het project leidde, denkt dat er al over een paar jaar mensen geholpen kunnen worden met deze behandeling. "Er is meer onderzoek nodig, maar we weten nu dat dit mogelijk is," aldus Rivolta, tegen nature

Als de behandeling even succesvol is met mensen, zouden patiënten die nu zelfs geen verkeer horen, straks een gesprek kunnen verstaan. De onderzoekers hebben beschadigde zenuwcellen, die zenuwimpulsen van geluidstrillingen versturen van het oor naar de hersenen, vervangen. Hierbij maakten ze gebruik van stamcellen van een menselijk embryo.

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53 10 St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Brits bedrijf test stamcellen tegen rimpels www.nu.nl, 10 september 2012

Een Brits farmaceutisch bedrijf start binnenkort met tests waarbij de eigen stamcellen van patiënten in rimpels gespoten worden om zo de huid te verjongen.

Wetenschappers van Pharmacells, een farmaceutisch bedrijf uit Glasgow, starten binnenkort met klinische tests waarbij stamcellen uit het bloed van de patiënt gehaald worden.

"De natuurlijke elasticiteit van de huid komt door de fibroblasten die in het huidweefsel zitten", legt bedrijfsleider Athol Haas uit. "Omdat het aantal fibroblasten met het ouder worden daalt, vermindert ook de mogelijkheid van het lichaam om de huid elastisch te houden".

Door grote aantallen stamcellen op de juiste plaats in te spuiten, zou het lichaam opnieuw de mogelijkheid krijgen om fibroblasten aan te maken.

Het bedrijf hoopt dit jaar in Hong Kong met de test te starten. De techniek zou in de toekomst, behalve als anti-rimpelmiddel, ook ingezet kunnen worden om bepaalde hartziekten en artritis aan te pakken. Volgens de Britse vereniging van plastisch chirurgen kan het echter nog vijf tot tien jaar duren voor de behandeling beschikbaar is.

Hartweefsel 'verjongd' met gemodificeerde stamcellen www.nu.nl, 24 juni 2012

Wetenschappers van San Diego State University hebben stamcellen van hartpatiënten bewerkt en zo 'verjongd'.

Cellen van patiënten met hartfalen werden gebiopteerd en bewerkt met een proteïne die celoverleving en -groei verbetert. Dat schrijft de American Heart Association.

De proteïne bevordert activeit van het enzym 'telomerase'. Dat zorgt ervoor dat chromosoomeinden worden verjongd, waardoor cellen zich gemakkelijker repliceren. Het afbreken van deze chromosoomeinden leidt juist tot veroudering en ziekte.

Het onderzoek bleef beperkt tot het laboratorium. De cellen zijn dus niet weer bij mensen ingebracht. Bij eerdere tests bleek wel dat muizen en varkens die de gemodificeerde cellen kregen ingebracht na slechts vier weken weer nieuw hartweefsel aanmaakten. In de toekomst kan de methode mogelijk worden gebruikt om hartfalen tegen te gaan. "Dit is een bijzonder spannende vondst voor patiënten met hartfalen".

Genetisch gemodificeerde tomaat voorkomt hart- en vaatziekten www.nu.nl, november 2012

Wetenschappers ontwikkelen een tomaat met een stof die de functie van goed cholesterol nabootst.

De ontwikkelde tomaat bevat een nieuw gen dat het kleine eiwit 6F produceert. Dat eiwit doet het zelfde als ApoE-1, het belangrijkste eiwit uit HDL-cholesterol, de goede vorm van cholesterol die bloedvaten schoonhoudt van aangekoekt materiaal. Op die manier blijven de aderen gezond en vermindert de kans op hart- en vaatziekten.

Om het effect van de genetisch gemodificeerde tomaat te testen, schotelden de onderzoekers muizen een westers dieet voor, waarin tomaten met en zonder de nieuwe eigenschap waren verwerkt. Het bleek dat de muizen die de genetische gemodificeerde groente tot zich namen inderdaad minder dichtgeslibde aderen hadden. Ook hadden de muizen minder last van ontstekingen in de bloedvaten, een belangrijk symptoom dat kan leiden tot hart –en vaatziekten.

Manier ontdekt om lotsbestemming van cellen te veranderen www.scientias.nl

Wetenschappers hebben een manier ontdekt om het lot van cellen te veranderen. Ze kunnen cellen die voorbestemd zijn om uit te groeien tot hart- of hersencellen er – bijzonder laat nog – van overtuigen om een andere carrière te kiezen.

Op een bepaald moment worden cellen voorbestemd om een bepaalde identiteit aan te nemen. Als dit bepaalt is, blijft deze cel de rest van zijn leven vastzitten aan deze identiteit.

Maar wetenschappers hebben nu een manier gevonden om cellen er toch van te overtuigen dat het tijd is voor een carrièreswitch. Ze ontdekten het signaal dat ervoor zorgt dat cellen tot een bepaalde cel uitgroeien en blokkeerden het.

De onderzoekers ontdekten dit bij experimenten met zeer jonge embryo`s van een worm. Door het signaal te verbreken joegen ze hun lotsbestemming minder toegewijd na.

Nieuwe studie onthult hoe en wanneer uw zicht ontstond www.scientias.nl

De ontwikkeling van lichtgevoelige proteïnen was cruciaal: uiteindelijk leidde dat ertoe dat organismen dingen konden gaan waarnemen.

Aan de hand van computermodellen (van elke hypothese over de ontwikkeling van die proteïnen) konden de onderzoekers een tijdlijn ontwikkelen die ze terugvoerde naar die ene voorouder die over de lichtgevoelige proteïnen beschikte en waar alle organismen die kunnen zien uit voortkomen. Deze voorouder was in eerste instantie zelf ook blind, maar over een periode van zo’n elf miljoen jaar ontwikkelde hij de vaardigheid om licht waar te nemen.

Uit het onderzoek blijkt wel dat het zicht veel eerder ontstond dan altijd werd gedacht, hoe het is ontstaan en dat het maar een keer ontstond.

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53 11 St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Groot deel van ons junk-DNA heeft belangrijke functie www.scientias.nl

Wetenschappers hebben in een grootschalig onderzoek ons junk-DNA onder de loep genomen. Een flink deel van het junk-DNA blijkt een enorm controlepaneel te zijn dat genen aan- en uitzet.

Met ENCODE (zo heet het project) kunnen we zien dat zo’n 80 procent van het genoom actief met iets bezig is. Die 80 procent is niet betrokken bij het produceren van bouwblokken (proteïnes, red.), maar bepalen wanneer en waar deze proteïnes geproduceerd moeten worden.

Wanneer wetenschappers onderzoek doen naar ziektes, moeten ze dan ook niet alleen kijken naar de genen die deze ziektes veroorzaken, maar ook naar de knopjes die die genen weer aansturen. ENCODE geeft ons een aantal aanwijzingen die ons kunnen helpen ontdekken welke mechanismen een belangrijke rol spelen in ziekte en gezondheid.

DNA is ultieme harddrive: klein stukje DNA slaat 70 miljard boeken op www.scientias.nl

Wetenschappers hebben 70 miljard kopieën van een boek opgeslagen in DNA ten grootte van een duimnagel.

DNA is een heel geschikt opslagmedium. Het kan enorme hoeveelheden data opslaan, doordat de dichtheid groot is. Bovendien kan informatie die in DNA opgeslagen wordt, heel lang en onder de meest extreme situaties bewaard blijven.

Maar informatie opslaan in DNA – oftwel in levende cellen – heeft ook nadelen. zodra DNA in de cel belandt en geen evolutionaire voordelen heeft, zal de cel het gaan

veranderen en uiteindelijk helemaal verwijderen. Daarom hebben de wetenschappers ook levende cellen gemeden.

Nieuw onderzoek sluit gekloonde dino’s à la Jurassic Park uit www.scientias.nl

Wetenschappers moeten een ieder die hoopte dat Jurassic Park ooit nog eens werkelijkheid werd, teleurstellen.

De onderzoekers trekken hun conclusie nadat ze 158 botten van drie soorten moa’s bestudeerden. Het was heel moeilijk om de snelheid van het verval van DNA te schatten, omdat het vinden van veel fossielen die DNA bevatten en die ook nog eens met elkaar vergeleken konden worden, zeldzaam is.

Bovendien spelen ook allerlei omgevingsfactoren een rol in het verval van DNA. Denk aan temperatuur en microben die DNA aanvallen. De botten van de moa’s stelden hun echter in staat om het verval van DNA te bestuderen, want ze zijn van verschillende leeftijden en komen uit een gebied waarin ze allemaal aan dezelfde omgevingsfactoren zijn blootgesteld. De botten waren tussen de 600 en 8000 jaar oud. Door het verval van DNA in de verschillende botten te bestuderen, konden de onderzoekers berekenen hoe lang het duurt voordat de hoeveelheid DNA gehalveerd is. Dat bleek elke keer 521 jaar te duren.

Moeders leeftijd in overgang voorspelt eicelvoorraad dochter

www.nu.nl, 10 september 2012

De leeftijd waarop een moeder in de overgang komt, kan voorspellen hoe snel de voorraad eicellen van haar dochter af zal nemen. Dat heeft directe gevolgen voor de vruchtbaarheid van de dochter.

Het was al bekend dat de leeftijd waarop een vrouw in de overgang komt voor ongeveer de helft erfelijk bepaald is. Moeders die vroeg in de overgang raken, namelijk voor de 45 jaar, krijgen vaak dochters die zelf ook eerder in de menopauze komen.

Nu blijkt welke gevolgen dit heeft voor de vruchtbaarheid van de dochters lang vóór de

overgang inzet: hun eicelvoorraad krimpt snel tussen ongeveer hun 25ste en 40ste levensjaar, namelijk met zo’n 6 tot 9 procent per jaar.

Bij dochters van moeders die in de menopauze komen op een normale leeftijd, namelijk tussen de 45 en 55 jaar, slinkt de eicelvoorraad met 5 tot 7 procent per jaar.

Dochters van moeders die laat in de overgang raken, na de 55 jaar, verliezen slechts 3 tot 4 procent van hun eicellen per jaar. Vrouwen worden geboren met miljoenen eicellen in hun eierstokken, waarvan er slechts enkele honderden rijpen gedurende hun leven.

Rendement sporten: 1 op 4 wetenschap24.nl, november 2012

Bewegen is goed voor je, maar hoe goed? Uit een groot bevolkingsonderzoek blijkt dat je met elk uur dat je fysiek aktief bent, vier uur leven wint.

Als vuistregel kun je aanhouden, dat een roker met iedere minuut die hij besteedt aan roken, vier minuten van zijn levensduur afhaalt. Dat tikt aan: een straffe roker heeft in totaal twee à drie jaar aan zijn sigaret zitten lurken wanneer hij rond zijn zestigste sterft aan longkanker.

De boodschap is vrij helder: mensen die circa 75 minuten per week matig tot intensief bewegen, leven gemiddeld 1,8 jaar langer dan mensen die niets aan bewegen doen. Kom je aan 150 minuten per week, dan voeg je gemiddeld 3,4 jaar aan je leven toe. Dat is ruwweg vier keer zoveel levenswinst als de tijd die je aan 'bewegen' besteedt. Als je de levenswinst van specifieke groepen apart bekijkt, valt op dat ex-rokers zelfs nog iets meer profijt van beweging hebben dan rokers of zij die nooit gerookt hebben. Het extreemste verschil, 7,2 levensjaren, was te zien tussen enerzijds mensen met een gezond gewicht (BMI tussen 19 en 24) die genoeg bewegen, en anderzijds zeer dikke mensen (BMI hoger dan 35) die niet bewegen.

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53 12 St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Genoom gerst geeft geheimen prijs 18 oktober 2012, www.kennislink.nl

Het is groot en ingewikkeld, het DNA van gerst. Maar een internationaal onderzoeksteam heeft na jarenlange inspanning toch het genoom in kaart weten te brengen. Dit belooft gouden bergen voor verbetering van het gewas. Bijvoorbeeld voor een smakelijker biertje.

Nog steeds neemt gerst een belangrijke plaats in als voedselgewas, want het is na rijst, maïs en tarwe de meest geproduceerde graansoort ter wereld. Het plantje is niet voor niets overal zo populair: het is redelijk bestendig tegen kou, droogte en zoute bodems.

In de loop der jaren hebben wetenschappers de wereld afgestruind om overal variëteiten van gerst vandaan te plukken. In die verschillende gerstsoorten zoeken ze naar genen die het gewas bijvoorbeeld bestendig maken tegen klimaatverandering. Tot nu toe was dit nog niet gevonden.

Maar wetenschappers van het Internationale Gerst Sequencing Consortium hebben zich de afgelopen zes jaar flink ingespannen om het DNA van gerst uit te pluizen. Nu is het er dan eindelijk: een eerste, ruwe versie van het genoom.

Klimaat & Evolutie

'Mensheid hoefde geen vulkaanwinter te doorstaan' www.nu.nl, november 2012

Een extreme vulkaanuitbarsting tijdens de ijstijd bracht homo sapiens nauwelijks extra koude, wel een wereldwijde golf van zure regen.

Dit zegt een internationale onderzoeksgroep onder leiding van de Universiteit van Kopenhagen. Zij hebben de uitbarsting van de Toba-vulkaan onderzocht, die ongeveer 74.000 jaar geleden op het Indonesische

eiland Sumatra plaatshad. Bij deze uitbarsting kwam tenminste 250 maal zoveel lava en as vrij als bij de grootste vulkaanuitbarsting in het recente verleden, die van Mount Pinatubo op de Filipijnen, in 1991.

Klimaatmodellen hadden berekend dat het vrijgekomen zwavelstof van de Toba-uitbarsting de gehele Aarde voor enkele decennia met wel 10 graden zou hebben kunnen afkoelen, en dat terwijl er al een ijstijd gaande was.

Dinosauriërs werden reusachtig dankzij evolutiewet www.nu.nl, november 2012

Miljoenen jaren onderlinge competitie dreef zowel plant- als vleesetende dinosauriërs ertoe hun enorme afmetingen te bereiken.

Daarmee blijkt de wetmatigheid dat soorten door evolutie eerder groter dan kleiner worden niet alleen op te gaan voor de tegenwoordig dominante zoogdieren, maar ook voor de diergroep die tot aan hun beroemde uitsterven door een vermeende meteorietinslag 140 miljoen jaar lang de dienst uitmaakten op Aarde.

Dit betogen drie Amerikaanse wetenschappers op zondag tijdens een

bijeenkomst van de Geological Society of America. Zij hebben onderzoek verricht naar fossiele dijbenen en ontdekten dat de meeste afstammingslijnen geleidelijk steeds grotere soorten voortbrachten.

Hieruit zou blijken dat het zowel voor jagende als voor vegetarische dinosauriërs structureel voordelig zou zijn om groter te zijn dan de individuen van de eigen soort en van andere soorten – ondanks dat een grotere lichaamsomvang ook nadelen met zich meebrengt.

De beroemde Tyrannosaurus rex bereikte bijvoorbeeld aan het einde van het Krijt een bovengrens van hun lichaamsomvang.

Sandy blaast vogels uit tropen en Noordpool naar New York www.nu.nl, november 2012

De orkaan Sandy, die grote schade heeft toegebracht aan het noordoosten van de Verenigde Staten, heeft ook vogels meegenomen die gewoonlijk niet voorkomen in de streek.

Vogelspotters zijn vogels tegengekomen uit de tropen en de Noordpool, zo meldt persbureau Reuters vrijdag (plaatselijke tijd).

Heftige stormen kunnen vogels ver weg blazen van waar ze thuis horen of van hun trekroute. De storm die deze week de VS teisterde, was een combinatie van een orkaan uit het zuiden en wind uit het noorden.

"Deze storm heeft vogelsoorten gemixt, die je anders nooit samen ziet", aldus de New Yorkse ornitholoog Andrew Farnsworth, tegen Reuters.

Farnsworth bestudeert meldingen op het online forum ebird.org en kwam daar een aantal interessante vogels tegen. Zo heeft een bezoeker een Ross' meeuw gespot ten noorden van New York. Deze meeuw is afkomstig uit het noordpoolgebied. Ook is in New Jersey er een Roodsnavelkeerkringvogel gezien, die vooral voorkomt in de tropen, zoals in het Caribisch gebied.

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53 13 St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Oudste mensachtige klom nog steeds in boom www.nu.nl, november 2012

Mensenachtigen klommen nog veel langer in bomen dan tot nu toe werd aangenomen. Onderzoek van de oudste mensachtige 'Lucy' bewijst dat deze soort nog veel tijd in bomen doorbracht.

Onderzoek naar de schouderbladen van Australopithecus Afarensis bevestigen dat Lucy en haar soortgenoten nog steeds veel tijd in bomen doorbrachten. De vorm van het schouderblad van Selam komt overeen met die van eerder gevonden, volwassen soortgenoten, namelijk schouderbladen die geschikt zijn om te klimmen.

Bij moderne mensen veranderen de schouderbladen tijdens de ontwikkeling juist aanzienlijk. Zo is de hoek van de schouderkom bij baby’s iets naar beneden georiënteerd en staat bij volwassenen meer naar buiten.

De skeletten die onderzocht werden zijn van de oudst bekendste mensachtigen in de wereld. De skeletten hebben de naam Lucy en Selam en zijn 3,3 miljoen jaar oud.

Sprinkhaan past geluid aan door verkeerslawaai www.nu.nl, november 2012

Een sprinkhanensoort maakt zijn liefdeslied luider om boven auto’s uit te komen.

De onderzoekers vingen voor hun studie 188 zogenaamde ratelaars, een sprinkhaansoort die vooral in de zomer een karakteristiek tsjirpend geluid maakt.

Ze doen dat om een partner aan te trekken. De helft van de gevangen sprinkhanen kwam van een rustige plaats, de andere helft hield huis dichtbij een drukke straat. In het laboratorium maakte de Duitsers opnames van de ratelaars. Het bleek dat het

geluid van de sprinkhanen die dichtbij de weg woonden afweek van het origineel. Het liefdeslied van de sprinkhaan bestaat uit een lage en een hoge toon, en vooral de eerstgenoemde toon was luider geworden. Op die manier lukte het de sprinkhanen om over het geluid van de auto’s heen te komen.

Mayabeschaving ten onder in tijden van droogte www.nu.nl, november 2012

De oude cultuur van de Maya’s floreerde in tijden van regenval, maar was niet opgewassen tegen periodes van grote droogte.

Dit schrijft een team van onder meer Amerikaanse en Zwitserse onderzoekers, vrijdag in Science. Vanaf 300 na Christus heerste de oude Mayabeschaving in de regenwouden van Midden-Amerika.

Omstreeks 1000 na Christus stortte de cultuur ineen. Het hoe en waarom hiervan is onduidelijk. Het huidige onderzoek legt de link met klimaatsveranderingen van die tijd.

De onderzoekers maakten een reconstructie van de regenval ten tijde van de Mayaheerschappij. Hiervoor werd de chemie van gesteenten in de Yok Balum grot in Belize geanalyseerd. Deze grot ligt in de buurt van belangrijke plekken en bouwwerken van de Maya’s.

De maya’s zelf hielden de belangrijke gebeurtenissen van hun samenleving nauwkeurig bij. Deze werden gedateerd met behulp van de roemruchte Mayakalender, die volgens sommigen het einde van de wereld voorspelt aan het eind van 2012.

De tijdslijn van de regenval werd naast de verslaglegging van de Maya’s gelegd. De onderzoekers zagen dat de teloorgang van de beschaving werd ingezet in een periode met minder regenval dan daarvoor, tussen 660 en 900 na Christus.

Direct hierna volgde een extreem droge eeuw. Het einde van die eeuw is ook de periode waarop de verslaglegging van de Maya’s stopt en de oude cultuur definitief ten onder ging. Toenemende droogte leidde waarschijnlijk tot verval in de landbouw. Voedsel werd schaarser en er ontstond burgerlijke en politieke onrust.

Daarom stijgt de zeespiegel veel sneller dan voorspeld www.scientias.nl , november,2012

De zeespiegel stijgt veel sneller dan wetenschappers verwachtten, zo vertellen wetenschappers tijdens een jaarlijkse bijeenkomst van The Geological Society of America.

Wat er mist in de modellen zijn effecten die veroorzaakt worden door het smeltende ijs en die het smelten weer versnellen. Gek genoeg zijn er alleen maar terugkoppelingen die het proces versnellen in plaats van tegenhouden. De aarde neigt altijd naar een stabiel systeem. En wanneer het niet stabiel is, kan het heel snel veranderen.``Door menselijke inmenging wil het systeem een nieuwe klimaatstatus aannemen.”

Een voorbeeld van zo’n terugkoppeling is wanneer zee-ijs smelt, stroomt er meer water van de Noordpool weg en dat wordt weer vervangen door warmer water uit het zuiden. “Dus het is een grote warmtepomp die hitte naar de Noordpool brengt,” stelt Hay. Dat warmere water laat het ijs weer sneller smelten, waardoor de hoeveelheid ijs afneemt en het wateroppervlak terrein wint. Dat water absorbeert weer meer zonlicht waardoor weer meer hitte gevangen komt te zitten in de wateren rondom de Noordpool en het er nog warmer wordt.

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53 14 St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Klimaatverandering verandert mogelijk akoestiek van de oceanen www.scientias.nl,oktober,2012

Nieuw onderzoek wijst erop dat klimaatverandering er indirect voor zorgt dat de akoestiek van de oceanen verandert: geluiden met een lage frequentie reizen in de toekomst mogelijk tot wel twee keer zo ver.

Door klimaatverandering wordt oceaanwater zuurder. En dat doet iets met de mate waarin water in staat is om geluiden door te geven. Met name geluiden met een lage frequentie kunnen in zuurder oceaanwater veel verder reiken.

Zo’n 300 miljoen jaar geleden waren de oceanen qua transmissie van geluiden met een lage frequentie vergelijkbaar met nu. Maar de transmissie verbeterde toen de oceanen zuurder werden en bereikte een hoogtepunt zo’n 110 miljoen jaar geleden, toen geluiden met een lage frequentie het verst reikten. Het is iets wat we moeten overwegen om ons begrip van geluiden in de omgeving van zeedieren en het effect dat menselijke activiteiten daar op hebben, te vergroten.

‘Beperking van de uitstoot kan klimaatverandering niet meer stoppen’ www.scientias.nl,oktober,2012

Klimaatverandering tegengaan door de uitstoot van broeikasgassen te beperken: ooit was dat een optie. Maar nu is het daar waarschijnlijk al veel te laat voor.

De onderzoekers benadrukken dat we – mede doordat de nadruk voortdurend ligt op het beperken van de uitstoot – niet goed weten welke effecten klimaatverandering straks op deze aarde gaat hebben en hoe we daarmee om moeten gaan. We weten nog onvoldoende hoe een warmere wereld er straks uit gaat zien en dat is zorgwekkend, omdat ze zo afhankelijk zijn van de aarde. “De oppervlaktesystemen van de aarde voorzien ons van water en grondstoffen, houden ecosystemen in stand en beïnvloeden de ons nu nog onbekende manieren waarop de aarde reageert op klimaat en hoe het klimaat vervolgens daar weer op reageert.”

Klimaatverandering kan wel eens leiden tot veel kleinere vissen www.scientias.nl,oktober,2012

Een stijging van de temperatuur in de oceanen kan wel eens verstrekkende gevolgen hebben voor vissen. Zij worden kleiner en verliezen tot wel twintig procent van hun lichaamsgewicht.

Met behulp van computermodellen bestudeerden de wetenschappers iets meer dan 600 verschillende soorten vissen. Zo ontdekten ze dat het maximale lichaamsgewicht dat deze vissen kunnen bereiken tussen 2000 en 2050 met wel veertien tot twintig procent kon afnemen.

Het heeft alles te maken met zuurstof. Een vis moet voortdurend genoeg zuurstof uit het water kunnen halen om te groeien en de situatie verslechtert naarmate de vis groter wordt. Klimaatverandering leidt tot een warmere en minder zuurstof bevattende oceaan en die maakt het moeilijker voor grote vissen om genoeg zuurstof binnen te krijgen en dat betekent dat zij sneller zullen stoppen met groeien.

Reuzenvlieger nam aanloop www.kennislink.nl, 14 november 2012

De reuzenvlieger, pterosaurus Quetzalcoatlaseens, was een van de grootste vogels. Onderzoekers hebben nu ontdekt dat deze vogel waarschijnlijk een aanloop nam om op te stijgen.

Het is nooit goed bekend geweest hoe de pterosaurus Quetzalcoatlaseens, ook wel de reuzenvlieger genoemd, opsteeg. Het was voor deze ca. 70 kg wegende vlieger met een spanwijdte van 10,4 m uit het einde van het Krijt in Noord-Amerika, niet mogelijk om simpelweg op te springen. Zijn vleugels sloegen zich dan kapot op de grond. Uit een presentatie op het jaarlijks terugkerende bijeenkomst Geological Society of America, bleek dat deze enorme pterosaurussen een hellintg nodig hadden om op te stijgen. Ze

sprongen dan van de helling om vervolgens verder te vliegen.

Zelfgemaakte superstorm? www.wetenschap24.nl, 01 november 2012

Tientallen miljarden schade, meer dan vijftig doden. De ravage is vooral te wijten aan overstromingen. Al tijdens de storm brak de discussie los: is klimaatverandering, en dus de mens, medeschuldig aan dit natuurgeweld?

Er spelen meerdere mechanismen een rol. Ten eerste iets heel simpels: het zeeniveau. Dat is de afgelopen eeuw gestegen.

Een tweede mechanisme is ook te wijten aan de opwarming van het zeewater. Warmer zeewater leidt tot krachtiger orkanen.

En dan nog een laatste punt: warmere lucht houdt meer waterdamp vast, waardoor waarschijnlijk ook de hoeveelheid regen toeneemt die bij een orkaan als Sandy naar beneden komt. Ook dat draagt bij aan de ernst van de schade.

Klimaatverandering is kortom niet met zekerheid aan te wijzen als dé oorzaak achter de orkaan Sandy, maar heeft zeker bijgedragen aan de ernst van de ramp en heeft de kans op dergelijke extreme stormen groter gemaakt.

Nieuw wapen in de strijd tegen klimaatverandering: zeeotters www.scientias.nl,oktober,2012

Wetenschappers zijn een nieuw wapen in de strijd tegen klimaatverandering op het spoor: zeeotters.

Hoe oefenen de zeeotters precies zo’n grote invloed uit op de hoeveelheid CO2 en dus het klimaat? Zeeotters eten zee-egels. Zee-

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53 15 St. Bonifatiuscollege, Utrecht

egels eten op hun beurt normaal gesproken zeewier. Dat zeewier haalt weer CO2 uit de lucht. Wanneer er zeeotters in de buurt zijn, laten de zee-egels het levende zeewier voor wat het is. Ze verbergen zich en eten restjes (dood) zeewier.

De onderzoekers vergeleken het aantal otters met de hoeveelheid zeewier en ontdekten dat otters ongetwijfeld een sterke invloed hebben op de opslag van CO2.

Ziekte & Gezondheid

Orgaandonatie: arts legt uit gezondheidsnet.nl , oktober 2012

'Als ik donor word, laten ze me dan niet makkelijker doodgaan?' is een veelgehoorde vraag over orgaandonatie. Nardo van der Meer is anesthesioloog-intensivist in het Amphia ziekenhuis. Hij vertelt in deze korte video hoe de artsen alles op alles zetten om mensenlevens te redden; óók dat van een orgaandonor.

Op de intensive care (IC) van het Amphia ziekenhuis in Breda worden jaarlijks zo'n drieduizend patiënten behandeld met een hele ernstige ziekte of na een grote operatie. Zo'n 90 procent van deze mensen komt goed van de IC af en gaat na verloop van tijd gewoon weer naar huis. Bij een kleiner percentage lukt dit, ondanks de goede zorg van de verpleegkundigen en artsen, niet.

Als blijkt dat zo'n patiënt niet beter meer gaat worden, als er dus alle moderne technieken ten spijt niets meer voor iemand gedaan kan worden en de kans dat iemand gaat overlijden 100 procent is, dan komt de donatievraag pas naar boven. Die vraag

wordt pas gesteld als men heel zeker weet dat er niks meer voor de betreffende patiënt gedaan kan worden. Tot op het moment dat het Donorregister geraadpleegd wordt, weten de behandelend artsen niet of iemand geregistreerd is als donor, en dat doet er ook niet toe. Er wordt net zolang doorbehandeld tot iemand beter is óf de artsen heel zeker weten dat ze niets meer voor die patiënt kunnen doen.

Het antwoord op de genoemde vraag is dus nee. Ten eerste weten artsen niet of iemand donor is, totdat hij of zij is overleden. Ten tweede heeft een behandelend arts maar één plicht en dat is om het leven van de patiënt te redden. De transplantatiearts is iemand anders. En die komt er pas bij als een patiënt overleden is.

Groene thee verlaagt risico keel-, maag- en darmkanker gezondheidsnet.nl, november 2012

Oudere vrouwen die regelmatig groene thee drinken, verlagen daarmee hun risico op verschillende typen kanker. Dat blijkt uit een onderzoek onder duizenden Chinese vrouwen.

De onderzoekers gebruikten de gegevens uit een langlopend onderzoek naar meer dan 69.000 Chinese vrouwen van middelbare leeftijd en ouder. Ruim 19.000 deelnemers werden gezien als regelmatige theedrinkers, die meer dan drie keer per week groene thee dronken.

Gedurende 11 jaar ontwikkelden 1255 vrouwen keel-, maag- of darmkanker. Vrouwen die zeiden dat ze de afgelopen twintig jaar veel groene thee hadden gedronken, bleken zo’n 27 procent minder risico te lopen op deze typen kanker. Vrouwen die wekelijks minstens drie keer groene thee dronken, verlaagden daarmee hun risico op tumoren in het spijsverteringsstelsel met 14 procent.

Mogelijk hebben de antioxidanten in groene thee een beschermend effect, maar dat is nog niet voldoende bewezen. Groene theedrinkers waren namelijk ook jonger, bewogen meer en aten meer groente en fruit. De onderzoekers probeerden deze factoren uit te sluiten, maar ze geven aan dat dat nooit helemaal lukt.

'Chip geneest reumapatiënt' gezondheidsnet.nl, november 2012

Wetenschappers zijn er voor het eerst in geslaagd om bij reumapatiënten de ontsteking in de gewrichten te remmen zonder medicijnen. Dat meldt de Telegraaf maandag.

Bij de behandeling wordt een soort pacemaker in de hals van de patiënt geïmplanteerd. Deze 'chip' geeft elektrische signalen af. Bij één patiënt werkte de behandeling zo goed dat de reuma zo goed als verdween.

De unieke proef werd gisteren bekend gemaakt door arts onderzoeker Frieda Koopman van het AMC op een reumacongres in Washington. Het onderzoek dat vorig jaar begon staat onder supervisie van de Nederlandse reumatoloog professor Paul-Peter Tak.

Neurochirurgen plaatsten bij acht patiënten in Nederland, Kroatië en Bosnië de chip om de hoofdzenuw die in de hals loopt, de nervus vagus. Deze zenuw reguleert onder andere de hartslag en de ademhaling. Dagelijks werd door de chip een klein elektrisch signaal afgegeven.

Er was sprake van minder gezwollen en pijnlijke gewrichten en de ontstekingswaarden in het bloed zakten bij zes van de acht patiënten. Bij vijf van de acht was de respons goed. Bij één patiënt was de reuma zelfs nagenoeg verdwenen.

Kauwgom tegen reisziekte ontwikkeld www.gezondheidsnet.nl, oktober 2012

Onderzoekers van een universiteit in Iran ontwikkelden een kauwgom die helpt tegen reisziekte. De kauwgom bevat medicatie die snel opgenomen wordt via de mondholte.

Veel mensen hebben last van misselijkheid op een deinend schip, in de auto of in een vliegtuig. Onderzoekers van de Azad universiteit in Teheran bedachten een middel dat sneller opgenomen wordt via de mondholte dan de gebruikelijke medicatie. Ze verwerkten dramamine – een bestaand geneesmiddel tegen wagenziekte – in kauwgom.

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53 16 St. Bonifatiuscollege, Utrecht

"De grootste uitdaging is de bittere smaak van de werkzame stof maskeren", zegt Mohsen Sadatrezaei. "We hebben een kauwgom met dramamine ontwikkeld met een acceptabele smaak".

De onderzoekers denkt dat hun uitvinding op korte termijn echt gebruikt kan worden. Ook zien ze mogelijkheden om anderen medicijnen in kauwgom te verwerken. Ze presenteerden hun vinding tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van de American Association of Pharmaceutical Scientists.

Nieuwe borstkanker-behandeling onderzocht gezondheidsnet.nl, november 2012

Het UMC Utrecht is gestart met een onderzoek naar een nieuwe behandeling voor borstkanker. Bij de nieuwe behandeling verhit ultrageluid borsttumoren tot een temperatuur van 60 tot 90 graden. Daardoor sterven tumorcellen af.

Het UMC Utrecht doet het onderzoek in samenwerking met Philips. Door met ultrageluid borsttumoren te verhitten, sterven tumorcellen af en worden vervolgens door het lichaam opgeruimd. Op deze manier kunnen patiënten behandeld worden zonder operatie. De eerste patiënte met deze techniek is inmiddels behandeld.

Via een gelijktijdige MRI-scan kunnen artsen de temperatuur in de gaten houden en de plaats van de tumor precies bepalen. Voor vrouwen is de ultrageluidbehandeling naar verwachting minder ingrijpend dan een operatie. Ze kunnen op dezelfde dag weer naar huis en de behandeling kan onder lokale verdoving of sedatie plaatsvinden. Dit in tegenstelling tot de chirurgische ingreep, waarbij de patiënt onder algehele narcose moet.

'Pijnstillers leiden tot gehoorverlies' gezondheidsnet.nl, november 2012

Populaire pijnstillers als ibuprofen en paracetamol hebben mogelijk een onverwachte bijwerking. Veelvuldig gebruik verhoogt de kans op gehoorschade bij vrouwen.

Onderzoekers van het Brigham and Women's Hospital komen tot die conclusie na een onderzoek onder 62.261 vrouwen tussen de 31 en 48 jar. De vrouwen maken onderdeel uit van de Nurses' Health Study en werden gedurende 14 jaar gevolgd.

In vergelijking met vrouwen die minder dan een keer per week ibuprofen slikten, hadden de vrouwen die wekelijks twee of drie pillen gebruikten 13 procent meer kans op gehoorverlies. Bij vrouwen die gemiddeld per week vier of vijf pijnstillers slikten was dit zelfs 21 procent. Zes of meer ibuprofen verhoogde het risico tot 24 procent. Bij paracetamol zagen de onderzoekers vergelijkbare cijfers.

Waardoor het gehoorverlies veroorzaakt wordt is niet helemaal duidelijk. "NSAIDs verminderen mogelijk de bloedstroom in het gehoororgaan, waardoor de functie wordt beperkt", legt onderzoeker Sharon Curhan uit. "Paracetamol put wellicht bepaalde factoren uit die normaal gesproken het gehoor beschermen tegen schade."

Waterpijp net zo slecht als sigaretten www.gezondheidsnet.nl,augustus 2012

Het roken van waterpijp heeft een zelfde effect op de longfunctie en luchtwegen als sigaretten. Dat blijkt uit onderzoek van de Mashad University in het tijdschrift Respirology.

Veel waterpijpgebruikers en zelfs artsen dachten voor lange tijd dat het roken via de waterpijp minder schadelijk is, omdat de pijp de giftige componenten uit het tabak er uit filtert. Steeds meer onderzoeken wijzen echter op het tegendeel. Voor deze studie bestudeerden Iraanse onderzoekers 57 waterpijprokers, 30 sigaretrokers die zwaar

inhaleren, 51 sigaretrokers die normaal inhaleren en 44 niet-rokers. De onderzoekers keken naar het effect op een piepende ademhaling, beklemming op de borst en hoesten. In alle drie de gevallen hadden waterpijprokers vaker last van deze klachten dan de niet-rokers en de normale rokers. Alleen bij rokers die zwaar inhaleren was er nog vaker sprake van deze symptomen.

Tieners met slaapgebrek vaker hartproblemen gezondheidsnet.nl, november 2012

Tieners die te weinig slapen, ontwikkelen mogelijk vaker hartziekten als ze ouder zijn. De onderzoekers vroegen 4100 tieners naar hun slaapkwaliteit. Ze waren allemaal gezond. De jongeren die het slechtst sliepen, bleken wel tekenen te vertonen die duiden op toekomstige hartproblemen.

Slecht slapen betekende in dit onderzoek bijvoorbeeld problemen hebben met in slaap vallen of doorslapen, ’s nachts wakker zijn en nachtmerries hebben. Bijna de helft van de tieners die hiervan last had, was te zwaar of had een te hoge bloeddruk of te hoog cholesterolgehalte. Van de uitgeruste jongeren had maar 39 procent daar last van.

Hoewel deze resultaten niet bewijzen dat het slaapgebrek de oorzaak is van hartproblemen, is wel bekend dat slechte slapers minder bewegen en vaak slechtere eetgewoonten hebben dan uitgeslapen leeftijdgenoten. Dat gold ook voor de tieners in deze studie.

"Als mensen denken aan risicofactoren voor hart- en vaatziekten, denken ze meestal niet aan slaapgebrek. Dit onderzoek laat zien dat slaap ook iets is waar mensen bij stil moeten staan", zegt onderzoeker Brian C. McCrindle.

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53 17 St. Bonifatiuscollege, Utrecht

'Autoalarm is het irritantste geluid' gezondheidsnet.nl, augustus 2012

Een zoemende mug. Drilboren. De huilbaby van de buren. Maar het vreselijkste geluid vinden we toch een loeiend autoalarm, zo blijkt uit onderzoek van Psychologie Magazine.

Het tijdschrift vroeg ongeveer 2000 lezers om online een aantal geluiden te beluisteren en beoordelen. De irritante geluiden die de top drie haalden, zijn: Autoalarm ,Gesnurk ,Piepend bestek op een bord

Hoeveel decibel een bepaald geluid meet, bepaalt niet hoe irritant we het vinden. Zo ergeren we ons meer aan gesnurk, terwijl het geluid van een drilboor veel harder is. Snurken is volgens geluidsonderzoekers zo hinderlijk omdat het ons afleidt van waar we mee bezig zijn: in slaap vallen.

Dat we van hoge, piepende geluiden zo’n afkeer hebben – zoals bestek op een bord, maar ook de beruchte nagels over een schoolbord – is volgens sommige onderzoekers een overblijfsel uit de evolutie. We zouden het onbewust associëren met angst , omdat het lijkt op de hulpschreeuw van aapjes.

De beste tips tegen een herfstdip gezondheidsnet.nl, november 2012

Ben je ook wel eens moe nu de dagen korter worden? Heb je minder zin om aan de dag te beginnen? Lijkt alles te veel? Misschien heb je wel last van een herfst- of winterdip. Kan je er iets aan doen? Volgens dr. Peter Aelbrecht wel!

Moeheid, lusteloosheid en trek in veel (koolhydraatrijk) eten, zijn veelgehoorde klachten in de herfst. Hoeveel je ook slaapt of uitrust, het lijkt niet te helpen. Hoewel het vervelend is, gaan deze klachten vaak wel vanzelf over. Je hoeft er dus niet voor naar de dokter. Je kunt er wel iets aan doen, zodat deze klachten dragelijker worden. Dr. Aelbrecht geeft enkele tips om je te wapenen tegen de herfst- en winterdip.

Ons lichaam heeft natuurlijk daglicht nodig om cortisol aan te maken, het hormoon dat ons wakker, aandachtig en stressbestendig houdt. In de herfst daalt de hoeveelheid van dit broodnodige daglicht. Een wandelingetje in de buitenlucht tijdens je middagpauze bezorgt je voldoende daglicht om dit verlies te compenseren.

In de winter ruilen we salades en fruit in voor wild en stoofpotten. Niet toevallig, want voldoende dierlijke proteïnen maken het ons makkelijker om voldoende cortisol te produceren. Stevige kost is dus nodig, ook bij het ontbijt!

Verduister je slaapkamer volledig, zo wordt er 's nachts voldoende van het slaaphormoon melatonine aangemaakt. Dit zorgt voor de nodige cortisolproductie gedurende de dag. Voor een goede nachtrust eet of drink je beter niets de laatste twee uur voor je naar bed gaat.

Nieuw bewijs voor bescherming van fietshelm gezondheidsnet.nl, november 2012

Fietsers zonder helm hebben een ongeveer drie keer zo grote kans om aan hoofdletsel te overlijden na een ongeluk, dan fietsers die wel een helm dragen.

Tot die conclusie komen onderzoekers van onder andere het St. Michael's Hospital in Toronto. "We zagen een duidelijk verband tussen overlijden als gevolg van hoofdletsel en het dragen van een helm", aldus onderzoeker Navindra Persaud. "Deze resultaten bevestigen het beschermende effect van een helm."

Voor het onderzoek bestudeerde Persaud samen met zijn collega's de ziekenhuisstatussen van 129 mensen die tussen januari 2006 en december 2010

overleden als gevolg van een fietsongeluk. De fietsers waren tussen de 10 en 83 jaar oud, 86 procent was jongen of man. Bij meer dan driekwart van de ongelukken was een motorviertuig betrokken. De fietsers die overleden als gevolg van hoofdverwondingen droegen drie keer zo vaak geen helm, in vergelijking met de fietsers die overlijden als gevolg van andere verwondingen. De resultaten zijn gepubliceerd in het Canadian Medical Association Journal.

'Menstruatie voorspelt risico hart- en vaatziekten' gezondheidsnet.nl, november 2012

Het moment van de eerste menstruatie is mogelijk een voorspeller voor hart- en vaatziekten, dit hangt namelijk samen met BMI, buikomvang en overgewicht.

Onderzoekers van het Amerikaanse National Heart, Lung and Blood Institute en Harvard Medical School hebben bekeken welke vrouwelijke voortplantingsfactoren een risico vormen voor de vetverdeling in het lichaam en daarmee de kans op hart- en vaatziekten vergroten. De eerste menstruatie, het aantal bevallingen en de overgang waren factoren waar de onderzoekers naar keken.

"De eerste menstruatie op jonge leeftijd staat in verband met overgewicht en meer vet", vertelt onderzoeker Caroline Fox. "Het aantal bevallingen en de leeftijd waarop de overgang begon, hebben hier geen invloed op. De onderzochte vrouwen hadden na de overgang ook meer vetweefsel, maar dit komt vooral door de leeftijd en niet de overgang."

Het moment van de eerste menstruatie heeft invloed op het algemene vetpercentage, maar is niet bepalend voor de vetverdeling. Volgens de onderzoekers is het de vraag of er interventies ontwikkeld kunnen worden om de gevolgen van een vroege menstruatie zoals het overgewicht en eventuele hart- en vaatziekten te voorkomen. Vervolgonderzoek moet dit uitwijzen.

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53 18 St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Gezond eten, gezonde hersenen gezondheidsnet.nl, november 2012

Onze hersenen gebruiken maar liefst 20 procent van onze energie. Voor een goede ontwikkeling en werking van de hersenen zijn specifieke voedingsstoffen noodzakelijk. Door het juiste te eten houd je je brein dus in topconditie.

Al voor de geboorte hebben de hersenen bepaalde bouwstoffen nodig voor een goede ontwikkeling: een tekort aan bouw- en voedingsstoffen zorgt er voor dat de hersenen zich minder goed ontwikkelen. Maar ook een gebrek aan energie heeft invloed op de hersenen. Als je minder energie hebt zullen je hersenen minder functioneren. Je wordt bijvoorbeeld vergeetachtig of hebt moeite met concentreren.

Naar het effect van specifieke voedingsmiddelen op de hersenen wordt veel onderzoek gedaan. Niet elk verband is even duidelijk, in sommige gevallen bestaan slechts aanwijzingen en bij veel voedingsmiddelen is het directe effect op de hersenen nog onbekend.

Voor de opbouw en werking van de hersenen zijn vetzuren onmisbaar. Vooral de onverzadigde omega 3-vetzuren DHA en EPA zijn belangrijk. De vetzuren maken onderdeel uit van de wanden van cellen en zorgen ervoor dat cellen elkaar signaal doorgeven.

Migraine bij kinderen beïnvloedt schoolprestaties www.nu.nl, november 2012

Kinderen die last hebben van migraine presteren minder goed op school dan kinderen die niet kampen met deze ernstige vorm van hoofdpijn.

Uit de studie blijkt dat kinderen met migraine 30 procent meer kans hebben om onder het gemiddelde te presteren op school dan kinderen die niet lijden aan hoofdpijn.

Een sterkere associatie tussen migraine en slechte prestaties op school werd door de

onderzoekers gezien bij kinderen die kampen met een ernstige vorm van migraine, last hebben van chronische migraine of van langdurige migraineaanvallen. Ook was dit verband sterker bij kinderen met gedragsproblemen.

Onderzoekers Marcelo E. Bigal laat weten dat ouders en leerkrachten deze hoofdpijn serieus moeten nemen en ervoor moeten zorgen dat kinderen met migraine passende medische zorg en behandeling krijgen.

De studie omvatte meer dan 5.000 Braziliaanse kinderen in de leeftijd van 5 tot 12 jaar. De onderzoekers bestudeerden de gegevens over de prestaties van de leerlingen. Ook werd er een vragenlijst door de leerkrachten van de kinderen ingevuld en werden de ouders van de kinderen ondervraagd.

Hormoon oxytocine bevordert kuddegedrag www.nu.nl, november 2012

Een spray oxytocine in de neus zorgt ervoor dat mannen de mening van groepsgenoten overnemen.

Dit effect is gevonden in een studie waarbij aan mannen werd gevraagd hoe mooi ze willekeurige abstracte figuren vonden, blijkt uit een publicatie in het novembernummer van Psychological Science.

Het hormoon oxytocine is vooral bekend vanwege zijn rol bij vrouwen tijdens de bevalling en borstvoeding. Recente onderzoeken tonen echter aan dat oxytocine ook een belangrijke rol speelt bij sociaal gedrag, en ook bij mannen.

Dit idee wordt bevestigd door een nieuwe studie van wetenschappers van de Erasmus Universiteit Rotterdam, de Radboud Universiteit Nijmegen en de Universiteit van Amsterdam.

Gezichtscrèmes: verschil van dag en nacht gezondheidsnet.nl, november 2012

Het klinkt heel logisch. Dagcrème gebruik je overdag en nachtcrème smeer je 's avonds voor je naar bed gaat. Maar is het eigenlijk wel nodig om twee verschillende crèmes te gebruiken? Of kun je net zo goed je dagcrème ook 's nachts op je gezicht smeren?

Een gezichtscrème gebruik je om twee redenen: om de huid te beschermen en om te zorgen dat de huid vocht vasthoudt. De dag- en nachtvariant verschillen vooral van elkaar in textuur en ingrediënten. Een dagcrème bevat meer water en is daardoor lichter van textuur. De crème trekt bij het aanbrengen snel in en voelt fris aan. Dat is ook prettig voor eventuele make up die je daarna aan wilt brengen. Een nachtcrème bevat meer oliën en andere voedende bestanddelen om je huid te verwennen. Deze crème is dus vetter of romiger: dat voel je ook bij het opbrengen.

Overdag wordt je huid aan allerlei schadelijke stoffen blootgesteld, zoals airconditioning, uitlaatgassen, buitenlucht en uv-stralen bijvoorbeeld. Een dagcrème bevat daarom meestal een zonnefilter (SPF). Daarnaast vind je in een dagcrème vaak antioxidanten als vitamine E of C die beschermen tegen schadelijkheden. Soms bevat de crème ook cafeïne of 'lichtreflecterende' deeltjes voor een extra frisse stralende huid.

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53 19 St. Bonifatiuscollege, Utrecht

'Sporten voor ontbijt stimuleert vetverbranding'

www.nu.nl oktober 2012

Als je voor het ontbijt al beweegt, verbrand je meer vet dan wanneer je na het ontbijt gaat sporten. Dat blijkt uit een onderzoek van Glasgow University.

De onderzoekers vroegen tien mannen om drie keer naar de universiteit te komen. Bij het eerste bezoek bewogen de proefpersonen niet. De tweede keer maakten ze voor het ontbijt een stevige wandeling van een uur. Het derde bezoek bestond uit een flinke wandeling, gevolgd door ontbijt.

De proefpersonen die al voor het ontbijt sportten, bleken 33 procent meer vet te verbruiken dan de mannen die na het ontbijt gingen wandelen.

De onderzoekers zagen bij de proefpersonen die de dag met wandelen begonnen ook een grotere daling van de vetten in het bloed die het risico op hart- en vaatziekten vergroten.

Link gevonden tussen griep bij moeder en autisme bij kind www.hln.be, november 2012

Vrouwen die griep krijgen tijdens hun zwangerschap zouden dubbel zoveel risico lopen op een kind met autisme. Dat blijkt uit Deens onderzoek dat in het Amerikaans wetenschappelijk tijdschrift Pediatrics gepubliceerd is.

Omdat de studie gebaseerd is op wat vrouwen zelf aandroegen, in plaats van op een gecontroleerde, medische studie is voorzichtigheid geboden bij de interpretatie van de cijfers. "Niet iedereen die koorts heeft, heeft ook griep. Ook kan het zijn dat bepaalde vrouwen griep hadden, zonder het te weten", waarschuwen de onderzoekers.

De studie is gebaseerd op een telefonische bevraging van de moeders van bijna 97.000 Deense kinderen tussen 8 en 14 (geboren tussen 1997 en 2003). 1 procent van de kinderen kreeg als diagnose 'autisme'. De moeders werden bevraagd tijdens de zwangerschap en na de bevalling over infecties, koorts en antibioticagebruik. Er werd niet specifiek gevraagd naar griep maar bij moeders die het vermeldden, bleek dat autisme twee keer vaker voorkwam dan gemiddeld.

Bij langdurige koorts - een week of meer - voor het derde trimester bleek dat risico zelfs drie keer zo groot. Voor zwangere vrouwen wordt al langer aangeraden om zich te laten vaccineren tegen griep, ook al kan uit de studie niet worden afgeleid dat het vaccin ook het ontwikkelen van autisme tegengaat.

Hormoontherapie tegen overgewicht www.nu.nl , november 2012

Onderzoekers hebben een manier gevonden om muizen met overgewicht veilig en effectief te laten afvallen met behulp van twee hormonen. Mogelijk kan deze behandeling ook bij mensen met overgewicht worden toegepast.

Het is de onderzoekers gelukt om twee hormonen samen te voegen tot één molecuul. Dit heeft minder bijwerkingen dan een behandeling met de twee hormonen apart. Het hormoon GLP-1, dat in het verteringsstelsel te vinden is, stuurt het hormoon oestrogeen aan.

Oestrogeen is betrokken bij het metabolisme. De onderzoekers voegden deze hormonen samen om te voorkomen dat bijwerkingen zoals ongewenste celdelingen (kanker) en beroertes optreden.

“We ontdekten dat het combineren van de hormonen in één molecuul de effectiviteit en veiligheid dramatisch verbeterde”, zegt onderzoeker Richard DiMarchi. “De combinatie verbetert het vermogen om af te vallen en het vermogen om glucose op peil te houden, zonder de negatieve effecten te activeren die met oestrogeen verbonden zijn.”

Kleine stukjes eten, helpt bij afvallen www.nu.nl, juli 2012

Van voeding die in kleine stukjes wordt geserveerd, eet je minder. Een reep chocola in stukjes breken, kan je er dus van weerhouden om hem in een keer helemaal op te eten.

De onderzoekers lieten driehonderd studenten een bagel eten. Sommigen kregen een hele bagel. Anderen aten een bagel die in vieren gesneden was, maar net zo veel calorieën bevatte.

Twintig minuten later kregen ze een maaltijd waarvan ze zo veel of weinig mochten nemen als ze wilden. Studenten die een bagel in vier stukken kregen, aten minder van de bagel én minder van de maaltijd die daarna geserveerd werd.

Mogelijk werkt in stukjes gepresenteerd voedsel als een optische illusie. Als je kleine stukjes chocola ziet, houd je je hersenen en maag voor de gek. Zij 'denken' dat een gebroken reep groter is dan een hele reep.

Een andere mogelijke verklaring is dat je langzamer eet als je iets in kleine stukjes eet. Daardoor heeft je lichaam de tijd om te merken dat je vol zit, voordat je al te veel gegeten hebt.

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53 20 St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Toenemende veranderingen in de hersenen bij migraine www.ziekenhuis.nl, november 2012

Migraine veroorzaakt een versterkte toename van veranderingen in de hersenen, met name bij vrouwen.

Voor de studie werden de hersenen van ruim tweehonderd patiënten met migraine en ruim tachtig controlepersonen zonder migraine na een tussenpauze van negen jaar onderzocht met behulp van MRI-scans. In 2004 toonden onderzoekers van de afdelingen Radiologie en Neurologie van het LUMC met behulp van MRI-scans aan dat er bij mensen met migraine vaker veranderingen in de hersenen te vinden zijn dan bij mensen zonder migraine.

Bij 77 procent van de vrouwen met migraine liet de witte stof van de grote hersenen veranderingen zien, tegen 60 procent van de vrouwen zonder migraine. In de hersenstam was dat bij 15 tegen 2 procent het geval. Bij mannen werden geen verschillen gevonden voor deze veranderingen. In 2004 was de opmerkelijkste bevinding dat bij 8 procent van de personen met migraine kleine infarcten in de kleine hersenen gevonden werden (zeven keer zoveel als bij personen zonder migraine). Na negen jaar bleken nieuwe infarcten in de kleine hersenen te zijn ontstaan bij 5 procent van de migrainepatiënten, maar bij geen van de personen zonder migraine.

Frisdrank verdubbelt kans op hartinfarct www.gezondheid,nl, november 2012

Volgens Japanse onderzoekers zou één glas frisdrank per dag voor vrouwen de kans op een hartinfarct of beroerte, door het ontstaan van een bloedklonter of embolie, al bijna verdubbelen. Bij mannen is dit verband minder duidelijk.

Amerikaans onderzoek liet ook al een verband zien tussen frisdrank en hart- en vaatziekten. De onderzoekers volgden 40.000 Japanse mannen en vrouwen van 40 tot 59 jaar oud, over een periode van 18 jaar.

Daarbij werd ook gekeken naar hun eet- en drinkgewoonten. Zo’n 2000 van hen kregen een hartinfarct of beroerte gedurende die periode. Vrouwen die dagelijks één glas

frisdrank dronken, hadden 83 procent meer kans op een hartinfarct of beroerte door een bloedklonter (embolie). Bloedklonters waren veruit de belangrijkste oorzaken van de infarcten.

Light frisdrank helpt tegen overgewicht bij kinderen nieuwsvoordietisten.nl, september 2012

Kinderen die limonade met suiker drinken komen sneller aan dan kinderen die limonade met zoetstof drinken. De onderzoeksresultaten laten zien dat suiker in drankjes ongemerkt tot een hoger gewicht kan leiden. Het vermijden van suikerhoudende dranken helpt tegen overgewicht.

De kinderen in het Nederlandse onderzoek kregen normaliter sap of limonade met suiker mee van thuis voor de ochtendpauze op school. De onderzoekers vervingen dit – met toestemming van school, kinderen en ouders – bij de helft van de groep door een blikje limonade met suiker en bij de andere helft door een blikje met dezelfde limonade, maar dan met zoetstof.

Beide blikjes zagen er hetzelfde uit. Welk kind welk drankje kreeg, werd tot het einde van de studie geheim gehouden. De kinderen die suikervrije limonade hadden gedronken, bleken na anderhalf jaar een kilo minder zwaar te zijn geworden dan degenen die limonade met suiker hadden gekregen. Het verschil kwam vooral door minder lichaamsvet. De vraag was echter of kinderen die ontbrekende suiker compenseren door meer te eten. Kennelijk gebeurt dat niet.

Waarom vrouwen koude voeten hebben gezondheidsnet.nl, november 2012

Veel vrouwen zoeken zodra de temperatuur onder de twintig graden Celsius duikt meteen hun toevlucht in wollen sokken en behaaglijke sloffen. Mannen hebben minder vaak last van koude voeten. Een andere vetverdeling en hormoonspiegel zorgen voor dit verschil. Maar er zijn nog meer theorieën.

Onze voorouders leefden in warme gebieden rondom de evenaar. Toen ze naar koelere streken trokken, moesten ze zich warm houden met behulp van vuur, kleding en het bouwen van schuilplaatsen. Gelukkig is daar inmiddels ook nog centrale verwarming bijgekomen, maar de koude handen en voeten zijn bij veel vrouwen gebleven. Er zijn verschillende theorieën over de oorzaak van koude vrouwenvoeten.

Vrouwen hebben van nature meer vet en minder spiermassa dan mannen. Spiermassa produceert warmte, waardoor mannen het minder snel koud krijgen.

Ook is bij vrouwen het vet beter over het lichaam verdeeld. Dat lijkt lekker warm, zo’n speklaagje overal. In de praktijk zorgt het ervoor dat vrouwen er beter toe in staat zijn om bloed naar belangrijke organen te vervoeren. Dat is een handig overlevingsmechanisme: als het extreem koud is, krijgen de belangrijkste organen zo in ieder geval voldoende warmte. Het nadeel is dat er minder bloed bij de uiteinden van het lichaam terecht komt, waardoor de handen en voeten koud aanvoelen.

Een andere oorzaak van ijsklompjes zijn vrouwelijke geslachtshormonen genaamd oestrogenen. Deze hormonen spelen een belangrijke rol bij de menstruatiecyclus en zwangerschap, maar komen in veel lagere concentraties ook in het lichaam van mannen voor. Oestrogenen beïnvloeden je lichaamstemperatuur, waardoor deze gedurende de cyclus wisselt. Tijdens de menstruatie is de kerntemperatuur van vrouwen gemiddeld een graadje lager.

Ook zorgen hormonen ervoor dat de bloedvaatjes in de handen en voeten tijdelijk vernauwen, waardoor je ze amper meer warm krijgt.