22  Dossier Diabetes  meDnet 03I2014

 

Huisarts HeeFt rol bij opsporen depressie bij diabetiCi

‘Vraag diabetici ook naar psychisch

welbevinden’Volgens de nieuwste inzichten wordt aanbevolen om met diabetespatiënten een depressiescorelijst in te vullen. De lijst heeft niet alleen waarde voor het opsporen van depressie, maar geeft de patiënt ook het gevoel dat zijn diabe-tes verder gaat dan aangepast eten, medicatie en prikken van bloedsuikers.

Uit diverse onderzoeken komt naar voren dat diabetespatiënten twee keer zo vaak een depressie krijgen

dan niet-diabetici. Een op de zes mensen met diabetes heeft last van depressiviteit, omgere-kend ruim 100.000 Nederlanders. Eind 2007 publiceerde het RIVM het rapport Diabetes en depressie, een zorgelijk samenspel. Hoogleraar medische psychologie Frank Snoek van het VUmc vertelde toentertijd bij de lancering van het rapport tegen verpleeg-kundigenvakblad Bijzijn dat de combinatie van depressie en diabetes bij patiënten de kans op slechtere glucosewaarden vergroot en daarmee op complicaties, waaronder hart- en vaatziekten, nierproblemen en oogaan-doeningen. Snoek vertelde dat er zo een negatieve, vicieuze cirkel ontstaat bij de patiënt en er voor hem sprake is van extra lijden. ‘Adequate behandeling van een depressie bij mensen met diabetes kan dub-bel effectief zijn’, stelde Snoek. ‘Niet alleen verminderen de psychische klachten, maar ook verbeteren vaak de glucosewaarden. Vandaar dat zorgverleners beter moeten beseffen dat diabetes lang niet altijd op zich-zelf staat en dat goede zelfzorg extra moeilijk is voor mensen die behalve aan diabetes ook aan een depressie lijden. In de praktijk lopen zorgverleners daar tegenaan als een depressie

niet goed wordt onderkend en behandeld. Het overlijdensrisico is groter bij depressieve diabetespatiënten, ook bij subklinische depressie.’

RichtlijnKaderhuisarts diabetes Martin Willink uit Doetinchem nam deel aan een werkgroep van het Nationaal Actieprogramma Diabetes dat de behandeling van diabetes in brede zin op de kaart zette. Het eindcongres hiervan was 28 maart. Doel was een screeningslijst voor diabetes en depressie. Daaraan werkten ook mee professionals als hoogleraar Frank Snoek van VUmc en Christina van der Feltz, programmahoofd Diagnostiek en Behande-ling bij het Trimbos-instituut en bijzonder hoogleraar Sociale Psychiatrie aan de Univer-siteit van Tilburg. Uiteindelijk kwam de richtlijn Signalering en monitoring van depres-sieve klachten bij diabetes tot stand.Volgens Willink is er een duidelijke verkla-ring voor de hogere prevalentie van depressie bij diabetes. “De continuïteit van de aandoe-ning betekent voor de patiënt dat hij zijn hele leven bezig moet zijn met leefstijlaan-passingen en medicatie. Dat kan een depres-sie veroorzaken.” Volgens Willink is er dan vaak sprake van een ongunstige wisselwer-king. “Niet alleen kan diabetes de kans op

in het kort• Patiëntenmetdiabeteshebbentweekeerzovaaklastvandepressiesalsniet-diabetici.Daardoorisermeerkansopcomplicaties.

• Eenbetereherkenningenbehandelingvandepressieskancomplicatiesvandiabe-teshelpenvoorkomen.

• SindskortwordtdaarvoordeRichtlijnsignaleringenmonitoringvandepres-sieveklachtenbijdiabetesgehanteerd.

• Debehandelingvaneendepressiebijmensenmetdiabetesblijkttweeledig.Nietalleenpsychischeklachtenkunnenverdwij-nen,ookglucosewaardenverbeterensoms.

• Hetverdientaanbevelingomvragenlijstennaarhetpsychosociale welbevin-denoptenemeninproto-collen,richtlijnenen standaardenvoordebehandelingvandiabetes.

• Huisartsenmoetendiabe-ticiéénkeerperjaarzienomoverhunwelbevindentepraten.

• Huisartsenmoetenalertzijnoppatiëntenmetdia-betesdienietwillenlangs-komenofhunafspraaksteedsafzeggen,ofpatiën-tendieonvoldoendecom-pliancehebben.Erkaneenemotioneelprobleemopdeachtergrondspelen.

Dossier Diabetes  23 TeksT AdrIvAnBeelen

Een depressie kan van invloed zijn op de glucosewaar-

den

depressie vergroten, de depressie heeft ook weer effect op de diabetes omdat depressieve mensen slechter eten, minder bewegen, in gewicht toenemen en meer gaan roken.”Wilmink: “Het was even een discussie of een richtlijn voor het signaleren van een depressie als onderdeel van de NHG-Standaard Diabe-tes wel nodig was.”, vertelt Willink. “Een tool is mooi, maar huisartsen vroegen zich af of die wel genoeg oplevert. Hoogleraar Huisarts-geneeskunde Giel Nijpels zegt: “In de eerste lijn hebben huisartsen en patiënten persoon-lijk contact. Uit die gesprekken haalt de huis-arts wel of zijn patiënt depressief is.”Uit de praktijk blijkt dat er weinig mensen worden opgespoord van wie niet verwacht was dat zij een depressie zouden hebben. Wil-link: “Als huisarts weet je al wel dat iemand depressief is. De richtlijn is dus voornamelijk nodig als bevestiging van wat hij reeds ver-moedde. Maar toch, de waarde zit hem ook in het feit dat de patiënt het heel prettig vindt dat het eens over iets anders gaat dan over eten, gewicht, bewegen, pillen of bloedsuiker. De arts vraagt aan hem hoe hij zich voelt, hoe het thuis gaat en of hij weleens somber is of emotioneel? Daar is over het algemeen min-der aandacht voor. Zeker bij de praktijkon-dersteuner die over het algemeen heel struc-tureel een lijstje afwerkt. Heel nuttig en goed, maar de psychische gesteldheid komt daarbij minder aan de orde.” Willinks advies is om als huisarts een diabetespatiënt minimaal één keer per jaar zelf te zien. “De huisarts kijkt nu eenmaal breder, holistischer.”

WHo-5Zelf baseert Willink zijn handelen ook graag op de WHO-5, een wellbeing index, die van-uit een positieve benadering de klachten in kaart brengt. “We scoren daarmee de gevoe-lens die liggen tussen welbevinden en onwel-bevinden. Zit de patiënt in de laatste groep, dan is er mogelijk sprake van een depressie.”

Als een depressie is vastgesteld, kan de huis-arts ervoor kiezen deze zelf te behandelen, bijvoorbeeld door serotonineheropnamerem-mers voor te schrijven. “Hij kan ook kiezen voor cognitieve gedragstherapie waarmee de patiënt ook kan leren omgaan met zijn ziekte”, zegt Willink. “In dat geval kan de

huisarts de patiënt verwijzen naar een psy-choloog.”De kaderhuisarts heeft nog advies voor zijn collega-huisartsen. “Wees altijd alert op patiënten met diabetes die niet willen langs-komen of hun afspraak steeds afzeggen en op patiënten die onvoldoende compliance heb-ben. Daar zit bijna altijd iets achter. Vraag je als arts dus af of er geen emotioneel probleem op de achtergrond speelt.” De behandeling van depressie bij diabetes is effectief, stelt Willink. Ongeacht welke behandeling wordt toegepast nemen de depressieve klachten af. Bovendien zijn er aanwijzingen dat de behan-deling van depressie de glycemische controle verbetert. Willink: “Vergeet ook niet dat aan-dacht geven aan de emotie van de patiënt al helend kan werken. Veel milde depressies zijn self-limiting en behoeven geen therapie met tabletten.”

de patient Health Questionnaire-9 (pHQ-9) vragenlijst of de Center for epidemiological studies-depressie (Ces-d)-vragenlijst zijn beide geschikt voor casefinding. de lijsten zijn specifiek gericht op signalering van depressieve klachten en geschikt voor gebruik bij mensen met diabetes.

Voorhetperiodiekinkaartbrengenofevalue-renvandematevan(on)welbevinden)bij(alle)diabetespatiëntenwordtaanbevolengebruiktemakenvandeWorldHealthOrgani-zation-FiveWellBeingIndex(WHO-5-vragen-lijst).OokdePHQ-9ofCES-Dkunnenhiervoorwor-deningezet,maardiehebbenalsnadeeldatzeeennegatievebenaderinghebben,terwijldeWHO-5positiefisgeformuleerden daarmeegeschiktisvoorgebruikbijalle|

patiënten,ongeachthunstemming.Geadviseerdwordtomwelbevinden-ofdepres-siemetingentecombinerenmeteenmetingnaardematevandiabetes-distressdoormiddelvandeProblemAreasInDiabetes(PAID-vragen-lijst).Dezeinformatiekanleidendzijnbijeenverwijzingnaaralgemeneofjuist(diabetes-)specifiekeofgespecialiseerdehulpverlening.Geadviseerdwordtdepatiëntvoorafgaandaande(jaar)controledesignaleringsvragen-lijstintelatenvullen.Dehuisarts,diabetesverpleegkundigeofprak-tijkverpleegkundigezijnbinnendediabetes-zorgdeaangewezenpersonenomdesignale-ringsvragenlijstmetdepatiënttebesprekenenindiennodigengewenstdepatiënttever-wijzennaareenpsycholoog.

Bron Nederlandse Diabetes Federatie (NDF)

instrumenten om depressieve klachten vast te stellen 

Foto

Get

ty Im

aGes

- th

Inks

toc

k