Werken aan mentaal welbevinden - VGVZ · 3 Werken aan mentaal welbevinden » Mentaal welbevinden:...

Depressiepreventie: van meten naar verbeteren

Mentaal welbevinden: Sleutel tot integrale zorgGeestelijke verzorging, wie doet wat?

Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg

Implementatie en organisatie

Werken aan mentaal welbevindenVijf startpunten voor de zorgorganisatie

2

Werken aan mentaal welbevinden » Mentaal welbevinden: sleutel tot integrale zorg

Het domein ‘mentaal welbevinden’ maakt deel uit van het Kwaliteitskader voor Verantwoorde Zorg. In essentie gaat het om de volgende indicatoren:

• zorgverlenershebbenrespectvoordeeigenidentiteitenlevensinvullingvandecliënt;

• zorgverlenersbiedenondersteuningaancliëntenbijhunpersoonlijkeontwikkeling,levenskeuzenenzingeving;

• erisvoldoendeaandachtvoorcliëntendieeenzaamzijnofdepressief;

• erisvoorbewonersvanverpleeg-enverzorgingshuizenvoldoendegeestelijkeverzorgingbeschikbaar;

• veranderingeninhetmentaalwelbevindenwordentijdiggesignaleerdendoorgegeven.

(Zie:KwaliteitskaderVerantwoordeZorg,Utrecht2007)

3


Opallerleiplaatsenineenouderenzorgorganisatiezijnmensenbetrokkenbijhetmentaalwelbevindenvandecliënten.Verzorgendennatuurlijk,dieindedagelijkseomgangveelmetenvancliëntenmeemaken–endiezichaldannietinstaatvoelenomdaarpassendopintegaan.Dandemeergespecialiseerdebehandelaars(psychologen,geestelijkverzorgersofspecialistenouderengeneeskunde)wiensexpertiseminofmeertijdigwordtingeroepen–endiealdanniethetgevoelhebbenbijtekunnendragenaaneengoedeinbeddingvoordezedimensievandezorg.Maarookmanagersenradenvanbestuur,dieverantwoordelijkzijnvoordeorganisatievanzorgendienstverleningendie‘afgerekend’wordenopdescoresinhetkwaliteitskaderVerantwoordeZorg.Alsmentaalwelbevindenvoorvelenvanheneenwatongrijpbaardomeinis,hoedanaanknopingspuntentevindenomermeeaandeslagtegaan?Welkevisiehelptdaarbijenhoeisdeorganisatieinterichtenophetleverenvandezekwaliteitvanzorg?

Devijfartikeleninditboekjebiedenbestuurdersenmanagementvanzorgorganisatiesstartpuntenomwerktemakenvanmentaalwelbevinden.Nietalleendepressiepreventiekomtaanbod,maarookderolvanidentiteitenzinbelevingindezorg,depositievangeestelijkeverzorging,dekrachtvanlevensverhalenendegevolgenvoorimplementatieenorganisatieontwikkeling. Centralevisieisdatvraaggerichtezorgnietmogelijkiszonderoprechteenaanhoudendeaandachtvoordeidentiteitvandecliënt.Mentaalwelbevindenisgeenextraatjeindezorg,maarhetvormthethartvandezorg.Doorwerkelijkaantesluitenbijdepersoonendezinbelevingvandecliëntwordtzorgdoelmatigerenbevredigender;voorcliëntènmedewerker!

drs. Aad Kosterdirecteur ActiZ

Mentaal welbevinden is één van de domeinen van Verantwoorde Zorg. Naastdezorgvoorhetlichaamenvoorwonenenparticipatie,ervarenvelenmentaalwelbevindenalseenwat‘ongrijpbaar’domein.Endusishetvaakeenondergeschovenkindjeindezorg.Tegenvallendescoresopdeindicatorvoordepressiezijnhetsignaalomerietsaantegaandoen,maarwaartebeginnen?Metdevijfartikelenindezebundel,speciaalgeschrevenvoordepraktijkvandeouderenzorg,geeftActiZstartpuntenomtewerkenaanmentaalwelbevinden.

Voorwoord

Mentaal welbevinden: sleutel tot integrale zorg

2

5


Het KwalIteItsKader

Volgenshetkwaliteitskadervoorverantwoordezorgmagdecliëntrekenenopaandachtvoordeeigenidentiteitenlevensinvullingenopondersteuningbijdiens,aandelevensfasegerelateerdeontwikkeling,levenskeuzenenzingeving.Zorgverlenersdienenvoldoendeaandachttehebbenvoorwiedecliëntisenhoehetmetdecliëntgaateneenluisterendoorenemotioneleondersteuningtebiedenindiennodig,zodatcliëntenzichgerespecteerd,gehoordenerkendvoelen.Alsbestuurderhebtudetaakdittefaciliteren.

Uitgangspunten verantwoorde zorg en welbevindenBinnenverantwoordezorggaathetomvierdomeinen:1. Dewoon-enleefomstandigheden2. Participatie(hetsocialeleven)3. Mentaal welbevinden en autonomie4. Lichamelijkwelbevindenengezondheid

Dezedomeinengrijpenopelkaarinenkunnennietlosvanelkaarbestaan.Daarbijishetessentieeltebedenkendat‘welbevinden’perdefinitiesubjectiefis.Vandaardatdezevierdomeinenrichtingeninhoudkrijgen

Dekernvandevierdomeinenvanhetkwaliteitskadervoorverantwoordezorgisdekwaliteitvanlevenvanouderen.Ditartikelbeschrijfthoeualsbestuurderdekwaliteitvanlevenkuntbevorderenophetdomeinmentaalwelbevinden.Uitgangspuntisdestellingdatdezorgrichtingensamenhangkrijgtindienwerkelijkwordtafgestemdopdevragenenbehoeftesvandecliënt.Inditartikelschetsenwedecontourenvanhetwelbevindenvanouderen,gevenweeennaderepreciseringvanhetbegrip‘mentaal’enduidenwedecentralevragenaandievanuitditdomeingestelddienentewordenindezorg.Kernvankwaliteitszorgisoogenoorhebbenvoordecliënt,voorhaaridentiteitenzinervaring.Vanuitdiebasiskrijgtdeaandachtvoorhetmentaalwelbevindenvormeninhoud.

Mentaal welbevinden: sleutel tot integrale zorg

6


I Woon- en leef-

omstandigheden

III Mentaal Welbevinden

II Participatie

IV Lichamelijk

welbevinden

Identiteiten zin

alsnadrukkelijkdeidentiteitvandecliëntenwathijofzijalszinvolervaartcentraalstaan.Infeiteisdathetuitgangspuntvoorallezorg.Wilhetindezorggoed‘draaien’dandientdeidentiteitvandecliëntinhetmiddelpunttestaan.Hoeouderenoverzichzelfdenken,zichzelfbeleven,enhoezeomkunnengaanmethunhuidigesituatiebepaaltdeaardvanhunwensenenbehoeftes.Voorallevierdomeinen–maarmetnamevoorhetdomeinvanhetmentaalwelbevinden–geldtdaterindezorgaansluitingmoetzijnopwiedieander‘is’enwatvoorhemofhaaropditmomentvanbetekenisis.Dedomeinengrijpenopelkaarinenkunnennietlosvanelkaarbestaan. Zevormenééngeheel,maarzijntegelijkvanelkaarteonderscheiden (ziefiguur).

IdentIteIt als Kern Van mentaal welbeVInden

Indezorgverleningvoorouderenwordtterechtsteedsmeernadrukgelegdop‘vraaggerichte’en‘belevingsgerichte’zorg.Ouderenwordennauwbetrokkenbijwatzij(graag)zoudenwillenenwatzelievernietwillen.Indepraktijkblijkthetlangnietaltijdeenvoudigomvraaggerichtofbelevingsgerichttewerken.Datvraagtnamelijkomafstemmingopdeidentiteitvandecliënt.Wieisdieanderenwatisvoorhemofhaarbelangrijkinzijnofhaarlevenendusookindezesituatiewaarinzorgnoodzakelijkis?Aandachtvoordeidentiteitvaneencliëntbetekentooghebbenvoorminstensvieraspecten:

Oog voor eigenheidAllemedewerkerszullenalseersteaangevendatiederecliëntnatuurlijkrechtheeftopeeneigenbenadering,zodatdienseigenheidnietverlorengaat.Iedermensisimmersuniek.Ennatuurlijkkaniederzicherinvindendatjemeteenopenenpositievehoudingdientintegaanopvragenenwensenvancliënten.Betermet‘ja’beginnendanbij‘nee’.Maarniemandkanontkennendaterindezorgvelebeperkingenenonmogelijkhedenzijnomwerkelijkintekunnenspelenopdevragenenverlangensvancliënten.Indealledaagsezorgpraktijkdienenzichregelmatigdilemma’s enbeperkingenaan:- Eencliëntisgekopaardappelenmetjus,metpaneermeel

aangemaaktespinazieeneenslavink.Hetliefsteethijditiederedag.Zoudatkunnen?

- Eencliëntedouchtetoenzenogthuiswoondeminstenseenmaalperdag.Hetliefstzouzedatwillenblijvendoen.Isdatmogelijk?

- Eencliëntewilgraagnaardeeigenkerkelijkegemeente.Dedienstbegintopzondagomkwartovernegen.Omvijfovernegenwordtzeopgehaald.Kanzeiederezondagoptijdklaarstaan?

» VerzorgendenzagenertegenopommeneerVanderPloegtehelpenbijhetaankleden.Hijwerktedoorgaansnietechtmeeenwaszelfsbijtijdenagressief.Totdatéénvande verzorgenden eens vertelde dat ze in Engelandalsaupairhadgewerkt.MeneerVanderPloegbleekleraarEngelstezijngeweest.VanafdatmomentsprakenzetijdenshetwassenenaankledenmetelkaarinhetEngelsendetijdvloogom… MevrouwKarststondhaarlevenlangomvijfuurindeochtendop.Ooknuze90is.Maardedagendurenlang.Zevoeltzichnutteloosinhetzorgcentrum.Haarlevenlanghadzevooranderengezorgd:voorhaarman,haarkinderen,voordeburenenindekerk.Watvondzehetheerlijktoenhaarwerdvoorgesteldomservetjestevouwenvoorbijdemaaltijd.Zobegonhaardaggoed!

7


- Eencliëntisgewendomachtuuroptestaan.Kandaarmeerekeningwordengehouden?

- Eencliënteheeftzelfveelgeschilderd.Zewilgraagtienschilderijenoplatenhangeninhaarappartement.Kandatgeregeldworden?

Oog voor continuïteitDergelijkevragenenwensenmakenduidelijkdathetindezorgnietalleengaatomoogtehebbenvoorheteigeneenuniekevanelkmens,maardathettevensvanbelangistestrevennaareentweedecomponentvandeidentiteit:decontinuïteit.Inhoeverrekaniemandzichzelfblijvenbelevenalsdepersoondieinessentiedezelfdeis,juistookin(zorg)situatiesdiedikwijlseenbreukbetekenen:verhuizing,minderzelfstandigheidofverliesvandierbaren.Lukthetomhet‘gewone’mogelijktemakenvoordecliënt:hetdagelijkslevenzoalshijofzijdatgewendisengraagheeft.Die‘gewone’dingenzijnheelpersoonlijkenvooriederecliëntweeranders (zie ook artikel 4).

Oog voor het momentBijdeaandachtvoordeidentiteitvandeouderedientnadrukkelijktewordenbedachtdatdeidentiteitvaniemandnooitvastligt.Datbetekentdaterindezorgtelkensweergevraagdmoetwordenwatopditmomentbelangrijkis,watiemandnodigheeft,wenstofzorgenbaart.

Oog voor wisselwerkingOnszelfbeeldwordtnietalleendooronszelfbepaald,maarookdoordemanierwaaropanderenonszienenmetonsomgaan.Erkaneenverschilzijnindeverhalendieweoveronszelfvertellenendieanderenoveronsvertellen. Het is daarom van belang dat medewerkers laten merken dat zebeseffendateencliëntméérisdaneenbehoeftigezorgvrager.Eencliënteisbijvoorbeeldookmoederenoma,eenverwoedkaartspeelster,lidvanhetHumanistischVerbond,vriendin,klantindesupermarkt,deelneemsteraanhetverkeer.Duidelijkisdatjejezelfvooralkuntervarenalsmoeder,maarwatgebeurtermetjealsjedaaropnauwelijkswordtaangesprokenindedagelijksesituatie?Ofwatgebeurteralsjejezelfvooralzietalsde(ex)directeur,maarinhetverzorgingshuisvooraltegemoetwordtgetredenals‘dielastigeoudemanmetveelnotenopz’nzang’?Hoejedooreenanderwordtgezienentegemoetwordtgetredenroeptreactieop.Somsgaatiemandzichnaarde(wens)beeldenvananderengedragen,somsisdaartegenjuistverzet.Gedragenreactiesvancliëntenwordenmedebepaalddoordevisieopouderendieuuitdraagtalsorganisatieendoordegrondhoudingvanwaaruitmedewerkerscliëntentegemoettreden.

» Hetgaatomwatiemandalswaardevol,hoopvol,betekenisvolziet.Hetgaatomwatiemandalsgoed,slechtofkwaadbeschouwten waarom. Het gaat om de vraag: wat en wie boeitjeinhetleven,watenwiegeeftzinaanjeleven?Maarookomdevraag:watverstoortdiezin,watbelemmertdezin,wathoudjeop,opjewegdoorhetleven?Deantwoordenopdezevragenzijnnietwegtedenkenindezorg.Zoalsergeenvioolconcertdenkbaariszondereenvioolenzoalsiedervioolconcertanderswordtdoordeeigenstemming,kunstzinnigheidenvakbekwaamheidvanelkeafzonderlijkeviolistendieviolistookzelfnietstilstaatensteedsdezelfdeis. Marinus van den Berg, Betrokken zorg

8


Erisaltijdsprakevaneenzekerematevanwisselwerkingtussenzelfperceptieenhetbeelddatánderenvanjehebben.Daaromishetvanbelangdatuuwmedewerkersbewustlaatwordenhoezijtegen‘oudzijn’aankijkenenhoehungedachtenengevoelensdaaroverdóórspeleninhunbenaderingvandemensendiezijzorgbieden.Datzijngeenonbelangrijkevragen;zijrakenjuistaandekernvankwaliteitszorg,namelijkafstemmenophoedeanderzichzelf(opditmoment)zietenbeleeftenwatvoorhemofhaarindezesituatiebelangrijkis.

welbevinden: altijd subjectiefWatisdeoptimalepositievesituatiewaariniemanddieoudiszichkanbevinden?Velenzullenantwoorden:goedgezondzijn,goedkunnenleven,nietstekorthebben,gelukkigzijn,tevredenzijn,zichveiligvoelene.d.Infeiteverschillendezeantwoordennietvanantwoordendiemenzoukrijgenalsdevraagzichzourichtenopvolwasseneninhetalgemeen.Belangrijkisdatbijreflectieopeen‘optimalepositievesituatie’vooraldesubjectieveevaluatievandebetrokkenezélfoverhaarofzijnsituatietelt.Natuurlijkiserinobjectievezineenbeoordelingtemakenvandegezondheid,hetgoedkunnenlevenennietstekorthebbenetc.Maarhetbepalenvandematewaarineenouderezichineen‘optimalepositievesituatie’bevindt,heeftallestemakenmetdeevaluatiedoordeouderezelfvanzijnofhaarsituatieintermenvantevredenheidengeluksgevoelens.Decriteriadieeenpersoondaarvoorgebruiktkunnenzeerspecifiekenindividueelzijn.Immers,zelfsinweinigluxeomstandighedenkaniemandinalleoprechtheidzeggentevredenengelukkigtezijn,terwijlbuitenstaandersofnaastendesituatietotaalandersbeoordelen.Bijmentaalwelbevindengaathetomdevraaginwelkemateiemandeenpositieveevaluatiemaakttenaanzienvanzijnleven,nietalleenophetmomentzelf,maarookalsgeheel.Welbevindenissubjectiefwelbevindenenishet(nietaltijdbewuste)‘resultaat’vaneenvergelijkingtussendewaargenomensituatiewaarinmenzichbevindtendeimplicieteofexplicieteverwachtingendiemendaarvanheeft.Eenpositieveevaluatieisnietvanzelfsprekend,omdatindezefasevanhetlevengroteveranderingenaandeordekunnenzijn:- Defysiekegesteldheidisnietvanzelfsprekendvanwegeaandoeningen,

kwalenenfunctiebeperkingen(domein4).- Erwordenaanpassingenvanjegevraagddoorveranderendewoon-en

leefomstandigheden(bijv.verhuizingnaarzorginstelling;domein1).- Steedsmeermensenomjeheenvallenweg,terwijldebetekenisvan

relatiesjuistindezefasevanhetlevengrootis(domein2).- Hetvaltsteedsmoeilijkeromdeeltenemenaanwerk/activiteiten

(domein2).

» MevrouwdeWaalvoeltzichziekenligtopbed.Zeisblijdatzeineenzorginstellingwoont,zodatzeeenberoepkandoenopdeverzorging. Maar nu ze in de zorg gebruik moet maken van een rolstoel merkt ze dat haarappartementeigenlijktekleinis(domein1).Omdatzezichziekvoelt,doetzeopditmomentnauwelijksmeeaanactiviteitenenlukthethaarnietbezoekteontvangen(domein2).Datmistzewel.Ookwindtzezicheroveropdatzenuzoafhankelijkisvandezorgenallerhande‘kleinedingen’moetvragen.Nauwelijkscontactenénallesmoetenvragen,deprimeerthaarzeer(domein3).Misschienkomthetookwelmededáárdoordatzenuelkpijntjevoelt…morgengaatzenaardedokter,indehoopdatdieietsvoorhaarkandoen(domein4).

» DegerontoloogLarsTornstamwijsteropdatouderenophogeleeftijdzichgaanonthechtenvandedagelijksegangvanzaken.Zehechtenminderwaardeaanoppervlakkigecontacten,hebbenminderbehoefteaanvernieuwendeactiviteitenenvoelenzichmeerverbondenmetdenatuur,demensheidendekosmos.Opbasisvandezeinzichtenzethijvraagtekensbijprogramma’svoorzeeroudemensendiegerichtzijnopactivering.Aandachtvoormentaalwelbevindenkanzichookuiteninhetrespectvooreenlevensstijlvantoenemendeonthechting. L. Tornstam (2009)

9


- Meerenmeerzelfstandigheidmoetwordeningeleverdendeafhankelijkheidvanzorgvananderenneemttoedoorlichamelijkegebrekenofafnemendegeestelijkevermogens(domein3).

Hoegeeftiemandbetekenisaanwathijofzijmeemaakt?Hoeevalueert,reflecteertofbeleeftiemanddesituatiewaarinhijzichbevindt?Enwatisvoorhemofhaarvanbelangomeenpositiefoordeeltekunnenhebbenoverzichzelfenzijnleefsituatie?Datzijndecentralevragenbinnenhetdomein‘mentaalwelbevinden’.Deantwoordendaaropkomenvanzelfsprekenddirectvoortuitderelatiemetdeidentiteitvaniemandendewijzewaaropiemandinhetlevenstaat.

meerdImensIOnalIteIt Van welbeVInden

DeBelgischgerontoloogAlphonsMarcoenheeftopbasisvanonderzoekonderoudereninVlaanderenhetbegrip‘mentaalwelbevinden’onder-verdeeldinverschillendedimensies,omdaterzeerverscheidenaspecteneenrolspelen.Voorhetkadervanditartikelishetonderscheidtussendedimensies‘psychisch’,‘existentieel’en‘cultureel’welbevindenvanbelang.

Psychisch welbevindenPsychischwelbevindenbetreftdewereldvandegedachten,herinneringen,verlangensengevoelens.Welbevindenopditdomeinbetekenttevredenzijnmethetbeelddatmenvanzichzelfheeft,heteigenverledenkunnenaccepteren,hethedendemoeitewaardvindenenniettegenstaandedeervaringvandeeindigheidenhetvooruitzichtvanhetsterven,nogtoekomstperspectiefhebben.Hetimpliceertookdeervaringvangreeptehebbenopzijnomgeving(mastery)entebeschikkenovercopingmechanismenomonvermijdelijkeverliessituatieshethoofdtekunnen bieden. Existentieel welbevindenExistentieelwelbevindendraaitomdegrotevragennaardezinvolheidofzinloosheidvanhetleven.Hetraaktaandevragenwaarwevandaankomen,watwezijnenwaarweheengaan.Daarbijgaathetnietalleenomdevraaghoejezelfzingééft,maarookhoeiemandzin,richtingensamenhangervaart.Waarinvindtiemandsteunenwelke(aldannietreligieuze)waardenzijnfundamenteel?

Cultureel welbevindenCultureelwelbevindenverwijstnaarzichgoedvoelenindehuidigesamenleving,nietoverspoeldwordenofvervreemdrakendoor

» Hetdomeinmentaalwelbevindenkrijgtinhoudalseencliëntaankangevendatzijgelukkigisalsdepersoondiezijisenhetgevoelheeftheteigenleveninhandentehebben.

» Hetdomeinmentaalwelbevindenkrijgtinhoudalseencliëntaandachtervaartvoorervaringenvanzinenzinloosheideninaansluitingdaaropeventueelbegeleiding enondersteuningkrijgt.

10


veranderingenenvernieuwingen,continuïteitervarenindenkenenhandelen.Omditwelbevindeninbeeldtekrijgenkangekekenwordenofouderenzich‘goed’voelenindewereldvanvandaagen/ofzezich‘thuis’voelen waar ze wonen.

Kern van de zorgDezedriedimensiesvanmentaalwelbevindenmakenduidelijkwaarhetinde kern van de zorg om gaat:- Hoeishetopditmomentmetu?- Inhoeverrebentunugelukkigentevreden?- Kuntuzeggenwatvooruopditmomentbelangrijkisenzinvolomte

doenofmeetemaken?- Wiltumetiemandpratenoverdingendieubezighoudenen/ofdieu

moeilijkvindt?- Voeltuzichhierthuis?

Indeantwoordenopdezevragenkomengedachten,herinneringen,verlangensengevoelensvancliënteninbeeld.Doordiegoedteherkennenénervervolgensopintespelenkomtintegralezorgtotstand.Datbetekentdatdeaandachtvoorhetmentaalwelbevindenvancliëntendesleutelistotintegralezorg:doordezeaandachtgroeitbijmedewerkersinzichtindewijzewaaropcliëntenomgaanmet,reagerenopeninvullinggevenaandeaspectendiebijdeanderedriedomeinenvanhetkwaliteitskaderaandeordezijn.Ditinzichtontstaatmetdebereidheidvanmedewerkersomdecliënttelerenkennen,omoogtehebbenvoorhaaridentiteitenmetdecliënthaarsituatieregelmatigteevalueren.

VOrmgeVen aan mentaal welbeVInden

Wegevenaanknopingspuntenomprogressieteboekenophetdomeinmentaal welbevinden.

Individuele contactenEenkritischzelfonderzoeknaarwelkemogelijkhedenervoormedewerkerszijnomcliëntenpersoonlijk(er)telerenkennen,werktvaakverhelderend.Maakruimtevoor‘eenpraatjetussendoor’alswezenlijkbehorendtothetwerk.Biedtmedewerkersgelegenheidtothetopbouwenvaneenrelatie,waarindecliënteigenvragen,maarookvreugdeenverdrietkanbesprekenendelen.

IntakeWeesalertwelkevragenaandeordewordengesteldbijdeintake(zowelbijzorgverleningthuis,alsbijinhuizing/opname).Staanvooralmedische

» Hetdomeinmentaalwelbevindenkrijgtinhoudalseencliëntcontinuïteitvanzijnlevenervaartenzich‘thuis’voeltopdeplaatswaarhijofzijwoont.

» Zingevingindezorg.Hetklinktloodzwaar,maarindepraktijkgaathetmeestalomgesprekjes,onaangekondigd,nietgepland.Zoals een verzorgster die een bewoner een koptheekwambrengen.“Heeftuzinineenkopjethee?”,vroegze.“Ach,”zeideoudedame“ikhebeigenlijknergensmeerzinin.”Dezwaarsteenmeesternstigevragenvanhetlevenkomendoorgaanszotersprake.Envaakopeenwatvage,verhuldemanier. Arjan Broers, Met lege handen.

» UitNivel-onderzoekinopdrachtvanActiZblijktdat‘extra’contactentussencliëntenenmedewerkers–contactendiespontaanontstaanzonderdatzegekoppeldzijnaaneenzorgmoment–opeenpositievewijzebijdragenaandelevenskwaliteitvancliënten.Heteffectvanzo’ncontactmomentbeperktzichniettothetmomentwaarophet‘praatje’wordtgemaakt,maarwerktdooropverschillendedomeinenvankwaliteitvanleven:cliëntenmetwie‘zomaar’eenpraatjewordtgemaakt,voelenzichbijvoorbeeldgezonder,veiligerenvervelenzichminder.Hetinformelepraatjewerktookdoorindecontactenmetanderecliënten.Zevoelenzichminder eenzaam en ervaren meer warmte en genegenheid. Nivel (2007)

11


zakenenlichamelijkegebrekencentraal,ofiseraandachthoeiemandinhetlevenstaat,watdezewijzigingindeeigensituatie(namelijkmeerzorgontvangen)betekentenwatheteigenevaniemandisenwelkewensenerzijnomzoveelmogelijkcontinuïteittekunnenwaarborgen?

Zorgleefplan besprekenCruciaalisdewijzewaaropdebesprekingenoverhetzorgleefplanplaats vinden.Devragendiealsvoorbeeldstaangenoteerdbijhetdomeinwel-bevindendienenaandeordetekomenenniettewordenafgedaanals‘tein-tiem’of‘teuitvoerig’.Zorgdatervoldoendetijdisvoormedewerkersomdóórtevragenhoeeencliëntzijnofhaarsituatiebeleeftofwelkevragenerleven.

levensboekenEensuggestieinhetzorgleefplanisomeenseenlevensboektemakenmeteencliënt,waarinveleverhalenovervroegerennuaandeordekunnenkomen.Ver-schillendemethodenzijneropdemarktomhiermeetewerken(zieookartikel4).Zoleerjeeencliëntbeterkennenendezorgopdecliëntafstemmen.

teamoverleggenBenutteamoverleggenomhetmentaalwelbevindenvancliëntengoedinbeeldtehouden.Helaasstaanvaaktijdenshetoverleg(zorg)problemencentraalenwordenpraktischezakenafgestemdengecoördineerd.Hoevaakisertijdenseenoverlegstructureelgelegenheidomuittewisselenwatinpositievezinopvaltaaneencliëntofjeaftevragenhoeiederdecliëntervaart?Integralezorgwordtéchtintegraalalsersamenhangendevragenaandeordekomen,metnamewatallezorg,begeleiding,activiteitenvoordecliëntzelfbetekenen.Startenbijdevragendiebinnenhetdomeinmentaalwelbevindencentraalstaan,isdesleutelvoorintegralezorgverlening.Gaeensnaofdezorgbinnenuworganisatiezouveranderenalsaandehandvanonderstaandevragenoverlegwordtgevoerd:- Watisindezesituatiebelangrijkvoordecliëntenvoorjouals

medewerker?- Hoeweetjewatbelangrijkisvoordecliënt?- Waaromisdatbelangrijk?- Wat‘doet’dezesituatiemetdecliënt?Enmetjou?- Watwiljijbereiken?- Watdoejetotopditmoment?- Watisdeconsequentievanjouwgedragvoordecliënt,jezelfenjecollega’s?- Zoujeietsanderswillendoen?Wat?- Hoezoudatvoordecliëntzijn?- Kunjevandezesituatieietslerenvoorjezelfenvoorjeteam?

» Bijhetintakegesprekgafdenieuweverpleeghuisbewoneraan’sochtendsgraagtweeboterhammenmetkaasteetenalsontbijt.Aandiewenswerdgehoorgegeven.Maareenhalfjaarlaterwasernooitwééreensgevraagdwathijvoorontbijtzouwillen…

12


Professionele begeleiding Hetdomeinmentaalwelbevindenverdientminstenszoveelaandachtalsdeoverigedriedomeinenvanverantwoordezorg.Deorganisatiedienthetwelzijnvancliëntennadrukkelijkvoorogentehebben.Belangrijkishoeditzichvertaaltindekeuzevoormenskrachtendisciplinesdiezichspecifiekrichtenophetwelzijnvancliënten.Welkeprofessionals(eninwelkemate?)zijnerinzetbaaralshetgaatombegeleidingophetterreinvanhetpsychischeenexistentiëlewelbevindenvancliënten?(zieookartikel3).

groepsactiviteiten Zorgdateractiviteitenzijnvoorcliëntendieexplicietgelegenheidbiedenvoorhetaandeordestellenvanthema’sdierakenaanhetmentaalwelbevinden:zingeving,vertellenvanjelevensverhaal,opmakenvandelevensbalans,uitinggevenaanjelevensbeschouwing,ingesprekmetanderenoverzakendievoordeouderebelangrijkzijnetc.

extra activiteiten Aandachtvoormentaalwelbevindenkaneveneenswordengestimuleerddoorzoafentoeeenbijzondereactiviteitteorganiseren.Alsvoorbeeldnoemenwehetorganiserenvaneenexpositiemetfotomateriaalenverhalenrondomhetthema‘watiedervanmijmagweten’.Opdievraagantwoorddenbewonersénmedewerkers,enmetfoto’sentekstenwerdeenexpositiegemaaktomoogtekrijgenvoorelkaarenelkaarbeterteleren kennen. Andere suggesties vindt u in artikel 4.

COnClUsIe

Mentaal welbevinden als één van de vier domeinen van verantwoorde zorg is de sleutel tot integrale zorgverlening. Oog voor de identiteit enzinervaringvancliëntenisdebasisvanwaaruithet(subjectieve)welbevindenvancliëntendoormedewerkerswordtbevorderd.Datbetekentaansluitenopheteigenevandecliënt,strevennaarvoorzettingvanhet‘gewone’leven,stilstaanbijhetmomentenbewustzijnvandeeigenvisieopouderen.Hetmentaalwelbevindenvanouderenwordtinde(afhankelijke)zorgsituatiebeproefd. Daaromverdientdemeerdimensionaliteitvanhetwelbevinden(psychisch,existentieel,cultureel)volopaandachtindevormgevingvandezorg.Aanknopingspuntenomindezorginhoudtegevenaanditdomeinzijnerzowelindeindividuelebegeleiding,groepsactiviteitenalsindewijzevansamenwerkingenafstemmingvandezorgverlening.

13


referentIes

- Arcares,AVVV,LOC,NVVA,Sting,Op weg naar normen voor Verantwoorde zorg.Utrechtjuni2005.

- Arcares,Toetsingskader voor Verantwoorde zorg.Utrecht2005.- ActiZ,Model Zorgleefplan Verantwoorde zorg.Utrecht2006- ActiZ,V&VN,LOC,NVVA,Sting,IGZ,VWS&ZN,Kwaliteitskader

Verantwoorde zorg. Een operationalisering van de visiedocumenten ‘Op weg naar normen voor Verantwoorde zorg’ en ‘Normen voor Verantwoorde zorg Thuis’ in een indicatorenset en een sturingsmodel voor langdurige en/of complexe zorg.Utrecht2007

- StuurgroepKwaliteitskaderVerantwoordezorgVerpleging, VerzorgingenZorgThuis(VV&T),De toon gezet: één taal voor kwaliteit. Utrecht2008

- ActiZ,Kern van Verantwoorde zorg: verbeteren van kwaliteit van leven. Utrecht2008.

- AlleactueleinformatieoverhetKwaliteitskaderVerantwoordezorgVVTenoverhetmetenvandeprestatie-indicatorenvindtuop http://www.zorgvoorbeter.nl/kwaliteitskader/verpleging-verzorging-en-zorg-thuis-vvt/

Literatuur- MarinusvandenBerg,Betrokken zorg, verhalen over spiritualiteit en

geloof in de zorg.Baarn:Intro2000.- Broers,A.,Met lege handen. Lesbrieven aan werkers in de ouderenzorg.

Boekencentrum,1998- AlfonsMarcoen,‘Subjectiefwelbevindenophogereleeftijd.’

In:AlfonsMarcoen,RiaGrommen&NancyvanRanst(red),Als de schaduwen langer worden. Psychologische perspectieven op ouder worden en oud zijn.Tielt:Lannoo2006,335–357.

- J.H.vanderMeiden,Kleuren in Ouderenzorg, handboek integratie levensbeschouwing in beleid en werkuitvoering van het verzorgingshuis. Kampen:Kok2002.

- R.R.Ganzevoort&J.Visser,Zorg voor het verhaal. Achtergrond, methode, en inhoud van pastorale begeleiding.Zoetermeer:Boekencentrum2007.

- JennieMast,AartPool,Het nadenken waard, stilstaan bij wat je doet en wat je kunt.NIZW2003.

- TjeuvanKnippenberg,Tussen Naam en Identiteit.Kampen:Kok1998.- CarloLeget,Van levenskunst tot stervenskunst, over spiritualiteit in de

palliatieve zorg.Tielt:Lannoo2008.- J.M.A.Munnichs,C.P.M.Knipscheer,N.L.Stevens,M.P.J.van

Knippenberg,Ouderen en zingeving.KSVG,Baarn:Ambo1995.

14


- I.A.Pool&Y.Grul,Zijn in doen en laten. Aandacht voor zingeving en zorgverlening.Vilans2002.

- AartPool,HenriMostert,JeroenSchumacher,De kunst van het afstemmen, belevingsgerichte zorg: theorie en praktijk van een nieuw zorgconcept.NIZW2003.

- Poortvliet,M.C.,D.L.Gerritsen,A.P.A.v.Beek,P.P.M.Spreeuwenberg,J.R.J.d.Leeuw&C.Wagner(2007),Kwaliteit van leven in de V&V sector de samenhang tussen kwaliteit van leven van cliënten en kenmerken van de instelling. Utrecht:Nivel

- Tornstam,L.(2000),Nursingstaff’sinterpretationsof‘gerotranscendentalbehavior’intheelderly. Journal of Aging and Identity5:15-29.

- GabriëlleVerbeek,Van zorgplan naar leefplan.Maarssen:ElsevierGezondheidszorg2005.

- Broers,A.,Met lege handen. Lesbrieven aan werkers in de ouderenzorg. Boekencentrum,1998

Websites- www.ActiZ.nl- www.IMOZ.eu- www.nivel.nl- www.netwerklevensvragen.nl

15


Colofon

AuteursWoutHuizing,Reliëf,ChristelijkeverenigingvanzorgaanbiedersThijsTromp,Reliëf,ChristelijkeverenigingvanzorgaanbiedersGerdienkeUbels,ActiZ,organisatievanzorgondernemers

EindredactieActiZ,organisatievanzorgondernemers

OntwerpCascade–visuelecommunicatie,Amsterdam

DrukLibertas,Bunnik

Publicatienummer:10.002Publicatiedatum:januari2010

©ActiZ2010

Deze uitgave mag zonder toestemming van ActiZvoorniet-commercieelgebruikwordengedownload en verveelvoudigd. Voorts alle rechtenvoorbehouden. Dezeuitgaveismetgrotezorgvuldigheidenmetgebruikmakingvandemeestactuelegegevenstotstandgekomen.Hetisevenwelnietgeheeluitgeslotendatdeinformatieindezeuitgaveonjuisthedenen/ofonvolkomenhedenbevat. ActiZaanvaardtgeenaansprakelijkheidvoordirecteofindirecteschadeontstaandooreventueleonjuisthedenen/ofonvolkomenheden.Aandeinhoudvandezeuitgavekunnengeenrechtenwordenontleend.

ActiZenReliëfzijnkernpartnersinhetExpertisenetwerkLevensvragenenOuderen. HetExpertisenetwerkbevordertdeaandacht voormentaalwelbevindeninzorgenwelzijn doorkennis,scholingenpraktijkuitwisseling. Zie www.netwerklevensvragen.nl DebundelisvoorledenvanActiZtedownloadenvanwww.actiz.nl.GedrukteexemplarenkuntubestellenbijReliëf(www.relief.nl)enExpertisenetwerkLevensvragenenOuderen(www.netwerklevensvragen.nl/producten).

Reliëf, Christelijke vereniging van zorgaanbiedersNeckardreef63562CNUtrecht

Telefoon(030)2610454Fax(030)[email protected]

ActiZOudlaan 43515GAUtrechtPostbus82583503RGUtrecht

Telefoon(030)2739393Fax(030)[email protected]

Werken aan mentaal welbevinden - VGVZ · 3 Werken aan mentaal welbevinden » Mentaal welbevinden:...

Documents

Transcript of Werken aan mentaal welbevinden - VGVZ · 3 Werken aan mentaal welbevinden » Mentaal welbevinden:...