43

VOX

MINORUM

INFORMATIEBLAD VAN DE VLAAMSE MINDERBROEDERS KAPUCIJNEN

TWEEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT

Jaargang 67 Nr. 2 April - Juni 2015

44

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave ...................................................................................................................................... 44

Editoriaal ............................................................................................................................................... 45

Uit het provincialaat .............................................................................................................................. 46

Brieven van broeder provinciaal ....................................................................................................... 46

Minister provinciaal ........................................................................................................................... 50

Nieuw generaal bestuur van de Minderbroeders-Franciscanen ....................................................... 50

Uit de provincie ..................................................................................................................................... 51

Plotse brand verwoest keuken bejaarde pater ................................................................................. 51

Ryckevelde: een Europees centrum ........................................................................................................ 52

Karel Verleye, founding father van Ryckevelde ............................................................................... 52

Viering van 100 jaar ‘Guides’ (Meisjesgidsen Scouts). ...................................................................... 67

Uit vervlogen tijden ............................................................................................................................... 68

STUDIES OVER KLOOSTERGEVANGENISSEN ...................................................................................... 68

Wereldwijd ............................................................................................................................................ 82

De ontmoeting met de onbekende ‘Ander’ ...................................................................................... 82

Wij gedenken ......................................................................................................................................... 84

Familieleden ...................................................................................................................................... 84

Henrica Fremau, ............................................................................................................................ 84

Medebroeders ................................................................................................................................... 85

30 mei 1965 - 30 mei 2015 ............................................................................................................ 85

45

Editoriaal

Beste lezer,

Wij zijn weer tevreden dat wij een goed gevuld nummer kunnen aanbieden. Ditmaal willen

wij speciaal br. Klaas Blijlevens danken voor zijn uitgebreid interview met br. Hugo Gerard.

Een mooie samenvatting van een rijk gevuld leven. Het is een stukje concrete geschiedenis,

die zeker te moeite waard is om bewaard te blijven.

Het provincialaat neemt ditmaal ook een uitgebreide plaats omwille van het keuzekapittel

en de daarmede samenhangende benoemingen. Maar er is ook weer een artikel over ons

verleden, dat ons bezorgd wordt de KULeuven.

Kortom, wij hebben weereen nummer met voor elk wat wils.

46

Uit het provincialaat

Brieven van broeder provinciaal

Provincialaat

Minderbroeders Kapucijnen

Ossenmarkt 14

2000 Antwerpen

SP/2015/KG/27

Antwerpen, 13 mei 2015. Beste Medebroeders, Wij willen jullie niet langer in de onzekerheid laten aangaande de benoemingen die telkens gebeuren na een kapittel. Dat wij zo laat zijn is omdat de zoektocht niet eenvoudig was. Wij hebben tot op heden niet voor elke broederschap een goede oplossing gevonden. Maar vol moed zoeken wij verder. Gedurende het lopende triënnaat zal in Antwerpen Broeder Kenny Brack gardiaan zijn en Broeder Luc Vansina vicaris. In Brugge wordt Broeder Adri Geerts gardiaan, terwijl Broeder Klaas Blijlevens er vicaris wordt. In Meersel – Dreef (Hoogstraten) zal Broeder Frans Labeeuw de taak van gardiaan op zich nemen, terwijl Broeder Jan Geerts er vicaris wordt. Voor Herentals hebben wij nog geen oplossing. Zoals gezegd zoeken wij ijverig verder en hopen een goede oplossing te vinden. Ondertussen kijken wij uit naar een directeur, iemand die de vele materiële en geestelijke zaken te Herentals in goede banen kan leiden. Deze benoemingen zullen in werking treden op 1 juni 2015. De desbetreffende medebroeders zullen, naast deze mededeling, nog een persoonlijke benoemingsbrief in hun bus krijgen. Het plechtig aanstellen van de gardiaans zal op een andere datum bepaald worden.

47

Om te eindigen wens ik jullie allen van harte mooie dagen van Hemelvaart en Pinksteren. Ik hoop dat de Heilige Geest ons, bij de verder zoektocht, niet in de steek zal laten. Hartelijke en broederlijke groeten… Vrede en alle Goeds !!!

Broeder Gust Koyen, OFM. Cap.

Provincialaat

Minderbroeders Kapucijnen

Ossenmarkt 14

2000 Antwerpen

SP/2015/KG/34

Antwerpen, 22 mei 2015.

Dierbare Medebroeders,

Deze voormiddag hadden wij een vergadering in ons klooster te Herentals. Wij willen voor

dit huis een goede zorgstructuur uitbouwen.. Ik heb van deze gelegenheid gebruik gemaakt

om in de namiddag enkele broeders te ontmoeten en te spreken.

48

Wij lopen tegen het feest van Pinksteren aan en ik denk dat de Heilige Geest reeds aan het

werk is. Ik heb twee broeders bereid gevonden om de taak van gardiaan en vicaris op zich te

nemen. Broeder Jan Wouters heeft aanvaard gardiaan te zijn en broeder Georges Stalpaert

was bereid vicaris te worden. Ik wil bij deze onze beide medebroeders van harte danken.

Moge de Heilige Geest hen in dit triënnium heel nabij blijven.

Wij zijn er ons van bewust dat gardiaan en vicaris zijn in een gemeenschap van “broeders op

gevorderde leeftijd” niet eenvoudig is. Ik wil jullie echter tevens meedelen dat wij in de

nabije toekomst een directeur voor deze gemeenschap zullen aanstellen. Het is onze innige

overtuiging dat met een goede directeur het werk van de overste sterk zal verminderen.

Aldus wordt deze taak hopelijk doenbaar voor beide medebroeders.

Broeder Jan en Georges zullen zo vlug mogelijk een benoemingsbrief in hun bus krijgen. De

beide functies kunnen opgenomen worden vanaf 1 juni 2015.

Nogmaals bedankt, Jan en Georges !!! En ik wens jullie allen, beste medebroeders, een goed

en “geest”-rijk feest van Pinksteren…

Vrede en alle goeds !!!

Broeder Gust Koyen, OFM. Cap.

Minister Provinciaal.

49

Provincialaat

Minderbroeders Kapucijnen

Ossenmarkt 14

2000 Antwerpen

SP/2015/KG/35

Antwderpen, 26/05/2015

Beste Medebroeders,

In onze bestuursvergadering van 5 mei 2015 te Herentals hebben wij gesproken over onze twee medebroeders Stan en Kamiel Teuns. Iedereen weet dat beide medebroeders gedurende vele jaren belangrijke taken hebben bekleed in onze provincie. Broeders Kamiel was vaak gardiaan en lid van het bestuur. Tevens stond hij klaar om zich in te zetten bij de vorming. Hij was jaren missiesecretaris en econoom van de provincie. Broeder Stan heeft van onze franciscaans – kapucijnse bibliotheek een levenswerk gemaakt. Hij heeft verzameld en geschikt. Hij heeft gezorgd dat alles op een goede manier kan geraadpleegd of teruggevonden worden. Hij was ook de zeer nauwgezette archivaris. Met zijn bijzonder talent en zijn goed geheugen is hij haast een lopend archief. Men mag hem op dit vlak alles vragen en in een minimum van tijd heeft men een antwoord.

Daarom hebben wij binnen het bestuur besloten hen beide de nodige eer te bewijzen. Broeder Kamiel mag de titels dragen: “Ere – Econoom” en “Ere – Missiesecretaris”. Broeder Stan wordt: “Ere – Archivaris” en “Ere – Bibliothecaris”. Wij wensen hen van harte proficiat. Moge het hen nog lang goed gaan, zorgend voor elkaar. Vrede en alle goeds Vanwege het ganse bestuur,

Broeder Gust,

50

Minister provinciaal

Nieuw generaal bestuur van de Minderbroeders-Franciscanen

Op 21 mei 2015 werd br. Michael Anthony Perry in Assisi verkozen tot nieuwe minister generaal van de Minderbroeders-Franciscanen. Hij was in de voorgaande periode vice-generaal en sedert mei 2013 generaal in opvolging van br. José Rodriguez Carballo. Br. Michael Perry is geboren in Indianapolis (V.S.) en was o.a. werkzaam bij de Minderbroeders in Katanga (Kongo). De bestuursperiode loopt over zes jaar. Op 22 mei werd opnieuw verkozen als vice-generaal br. Julio César Bunader (Argentinië). Op 23 mei als generale definitoren: Antonio Scabo (Italië), Ivan Sesar (Bosnië – Herzegovina), Lóránt Orosz (Hongarije), Valmir Ramos (Brazilië), Ignacio Ceja (Mexico), Kevin Caoimhin Ó Laoide (Ierland), Nicodème Kibuzehose (Kenia), Lino Gregorio Redoblado (Filippijnen)

51

Uit de provincie

Plotse brand verwoest keuken bejaarde pater

14/04/2015 om 18:22 door GEOFFREY SABBE

Van de keuken blijft niet meer veel meer over. Foto: gsd

Meulebeke -

In de Bonestraat brak gistermiddag brand uit bij pater Marcel Vandecappelle (89). Het vuur verwoestte zijn volledige keuken. De pater kon samen met twaalf Zusters en twee medewerkers het gebouw tijdig verlaten.

Het was pater Marcel Vandecappelle zelf die gistermiddag rond 12.40 uur de brand als eerste opmerkte. De 89-jarige pater kwam net terug van zijn middagmaal bij de Zusters van 't Geloof, die in hetzelfde gebouw verblijven. ‘Toen ik de tussendeur naar de keuken opendeed, zag ik enorme rook en vlammen’, vertelt de pater. ‘Mijn was die ik had neergezet, schoot in geen tijd in brand. Veel kon ik niet meer ondernemen.’

52

Ryckevelde: een Europees centrum

Het centrum Ryckevelde is onlangs verhuisd van het kasteel in Sysele naar kantoorruimten in Brugge. Dit is een nieuwe wending in de nu bijna 60jarige geschiedenis van dit Europees centrum. Voor Hugo was dit het moment om zijn activiteiten in het centrum (als laatste van de drie kapucijnen) te stoppen. Dit zijn genoeg redenen voor een overzicht en een terugblik.

Ryckevelde werd opgericht in augustus 1956 door Karel Jozef Verleye. Na het

mede oprichten van het Europacollege in Brugge in 1949, wou hij Europa ook dichter

brengen bij 'het volk'. Immers, een verenigd Europa kon volgens hem nooit stand houden

zonder de steun van haar burgers. Hiertoe stichtte hij in 1956 het Centrum Ryckevelde, waar

mensen ondergedompeld zouden worden in de Europese sfeer en gedachte. De organisatie

wordt ook structureel ondersteund door de Vlaamse Gemeenschap en de Provincie West-

Vlaanderen.

Hoe het begon

Naast Karel Verleye, oftewel pater Antonius speelden ook pater Osmond (Jozef Vermeeren),

en pater Otto (Hugo Gerard), een belangrijke rol in de werking van Ryckevelde. Deze drie kapucijnen

mag men de ‘Founding fathers’ van Ryckevelde noemen.

Karel Verleye, founding father van Ryckevelde

“Europa hoort in de eerste plaats een zaak van mensen te zijn en niet een bureaucratische, economische boaconstrictor.

Overigens, niemand kan verliefd worden op een gemeenschappelijke markt. De menselijke kant, de vergeten aspecten in het

Europese debat, moeten aan bod komen.”

Karel Verleye werd geboren te Mechelen op 17 april 1920, is in 1937 toegetreden tot de orde

van de Minderbroeders Kapucijnen. Drie dagen voor D-day op 3 juni 1944 werd hij in Brugge t ot

priester gewijd. Tijdens de tweede wereldoorlog was hij diep getroffen door de 'Europese

gedachte' bij het lezen van "De wedergeboorte van Staats- en Volksleven' van de Duitse pedagoog

53

Friedrich Wilhelm Foerster. Die ideeën lieten hem niet meer los. Kort na de oorlog kwam hij in

contact met de werken van Coudenhove­Kalergi en nam deel aan de vergaderingen van de eerste

actiecomités, in België toen nog zeer beperkte groepjes. Een Verenigd Europa werd voor hem een

roeping en hij voelde zich verwant met de kapucijnen Lorenzo van Brindisi (1559-1619) en Marcus

van Aviano (1631-1699), Europese federalisten avant la lettre. Van 7 tot 10 mei 1948 nam hij

deel aan het beroemde Congres van Den Haag. Hij was er als afgevaardigde van het Algemeen

Christelijk Werkersverbond, waarvoor hij in de tijdschriften "De Gids op Maatschappelijk Gebied"

en "Les dossiers de I' Action Sociale Catholique" de Europese rubriek verzorgde.

Pater Verleye had de dagelijkse leiding van het Centrum Ryckevelde. Wij vermelden ook zijn

vele publicaties, een onnoemelijk aantal voordrachten op Ryckevelde en in bijna alle

parochiezalen die Vlaanderen rijk is. Hij maakte diverse reizen, trad hij op in allerlei radio- en

tv-programma’s en volbracht verschillende opdrachten voor de kapucijnenorde.

Op 20 februari 1971 werd Karel Verleye plechtig in de Europese Eresenaat van de Unie van

Europese Federalisten (waarvan Walter Kunnen en Hendrik Brugmans de grote drijfveren

waren) opgenomen. In 1990 mocht hij uit de handen van de Duitse ambassadrice in Brussel

het Bundesverdienstkreuz in ontvangst nemen en in 1991 werd de CDE-Europaprijs in

Kortrijk aan hem overhandigd. Verder kreeg hij in 1997 de Franse ‘Palmes Académiques’

opgespeld. Minister van Onderwijs Daniël Coens gaf hem de erepenning van de Vlaamse

Gemeenschap en de Belgische regering bekroonde hem met de titel ‘Commandeur in de

Kroonorde’ (2000). De Provincie West-Vlaanderen schonk hem in 2001, tijdens de onthulling

van zijn borstbeeld in het Europacollege, de medaille van verdienste. Tot aan zijn dood, op

27 februari 2002, zette hij zich met hart en ziel in voor een verenigd Europa. J

Jozef Vermeeren (21/01/1915-11/01/1993). Kapucijn, musicoloog en leraar geschiedenis, kwam

naar Ryckevelde in 1961, toen het college van de Kapucijnen te Aalst werd opgeheven. Jarenlang

opende hij op het einde van een studiedag de oren en harten van de cursisten voor de muziek, de

ziel van de volkeren, een weg om elkaar te verstaan zonder woorden. Maar voor alles fungeerde

hij in Ryckevelde als gastheer, econoom, hoofd van het dienstpersoneel en verantwoordelijke voor

de materiële infrastructuur van Ryckevelde. Onder zijn leiding werd de logementsafdeling

uitgebouwd. Hij was een gezellige en toegankelijke, warme en bezorgde gastheer, wat de

buitenlandse gasten ten zeerste konden waarderen. Toen in 1992 door een negatief

54

brandweerrapport de logementsafdeling dicht moest, was hij er hart van in. Hij werd ziek en

stierf op 11januari 1993.

Hugo Gerard (12/03/1937). Kapucijn. Als student aan het philosophicum van de orde te Brugge (1958-1961) kwam hij met medestudenten geregeld op Ryckevelde om er allerhande klussen te klaren. Karel Verleye vroeg hem in die tijd om later in het Europees vormingswerk te stappen. Als master in de Politieke en sociale wetenschappen en fellow van het Europacollege kwam hij definitief naar Ryckevelde in 1969. Tot 1998 was hij er cursusleider. Tussendoor gaf hij aan de Sociale academie van Heverlee een cursus "cultuurfilosofie" en in die van Kortijk een cursus "Sociologie: bijzonder vraagstukken". Op Ryckevelde zorgde hij voor eigentijdse en vooral actieve en participatieve methodes van kennisoverdracht en vorming. Vanaf 2002 fungeerde hij er als interim-directeur, die toekeek op de ploeg actieve vormings­medewerkers van Ryckevelde.

Geschiedenis van Ryckevelde

Vlak na de start van de Europese samenwerking ontstond bij velen de behoefte om de

bredere bevolkingslagen en vooral de jongeren meer vertrouwd te maken met de Europa-

idee. Men kwam tot de vaststelling dat de Europese integratie te uitsluitend een

aangelegenheid van ‘bewindslieden’ en ambtenaren was geweest, zonder dat daaraan een

gelijkmatige bewustwording van de bevolking beantwoordde. Het beeld van de stoottroepen

55

die zo ver zijn opgerukt dat ze dreigen van het gros van het leger afgesneden te worden,

werd herhaalde keren gebruikt.

Pater Karel Verleye, die in 1949 het Brugse Europacollege had opgericht en er afgevaardigde

beheerder van was, deelde die bekommernis en zocht naar een antwoord. Ondertussen

werd de oprichting van vormings- en ontmoetingscentra, waar de Europese gedachte op een

bevattelijke, motiverende en toekomstgerichte manier aan de Europeaan-met-de-pet en aan

de jongeren zou bijgebracht worden, sterk door Europagezinde middens bepleit. Die centra

kwamen er geleidelijk aan in Duitsland, Frankrijk, Nederland en Italië, meestal zonder van

elkaar af te weten.

In dit klimaat stelde pater Verleye een concept op voor de oprichting van een Europees

vormingscentrum in Vlaanderen. In 1956 richtte hij een Europees en internationaal

vormingscentrum op, met een vaste stek op het domein van Ryckevelde. Ondanks de eerder

gebrekkige infrastructuur gebruikten heel wat (buitenlandse) groepen Ryckevelde als

uitvalsbasis voor het uitvoeren van hun eigen activiteiten.

Eerste vormingsessies en een documentatiecentrum

Stilaan won ook de Europese vormingscomponent aan belang. Tijdens het congres van de

Europese Vereniging Onderwijzend Personeel (EVOP) in 1960 werd beslist om ‘Europese

vormingsdagen voor eindejaarsleerlingen uit het middelbaar onderwijs’ te organiseren. Op

15-16 november 1961 vonden de eerste vormingssessies plaats. Die kenden steeds meer

succes en werden in de loop der jaren het uithangbord van het Europees en internationaal

werk op Ryckevelde.

De vormingssessies werden al die tijd geleid door pater Verleye, pater Vermeeren (vanaf

1961) en pater Hugo Gerard (vanaf 1969). Van bij het begin werd duidelijk dat het aantal

deelnemers aan de vormingssessies de polsslag van de Europese integratie weerspiegelen.

En dat is steeds zo gebleven.

Eind van de jaren zestig kregen de vormings- en conferentiefunctie een zekere bekendheid.

Maar ook het nieuwe documentatiecentrum, samengesteld uit materiaal van de

Voorlichtingsdienst van de Europese Gemeenschappen en de Raad van Europa, kon op veel

belangstelling rekenen.

56

Naar een volwaardig vormingscentrum

In de jaren zeventig zouden de verantwoordelijken van het Centrum Ryckevelde er vooral

om bekommerd zijn de instelling zodanig te hervormen, aan te passen en uit te breiden

dat een volwaardig Europees en internationaal vormingscentrum voor Vlaanderen gestalte

kon krijgen.

Wat Ryckevelde heeft betekend voor zijn vele bezoekers heeft Hugo in het volgend gedicht verwoord:

Ergens, verloren in het grote bos

aan ’t einde van een lange beukenlaan,

staat er een kasteelhuis, heel alleen, zo los

verloren als het ware te vergaan.

Geen mens kan ooit vermoeden dat er veel

en vanuit alle hoeken van het land

ja vanuit heel de wereld om ons heen

cursisten aangelopen zijn. Frappant

dat, meer dan vijftig jaren lang, geen mens

zich eenzaam voelde hier, verloren liep,

maar wel verzekerd was dat daar zijn wens

om ’t spoor te vinden naar wat zich daar schiep:

een nieuw Europa van hervonden moed

waar vrede heerst en solidariteit

en samenwerking voor ’t gemene goed

van wereldwijde samenhorigheid.

Ontmoetingshuis van Ryckevelde was

een plek van blij verwachten en van hoop,

een leerhuis voor de nieuwe tijd, een klas

hoe trouwvol men de morgen binnenloopt.

Ryckevelde: een beweging voor Europees burgerschap

57

Ryckevelde is een beweging voor Europees burgerschap. Het bevordert bewust Europees

burgerschap vanuit een positieve en constructieve houding en met aandacht voor de

vergeten factoren van het Europees integratieproces. Het sensibiliseert, informeert en

enthousiasmeert burgers en moedigt hen aan om met doordachte stem en open attitude te

participeren aan het Europa van de toekomst.

Europa begrijpen

Daarom geven de medewerkers vorming over de EU. De organisatie ontwikkelt educatieve

pakketten en zet tal van projecten en activiteiten op touw rond het thema van de Europese

integratie. Door middel van al deze tools informeert Ryckevelde de Vlaamse burgers over de

geschiedenis van de Europese integratie en de verworvenheden van de EU. Zij laat hen

nadenken over de uitdagingen voor de toekomst van Europa. (pijler 'Europa begrijpen')

Europa beleven

Daar bovenop ondersteunt Ryckevelde scholen en organisaties in de volwasseneneducatie

bij het uitwerken van hun internationale projecten (pijler 'Europa beleven').

Ryckevelde opteert in zijn visie voor een maatschappijmodel, waarbij de mens, als persoon

verweven in zijn sociale context, in zijn totale menselijke waardigheid centraal staat.

De uitbouw van een solidair Europees samenwerkingsmodel vormt een inspirerend

platform om het beoogde maatschappijmodel te bevorderen, biedt een garantie om het te

handhaven in de wereldwijde globalisering en vormt de tegenkracht tegen de polariserende

en individualiserende tendensen in de maatschappij.

Ryckevelde is overtuigd van het toekomstgerichte karakter van de Europese samenwerking.

Daarom werkt Ryckevelde vanuit een constructieve kritische houding. Europese integratie is

een geneesmiddel gebleken voor economische, maatschappelijke, geestelijke crisissen voor

een oud en ziek continent. Ook nu en naar de toekomst toe blijft de Europese droom een

visie bieden voor een menselijk samenlevingsmodel. Ryckevelde leert uit het verleden, maar

hoedt zich voor een nostalgische, gelaten houding.

Ryckevelde is ervan overtuigd dat de Europese samenwerking en integratie een actieve

manier is om aan vrede te werken. Daarom beseft Ryckevelde dat de Europese integratie

aan de basis ligt van decennia zonder oorlog in Europa, met de bekende uitzonderlijke

gevolgen daarvan op het vlak van economische en sociale vooruitgang. Ryckevelde ziet

58

vrede echter als veel meer dan louter de afwezigheid van oorlog. Vrede is actief werken aan

verzoening, in dialoog actief zoeken naar wat ons bindt en daarop verder bouwen. Voor

Ryckevelde is vrede een alternatief discours voor vijanddenken en polariseren. Eenheid en

verscheidenheid gaan voor Ryckevelde samen. Ryckevelde erkent en benadrukt de invloed

van het Westers beschavingsmodel en van het Europese samenwerkingsmodel en de

geopolitieke verantwoordelijkheden die deze met zich meebrengt. Europese waarden, zoals

solidariteit, respect en gelijkheid zijn een inspiratiebron en motivering voor Ryckevelde, voor

haar visie en haar werking.

Ryckevelde is ervan overtuigd dat het Europese integratieproces en het Europese model

meer aandacht moeten blijven schenken aan de vergeten factoren, met name aan:

democratie, waardering van persoonlijke vrijheid, sociale solidariteit, vrede, internationale

verstandhouding, maatschappelijk verantwoordelijkheidsgevoel voor het bonum commune,

ethiek, spirituele waarden en burgerzin. Daarom verzet Ryckevelde zich tegen een

eenzijdige economische aanpak van de Europese Unie.

Hugo heeft in de loop der jaren een hele reeks van gedichten gemaakt. Een ervan gaat over

Europa en is zelfs te zingen op de wijze van ‘Ode an die Freude’ van Beethoven:

Sterrenkroon in blauwe ruimte:

droom-icoon ‘Europa één’:

antiek beeld van twintig eeuwen

dichterbij nu dan voorheen.

Van de fjord tot ‘t zuiders strand en

van d’Oeral tot d’oceaan

hoort men d’ hartenkreet weergalmen

nieuwe wegen op te gaan.

Al die volken, ’t hoofd geheven

naar ’t symbool der toekomst, slaan

d’handen samen om te streven

naar een solidair bestaan.

Achter gevels van ’t verleden

daagt vandaag het toekomstlicht

zoveel pijnen zijn geleden,

eenheid wordt het tegenwicht:

overwonnen oude veten,

59

oude fouten nu hersteld.

Ons Europa doet vergeten

tweedracht, oorlog en geweld.

Samenwerken, samen bouwen

aan het goed van ’t algemeen

in het onderling vertrouwen

met een hart voor iedereen.

Het geloof in kansvol heden

op een oude grondslag ligt:

wel verscheiden talen, zeden,

maar slechts één cultuur gewricht:

waarden nimmer te negeren

-vrijheid en ook mensenrecht

solidair zijn, armoe weren –

al zijn burgers toegezegd.

Gastvrij land, rijk en welvarend

lappendeken van cultuur

mogen wij die droom bewaren

als een hartverwarmend vuur.

Een rijke waaier van activiteiten

In de loop der jaren kon Ryckevelde bogen op drie pijlers: een Europees en internationaal

vormings- en informatiecentrum, vervolgens een residentieel conferentieoord en tenslotte

als attractiepool : de 120 hectaren beschermd natuurgebied waarin de infrastructuur

gelegen is.

Op de dertigste verjaardag (in 1986) beschikte Ryckevelde over een uitgebreid aanbod voor

volwassenen: vooral studiedagen en extra-muros voordrachten rond specifieke thema’s. De

Europese vormingsdagen voor jongeren waren ondertussen uitgegroeid tot de ‘specialiteit

van het huis’ en vormden de belangrijkste activiteit.

Met die goed uitgebouwde infrastructuur en een groeiend aanbod aan

vormingsmogelijkheden kon een personeelsuitbreiding niet lang uitblijven. Vanaf 1985 kon

een gedetacheerde leerkracht aan de slag op Ryckevelde, die in 1987 opgevolgd werd door

een fulltime docent en projectleider. In juli ’88 kwam ook een administratieve kracht het

60

Ryckevelde-team versterken en in 1990 werd een tweede fulltime docent aangeworven.

In de jaren negentig bracht de geestdrift rond het ‘project 1992’ grote aantallen

belangstellenden naar Ryckevelde. De nieuwe personeelsploeg stak de vormingssessies in

een nieuw kleedje en ging zich steeds meer toespitsen op het aanmaken van didactisch

materiaal voor het onderwijs.

De jaren negentig worden ook gekenmerkt door de uitbouw van activiteiten die het best

onder de noemer ‘dienstverlening’ kunnen gevat worden. Zo sloot Ryckevelde in 1992 een

beheerscontract af met het departement Onderwijs met de bedoeling internationalisering in

het Vlaamse onderwijs te promoten. Dit gebeurt door o.m. studiedagen, het verstrekken van

advies en hulp bij het zoeken van een buitenlandse partnerschool. Verder organiseerde

Ryckevelde modelprojecten voor klasuitwisselingen, internationale conferenties voor

leerkrachten en publiceerden we het tijdschrift ‘Eureka’.

Daardoor evolueerde Ryckevelde in de jaren negentig naar een organisatie met twee

belangrijke pijlers: vorming en internationalisering, vooral gericht naar het onderwijs toe.

De conferentiefunctie viel helemaal weg door een negatief brandweerrapport, waardoor

geen logies meer verstrekt konden worden in het kasteel.

Dit had echter ook tot gevolg dat de vormingssessies op Ryckevelde afgebouwd werden. Op

vraag van de scholen gaan de educatief medewerkers sedertdien zelf naar de scholen om er

vorming te geven. De centrumfunctie die Ryckevelde tot dan toe had, verdween volledig.

Vanaf 2005 werd Ryckevelde erkend als ‘beweging’ binnen het sociaal-cultureel werk. Een

beweging heeft tot doel om volwassenen over heel Vlaanderen te sensibiliseren, te

informeren en aan te zetten tot actie rond een bepaald maatschappelijk thema. Dit

betekende dat naast het onderwijs, de focus ook meer kwam liggen op de doelgroep

‘volwassenen’.

Jaarlijks organiseert Ryckevelde de ‘State of the European Union’ en ‘Prijs – debat Karel

Verleye’. Tijdens de ‘State’ geeft een Europawatcher zijn of haar visie op het Europa van de

toekomst. Dit evenement vindt altijd plaats in de week van 9 mei, de Europese feestdag. Het

evenement ‘Prijs – debat Karel Verleye’ bekroont eindwerken over de menselijke kant van

Europa en dompelt deelnemers onder in een boeiend debat.

61

Vanaf 1993 werd uitgekeken naar een follow-up generatie van medewerkers. Het betekende voor

de nieuwkomers een bijzondere inspanning om zich in te passen in de grondvisie van Ryckevelde.

Een definitieve oplossing kwam er pas in 2001. Stilaan werd, onder de leiding van Marnix Strubbe,

een team van een drietal stafmedewerkers gevormd die de activiteiten overnamen en aanpasten

aan de moderne tijd. In de volgende jaren groeide de bemannig uit tot een zestal medewerkers,

maar gaandeweg kwamen er steeds meer vrouwen in het team. Mevr Inés Verplancke nam, enkele

jaren na het afsterven van Karel Verleye de leiding van het vormingswerk van Hugo over en later van

het Centrum Ryckevelde.

Na 58 jaar op het domein Ryckevelde, besliste de organisatie dat het tijd was voor een beter

bereikbare en meer geschikte locatie voor de vzw. Op 1 december 2014 verhuisde

Ryckevelde dan ook naar een gloednieuw kantoor in Sint-Andries, aan de achterkant van het

station van Brugge. (St Baafskerkstraat 7/1, 8200 St Andries-Brugge).

Begin 2015 bestond het team van Ryckevelde uitsluitend uit vrouwen: Inés Verplancke als

coördinator met haar team: Machteld Boussemaere, Elien Spillebeen, Floor Eelbode, Joke

Van Bommel en Sandy Snoeck.

Een interview met Hugo

Drie kapucijnen hebben heel hun leven ingezet voor Ryckevelde. Nu de laatste kapucijn met pensioen

is gegaan, willen wij Hugo enkele meer persoonlijke vragen stellen. Maar ook willen van hem horen

welke de grote inzichten zijn geweest van Karel: hij was toch dé man van Ryckevelde.

62

Met de verhuis van Ryckevelde naar kantoorruimten kwam er voor jou, Hugo, op 77

jarige leeftijd een einde aan je activiteiten in het centrum. Wanneer ben jij daar

begonnen en wat en wie trof je daar aan ?

Toen Karel in 1956 het kasteel had gekocht van baron de Pélichy uit Izegem moest het

na jaren leegstand helemaal bewoonbaar gemaakt worden. Tijdens onze filosofiejaren

trokken wij als studenten er regelmatig heen om Karel van dienst te zijn.

Pas na mijn universitaire studies kwam ik in 1969 definitief naar Ryckevelde. De

toenmalige provinciaal benoemde mij als helper bij de opdracht van Karel. Ik ging er met

plezier naar toe. Een maand later vertrok Karel naar Rome voor het generaal kapittel.

Daarmee was ik direct gelanceerd, want ik moest alle activiteiten coördineren. Het was

geen tijd van dromen: ik kon direct aan de slag gaan met het ontvangen van mensen en

hen over Europa informeren. Osmond was er al een tijdje en steunde mij in mijn taak.

Met Christiane Dewaele, die het huishouden deed en een meesterlijke kokkin was, kon

ik het goed vinden.

De omstandigheden hebben meegebracht dat ik, naast het uitwerken van conferenties, lezingen, didactische oefeningen over de thema's die wij aan bod wilden laten komen, ook nog heel wat hand- en spandiensten heb moeten verrichten om Ryckevelde als werkinstrument ook materieel in stand te houden. Na 46 jaren trouwe dienst geniet ik nu van mijn pensioen.

Hoe was het toen met Europa gesteld en wat was het opzet van Ryckevelde? Hoe

probeerde men dit te realiseren?

In die beginjaren was de Europese Gemeenschap gloednieuw en een bron van veel verwachtingen. Op

Ryckevelde waren we enthousiast kritisch. We waren voorstanders van dit project dat we zagen als de

doorgroei van alle Europese staten naar een groter en vooral sociaal menselijke geheel.

Vooral de jongeren wilden wij overtuigen dat Europa niet iets bijkomstigs is maar de kern van een volkerengroep, verzameld in één grote gemeenschap.

Mede met Karel heb jij je beste krachten gegeven voor dit ideaal. Het was vooral het ideaal van Karel.

Karel was de grote inspirator. “Europa komt! Europa komt weldra! Europa is er al!” Deze hartenkreet zette Karel op het foldertje waarmee hij de eerste vormingsdagen op Ryckevelde aankondigde. Hij geloofde er vast in dat Europa de sleutel was naar een betere toekomst. Ooit zei Karel: "Als een dokter de juiste remedie kent waarmee hij een zieke kan helpen, dan is hij moreel verplicht dat medicament ook voor te schrijven. Zo ben ik ervan overtuigd dat timmeren aan de

63

Europese integratie het juiste geneesmiddel is voor ons oude en zieke continent". En ook: "Dromen zijn een absolute noodzaak voor een evenwichtig geestelijk en lichamelijk leven. Als Europa zijn toekomstdromen opgeeft, is het verloren".

Jullie moeten onderling veel over Europa gesproken hebben. Hoe zag Karel het Europa van na de Tweede Wereldoorlog?

Ons Europees huis – zei hij - is oud, en zelfs een beetje bouwvallig. Het dreigt ineen te storten. In het Europacollege had hij zich uit de naad gewerkt om zijn droomproject levenskrachtig te maken. Later bouwde hij dit project uit op Ryckevelde en maakte er een Europees vormingscentrum van. Karel was zoals vele tijdgenoten diep getekend door de Europese oorlogen tussen de volkeren die mondiale dimensies hadden aangenomen. In de aanloopperiode naar de tweede wereldoorlog had hij het moeten aanzien hoe krachteloos en machteloos de Europese cultuur was gebleken en als het ware weerloos de crisissen op economisch, maatschappelijk en geestelijk vlak had moeten ondergaan. Zo was voor Karel het ijveren voor Europa gelijk aan het weer levenskrachtig maken van ons continent, het revitaliseren en actualiseren van het beste wat de Europese cultuur en beschaving hadden voortgebracht. Hij geloofde vast in de kracht van de geest. Dat zien we in de thema's die hij in woord en geschrift steeds weer te berde bracht en in de maatstaven waarmee hij de politieke en maatschappelijke actualiteit en de activiteiten van de Europese instellingen beoordeelde en becommentarieerde.

Karel was een aangename gesprekspartner. Hij kon geestdriftig over Europa spreken. Zijn visie was niet zomaar een droom. Hij zag met een klare blik hoe het met Europa was gesteld.

Ik ben blij dat ik hier mag verwoorden wat ik zo vaak uit de mond van Karel heb gehoord. Hij had inderdaad een eigen visie op Europa. Als we daar samen over bezig waren, dan sprak hij als een redenaar die vlot uit zijn hoofd een gedegen visie kon ontwikkelen.

Europa heeft in de eerste helft van de twintigste eeuw echter zijn slechtste kant laten zien. Nationalisme en collectief egoïsme, materialisme en morele anomie hebben het verlamd. De eerste zorg van de Europese beweging, die al tussen de twee wereldoorlogen ontstond, is de verzoening: het herstel en bewaren van vrede. Gebiedsgrenzen mogen geen culturele, sociale of economische grenzen zijn. Europeanen hebben meer gemeen dan de taalverschillen en de regionale gebiedsopdelingen laten vermoeden. Grenspalen zouden alleen een soort wegwijzers mogen zijn, die aanduiden dat je vanaf daar bij je goede buren bent met wie je zoveel gemeen hebt. Het doel van de inspanningen van Ryckevelde i s : e lkaar op een dieper niveau leren begrijpen, samen iets tot stand brengen en vriendschap sluiten zouden niet mogen ontbreken. De koude oorlog (1945-1989) was een teken van wantrouwen. Jammer dat de Europese leiders zich telkens opnieuw laten meeslepen door het vijanddenken van de Verenigde Staten van Amerika. Het behoren tot de Noord­ Atlantische Verdrags-Organisatie (NAVO) is wel goed voor

64

het veiligheidsgevoel, maar kan ons Europeanen ook meeslepen in een spiraal van geweld.

Ik herinner mij dat Karel een bijzondere verering had voor Methodius en Cyrillus, die later de patronen van Europa zijn geworden. Karel had aandacht voor zowel West-Europa als voor Oost-Europa. Vanwaar deze dubbele belangstelling bij hem?

West-Europa is maar de helft van de Europese beschavingskring, zei Karel. Vanaf zijn eerste stappen in de Europese beweging had hij aandachtvoor het "andere" Europa. Hij was geboeid door de orthodoxie. "Europa ademt met twee longen", zei hij graag. Voor de morele wederopstanding van Europa kon de bijdrage van de oosterse kerken niet ontbreken. Voor hem kon Europa alleen maar een toekomst hebben als er ook een stevige morele overtuiging aan de basis lag. Hij was ervan overtuigd dat de evangelische waardeschaal bepalend is voor de identiteit van Europa. Ryckevelde moet wel niet het evangelie verkondigen maar zou er in zijn stellingnamen en activiteiten minstens rekening mee moeten houden. In onze pluriforme wereld blijft die waardeschaal trouwens, zij het in een geseculariseerde vorm een voorname rol spelen. Zonder die spirituele onderbouw dreigt de hele Europese integratie herleid te worden tot economische integratie. De reacties op de theorie en de praktijk van de globalisering laten zien dat mensen toch iets meer van Europa verwachten dan een volkomen vrije markt.

Wij mogen, denk ik, Karel een visionair noemen. Hij voelde zeer goed aan waar het in een groot Europa om gaat. Daarom sprak hij over zowel West- als Oost-Europa. Maar hij keek nog verder en dan kon hij met verve spreken over de geopolitieke verantwoordelijkheid van Europa.

Europa is een schiereiland van Azië", zei Karel vaak. Europa is een klein stukje van de bewoonde wereld. Maar aardrijkskundig wel goed bedeeld: een mild klimaat en vruchtbare grond. Het is een privilegie om er geboren te zijn en op te groeien. Het is ook het continent waarvan de natuur bijna helemaal en grondig door mensen is gemodelleerd, al is ze hier en daar door hen ook wel wat verknoeid. Dat zegt iets over Europeanen: zij geloven in de mogelijkheid om door eigen inspanningen van de wereld een bewoonbaar huis voor velen te maken. Die greep op de wereld heeft Europeanen wel meer dan eens overmoedig gemaakt. Velen denken dat de westerse beschaving dé (enige) beschaving is en daarom belerend en richtinggevend mag zijn voor heel de wereld. De mondiale invloed van het westers beschavingsmodel heeft echter ook veel leed en ongelijkheid in de wereld gebracht. Europa draagt dan ook een grote geopolitieke verantwoordelijkheid. Het heeft veel goed te maken.

Na zo vele jaren van samenwerking met Karel mag ik je vragen hoe jij tegen Europa aankijkt?

Europa blijft een experimenteel laboratorium van politieke, economische en sociale modellen, van cultuur en kunst. D e Europeanen van vandaag, als erfgenamen van een eeuwenoude beschaving, mogen trots zijn op de basisovertuigingen en grondhoudingen die in hun cultuur verweven zijn. Europa staat voor: democratie, sociale solidariteit, vrede en internationale

65

verstandhouding, maatschappelijk verantwoordelijkheidsgevoel voor het ‘ bonum commune’, waardering voor de persoonlijke vrijheid. Ryckevelde heeft mij geleerd dat "Europa" meer een ingesteldheid is dan een reeks instellingen.

Nog een laatste vraag: heeft Karel een soort geestelijk testament nagelaten?

Aan het einde van zijn leven kon Karel terugzien op de ontwikkeling van de Europese integratie. Steeds meer sprak hij over de vergeten factoren in de uitbouw van Europa. Het spill-over effect waarvan sprake was bij de oprichting van de EGKS (Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal) , was een illusie gebleken. De weg naar een vernieuwde toekomstgerichte samenleving was langer en moeilijker dan gedacht. Om een levenskrachtig Europa te maken is meer nodig dan een goed economisch klimaat in een zone waar vrij verkeer van goederen, diensten, kapitalen en personen de regel is. Het feitelijke monopolie van de Europese Unie in het verder uitbouwen van Europa heeft ertoe bijgedragen dat economie en handel beschouwd worden als de motor van gans het maatschappelijk leven. Dat was volgens Karel toch een eenzijdigheid in de ontwikkeling naar een ‘Verenigde Staten van Europa’. Vaak verhinderen de lidstaten uit eigenbelang dat de EU kan doorgroeien naar een werkelijke Unie die garant staat voor het soms duur bevochten maar alles bij elkaar toch evenwichtig Europees samenlevingsmodel. Mee blijven ijveren voor dit evenwichtig samenlevingsmodel was de droom van Karel waarvoor hij zijn hele leven heeft ingezet.

Hugo, ik dank je voor dit interview. Het geeft ons een goed zicht op wat Ryckevelde vanaf 1956 voor zeer velen heeft betekend. Wij weten dat jij op een zeer bescheiden manier jouw gedachten vaak in gedichten verwoordt. Ik veronderstel dat jij voor een slotvergadering van Ryckevelde jouw ‘testament’ ook in dichtvorm onder woorden hebt gebracht.

Het ‘afscheidsgedicht’ van Hugo:

Zowat een halve eeuw heb ik mijn hart, mijn geest, mijn beste krachten aan dit ideaal gegeven: Het oud Europa schoeien op een nieuwe leest, een nieuwe solidaire vorm van samenleven;

en mensen overtuigen om voorbij te gaan aan wat hen in 't verleden heeft uiteengedreven, de nationale navelstaarderij en grootheidswaan, en om voortaan het samengaan weer na te streven;

Europa stoelen op 't vertrouwd cultuurpatroon dat tot op heden nog de grondslag is gebleven van ons sociaal bestel, herstemmen d' ondertoon daarvan, vandaag nog amper hoorbaar doorgegeven;

66

vernieuwend verder werken aan de samenhang van 't stevig netwerk door de eeuwen heen geweven waarvan de schering is het algemeen belang, de inslag vrije inzet van 't persoonlijk streven,

de kleuren van het knoopwerk worden aangegeven door het lappendeken van kunsten en cultuur de tekening een vredesduif die hangt te zweven hoog boven 't landschap, zonder één omheiningmuur.

Om aan die oude wortelstronk, nog geenszins dood, in 't hart van medeburgers opnieuw kans te geven weer uit te schieten in een nieuwe frisse loot: dat is 't wat mij op Ryckevelde heeft gedreven.

Europa bouwen was een kwestie van geloof, een toekomstdroom, die mij voor 't oog is blijven zweven. Maar tussen droom en daad ligt soms een diepe kloof. Mijn doorzettingsvermogen wens ik door te geven ...

aan al wie mét mij waren, nà mij komen, moed, ook vreugde om wat hen in handen werd gegeven: het werken voor een beter wereld waar het goed is voor elkeen om vrij en vreedzaam saam te leven.

Ik heb nu zorgzaam voor de allerlaatste keer gestreken 't blauwe sterrenvendel en nog even verdrietig omgezien: want ik kom nooit meer weer. Ach Ryckevelde ... was een groot stuk van mijn leven.

klaas blijlevens

67

Viering van 100 jaar ‘Guides’ (Meisjesgidsen Scouts).

Wist u dat Belgische ‘Guides’ geboren zijn in de Marollen? Het is inderdaad in de parochie Onze Lieve Vrouw Onbevlekt, (aan de Place du jeu de balle - Kaatsspelplaats) dat de eerste eenheid ‘gidsen in België’ ontstaan is. Dit initiatief is genomen door een onderpastoor de parochie, Pater Melchior Verpoorten, Kapucijn. Onder de indruk van de scoutsbeweging van Baden Powel, lanceerde hij voor jonge meisjes van de wijk

een nieuwe stichting in april 1915. Het werd a.h.w. de Belgische ‘Girl Scouts Baden-Powell’, de voorloper van de ‘Katholieke Gidsen van België’. Op zaterdag 9 mei om 11u was de Eucharistieviering in de onze lieve vrouw onbevlekt kerk gelegen in de pittoreske wijk van de Marollen, voorgezeten door bisschop Kockerols. Na die Eucharistieviering volgde de onthulling van een herdenkingsplaat aan de muur van de kerk. De receptie had plaats in de Crèche St.-Antoine in de Kapucijnenstraat.

(P.G)

Zie ook: ‘Brève histoire des Guides Catholiques de Belgique’ www.chs.be/guidisme.html KADOC (Leuven)..

br. walbert,

68

Uit vervlogen tijden

STUDIES OVER KLOOSTERGEVANGENISSEN De Prent “De lydende Capucien Auxilius van Moorslede in de Kloostergevangenis” (1790)

Door E. PERSOONS en G. VAN REYN

We bereiden een reeks studies voor over de geschiedenis van de kloostergevangenissen en hebben

vastgesteld dat de kloostergevangenissen van de Kapucijnen een belangrijke rol hebben gespeeld in

de maatregelen die Keizerin Maria Theresia en Keizer Jozef II genomen hebben om ze af te schaffen

in de Oostenrijkse Erflanden. Pater Hildebrand heeft in deel 8 van zijn meesterwerk een hoofdstuk

gewijd aan “Afgedwaalde broeders”. Dit hoofdstuk was de reden waarom één der censoren van de

Orde, pater Gerlachus van ’s-Hertogenbosch, weigerde het Nihil obstat te geven ; men heeft daarom

de formule aangepast : “sub respectu fidei et morum nihil obstat”. Er zijn de laatste jaren talrijke

studies over de kloostergevangenissen verschenen, maar men heeft deze belangrijke studie van

Pater Hildebrand nergens vermeld; daarom werd dit hoofdstuk in het Engels vertaald en op de

website van ons Centrum “Capuchins in the Low Countries” aangeboden.

Autobiografische verhalen over opsluitingen in kloostergevangenissen en afbeeldingen van een

kloosterling in de kloostergevangenis zijn uiterst zeldzaam, zodat we het nodig achten de afbeelding

van Auxilius van Moorslede in de kloostergevangenis te Gent en zijn commentaar op deze prent mee

te delen.

69

70

Auxilius heeft zijn memoires gepubliceerd onder de titel Wonderbaer en rugtbaer leven van den ex-

pater Auxilius van Moorsleden alias Pieter-Frandis-Dominiq Vervisch. We willen zijn bestraffingen

beschrijven en vooral de redenen hiervan volgens deze autobiografie, die een goede schets geeft van

zijn leven, al is het natuurlijk soms ook wel eenzijdig. Men moet steeds voor ogen houden dat hij

weigert te aanvaarden dat hij zijn oversten krachtens de gelofte van gehoorzaamheid moet

gehoorzamen ; zijn slogan is “oportet magis Deo obedire quam capucinis” (het is dan aan hem om uit

te maken wat God beveelt).

DEEL I VAN DE AUTOBIOGRAFIE

BEHELZENDE DE ZELDZAEMSTE AVANTUREN VAN ZYN LEVEN ALS CAPUCIN

Eerste tydstip : myne jonckheyt (1768-1778)

Men beweert dat ick van in het noviciaat niet hebbe gedeugt, maar tot driemaal werd ik met alle

voyzen ontfangen (blz. 33) : noviciaat te Leuven van 12 augustus 1768 tot in 1769 ; aldaar geprofest.

In het noviciaat wordt men vooral tot blinde gehoorzaamheid gedwongen (blz. 40)

Na zijn professie wordt hij voor zijn seminarie-opleiding (hij noemt dit zijn tweede noviciaat) naar

Tervuren gezonden.

Bestraffing : hij moet eten op water en brood omdat hij okkernoten opgegeten heeft van de

notenboom, die bestemd waren voor de gardiaan (blz.40) ; overplaatsing in oktober 1769 naar

Oostende, daar heeft hij volgens zijn zeggen geen problemen gehad omdat daar een goede gardiaan

was. Lagere wijdingen op 9 en 10 maart 1770 ; diaken op 23 februari 1771.

Overplaatsing naar Gent op 25 mei 1771 voor zijn studies : 2 jaar filosofie en 5 jaar theologie onder

de leiding van Godefridus van Aalst. Verdedigt er (gedrukte) theologische theses (1775 en 1776).

Priesterwijding in 1773. Hieronder volgen de titelbladen van de twee theses die hij samen met

medebroeders verdedigde.

71

Berisping door de provinciaal onder meer wegens het bemoeien met zaken van derden, het

ontvangen van veel brieven, ongeoorloofde conversatie en correspondentie met leken.

Bemoeit zich met de juridische situatie van de lekebroeders ; deze dreigen hem te vermoorden. Ze

noemen hem “Pater rector der Jesuiten”(blz. 48-49). Voor zijn ongevraagde tussenkomst wordt hij

door de provinciaal gestraft met een discipline (geseling) (blz. 49).

Klaagt bij de provinciaal dat Godefridus in zijn lessen te weinig aandacht besteed aan “de morale

theologie”. Godefridus “wreekt zich” door Auxilius op het eindexamen in 1778 niet de graad te

geven van lector, maar “enkel” van predikant en biechtvader (blz. 50-52) ; hij mag dus geen lesgeven.

Tweede tydstip : myne predicaties in vijf bisdommen (1778-13 februari 1784) (blz.53-122)

Jurisdictie voor drie jaar in het bisdom Brugge. Predicatie en biechthoren in Oostende. Komt er in

botsing met de Oratorianen en met de Deken. Suspensie door de Brugse bisschop (21 juli 1779)

Jurisdictie bisdom Gent, 9 juni 1779, 9 mei 1781 ; jurisdictie aartsbisdom Mechelen, 14 oktober 1779.

Overplaatsing door Orde naar het klooster te Gent ; volgens zijn eigen zeggen wordt hij met allerlei

pastorale diensten in het bisdom Gent belast. Hij is ook deservitor te Noordschote (bisdom Ieper)

waar hij zijn zieke broer vervangt en daarom zou hij hiervoor geen jurisdictie nodig hebben. In Gent is

hij o.a. gedurende drie jaar coadjutor in het Rasphuys . Ruzie met het kapittel van Sint-Salvator te

Gent over de vastenpreken. Om gelijk te krijgen doet hij beroep op het burgerlijk bestuur (raad

fiscaal), die bepaalt dat hij mag preken in Sint-Salvator. De Fiscaal vraagt hem zich stil te houden en

zijn tijd te besteden aan de studies. Hij belooft Auxilius dat hij over zijn zaak zal spreken met de

gardiaan, Godefridus van Aalst. (blz. 80-81). Beroep doen op de burgerlijke macht is een zware

overtreding . Auxilius vraagt ook aan de Fiscaal dat de “Vlaamse” kloosters in de Oostenrijk-

Nederlandse Congregatie een grotere autonomie zouden krijgen omdat volgens hem de “Brabantse”

kloosters te veel macht hebben (blz. 82-85). Orde straft hem met een buitengewone discipline in de

refter (blz. 84), maar hij weigert deze te doen, omdat hij niet weet waarvoor hij gestraft wordt.

Provinciaal verdubbelt de straf, hij wordt geschrapt uit de lijst van de predikanten en het bestuur

dreigt met gevangenisstraf. De Fiscaal tekent verzet aan tegen deze straf. Auxilius wordt blijvend

geschorst voor het preken. Overplaatsing naar Dendermonde, waar hij geen toelating krijgt om te

preken of biecht te horen (blz. 80-81). Overplaatsing door de Orde naar Kortrijk (1783) in het bisdom

Doornik ; hij heeft daar geen jurisdictie en mag dus alleen maar “choor-ezel” zijn. Wegens

ongeoorloofde afwezigheid (hij wil missionaris worden en gaat daarom zonder toelating geld

bedelen in Moorslede en omgeving). Twee overtredingen : ongeoorloofde afwezigheid en

aanvaarden van geld. Overplaatsing naar Brugge (blz. 94), waar hij talrijke penitenties krijgt, die hij

niet specifieert (blz. 95-96). Krijgt “lichte” gevangenisstraf : “convent voor arrest”, mag met niemand

spreken (einde oktober 1783 – 13 februari 1784) (blz. 96-97). Zegt toelating te hebben van het

generaal bestuur van de Orde en van de Propaganda om naar de missies te mogen vertrekken, maar

kan of wil deze toelatingen niet tonen. Het standpunt van de Orde kennen we niet altijd, maar nu en

dan geeft Auxilius letterlijk brieven weer van het provinciaal bestuur. Zo is op blz. 303-309 de brief

van Godefridus van Aalst van 12 november 1783 afgedrukt. Godefridus zegt dat hij in de brief die

Auxilius hem geschreven heeft geen elementen kan vinden om zijn straf te verminderen. Auxilius

heeft de bepalingen van het Concilie van Trente overtreden in verband met de bestraffing van

apostaten (personen die zonder geschreven toelating van hun overste het klooster verlaten). Deze

72

overtreding wordt in de Constituties van de Orde aanzien als de zwaarste overtreding en hij is dus

dan ook hiervoor streng gestraft. Hij beschuldigt Auxilius ook de feiten te verdraaien en leugens te

vertellen aan zijn overste over zijn ziekte. Ondanks zijn ziekte zou hij in staat geweest zijn allerlei

dorpen te bezoeken, zeggende dat hij een onbeperkte toelating had om rond te reizen om geld in te

zamelen voor zijn vertrek naar de missie. De straf die hij gekregen had, de excommunicatie, hield in

dat hij geen missen mocht opdragen, wat Auxilius toch gedaan heeft. Hij raadt hem aan nederig en

gehoorzaam te zijn en in deze gesteldheid aan de visitator generaal Willem van Duisburg vergiffenis

te vragen en strafvermindering. Commentaar van Auxilius hierop : “Hy beveelde my te schryven om

gratie … om te belyden iet, dat ik noyt had gedaen …2° Als gy belydenisse doet by de Cappen van

Schuldt, die gy noyt hebt gedaen, dan krygt gy maer halve penitentie, maer als gy geen belydenisse

doet, dan krygt gy de volle kerke-rechten, dat is alle straffen en penen”. Zijn “cipier” te Brugge (een

lekebroeder) bezorgt hem schrijfgerief, zodat hij beroep kan doen op bisschop Brenart (blz. 102).

Zijn beroep wordt behandeld op het bisschoppelijk proces , voor officiaal Franciscus de Gryse op 21

januari 1784 (blz.108-112) ; dit proces werd gevoerd omdat Auxilius krachtens “de Keyzerlyke en

koninglyke placcaerden” beroep had gedaan bij de bisschoppelijke rechtbank (in rechte is de Orde

exempt en zo’n beroep is ten zeerste verboden). De Bisschop velt op 5 februari 1784 volgend vonnis

“Auxilius… zonder bezwaernisse van zyne Overste tot ons heeft geappeleert ; reden waerom wy hem

tot de schuldige gehoorzaemheyd en behoorlyke onderwerpingen aen zyne respective overste

wederom zenden “ (blz. 112).

Godefridus, vice-visitator (provinciaal) komt hem ’s anderdaags bezoeken en veroordeelt hem tot

een strengere gevangenisstraf : deze was oorspronkelijk niet streng, de cipier Gedeon van Kalken

laat de deur openstaan, komt regelmatig met hem spreken en een glas wijn met hem drinken (blz.

116-117) ; Gedeon wordt vervangen door lekebroeder Joris van Oostakker, men mag niet meer

komen spreken met Auxilius. Hij vlucht op 13 februari 1784 uit de kloostergevangenis en slaagt erin

de stad te verlaten (blz. 117-122).

Derde tydstip : Recours tot den Prince (februari 1784-juli 1985) (blz. 123-262)

Vlucht naar Gent en verblijft er in de stad (onder andere bij de Alexianen) en in de omgeving.

27 februari 1784 : verzoek aan het landsbestuur te Brussel (raadsheer de Gryspeere) om de Orde te

verplichten om hem als missionaris te laten vertrekken. De Orde organiseert intussen klopjachten

met lekebroeders (blz. 132). De Keizer belast Aartspriester De Vylder om de zaak te onderzoeken.

Volgens Auxilius bepaalt deze dat de Orde hem de toelating moet geven om als missionaris te

vertrekken, mits hij 1° terugkeert naar het klooster, waaruit hij gevlucht was ; 2°hij een exercitie van

tien dagen doet afgezonderd van de kloostergemeenschap ; 3°met koord aan de hals vergiffenis

vraagt over het schandaal dat hij heeft gegeven (blz. 148-149). Auxilius aanvaardt de drie

voorwaarden, met uitzondering van de derde voorwaarde omdat hij geen dief is (en ook geen

Gentenaar). De Orde moet hem in alle eer, liefde en min ontvangen en hem behandelen zoals de

andere kloosterlingen. Hij keert terug naar het klooster te Brugge, waar hij opgesloten wordt op 2

mei 1784 in de kloostergevangenis op water en brood (het kot) (blz. 152-153) ; de Orde houdt zich

volgens Auxilius niet aan de afspraak met De Vylder ; ze oordeelt dat de Aartspriester niet bevoegd is

om in deze zaak op te treden ; Auxilius mag niet naar de missies vertrekken omdat men van oordeel

dat hij “onweirdig tot dat heylig ambt” is (blz. 156). Het provinciaal vraagt daarop in Rome richtlijnen,

9 juli 1784 (document ACB, I 6159 uit het archief). De Provincie besluit hem te laten vertrekken naar

73

de Rijselse provincie, zodat hij in Azië missionaris van deze provincie kan worden (blz. 173), maar de

Aartspriester verzet zich hiertegen omdat hij denkt dat het de bedoeling is om Auxilius buiten de

grenzen van de Oostenrijkse Nederlanden op te sluiten in een kapucijnergevangenis. Op 27

november 1784 wordt hij onder zware begeleiding van medebroeders over Gent, Oudenaarde en

Kortrijk naar Menen gebracht, waar hij tot juni 1785 zal verblijven. In Menen organiseert Auxilius op

27 november 1784 een groot feest om zijn vertrek naar de missie te vieren; dit wordt natuurlijk

gemeld aan het Bestuur van de Orde. Op 12 december 1784 veroordeelt de visitator generaal van de

Nederlandse Kapucijnen, Willem van Duisburg, hem wegens dit schandalig leven : Auxilius wordt

“gesuspendeert, geinterdiceert en geexcommuniceert” (tekst blz. 179-180) ; de Aartspriester de

Vylder gaat hiertegen in beroep bij de Keizer op 21 januari 1785 (tekst blz. 190-194). De zaak wordt

onderzocht en in afspraak met Lobkowitz, bisschop van Gent, wordt beslist Auxilius tot onderpastoor

te benoemen in Wetteren als geseculariseerd wereldlijk priester (blz. 195-197). Uiteindelijk vraagt

de bisschop de Orde hem aan te stellen tot onderpastoor te Zeveren (Deinze) (blz. 202-205), maar de

Orde weigert dit omdat ze oordeelt dat ze exempt is en dus geen bevelen heeft te krijgen van de

wereldlijke en van de bisschoppelijke macht (blz. 205). De bisschop gaat in beroep bij de procureur-

generaal. Volgens Auxilius zou de Orde zich uiteindelijk akkoord verklaard hebben met zijn

secularisatie (blz. 258-259) ; in zijn ogen werd hij hierdoor een wereldlijk priester, maar de Orde

oordeelt dat hij Kapucijn is gebleven en dat hij zonder toelating van de oversten de Orde heeft

verlaten ; dat hij dus een apostaat is (blz. 236-259).

DEEL II VAN DE AUTOBIOGRAFIE

BEHELZENDE DE ZELDZAEMSTE GEVALLEN ALS WERELDLYKEN PRIESTER

Eerste tydstip Onderpastoor te Zeveren (17 juli 1785-11 november 1786)

Tweede tydstip Kapelaan tot Gent (11 november 1786-25 april 1789)

Derde tydstip Deservitor tot Calloo (25 april 1789-juli 1789)

Auxilius vervult in deze periode allerlei pastorale functies ; hij had gehoopt dat de Gentse bisschop

hem werkelijk tot onderpastoor zou benoemen, maar dit gebeurt niet. Aanvankelijk mag hij wel mis

lezen in het bisdom Gent, maar niet preken en biechthoren. Tracht een stipendium uit de

bisschoppelijke kas te krijgen als behoeftig priester, maar dit stipendium wordt niet volledig

uitbetaald. De Kapucijnen maken blijkbaar geen jacht meer op hem : de Orde heeft in deze periode

teveel problemen met de Keizer wegens het halsstarrig verzet tegen het Seminarie Generaal. Dit

leidt tot afzetting van Wilhelmus van Duisburg als visitator en zijn overplaatsing naar Tervuren (12

maart 1787); verbanning van de provinciaal Godefridus van Aalst uit de Nederlanden op 30 maart

1787; hij gaat in Sint-Truiden in het Prinsbisdom Luik wonen. Jozef II dreigt alle Kapucijnenkloosters

te sluiten. Op verzoek van de Staten van Brabant mogen de twee ballingen op 10 mei terugkomen.

Maar de Kapucijnen zetten hun verzet tegen het Seminarie Generaal verder en weigeren hun

studenten er naar toe te sturen. Op 5 maart 1789 werd Wilhelmus opnieuw verbannen; hij vertrok

naar Sint-Truiden. Uiteindelijk moet de regering op 20 november 1789 het Seminarie Generaal

74

sluiten; maar in oktober was toen al de Brabantse Revolutie begonnen; Wilhelmus kwam op 21 terug

naar de Nederlanden.

DEEL III VAN DE AUTOBIOGRAFIE

BEHELZENDE DE ZELDZAEMSTE AVANTUREN VAN ZYN LEVEN ALS KRYGS-PASTOR, VELD-PAEPE

OFTE AUMONIER

Eerste tydstip Myn pastorie in Liefkenshoek (3 juli 1789 – 28 oktober 1789) (blz.1-108)

AFBEELDING van FORT LIEFKENSHOEK (atlas Van Loon)

Na de” roemrijke” Keteloorlog bekwam Keizer Jozef II door het Verdrag van Fontainebleau (1785)

dat de forten Liefkenshoek en Calloo eigendom zouden worden van de Oostenrijkse Nederlanden.

Dit hield onder meer in dat de protestantse tempel in Liefkenshoek een katholieke kerk zou worden

en, op verzoek van inwoners van Liefkenshoek, werd Auxilius deservitor van deze kerk. Om zijn kerk

in te richten tracht hij hiervoor allerlei voorwerpen te kopen van de afgeschafte abdij van ’t Park te

Heverlee. Op 18 oktober 1789 verbiedt de Gentse bisschop hem om nog mis te lezen.

Tweede tydstip Pastor, gouverneur en commandant (28 oktober 1789- 14 december 1789)

(blz. 109-220)

75

Verdedigt het Fort tegen de Patriotten ; de Regering benoemt hem op 4 november 1789 tot

aalmoezenier van het Kasteel van Antwerpen. De Staten van Vlaanderen zetten een som van 100

patacoons op zijn hoofd op 29 november 1789 (blz.199-201).

Derde tydstip Myn avanturen als krygs-gevangene (14 december 1789-19 december 1790)

(blz. 221-363)

In Antwerpen wordt hij herkend door een legeraalmoezenier van de Patriotten Norbertus van

Kortrijk en gevangen genomen. Norbertus zal in 1799 in Gent door de Franse bezetters aangehouden

worden en opgesloten in het

Rasphuis… Men besluit Auxilius over

te brengen naar Gent om hem op te

sluiten in de Stadsgevangenis (de

“Mammelokker”; zie afbeelding

hiernaast). In deze gevangenis zitten

veel gevangenen opgesloten, vooral

Keizersgezinden en het leven is er

zeer hard (blz. 244-246). Op 27

januari 1791 wordt beslist dat hij

voor de Officiaal van het bisdom

Gent zal moeten verschijnen ; hij

wordt overgebracht naar de

gevangenis van het bisdom. Het

Geestelijk Hof ondervraagt hem

tijdens drie zittingen (6 februari 1790,

27 februari 1790 en 30 maart 1790).

Geen veroordeling. Auxilius verklaart

zich akkoord op aanraden van de

Officiaal om te vragen terug te

mogen komen naar de Orde, waar

men dan moet oordelen of hij

wettelijk uit de Orde was gegaan (blz.

289). Hij schrijft een brief aan

Godefridus om te vragen terug als lid

van de Orde ontvangen te worden (29 april 1790) ; later zal hij zeggen dat deze aanvraag onder

dwang gebeurde en dus ongeldig was. Overgebracht naar het Gentse Kapucijnenklooster op 11 mei

1790 ; hij wordt er over zijn intenties ondervraagd door de gardiaan Seraphinus van Oostende ; op 12

mei geseling in de refter en daarna opsluiting in de “custodie”. Op 16 juni 1790 begint dan zijn

canoniek proces onder de leiding van Seraphinus, gardiaan, maar ook provinciale definitor. Dit proces

gebeurde dus namens het provinciaal bestuur ; er waren vier zittingen, op 16, 17, 22 en 24 juni en

het vonnis werd uitgesproken op 12 juli 1790 (blz. 323-326). Hij wordt veroordeeld om nog vijf jaar in

de boven-custodie opgesloten te blijven, hij verliest voor vier jaren zijn stemrecht ; hij moet

gedurende drie jaren de caproen dragen ; alle dagen behalve ’s zondags de derde portie derven ; ’s

vrijdags maar één maaltijd te mogen hebben ; geen recht te hebben op de namiddag-drank en

76

zonder toelating van de provinciaal en twee definitoren niet tot de H. Sacramenten te mogen gaan.

Belangrijk is dat men aan het vonnis toevoegt dat als hij berouw toont “dat wy ons reserveren van in

het riguer onze constitutien te dispenseren”, m.a.w. zijn straf kan verlicht of kwijtgescholden

worden.

Blijkbaar wordt ernaar gestreefd om zijn gevangenisleven niet te streng te maken. Hij blijft, in het

geheim, ook contacten hebben met de buitenwereld. Zo verneemt hij dat de Keizerlijke troepen op

22 september 1790 de Patriotten verslagen hebben te Falmagne en dat daar ook twee Kapucijnen

gedood werden. Om zijn vreugde te uiten maakt Auxilius een Latijns en Nederlands “jaer-schrift” ter

ere van Keizer Leopold II

(blz.330), dat in de handen van

Seraphinus terechtkomt. Deze

was zonder twijfel een van de

vurigste aanhangers in de Orde

van de Patriotten. Hij verwittigt

dadelijk het provinciaal bestuur

van deze “landverradry”, dat

hem op 4 oktober 1790

veroordeelt tot het strengste

gevangenissysteem : hij wordt

opgesloten in de onderaardse

gevangenis, het hellekot. Hij

slaagt er echter in op

Allerheiligen ’s avonds door de

riolering te ontsnappen en

vlucht naar Rotterdam, Utrecht

en Duitsland. Hij komt op 13

december 1790 aan in Brussel

en wil zijn functie in het Fort

Liefkenshoek terug opnemen,

waar hij op 19 december 1790

terug aankomt.

FLORIBERTUS van Halsteren, Beknoopte beschryvinge van het vermaart fort Liefkenshoek (ACB, III 6269,

blz. 294), handelend over “Auxilius van Moerslede” en zijn laatste verblijf in het Fort Liefkenshoek.

Men vindt in Auxilius’ autobiografie nog enkele aanduidingen over zijn leven in 1791. Volgens

Hildebrand werken Godefridus van Aalst en de Gentse bisschop Lobkowitz samen om Auxilius te

doen afzetten als aalmoezenier van Fort Liefkenshoek. Tevergeefs poogde Auxilius na de dood van

MacMahon pastoor van het Kasteel van Antwerpen te worden; op 21 januari 1791 ontneemt de

militaire hoofdaalmoezenier Reynders hem alle jurisdictie ; hij is dus gedwongen Fort Liefkenshoek te

verlaten, wat hij doet op 20 maart 1791. Hij vestigt zich in Brussel, waar hij waarschijnlijk dienst deed

in de Kapellekerk, wat hem op 24 juni 1791 verboden werd door Kardinaal de Frankenberg. Hij werkt

dan in Brussel of in Brugge verder aan zijn autobiografie, die in Brugge gedrukt wordt door Fr. Van

77

Hee in de maanden november en december. De publicatie veroorzaakte veel schandaal; de Kardinaal

wil hem laten veroordelen, maar Auxilius vlucht met zijn zuster naar Frankrijk, waar men op zoek was

naar constitutionele priesters (Franse Revolutie). Hij wordt op 22 april 1792 constitutioneel priester

in Hazebroek en zijn zuster schoolbestuurster. Hij komt er in aanvaring met talrijke inwoners, ook

geestelijken. Toch verkiest men hem op 8 november 1792 tot notabele en in januari 1793 tot

voorzitter van de Société populaire. Een ander constitutioneel pastoor de Schodt klaagt hem tot

tweemaal toe aan - in september en oktober 1793 - als landverrader omdat Auxilius een aanhanger is

van de Keizer, zoals blijkt uit zijn geschriften. Frankrijk was toen in oorlog met de Keizer. Auxilius en

zijn zuster worden gevangengenomen en opgesloten in de gevangenis in Parijs. Ze worden op 29

november 1793 ter dood veroordeeld en sterven nog dezelfde dag , als eerste “Belgen” onder de

guillotine.

X

X X

X X X X

X X

X

Auxilius was zeker een verstandig man : zijn Quaestiones scripturisticae kenden tussen 1788 en 1837

zeker acht uitgaven.

78

Hij was een “mooiprater” : veel mensen kon hij, maar dikwijls maar voor korte tijd, charmeren. Ook

was hij, wat men genoemd heeft, “een notoir dwarsdrijver” (W. Giraldo) en betweter. Zijn

autobiografie is niet altijd betrouwbaar omdat hij leugens vertelt en zekere zaken “vergeet” te

zeggen. Tot zover de menselijke kant van onze ex-kapucijn, maar wat voor een kapucijn was hij

eigenlijk? Het antwoord is eenvoudig : een slechte kloosterling, die niet wilde leven volgens de Regel

en de Constituties. De gelofte van gehoorzaamheid gold niet voor hem, want hij wist het beter.

Natuurlijk was hij beïnvloed door de tijdsgeest en het Jozefisme : hij was overtuigd dat Keizerin Maria

Theresia en Keizer Jozef II een reeks maatregelen hadden genomen om aan de kloosterlingen een

grotere onafhankelijkheid tegenover hun oversten te geven; dat ze de kloostergevangenissen hadden

afgeschaft (dat was het geval in de Oostenrijkse Erflanden maar niet in de Oostenrijkse

Nederlanden), dat de kloosters voortaan afhingen van de bisschoppen en dat dus de kloosterlingen

bij de bisschoppen en bij de burgerlijke overheden in beroep mochten gaan, enz. Men moet

natuurlijk een volslagen dwaas zijn om na de veldslag van Falmagne, toen twee kapucijnen stierven

en de Statisten verloren, een huldegedicht te maken voor de overwinnaar Keizer Leopold II of om in

Frankrijk toen het in oorlog was met Oostenrijk, lof te spreken over de Keizer van dit land en geld te

ontvangen van de regering in Brussel : dan wordt men zeker aanzien als spion.

Hoe moet men het optreden van zijn Oversten tegen hem beoordelen ? Men kan zeggen dat deze

Oversten aanvankelijk gunstig tegenover hem stonden : hij mocht studies doen en tijdens deze

studies theses verdedigen. Maar al vlug blijkt dat hij opstandig is, en daarom oordeelt men dat hij

niet geschikt is om lector te worden en jongeren op te leiden. Men besluit hem in te zetten in het

apostolaat, als predikant en als biechtvader. Zijn medebroeders kiezen hem als discreet en op het

provinciaal kapittel krijgt hij een kleine opdracht : hij wordt benoemd tot scrutator. Al snel blijkt dat

hij niet geschikt is als predikant, want hij krijgt met iedereen ruzie. Daarom verplaatst men hem naar

kloosters waar hij niet mag preken, omdat hij daar geen jurisdictie heeft.

Uit de autobiografie leren we veel over de bestraffingen van overtredingen in de Kapucijnerorde.

We zullen in een volgend artikel uitvoerig hierop terugkomen. Maar we willen het hier toch reeds

even hebben over het gevangenissysteem bij de Vlaamse kapucijnen.

Hij verbleef driemaal in de kloostergevangenis :

- In Brugge van eind oktober 1783 tot 13 februari 1784 : eerst krijgt hij het “convent voor

arrest” : hij mag het klooster niet verlaten en met niemand spreken ; daarna wordt hij

veroordeeld tot “de kerker” : een kamer nabij de ziekenkamer op de eerste verdieping van

het kloostergebouw ; in de buurt van het dormitorium

- In Brugge van 2 mei 1784 tot 27 november 1784 : blijkbaar in deze laatste ruimte

- In Gent van 11 mei 1790 tot 13 oktober 1790 : eerst in een kamer op de eerste verdieping

(boven-custodie) ; daarna in “het hellekot” : een onderaardse gevangenis. Auxilius deelt mee

(dat hij gezien heeft hoe in deze gevangenis een zinneloze pater opgesloten was in 1774 (3,

blz. 328). Het generaal kapittel van 1747 voerde een zachtere soort gevangenissen in in de

Orde, maar in Gent en misschien ook elders in de Vlaamse Provincie bleven, zoals in andere

provincies, de oude onderaardse gevangenissen in gebruik.

Om te kunnen ontsnappen uit de Gentse kloostergevangenis gebruikte Auxilius “een Engelsch

pennemes”, zoals afgebeeld op de prent van onze “Lydende Capucin”.

79

In het Frans heet een bepaald soort pennenmes “Le Capucin”. Op internet kan

men allerlei nonsens over deze benaming vinden, zoals “Il porte son nom du

fait qu’il a longtemps été le couteau des moines capucins, qui l’utilisaient

surtout pour couper les pages de parchemin pour le travail de copiste”

(couteaux.clicforum.com). De benaming vindt zijn oorsprong in de vorm van

het heft, dat doet denken aan een kapucijn, wiens hoofd is bedekt door zijn

kapucijnenkap.

Een pennenmes “Le Capucin” en een kunstzinniger exemplaar, verwijzend naar de oorsprong van

de naam.

Auxilius vermeldt ook enkele kloosterlingen van andere kloosterorden, die in zijn tijd in de kloostergevangenis hebben gezeten.

De eerste is Albertus Enkels van Veurne van de abdij van Lo, die driemaal uit deze abdij vluchtte en daarom door de abdij geplaatst werd in het “hellekot” (aziel) van de Frères de Saint-Charles Borromée in Froidmont (nu deelgemeente van Doornik, bijnaam “le village des sots”). Maar hij vlucht daar ook en gaat in Holland wonen. Hij (of zijn familie) vragen aan Auxilius om te bemiddelen dat hij terug zou mogen komen om geplaatst te worden bij de Alexianen te Gent, maar de abdij is hiermee niet akkoord. Was deze oplossing te duur voor de abdij of vond men dat ze al genoeg betaald hadden ,nl. aan het aziel te Froidmont ? Auxilius doet dan beroep op het burgerlijk gezag en de gevolmachtigde minister Georg Adam van Starhemberg beveelt in februari 1780 dat Enkels moet overgebracht worden naar de Gentse “Snelle-broeders” (Alexianen) (zie Auxilius, Wonderbaer, 1, blz. 311-314).

Auxilius huurt einde 1787 - begin 1788 een kamer bij de Gentse kunstschilder Philippe Lambert Joseph Spruyt, met wie hij discuteert over het leven van de kloosterlingen in de abdij, want Spruyts broer is kanunnik in Dielegem en wordt er mishandeld door de abt. Maar Auxilius zegt “dater er geen despotiker regeering was onder alle kloosters, dan die der seraphyner voornamelyk der recolletten en Capucinen”. Auxilius toont hem een boek waarin verhaald wordt hoe Pater Bodet van Oostende “voor enkele monachalia, Bacchi et Veneris crimina” in de kloostergevangenis belandde, waaruit hij na 20 jaar gevangenis ontslagen werd op bevel van Jozef II. Kort daarop is hij in Ieper gestorven (Auxilius, Wonderbaer, 2, blz. 123-124). Auxilius’ hulp wordt ingeroepen door Juffrouw Juncquet van Brussel, die gehuwd is met de “beeld-snyder” Linguet en door haar nicht Wed. Somers, de moeder van de Gentse drukker van Axilius, Le Maire. Ze willen Pater Antonius Juncquet, die sedert twee jaren in de kloostergevangenis te Eeklo zit, helpen. De provinciaal Minne zou hem daarin opgesloten hebben zonder de voorgeschreven procedure (summier proces) te hebben gevolgd. De pater wordt ervan beschuldigd dat hij “een jong paterkern zoud gewonnen hebben by een zijn’er quezelkens of biechtkinderen” toen hij in het klooster te Brugge verbleef. De familie denkt dat hij overleden is, maar een werkman die werken aan de kloostermuur doet, hoort hem zuchten “in zijn kot” en verwittigt de familie. De nicht probeert tevergeefs toelating te krijgen om hem in Eeklo te mogen

80

bezoeken. Auxilius zegt dat hij van de visitator generalis van de Orde Blaedels gedaan zou gekregen hebben dat Antonius vrijgelaten wordt en hij verwijst hiervoor naar het Livre blanc (Auxilius, Wonderbaer, 2, blz. 124-129). Is dit verhaal waar? De personen die vermeld worden hebben allemaal geleefd, maar niemand heeft tot nog toe in de archieven van de minderbroeders (nu in het Kadoc) onderzocht wat er juist gebeurd is. De jaren 1782-1790 zijn ook voor de minderbroeders in de Nederlanden met de splitsing van de Provincie Germania Inferior. Bij hen blijven eigenlijk (en erkend door de Overheid) twee provincies bestaan : De Pars Brabantica en de Pars Mosecana , hun geschiedenis is behandeld door Pater Bert de Boer, De scheiding der Germania Inferior sedert 1782 (in Bijdragen Geschiedenis der Provincie der Minderbroeders in de Nederlanden, delen XI (1959) tot XIII (1962), maar dit is slechts het eerste deel van zijn studie : het tweede deel is nooit verschenen omdat hij wilde wachten tot Pater Polman het tweede deel van zijn Romeinse bescheiden voor de geschiedenis der Rooms-katholieke kerk in Nederland, II : 1754-1796 zou hebben uitgegeven (dit deel verscheen in 1963). Pater Juncquet wordt niet vermeld in het artikel van de Boer en de boeken van Polman.

Zoals Auxilius meedeelt, vindt men Juncquet vermeld in het Livre Blanc en wel in het “Premier supplement au Livre blanc”. Het eigenlijke Livre blanc ou révolution gordune werd uitgegeven door de Vonckisten in Rijsel in 1790. Het handelt vooral over de uitingen van de machtsmisbruiken van de Statisten in Gent en omgeving. Herhaaldelijk wordt er gehandeld over de achterlijke preken van de kapucijnen. Er is ook een hoofdstuk gewijd aan Auxilius (Le capucin ab Auxiliis), p. 166 (zie afbeelding hiernaast).

In het “Premier supplement” vindt men de personen vermeld die door de Statisten in de Gentse gevangenissen waren opgesloten (volgens de auteur wederrechtelijk). Hoofdstuk III handelt over Des hautes oeuvres du Grand Comité de Flandre établi chez les Gorduns, bijvoorbeeld over het gebruik van de Lettres de Cachet.

Hoofdstuk IV heeft tot titel “Autres lettres de cachets et decrèts aussi barbares qu’extravangans de leurs Majestés républicaines. § I. Trois decrèts, où nos roitelts bannissent de leurs république à perpetuité des gens qui leur sembloient suspects". Het derde decreet van de Staten van Vlaanderen dateert van 9 juni 1790. Ze bevelen de gardiaan van de Gentse recollecten om twee lekebroeders aan te duiden om dadelijk Pater Antonius Juncquet naar

81

het klooster te Bolland in het Land van Herve te brengen . Hij mag zich nooit meer tonen in Vlaanderen. Zie Livre… Supplement, blz. 128-129. Volgens de voetnoot bij de uitgave van deze tekst logeerde de Pater bij de boekhandelaar Le Maire en de Statisten verdachten hem van het verspreiden van keizersgezinde pamfletten. Zou het kunnen zijn dat Juncquet inderdaad door toedoen van de burgerlijke macht ontslagen is geweest uit de kloostergevangenis van Eeklo en dat hij dan bij Le Maire is gaan wonen? Is hij keizersgezind geworden uit dankbaarheid voor zijn bevrijding? Het is bekend dat de Recollecten (zoals de Kapucijnen) streng waren voor hun overtreders, hierover handelen talrijke teksten zoals het anonieme werk “Criminalprocess der Franciscaner” (1769) (zie afbeelding hiernaast), dat in 2013 werd heruitgegeven door Professor Ulrich L. Lehner.

Kloostergevangenissen werden dikwijls gebruikt als lokaal om geesteszieken te plaatsen ; dit was gemakkelijker en goedkoper dan ze naar bijvoorbeeld de Alexianen te brengen. Ook zorgde deze oplossing ervoor dat de buitenwereld niet op de hoogte was van het bestaan van deze mensen. Auxilius zegt dat hij “het kot van de helle, voor het welke ik altijd had gevreesd, hetgene ik in’t jaer 1774 eens by geval had beschauwt volgende eenen Broeder die een dullen pater diende, die in het zelve, dulzot zijnde, is gestorven“ (Auxilius, Wonderbaer, 3, blz. 328). Er bestaat voor de Oostenrijkse Erflanden een verslag over de kloostergevangenissen, opgemaakt in opdracht van Keizer Jozef II. Hierin vindt men voor de meeste Orden aangegeven dat de kloostergevangenissen vooral gebruikt werden om geesteskranken op te sluiten. In een volgend artikel zullen we zien welke maatregelen de Keizer hiervoor afkondigt.

82

Wereldwijd

De ontmoeting met de onbekende ‘Ander’ Bellem, 27 april - 1 mei 2015

br. Luc Vansina

De ontmoeting met de onbekende ‘Ander’ was het thema van de vergadering van de

missiesecretarissen uit West Europa. Het was de eerste keer, sinds de oprichting in 2004 van

de Noord-Wet- Europese Conferentie van de minderbroeders Kapucijnen ‘CENOC’, dat de

missiesecretarissen van deze conferentie in België hun jaarlijkse vergadering hielden. Uit 10

verschillende landen kwamen broeders naar Bellem - Oost-Vlaanderen - België.

Broeder Gust Koyen, minister provinciaal van de Vlaamse Kapucijnen, schetste in zijn

welkomstwoord de grote realiteitsverandering tussen enerzijds het brengen van het

christendom in de vroegere missiegebieden en de nu bloeiende jonge kerken in deze landen.

Hij vroeg zich af of deze verandering ook al in onze geesten had plaats gevonden. “Zijn wij in

staat om naast onze broeders en zusters te staan en hen als gelijkwaardig te beschouwen?”

Hiermee werd dan ook direct de toon aangegeven voor de rest van deze samenkomst.

In de documentaire ‘The Imam and the Pastor’ zagen we hoe Pastor James en Imam Ashafa,

door hun persoonlijke vriendschap, banden smeden tussen vooraanstaande islamitische en

christelijke geestelijken en verder opleiding geven in conflictpreventie, bemiddeling en

verzoening. Deze realiteit in Nigeria kan als voorbeeld dienen voor ons in West Europa.

Ina Koeman, protestants dominee uit Antwerpen, schetste ons, in haar lezing over de

‘ontmoeting met de onbekende Ander’, dat de mens tegenover haar steeds een onbekende

blijft, zoals zij steeds onbekend blijft voor de Ander. Zij legde de nadruk op de gelijkheid van

iedere mens en dat iedere mens de schepping van God is: hij is geschapen naar zijn beeld en

gelijkenis. Iedere mens heeft recht op waardigheid. Ina Koeman vertelde vanuit Emmanuel

Levinas, Franse filosoof, dat die vreemde Ander ons met verantwoordelijkheid bekleedt en

dat we die verantwoordelijkheid ten opzichte van de Ander ook moeten nemen. Op

emotionele wijze haalde ze aan dat we onze ogen niet kunnen sluiten voor de duizenden

vluchtelingen en het oorlogsgeweld in de wereld. We kunnen wel degelijk iets doen!

De Heer Thibaut Villiers-Moriamé, lekenmissionaris in Congo - Kinshasa, vertelde ons over

zijn werk in Congo en zijn motivatie daarvoor . De drie beloften die hij, als lid van een

scoutsbeweging deed, spelen daarbij een belangrijke rol. Deze beloften zeggen dat je

aandacht moet hebben voor je medemens, voor God en voor jezelf.

83

Zijn werk als lekenmissionaris is op de eerste plaats een confrontatie met het vreemde en

het onbekende. Dat deze confrontatie en deze ontdekking van de Andere niet altijd evident

is, bleek weel duidelijk uit zijn getuigenis.

Voor de missiesecretarissen uit West Europa waren beiden sprekers een basis voor de

verdere gespreken. Enerzijds was in de lezing van Ina Koeman te horen dat het

migratieprobleem een probleem is van ons allen en niet alleen ‘een ver van ons bed

gebeuren’! Wij hebben hier een verantwoordelijkheid en kunnen aan deze

verantwoordelijkheid ook niet ontsnappen. Door de inbreng van Thibaut Villiers-Moriamée

werd de nadruk gelegd op het belang van de samenwerking met leken. Iemand van de

deelnemers zei dat leken de ruggengraat zijn van het christendom en wij, als kapucijnen,

meer moeten samenwerken met leken. Ze zijn soms veel meer gespecialiseerd dan wij,

religieuzen.

Om een goed evenwicht te bewaren tussen de geestelijke arbeid rond het thema ‘De

ontmoeting met de onbekende Ander’ en de ontmoeting met elkaar, was er een

ontspannende culturele uitstap in Gent voorzien. Na een korte stadswandeling en een

bezoek aan het Lam Gods, werden we verwelkomd door Monseigneur Luc Van Looy,

bisschop van Gent. Hij trakteerde ons op een glaasje echte bubbels en een nog echtere

‘Gentse Waterzooi’. De sfeer zat er goed in en iedereen vond dat het goed was om als

‘broeders’ samen te komen.

De organisatie was een ganse klus, van locatie tot inhoud, van vertalers tot een cultureel

bezoek. Niets mocht aan de aandacht ontsnappen, want broeders uit een tiental landen

waren voor enkele dagen onze gasten.

84

Wij gedenken

Familieleden

Henrica Fremau,

echtgenote van Jozef Dens (+)

Geboren te Antwerpen op 5 juni 1931

En overleden te Wilrijk op 1 mei 2015

Henrica was de zus van onze medebroeder

Paul Fremau.

Verenenigd met onze medebroeder bidden wij dat zijn zus in de vrede van de Heer moge

rusten.

85

Medebroeders

30 mei 1965 - 30 mei 2015

Op 30 mei was het 50 jaar geleden zijn dat onze medebroeders Monulf Schrijvers, Adriaan

Van den Broucke en Leopold Neijens samen met 21 Kruisheren en 7 broeders van St.-Gabriël

te Buta werden vermoord.

Rond 17 u. bestormde een bende simba’s het politiebureel. De missionarissen werden naar

buiten gedreven en geslagen.

Op 300 meter van het politiebureel werden zij op de oever van de Rubi-rivier in rijen

opgesteld en onder luid getier met lansen, knuppels en hakmessen vermoord en in de rivier

geworpen. Wie nog een teken van leven gaf, kreeg het genadeschot.

Rond 18.30 u. trokken de simba’s weg en verstopten zich in de brousse. Van de lijken

waarover de wateren van de Rubi zich ontfermden, werd er geen enkel teruggevonden.

Laat ons hun leven en sterven gedenken en gedenken wij ook de families van de vermoorde

missionarissen en de jonge kerk in Congo. Moge hun offer bijdragen tot de groei van de

Kerk.

P. Monulf Schrijvers van Wortel

P. Adriaan Van den Broucke van Pittem

P. Leopold Neyens

Ingezonden door Kamiel Teuns