Voorwoord - NHV · 2015-04-22 · technieken: 'Op ieder potje past een dekseltje!?' Nieuwe...

b o d e m b r e e d 2 0 0 9 3

In november 2008 organiseerde het Initiatief Bewust Bodemgebruik de Week van de Bodem. Tijdens het symposium Bodem Breed 2008, dat ook in die week werd georganiseerd, is veel aandacht uitgegaan naar dit maatschappelijk initiatief. Met name omdat het initiatief op indringende wijze zichtbaar maakt waar de maatschappelijke opgaven op het terrein van bodemgebruik en bodemkwaliteit liggen. Deze maatschappelijk opgaven ontstaan uit wensen op het gebied van duurzame gebiedsontwikkeling, klimaatadaptatie, landbouw, natuur, bodemenergie, drinkwatervoorziening en kwaliteit van de leefomgeving.

Tijdens en na Bodem Breed heb ik felle discussies gehoord en gevoerd over de vraag of de bodemsector nog wel zelfstandig bestaansrecht heeft of dat het in de toekomst zo zal zijn dat bodemkwaliteit een integraal en vanzelfsprekend onderdeel zal zijn van andere ontwik-kelingen. Mijn persoonlijke opvatting in deze discussie is dat de besluitvorming over bodem-kwaliteit meer en meer in een integraal kader zal plaatsvinden. Maar dat het om een goede inbreng in die discussie te leveren zeer noodzakelijk is dat de bodemsector goed en herken-baar georganiseerd blijft en haar specifieke kennis weet te behouden. Voor het behouden en verder uitbouwen van kennis is een groep mensen (specialisten) van een bepaalde grootte nodig. In de toekomst zal het steeds minder voorkomen dat binnen één organisatie voldoende bodemspecialisten werkzaam zijn. Dan is het zaak om een zodanig netwerk te hebben binnen de bodemsector en in de interactie met andere sectoren dat beschikbare kennis toch aange-boord en uitgewisseld kan worden. Om die reden is het zeer goed dat er initiatieven zijn zoals de BodemBreed Academie, voor het bijeenbrengen van vraag en aanbod op het gebied van opleidingen, en het Dutch Soil Platform, waarin kennisinstellingen en overheden samen-werken bij het formuleren en uitvoeren van strategisch en toepassingsgericht onderzoek. Ook het symposium Bodem Breed vervult een belangrijke rol bij het versterken van het netwerk.

Ook wil ik op deze plaats graag melding maken van het feit dat de deelnemers in het Initiatief Bewust Bodemgebruik zich als echte ambassadeurs willen inzetten voor het versterken van de banden tussen de bodemsector en andere sectoren. Zij zijn graag bereid om vanuit hun achterban aan te geven welke ontwikkelingen voor de bodemsector relevant zijn. En tevens zijn zij bereid om ontwikkelingen binnen de bodemsector onder de aandacht te brengen van hun achterban. Hun betrokkenheid is voor een belangrijk deel gebaseerd op een sterk gevoeld eigenbelang. Partijen realiseren zich dat een goede bodemkwaliteit en een realistisch bodem-beleid voor hen van groot belang zijn. Alle partijen hebben dan ook aangegeven een voor-trekkersrol te gaan vervullen bij het uitvoeren van de aangekondigde veranderingen in het bodembeleid, waarbij het bewust bodemgebruik centraal staat.

Volgens mij voldoende stof voor een interessante gedachtenwisseling tijdens Bodem Breed 2009. Ik hoop daar weer velen van u ook persoonlijk te zien.

Ruud CinoMinisterie van VROM/Bodemsanering en Gebruik Ondergrond

Voorwoord

4 b o d e m b r e e d 2 0 0 9

ProgrammaoverzichtDinsdag 24 november 200909.00 - 09.45 Ontvangst en registratie

09.50 - 10.00 Opening - Door dhr. C.M. (Han) de Wit (voorzitter Bodem Breed)

10.00 - 10.30 Het gelaagde landschap - Door mevr. Y.C. (Yttje) Feddes (Rijksadviseur voor het Landschap)

10.30 - 11.00 Koffie en theepauze

11.00 -12.30

09.00 - 10.30

13.30 -15.00

11.00 -12.30

15.30 -17.00

13.30 -15.00

15.30 -17.00

Gebruik en beheer van de ondergrond


Sessie 1.1De ondergrond in beeld

Sessie 4.1Uitstapjes in het gebruik van de diepere ondergrond - Meer met Bodem

Sessie 2.1De ondergrond in het vizier

Sessie 5.1Gebruik van de ondergrond: de effecten van WKO en diepinfiltratie

Sessie 3.1Plannen met de ondergrond

Sessie 6.1Warmte koude opslag en sanering van grondwaterverontreinigingen

Sessie 7.1Organisatie en financiering; ervaringen uit de praktijk

Sessie 1.2Ecologische risico’s in de bodem; hoe om te gaan met de resultaten?

Sessie 4.2Ruimtelijke ontwikkeling en bodemsanering in de landelijke omgeving

Sessie 2.2Cradle to Cradle biedt inspiratie voor duurzaam bodembeheer

Sessie 5.2Saneren of ontwikkelen? De stedelijke omgeving biedt kansen voor integratie van beide

Sessie 3.2Duurzaam saneren van de bodem Van een werkbare definitie naar een goede praktijk

Sessie 6.2Integratie van ruimtelijke ontwikkeling en bodemsanering

Sessie 7.2Nationaal Bodem en Ruimte Debat - verbinden van werelden

Sessie 1.3Internationale ontwikkelingen

Sessie 4.3Innovatieve onderzoekstechnieken

Sessie 2.3Convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties

Sessie 5.3Combimeten: de volgende stap in kwaliteitsverbetering

Sessie 3.3Bewust benutten, duurzaam beheren: en nu concreet!

Sessie 6.3Wat het oog niet ziet... biologische afbraak werkt het wel of werkt het niet?

Sessie 7.3Bodemverontreiniging en in-situ sanerings-technieken: 'Op ieder potje past een dekseltje!?'

Nieuwe bodemzaken voor het voetlicht (1)

Ruimtelijke ontwikkeling en bodemsanering


Innovatieve onderzoeks- en saneringstechnieken

Woensdag 25 november 2009


08.30 - 09.00 Ontvangst en registratie

12.30 - 13.30 Lunchpauze


17.00 - 17.30 Borrel

12.30 - 13.30 Lunchpauze


17.00 - 21.30 Borrel en diner

b o d e m b r e e d 2 0 0 9 5

Programmaoverzicht

Sessie 1.4Waterbodems onder de Waterwet

Sessie 4.4Grondwateroverlast in de stad

Sessie 2.4Toekomstig waterbodembeheer, hoe doe je dat?

Sessie 5.4Planvorming stedelijk (grond)waterbeheer

Sessie 3.4Waterbodem in beweging

Sessie 6.4De kracht van gebiedsgericht grondwaterbeheer (1): de afwegingen

Sessie 7.4De kracht van gebiedsgericht grondwater-beheer (2): de gemeentelijke praktijk

Sessie 1.5Duurzaam omgaan met grondstromen

Sessie 4.5Toepassen in zandwinplassen - actie in de polder!

Sessie 2.5Keuzes en dilemma's bij het maken van bodemkwaliteits- en bodemfunctieklassekaarten

Sessie 5.5Wie is de baas op het eigen Landgoed? Een verhaal over handhaving en verant-woordelijkheid

Sessie 3.5Gegrond beleid, dilemma’s en keuzes bij het opstellen van gebiedsspecifiek bodembeleid

Sessie 6.5Het Besluit bodemkwaliteit onder de loep: vragen en discussies uit de uitvoeringspraktijk

Sessie 7.5Worden de doelstellingen in de praktijk gerealiseerd?

Sessie 1.6Ecogenomics: toegang tot de levende bodem

Sessie 4.6Open (de) bodem in de stad!

Sessie 2.6Nieuwe Verontreinigingen in de Bodem - recente Nederlandse ontwikkelingen en bevindingen in vogelvlucht

Sessie 5.6Verontreinigingen in natuurterreinen: van beleid tot oplossing in de uitvoering

Sessie 3.6De Elektrische Rode Ferrari? Ofwel hoe staat het met Bodem, Onderwijs & Wetenschap!

Sessie 6.6Veenweide problematiek in Friesland, een duivels dilemma

Sessie 7.6Een nuttige bodem voor een nuttige landbouw

Waterwet en waterbodems

Stedelijk waterbeheer (kwantitatief en kwalitatief)

De praktijk van het Besluit bodemkwaliteit


Wetenschap en onderwijs

De nuttige bodem

6 b o d e m b r e e d 2 0 0 9

Dinsdag 24 novemberSessie 1.1 Sessie 1.2 Sessie 1.3




De ondergrond in beeld

Voorzitter: mevr. J.E. (Judith) Buijs-Valenteijn (provincie Overijssel)

De ondergrond wordt door een sterk toe-genomen ruimtevraag steeds intensiever gebruikt, bijvoorbeeld voor de ontwikkeling van bodemenergie, ondergronds bouwen of de opslag van afvalstoffen. Het gebruik van de ondergrond komt daarmee steeds meer in beeld bij het oplossen van maat-schappelijke vraagstukken zoals adaptatie aan de klimaatverandering of vermindering van de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer. Deze toegenomen drukte in de ondergrond vraagt om een balans tussen het gebruik van de ondergrond en de bescherming van de kwaliteit en vitaliteit van de ondergrond. Alleen op die manier kan sprake zijn van duurzaam gebruik van de ondergrond. De ingezette verbreding van het bodembeleid beoogt deze balans te bereiken door het beleid voor de ruimtelijke ordening te ver-diepen en maatschappelijke uitdagingen geïntegreerd te benaderen. In deze sessie wordt een kader geschetst van de (beleids)ontwikkelingen op dit gebied en worden deze ontwikkelingen in onderlinge samen-hang bezien. Ook wordt stilgestaan bij de introductie van de kennisagenda voor de ondergrond waarmee de kennis- en infor-matiebehoefte over de ondergrond ten behoeve van diverse maatschappelijke opgaven in beeld wordt gebracht. Tot slot wordt aandacht besteed aan het thema bodemenergie door in te gaan op de adviezen van de Taskforce WKO en de ver-ankering van deze adviezen in het uitvoe-ringsprogramma bij het bodemconvenant.

• Verbredingenverdiepingvanhet

bodembeleid

Dhr. F.M.C. (Mari) van Dreumel (Ministerie van VROM)

• Kennisagendavoordeondergrond

Mevr. M.P.T.M. (Margot) de Cleen (Ministerie van VROM)

• TaskforceWarmte-KoudeOpslag

Dhr. R.C. (Reinier) Guijt (Ministerie

van VROM)

Ecologische risico’s in de bodem; hoe om te gaan met de resultaten?

Voorzitter: mevr. M. (Marlea) Wagelmans (Bioclear)

Voor het bepalen van ecologische risico’s van bodemverontreiniging mag conform de Wbb een Triade onderzoek worden uitgevoerd. In tegenstelling tot het nader bodemonderzoek zijn er geen officiële, wet-telijke protocollen voor de uitvoering van Triade onderzoek. Desondanks wordt het onderzoek steeds vaker toegepast bij het beoordelen van de daadwerkelijke ecologi-sche risico’s op verontreinigde locaties. Maar hoe wordt omgegaan met de resultaten van het onderzoek?

In deze sessie willen we u in drie inleidingen bijpraten over de mogelijkheden en aan-dachtspunten van het Triade onderzoek. Naar aanleiding van de inleidingen gaan we met u in discussie. Wellicht heeft u nog vragen of suggesties voor de richting van het Triade onderzoek in de toekomst. Voor iedereen die te maken heeft met veront-reinigde locaties waar ecologische risico’s mogelijk een rol spelen is dit een niet te missen sessie.

• 10jaarTriadeonderzoekinNederland

Mevr. S. (Shakti) Lieten (Bioclear)

• Bodemecologischonderzoekalsmaat

voordegesteldheidvanverontreinigde

bodems

Dhr. M.H. (Martin) Edelman (GW

Rotterdam)

• Juridischehoudbaarheidvanbodem-

ecologischonderzoek

Mevr. M. (Marita) Herijgers (DCMR

Milieudienst Rijnmond)

Internationale ontwikkelingen

Voorzitter: dhr. A. (Ton) Honders (SenterNovem / Bodem+)

Nederland is op bodemgebied een vooraan-staande speler op wereldniveau. Dit betreft zowel expertise op het gebied van beleids-kennis (ontwikkeling, implementatie en eva-luatie) als de praktische uitvoering daarvan, door zowel overheden als het bedrijfsleven. Qua inhoudelijkheid bestrijkt deze exper-tise een breed terrein. Variërend van een efficiënt opererende agrarische sector tot het omgaan met bodemverontreiniging bij stedelijke ontwikkelingen tot het benutten van bodemenergie. Door het internationaal benutten en positioneren van deze - veelal met maatschappelijke middelen opgebouw-de kennis en expertise - wordt de positie van zowel de Nederlandse overheid, de kennisinstellingen en het bodembedrijfsleven in het buitenland bevorderd. Medio 2008 is het Netherlands Soil Partnership opgericht. Deze netwerkorganisatie - bestaande uit bedrijven, kennisinstellingen en overheden - is gericht op publiek-private samenwer-king voor internationaal ondernemen op het gebied van duurzaam bodembeheer en gebiedsontwikkeling. Inmiddels zijn een tweetal doellanden - China en Canada - geïdentificeerd. In deze landen lopen 3-jari-ge programma’s. Geschetst wordt wat deze programma’s op termijn beogen te berei-ken, welke instrumenten worden ingezet en wat de reeds behaalde resultaten zijn. Daarnaast zal aandacht worden besteed aan de ontwikkeling inzake de EU Kaderrichtlijn Bodem en verkenningen betreffende de potentiële doellanden Turkije en Roemenië.

• Inleiding

Dhr. A. (Ton) Honders (SenterNovem / Bodem+)

• OntwikkelingenmetdeKaderrichtlijn

Bodem

Mevr. M.N.E. (Maartje) Nelemans (Ministerie van VROM)

• HetNSP-theyearafterendestand

vanzakeninChina

Dhr. J. (John) Janse (NSP)

• Strategie,aanpakenprojecteninCanada

Dhr. J.D.G. (Hans) van Duijne (Deltares) • Strategie,aanpakenprojecteninTurkije

Dhr. F.A. (Frank) Swartjes (RIVM)

• Strategie,aanpakenprojecten

inRoemenië

Dhr. A.B. (Anton) Roeloffzen (DCMR)

b o d e m b r e e d 2 0 0 9 7

11.00 - 12.30 uurSessie 1.4 Sessie 1.5 Sessie 1.6




Waterbodems onder de Waterwet

Voorzitter: dhr. J. (John) Hin (RWS-WD)

De Waterwet beoogt het behoud van droge voeten en voldoende water, de bescherming en verbetering van chemische en ecologi-sche kwaliteit van watersystemen en het mogelijk maken van de maatschappelijke functies door watersystemen. De Waterwet stelt hierbij integraal waterbeheer op basis van de ‘watersysteembenadering’ centraal. Deze benadering gaat uit van het geheel van relaties binnen watersystemen. De waterbodem wordt beschouwd als een integraal onderdeel van het watersysteem. Gevolg is dat de verbetering van de water-bodemkwaliteit niet langer een op zichzelf staand doel is, maar bekeken wordt in samenhang met de doelen voor het gehele watersysteem. De saneringsverplichting voor waterbodem komt onder de Waterwet te vervallen. Met een handreiking wordt beoordeeld of en in welke mate de water-bodem een belemmering vormt voor het realiseren van de doelen. Een eventuele ingreep in de waterbodem wordt in het gebiedsproces afgewogen tegen andere potentiële maatregelen.

• Waterbodemalsonderdeelvanhet

watersysteem

Dhr. J.F.N. (John) Maaskant (Ministerie

V&W - DG Water)

• WatregeltdeWaterwet?

Dhr. S. (Simon) Handgraaf (Ministerie

V&W - HDJZ)

• Hoebeoordelenwewaterbodemsonder

deWaterwet?

Dhr. L. (Leonard) Osté (Deltares)

Na de korte presentaties in de vier hoeken van de zaal parallel interactieve sessies, met als onderwerpen:• BaggerenonderdeWaterwet(o.l.v.

mevr. E. (Eefje) Bruinsma van RWS - CD);• Grensoverschrijdendegevallenvan

bodemverontreiniging en overgangsrecht Waterwet (o.l.v. mevr. S.W.M. (Sussanne) Strolenberg van RWS - CD);

• Handreikingbeoordelingwaterbodems-chemische aspecten (o.l.v. dhr. D.J. (Dick) Bakker van Deltares);

• Handreikingbeoordelingwaterbodems-ecologische aspecten (o.l.v. Leonard Osté van Deltares).

Duurzaam omgaan met grondstromen

Voorzitter: dhr. H.S. (Sebastiaan) Olsman (Milieudienst Midden-Holland)

In Nederland wordt in opdracht van verschil-lende overheden veel gebouwd. We leggen wegen aan, verbreden en verdiepen vaar- wegen, dekken stortplaatsen af, dempen sloten, versterken dijken, maken terreinen bouwrijp, leggen natuur aan en ga zo maar door. Daarbij vindt zo’n 100 miljoen m3 grondverzet per jaar plaats. Veel van dit grondverzet bestaat uit het onnodig ver-slepen van grond door aannemers omdat er geen afstemming plaatsvindt tussen projecten. Behalve dat dit transport niet duurzaam is (CO2- en uitstoot van fijn stof), kost dit ook nog eens veel geld. Daarnaast blijkt het maar al te vaak voor te komen dat overheden tegelijkertijd betalen om zich ergens van grond te ontdoen, terwijl ze elders betalen voor deze grond. Dit ‘dubbel betalen’ is vaak te voorkomen. Tenslotte worden soms primaire (‘verse’) grondstoffen gebruikt, omdat de beschikbare secundaire grondstoffen, die vrijkomen bij andere, nabijgelegen projecten niet bekend of toegankelijk zijn. Genoeg reden dus om aandacht te besteden aan het duurzaam omgaan met grondstromen.

In deze sessie kijken we eerst naar twee con-crete projecten waarbij getracht is (de markt te prikkelen om) op een duurzamere en meer efficiënte wijze met de vrijkomende en benodigde grondstromen om te gaan. Vervolgens worden de resultaten getoond van een recent afgerond SKB-onderzoek naar duurzame sturinf van grondstromen en wordt de binnen dit project opgestelde handreiking gepresenteerd en uitgereikt aan de aanwezigen.

• Secundairegrondstromenalsaanjager

vanlandschappelijkeherinrichting

Dhr. A.B. (Alfred) Huinder (Provincie

Groningen)

• Duurzaamaanbestedenenintegraal

ketenbeheerinRotterdam

Dhr. Q.A. (Quirijn) Oudshoorn (GW Rotterdam)

• Duurzamegrondstromensturing

Dhr. T.P.F. (Tjeerd) Koopmans (MWH)

Ecogenomics: toegang tot de levende bodem

Voorzitter: dhr. S (Sytze) Keuning (Bioclear)

Het Ecogenomics Consortium verricht funda- menteel en toegepast onderzoek aan de levende bodem en de interacties tussen de bodem en haar gebruikers. Hierbij wordt vooral gebruik gemaakt van genomics- gebaseerde technieken. Dit zijn snelle, efficiënte methodes om het erfelijk mater- iaal van organismen en het gebruik hiervan op te helderen. De mogelijkheden die deze nieuwe technieken bieden, hebben geleid tot een schat aan nieuwe informatie. Deze kennis valt in veel gevallen te vertalen in nieuwe toepassingen voor behoud en beheer van de bodem zoals nieuwe tests voor de detectie van bodemverontreiniging, bacteriële producten ter bestrijding van plant pathogenen, en genen en micro- organismen die een rol spelen bij de afbraakprocessen van milieuvreemde stoffen.

• Ziektewerendebodems:ondergrond

voorgezondeplanten

Dhr. J.M. (Jos) Raaijmakers (Laboratorium

voor Fytopathologie, Wageningen UR)

• Ecogenomics&Bioremediatie;Watkan

Genomicsonderzoekbetekenenvoor

bodemsanering

Dhr. H. (Hauke) Smidt (Laboratorium voor

Microbiologie, Wageningen UR)

• Biologischemeetsystemenvoorhet

bepalenvanhumanerisico’svanmilieu-

vreemdestoffen

Dhr. B. (Bart) Pieterse (BioDetection

Sysems)

8 b o d e m b r e e d 2 0 0 9

Dinsdag 24 november

De ondergrond in het vizier

Voorzitter: mevr. J.L.M. (Justine) Oomes (TCB)

De kansen die de ondergrond biedt worden steeds beter erkend en herkend. Diverse overheden hebben dan ook een visie op de ondergrond opgesteld als belangrijke eerste stap naar duurzaam gebruik van de onder-grond. In deze sessie wordt u duidelijk hoe diverse overheden de visie in het vizier houden. In de provincie Overijssel heeft de ondergrond een plaats heeft gekregen in de Omgevingsvisie. Bij Gemeentewerken Rotterdam wordt beleid gemaakt voor het gebruik van de ondergrond en de gemeente Zwolle houdt de ondergrond in het vizier bij de ontwikkeling van de wijk Dieze-Oost.

• WaarzitdeVisieopdeOndergrond

binnendeOmgevingsvisie?

Mevr. L.A.M. (Lidwien) Besselink

(BodemBest, namens de provincie

Overijssel)

• Beleidvoorhetgebruikvande

ondergrondinRotterdam-een

routebechrijving

Dhr. J.M.P. (Joost) Martens (GW

Rotterdam)

• DuurzaamheidsvisieDieze-Oost

Dhr. P.A. (Arne) Alphenaar (TTE, namens

de gemeente Zwolle)

Cradle to Cradle biedt inspiratie voor duurzaam bodembeheer

Voorzitter: dhr. P.B.J.M. (Paul) Oude Boerrigter (Grontmij)

Cradle to Cradle biedt een visie op het omgaan met onze leefomgeving die uitda-gend is. Voor de bodemwereld brengt het nieuwe inzichten bij het nadenken over bescherming van bodemkwaliteiten of het verantwoord gebruik van de bodem. Dat is nodig, zeker nu van alle kanten blijkt dat het beroep op de bodem en de ondergrond steeds groter gaat worden.Tijdens deze sessie hoort u in een aantal presentaties welke mogelijkheden het C2C-gedachten- goed biedt en op welke manier dit al in projecten wordt toegepast. Er is volop gelegenheid voor vragen aan en discussie met de inleiders.

• IsCradletoCradlewelbedoeldvoor

‘debodem’?

Dhr. F. (Frans) Aerdts en/of dhr. H. (Hans) Havers (beiden EPEA Eindhoven)

• C2Cenduurzaambodembeheer

Mevr. A. (Anja) Boersma (de Oersprong, voorheen RIVM) en mevr. S. (Saskia) Lukacs (RIVM)

• EcosysteemdienstenvoorC2C

Mevr. L. (Linda) Maring en/of mevr. S.J. (Suzanne) van der Meulen (beiden Deltares) en mevr. C.J. (Carla) Roghair (DLG)

• C2CvoorklimaatstadRotterdam

Mevr. I. (Iris) Borkent en dhr. L.F. (Leon) Dijk (beiden GW Rotterdam)

Convenant bodemontwikke-lingsbeleid en aanpak spoedlocaties

Voorzitter: dhr. N.J. (Co) Molenaar (Ministerie van VROM)

Op 10 juli 2009 hebben IPO, VNG, UvW, en de Ministers van VROM en LNV en de Staatssecretaris van V&W het Convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties ondertekend. Dit convenant markeert de doelstellingen voor een vol-gende fase in het bodembeleid. Daarbij gaat het om1. Verdere decentralisatie (de bevoegde

overheden krijgen de regie over de uitvoering en hoeven zich niet meer financieel te verantwoorden)

2. Verbreding van het bodembeleid naar een beleid met de ondergrond, waar waterbeleid, klimaatbeleid en energie- beleid als ook bodemsaneringsbeleid elkaar ontmoeten en via de ruimtelijke ordening van de ondergrond moeten worden geoptimaliseerd

3. De ontwikkeling van een gebiedsgerichte aanpak om de aanpak van grootschalige grondwaterverontreinigingen weer op gang te brengen, zodat bijvoorbeeld de ontwikkeling van oude bedrijfsterreinen niet langer wordt geblokkeerd

4. Versnelde aanpak van vooral de spoedlocaties met gevaar voor de volksgezond-heid. In 2015 moeten in ieder geval deze spoedlocaties aangepakt zijn.

De sessie is als volgt opgebouwd:• Korteinleidingoverdeinsenoutsvan

het convenant;• Presentatievaneencasus,dieinspeeltop

de kansen van het nieuwe bodembeleid en die ook inspeelt op het aanvaarden van de nieuwe rollen en verantwoorde-lijkheden;

• Discussietussendeconvenantspartnersover de kansen en de nieuwe rollen met deelname van het publiek. Gasten zijn daarbij: dhr. P. (Peter) Kiela (Ministerie

van VROM), dhr. H. (Henk) van de Berg (gemeente Utrecht) (onder voorbehoud), dhr. R.P. (Reinier) Romijn (UvW) en dhr. A. (Arjan) de Visser (provincie

Gelderland).

Sessie 2.1 Sessie 2.2 Sessie 2.3




b o d e m b r e e d 2 0 0 9 9

13.30 - 15.00 uur

Toekomstig waterbodembeheer, hoe doe je dat?

Voorzitter: dhr. M. (Martijn) van Houten (Witteveen+Bos)

Met de implementatie van de Kaderrichtlijn Water en de komst van de nieuwe Water- wet verandert de komende jaren veel op het gebied van het beheer en de aanpak van waterbodems. Een verontreiniging in de waterbodem wordt niet langer beoordeeld en aangepakt via de gevalsdefinitie en beoordeling van spoedeisendheid. Er vindt onder de Waterwet een afweging plaats in het bredere kader van het verbeteren van de gebiedskwaliteit. De waterbodem is geen losstaand element, maar heeft een duidelijke functie binnen het watersysteem. Het kiezen van maatregelen vindt eveneens sectoraal plaats, waarbij alle aspecten van het watersysteem in hun onderlinge samen-hang worden beschouwd. Voor het bepalen of de waterbodemkwaliteit een belemme-ring vormt voor de gebiedskwaliteit wordt een handreiking ontwikkeld. Deze veran-dering vraagt om een andere denkwijze en aanpak van waterbodembeheer. Aan de hand van twee praktijkvoorbeelden wordt in deze sessie uitgelegd hoe de handreiking te gebruiken en hoe om te gaan met deze veranderingen. Aansluitend is de gelegen-heid om uw vragen te stellen over het gebruik van de handreiking.

• Brederekijknoodzakelijkvoor

toekomstigwaterbodembeheer

Dhr. P.C.J. (Paul) Bertens (Waterschap

Aa en Maas)

• Eenanderekijkopdewaterbodem:

GebiedsvisieZwarteWater

Dhr. J. (Jeroen) ten Klooster (provincie

Overijssel) en mevr. J. (Joyce) Zuidam (Rijkswaterstaat Oost Nederland)

Keuzes en dilemma's bij het maken van bodemkwaliteits- en bodemfunctieklassekaarten

Voorzitter: mevr. C. (Corinne) van den Hoek Heins (gemeente Apeldoorn)

Debodemfunctieklassenkaart:eenmakkie?

Conform het Besluit bodemkwaliteit moeten op de bodemfunctieklassenkaart gebieden zijn aangegeven met de bodemfuncties wonen en industrie. Dat lijkt eenvoudig maar in een groot aantal situaties moet er toch een aantal belangrijke keuzes worden gemaakt. Uitgangspunt kan zijn de stads- of gemeenteplattegrond of de vigerende bestemmingsplannen. Maar hoe ga ik om met rijks- en provinciale wegen, spoorlijnen, defensieterreinen, lintbebouwing en kas- gebieden. En hoe gedetailleerd wil ik de kaart opstellen. Allemaal vragen zonder een eenduidig antwoord.

Ook het maken van een bodemkwaliteits-kaart kent een aantal te maken keuzes. In deze sessie wordt u het proces bij het maken van een tweetal bodemkwaliteits-kaarten gepresenteerd. DebodemkwaliteitskaartRotterdam:

eenprocesmetvoetangelsenklemmen....

Voor de gemeente Rotterdam leiden de eerst verkregen resultaten tot beleidspro-blemen, welke oplossingen zijn gekozen. Hoe is de afstemming met de bodemfunctie-kaart. Wat is het eindresultaat. Heeft regio-nale samenwerking hieraan een positieve impuls gegeven. DediffusebodemkwaliteitvanAssen;

goedtochofniet?

In de gemeente Assen blijkt de indeling in deelgebieden niet zo simpel als vooraf gedacht. Ook de diffuse bodemkwaliteit kreeg een andere wending dan verwacht. Welke factoren spelen hier een rol. Is de historie van Assen toch meer bepalend dan gedacht. En welke resultaten heeft het uit-eindelijk gebracht.

• Keuzesendilemma’sbijhetmaken

vaneenbodemfunctieklassenkaart

Dhr. J.S. (Jeroen) Spronk (CSO)

• DetotstandkomingvandeBKKvan

degemeenteRotterdam

Dhr. A.B. (Anton) Roeloffzen (DCMR) en dhr. J.T. (Johannes) Slagter (GW

Rotterdam)

• DetotstandkomingvandeBKKvan

degemeenteAssen

Mevr. A. (Anette) Oosterhoff (gemeente Assen)

Nieuwe Verontreinigingen in de Bodem - recente Nederlandse ontwikkelingen en bevindingen in vogelvlucht

Voorzitter: dhr. J. (Joost) Lahr (Alterra, Wageningen UR)

De laatste jaren staan nieuwe verontreini-gingen zoals hormoonverstoorders, genees-middelen en nanodeeltjes sterk in de maat-schappelijke belangstelling. In Nederland is vanaf 2007 een aantal nieuwe studies uitgevoerd of van start gegaan en dit jaar wordt ook een advies verwacht van de TCB. Bodembreed 2009 is daarom een uitstekend moment om de balans eens op te maken. Een aantal Nederlandse deskundigen zal u heet van de naald de hoogtepunten presenteren uit recente projecten. De sessie wordt afgesloten met een plenaire discussie over de betekenis van de onderzoeksbevin-dingen voor het functioneren van de bodem en over de manier waarop men kan omgaan met deze niet-gereguleerde verontreinigingen.

• Nieuweverontreinigingeninde

bodem-stoffen&mogelijkerisico’s

Dhr. J. (Joost) Lahr (Alterra, Wageningen

UR)

• Emissiesvandiergeneesmiddelennaar

hetterrestrischemilieuinNederland

Dhr. W.L.M. (Wil) Tamis (Centrum voor

Milieuwetenschappen Universiteit

Leiden)

• Antibioticaresistentieindebodem

Dhr. H. (Heike) Schmitt (IRAS, Universiteit Utrecht)

• BevindingenSKBproject'(Veterinaire)

antibioticaindebodem'

Dhr. J.A. (Joost) van Schijndel (Geofox-Lexmond)

• Effectenvannanodeeltjesindebodem

Dhr. N.W. (Nico) van den Brink (Alterra, Wageningen UR)

• SamenvattingvanhetTCBadvies

nieuweverontreinigingenindebodem

vanhetlandelijkgebied

Mevr. M. (Marlies) ten Hove (TCB)





10 b o d e m b r e e d 2 0 0 9

Dinsdag 24 november

Plannen met de ondergrond

Voorzitter: dhr. M. (Marc) Koenders (IF Technolgy)

De ondergrond in Nederland wordt steeds drukker. Veel ondergrondse functies kunnen zonder problemen naast en onder elkaar bestaan. Soms is zelfs synergie tussen ver-schillende functies mogelijk zodat een win-win-situatie ontstaat. Denk bijvoorbeeld aan de mogelijkheid om koude-/warmteopslag met een grondwatersanering te combi-neren. Daarnaast zijn ook ondergrondse conflicten aanwezig. Door de grote groei van het gebruik van de ondergrond zal dit onderwerp in de nabije toekomst aan urgentie toenemen. Om synergie van onder-grondse functies te benutten, en potentiële conflicten te voorkomen, is het plannen van de ondergrond noodzakelijk. Daarnaast is het van groot belang dat het gebruik van de ondergrond wordt geregistreerd zodat initiatiefnemers de ondergrond vroegtijdig in het planproces kunnen betrekken.

• KopvanFeijenoord:vroegscoren

inplanproces

Dhr. M. (Maarten) de Boer (GW

Rotterdam)

• Watkaneengemeentemetde

BasisregistratieOndergrond

Dhr. P. (Peter) Dorsman (GW Rotterdam) en dhr. F.S. (Freek) Busschers (Deltares)

• HetplanRoerdelta:hoedeonder-

gronddeaandachttrektvansteden-

bouwkundigen

Dhr. E. (Erik) Schurink (CSO) en dhr. P. (Pieter) Sprangers (Stereo

Architects)

Duurzaam saneren van de bodem Van een werkbare definitie naar een goede praktijk

Sessie voorbereid door dhr. J.M.J. (Jan) Fokkens (SBNS), dhr. W. (Wilfried) ter Woerds (HMVt), dhr. L.M.M. (Laurent) Bakker (Tauw), dhr. J.L.A. (Hans) Slenders (Arcadis) en mevr. E.P.C. (Elze-Lia) Visser-Westerweele

Op Bodembreed willen we graag in gesprek gaan met het publiek over bodemsanering en duurzaamheid, om grip te krijgen op het begrip duurzame bodemsanering

In de sessie laten we zien dat in en buiten Europa al veel initiatieven zijn om duur-zame bodemsanering invulling te geven. Voorbeelden zijn SuRF (Sustainable Remediation Forum) - US, SuRF - UK, in het Europese NICOLE netwerk en verschillende projecten in het SNOWMAN ERA-netwerk.

In Nederland zien wij ook dat duurzame bodemsanering steeds meer vorm wordt gegeven. Maar alle partijen zoeken nog naar de invulling ervan. Wel zijn er diverse initiatieven en ideeën in het werkveld. Vanuit de keten geven drie partijen voor-beelden hoe zij duurzaamheid in bodem-sanering zien en deels al in de praktijk toepassen:• deintermediair/adviseur(Tauw);• deprobleemhebber/saneerder (SBNS);• deaannemer (HMVT).Daarbij worden concrete en technische voorbeelden aangehaald, maar ook de mogelijkheden om eerder in het planproces aan te sluiten en in de afwegingsfase rekening te houden met duurzaamheid. Uiteindelijk is een werkbare invulling van het begrip duurzaam saneren nodig.

Bewust benutten, duurzaam beheren: en nu concreet!

Voorzitter: dhr. W. (Wim) Dijkman (CLM)

Het initiatief Bewust Bodemgebruik geeft gehoor aan de oproep van Felix Rottenberg om: ‘als een duikboot boven te komen om ons wakker te schudden. Hoe? Door ons de mogelijkheden, potentie en urgentie van de ondergrond te tonen.’ Deze eruptie resulteert in een interactieve sessie, waarin we netwerken en expertise verbinden. Drie verschillende sprekers vanuit het drinkwater-, het voedsel- en stedelijke ontwikkelingnetwerk schetsen hun per-spectieven van de toekomst, de rol die bodem(verontreiniging) daarin vervult en de dilemma’s die door een functiecentrale aanpak ontstaan. Sessiedeelnemers dragen vanuit hun eigen expertise oplossingen aan voor de vraag wat er gedaan kan worden om de perspectieven te realiseren en de gepresenteerde bodemdienst en maat-schappelijke functie duurzaam in stand te houden.

Met bijdragen van o.a.: dhr. E. (Eric) van Griensven (Brabant

Water), dhr. M. (Marcel) Robben (gemeente

Arnhem) en anderen (nog onbekend).





b o d e m b r e e d 2 0 0 9 11

15.30 - 17.00 uur

Waterbodem in beweging

Voorzitter: dhr. J.F. (Erik) Boegborn (Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden)

Waterbodemonderhoud is een reguliere taak voor de waterbeheerder. In het verle-den stond dit synoniem voor baggeren, een taak die veelal projectmatig werd en nog steeds wordt opgepakt.Veranderende inzichten en regelgeving (denk aan het Besluit bodemkwaliteit, de Waterwet en de Flora- en faunawet) dwingen ons tot een andere aanpak. Waterbodemonderhoud is tegenwoordig meer dan baggeren alleen: het is een volwaardig bedrijfsproces dat een proces-matige aanpak verdient. Bij de uitvoering kan grote winst behaald worden door een zorgvuldige planning, waardoor toch het hele jaar door waterbodemonderhoud mogelijk blijft. Bij waterbodembeheer is baggeren niet de enige optie: ook isolatie kan een goede oplossing bieden. Door het aanbrengen van zand met al dan niet een toevoeging kan een betere waterkwaliteit worden verkregen. Tevens is er sprake van verminderde slibaanwas waardoor minder onderhoud noodzakelijk is.

• Vanbaggerennaarwaterbodem-

onderhoud

Dhr. M. (Menno) Wieten (Hoogheemraadschap De Stichtse

Rijnlanden)

• DeBodemBedekt

Dhr. J. (Jack) Hemelraad

(Hoogheemraadschap Schieland en

de Krimpenerwaard)

• Jaarrondbaggeren?Datkan!

Dhr. D. (Daan) Cornelisse (Tauw)

Gegrond beleid, dilemma’s en keuzes bij het opstellen van gebiedsspecifiek bodembeleid

Voorzitter: mevr. S.D. (Sietske) de Jong (Outline Consultancy BV)

Het Besluit bodemkwaliteit is nu anderhalf jaar in werking en het eerste gebiedsspeci-fiek beleid is een feit. Diverse gemeenten hebben de stap gewaagd en het traject (gedeeltelijk) doorlopen. Veel overheden buigen zich op dit moment nog over de vraag of ze voor generiek gaan of gebieds-specifiek. In het hele land worden de opstellers van gebiedsspecifiek beleid op de voet gevolgd. In deze sessie laten we een aantal koplopers aan het woord. Waarom is er gekozen voor gebiedsspecifiek beleid? Welke dilemma’s spelen er en welke keuzes hebben ze gemaakt? Wilt u meedelen in de ervaringen, kom dan de antwoorden op de vragen halen in deze sessie.

• Harderlopenofstilstaan?

Dhr. A.G. (Alan) Laws (Gemeente

Leeuwarden) en dhr. C. (Coert) Fossen (DHV)

• Gebiedsspecifiekbeleidplangebied'De

Elementen'indegemeenteSpijkenisse

Dhr. C.J. (Cees) Maurits (Grontmij) en dhr. P. (Peter) in ’t Veld (gemeente

Spijkenisse)

• Gebiedsspecifiekbeleid,eenzorg

ofzegen?

Dhr. J. (Jasper) Lackin (Witteveen+Bos)

en dhr M. (Mark) Klutman (gemeente

Almelo)

De Elektrische Rode Ferrari?Ofwel hoe staat het met Bodem, Onderwijs & Wetenschap!

De instroom van ‘techniekstudenten’ op alle onderwijsniveaus is schrikbarend afge-nomen. De uitstroom - schaars aanbod op de arbeidsmarkt - wordt afgeroomd door sexy branches als ‘water’ en ‘klimaat’, of veelbieders als ‘pharma’ of ‘olie&gas’. Welk perspectief kan de bodembranche in dit verband bieden. Deze vraagstelling heeft jong SKB vorig jaar op Bodem Breed onder de aandacht gebracht.

Inmiddels, een jaar later, zijn ze hard aan de slag. En met succes: In deze sessie dus geen klaagzang over gebrek aan geld en aandacht voor de ondergrond in de kennis- wereld en bij het onderwijs. De bodem ver-nieuwt: er is een bodembrede, ambitieuze kennisagenda, er zijn enthousiaste onder-zoekers en en er is beter onderwijs. Een nieuwe generatie dient zich aan. Met con-crete voorbeelden tonen we dat aan! De sessie wordt voorbereid door; mevr. M.P.M. (Martine) van Gool (Jong SKB), mevr. A.E. (Sandra) Boekhold (TCB), dhr. H.H.M. (Huub) Rijnaarts (Wageningen

UR), dhr. T.J. (Timo) Heimovaara (TU Delft) en dhr. J.A. (Bram) de Vos (Alterra,

Wageningen UR)





12 b o d e m b r e e d 2 0 0 9

Woensdag 25 november




Uitstapjes in het gebruik van de diepere ondergrond - Meer met Bodem

Voorzitter: dhr. A. (Auke) Oostra (SenterNovem / Bodem+)

Binnen deze sessie maken we uitstapjes buiten de bekende bodemomgeving. Meer met Bodem leidt ons weg van het gebruik van de ondiepe ondergrond voor WKO. Het wordt namelijk steeds drukker in de boven-grond en systemen en het gebruik gaan met elkaar interfereren. De vraag is dan of geothermie een passende oplossing is en wat dan de dilemma's zijn? Verder reizen we langs een tweetal bijzondere voorbeeld projecten t.b.v. energie opslag en winning zoals het gebruik van mijnwater in Limburg en heipalen. En tot slot gaan in op wat er allemaal moet gebeuren om te komen tot duurzame zoutwinning in Twente. Hier staat de geologische kennis van de ondergrond centraal.

• Geothermie:duurzaamgebruikvan

deondergrond

Dhr. E. (Erwin) Breider en dhr. G. (Gerhard) Winters (beiden Tauw)

• Ondergrondseenergieopslag:

referentieprojectenbestaandeen

nieuwesystemen

Dhr. R.J.A. (Roy) Savelkoul en/of dhr. E. (Eric) Willems (beiden Cauberg-

Huygen)

• DuurzamezoutwinninginTwente

Dhr. T.P.F. (Tjeerd) Koopmans (MWH)

Ruimtelijke ontwikkeling en bodemsanering in de landelijke omgeving

Voorzitter: dhr. J.Th. (Jan) Weisscher (Ministerie van VROM)

Het saneren van de bodem is in de meeste gevallen geen doel op zich meer. De meeste ernstige en urgente gevallen zijn al aan-gepakt. De laatste ronde om de gevallen te identificeren, die in de nieuwe beoor-delingssystematiek worden aangeduid als ernstig en spoed, moet voor eind 2010 een lijst met spoedlocaties opleveren. Alle andere ernstige gevallen worden aangepakt als hiervoor een ruimtelijke aanleiding is. De saneringsoperatie is vaak onderdeel van een gebiedsaanpak. De aanpak van de sanering wordt mede bepaald door andere belangen. In deze sessie zullen we aan de hand van de aanpak van een drietal locaties een aantal elementen belichten die een rol spelen bij een sanering in samenhang met andere belangen.

De sessie wordt opgedeeld in vier blokken. Tussen de blokken is er ruimte voor dis-cussie met de inleiders. In het eerste blok zullen de drie inleiders de situering van de saneringslocatie schetsen. In het tweede blok komt aan de orde welke spelers er waren en wat hun gezamenlijk belang was. In het derde blok wordt de inpassing in een gebiedsontwikkeling eruit gelicht. In het vierde blok worden de gekozen oplossingen gepresenteerd en wordt aangegeven welke openeinden resteerden:

• Duurzamesaneringstortplaatsincombi-

natiemetlandschappelijkeinpassing;

Dhr. R. (Rob) Dijcker (Witteveen + Bos)

• Eecologischesaneringbaggerspecie-

loswalBroekpolderincombinatiemet

natuurontwikkeling

Dhr. E.P.H. (Koos) Jager (DCMR

Milieudienst Rijnmond)

• Saneringbedrijfslocatie(spoorstaven-

bedrijf)incombinatiemetnatuurgebied,

Masterplan’tGooienspoorbaan

Dhr. R. (Raymond) Banser (SBNS)

Innovatieve onderzoekstechnieken

Voorzitter: dhr. P. (Pieter) Groenewoud (Resolution Resources International)

Links om of rechts om zal het realiseren van een succesvolle bodemsanering vereisen dat het probleem vooraf in voldoende mate begrepen wordt (vrij vertaald naar Pankow en Cherry in Dense Chlorinated Solvents).Complicerende factor hierbij is dat 'in vol-doende mate' een functie is van de aanpak. Zo is voor een klassieke IBC aanpak 'slechts' kennis nodig van het hydrologische systeem en de ruimtelijke spreiding van het bodem-probleem, terwijl een in-situ sanering additioneel kennis vereist van de soort en hoeveelheid verontreiniging, de samenstel-ling en redox condities van de bodem, het voorkomen van L/DNAPL, etc. etc. Niet alle in-situ systemen lopen op rolletjes, zelfs niet alle IBC systemen.Zonder enige twijfel is het daarom nodig de onderzoekstechnieken te optimaliseren. In klassiek bodemonderzoek wordt vaak slechts 0.0000001% of iets dergelijks van het op locatie aanwezige bodemvolume bemon-sterd en worden uitspraken gedaan over zaken als de totale vracht. Het is niet ver-wonderlijk dat meetrondes aan het eind van bodemsaneringen nog al eens uitwijzen dat meer vracht aanwezig is dan bij aanvang.De presentaties laten een aantal innova-tieve onderzoekstechnieken zien die een aanzet kunnen zijn tot het oplossen van dit soort onmogelijke situaties en uiteindelijk tot succesvoller saneren.

• Inzetinnovatievemeettechniekenvoor

bodembeheerindeKempen

Dhr. M. (Martijn) van Houten (Witteveen+Bos)

• Anintegrationofinnovativesoilcharac-

terisationtechnologies:HighResolution

Seismic(HRS)imagingandRapidOptical

ScreeningTool(ROST)/Membrane

InterphaseProbe(MIP)testing

Dhr. R.J. (Robert Jan) Stuut (Fugro

Ingenieursbureau) en dhr. P.(Pieter) Groenewoud (Resolution Resources

International)

• Innovatieveonderzoekstechnieken

voorhetinkaartbrengenvanVOCl

verontreiniging

Mevr. A.C.M. (Ann Charlotte) Toes (MWH)

• Onsiteanalysesuitvoerenmiddels

eenmobieleGC

Mevr. T.J. (Tessa) Verschoor (Tauw)


b o d e m b r e e d 2 0 0 9 13

09.00 - 10.30 uur



De nuttige bodem

Grondwateroverlast in de stad

Voorzitter: dhr. S. (Simon) Handgraaf (Ministerie V&W)

Met de nieuwe zorgplicht voor het grond-water wil de overheid nieuwe problemen met grondwateroverlast voorkomen en de burger een loket bieden om bestaande grondwaterproblemen aan te kaarten. Bij de nieuwe grondwaterzorgplicht hebben burgers en alle betrokkenen overheden (gemeenten, provincies en waterschappen) hun eigen verantwoordelijkheid. Huiseigenaren zijn verantwoordelijk voor de grondwateroverlast op hun eigen kavel. De gemeente is aanspreekpunt en zorgt voor een doelmatige aanpak van klachten. Het waterschap zorgt voor de afvoer van eventueel door de gemeente ingezameld grondwater via het oppervlaktewater en de provincie is de verantwoordelijke voor de vergunningverlening voor de onttrekking van grondwater.

Grondwateroverlast komt in Nederland in verschillende vormen voor. Een hoge grond-waterstand kan leiden tot water in kelders en kruipruimten of ondergelopen tuinen. Een lage grondwaterstand kan schade aan gebouwen veroorzaken vanwege het optre-den van zettingen of verzakkingen.

In deze sessie wordt de grondwaterproble-matiek van de stad aan de orde gesteld. Aan de hand van voorbeelden zal een over-zicht worden gegeven van knelpunten en oplossingsrichtingen. Daarbij komen ook de rollen van de overheden aan de orde.

Sprekers, in ieder geval:• dhr.P.(Peter)dePutter

(Sterk Consulting)

• dhr.S.(Simon)Handgraaf (Ministerie V&W)

Toepassen in zandwinplassen - actie in de polder!

Voorzitter: dhr. T.K.H.M. (Tommy) Bolleboom (SenterNovem / Bodem+)

Eind 2008 is er reuring ontstaan over het nuttig toepassen van licht verontreinigde grond en baggerspecie in zandwinplassen. De sessie over zandwinplassen op Bodem- breed in 2008 was een kort maar hevig moment waarin meningen en ideeën de toch al volle zaal met belangstellenden vulde. Begin 2009 is de discussie in een stroomversnelling gekomen. Aandacht in media en politiek heeft geleid tot de instelling van een commissie van deskundi-gen die het Besluit bodemkwaliteit op dit punt tegen het licht ging houden. In het kader van een opgesteld actieplan zandwinplassen zijn overheden, waterbeheer-ders en initiatiefnemers gezamenlijk aan de slag gegaan.

In deze sessie krijgen de deelnemers een indruk van de acties die dit jaar hebben plaatsgevonden. Specifiek aandacht is er voor de vraag op welke wijze de regionale overheden aan de slag zijn gegaan met de prioritering van zandwinplassen en hoe de initiatiefnemers hebben geanticipeerd op de ontwikkelingen. Daarnaast is er speciaal aandacht voor de wijze waarop filosofie de technisch-juridische afwegingen in de prak-tijk kan ondersteunen.

• Prioriteringvanzandwinplassen

Dhr. D.E. (Dick) van Pijckeren (Arcadis)

• Samenwerkenaannatuurmetzorg

voordeomgeving

Dhr. T.B.J. (Thomas) Nusselein (GMG)

• Vannormnaarwaarde

Dhr. J.J. (Jaap) Steketee (Tauw)

Open (de) bodem in de stad!

Voorzitter: mevr. A. (Annemieke) Smit (Alterra, Wageningen UR)

In stedelijk gebied draagt een onbedekte bodem bij aan waterregulatie, mooi groen en een beter leefklimaat. Toch geven we de bodem daar steeds minder ruimte voor: het onverharde oppervlak neemt toe, niet in de laatste plaats door de aanleg van 'twee-verdienerstuinen' (verharde tuinen, lekker makkelijk bij te houden). Wilt u weten hoe de bodem door afdekking minder goed in staat is haar 'ecosysteem-diensten' te leveren? Nieuwsgierig hoe bewoners verleid kunnen worden de bodem in het kader van waterregulatie beter te benutten? Samen met u vertalen we de bestaande ervaringen naar nieuwe ideeën om ook de andere ecosysteemdiensten van de bodem beter te benutten. Wat kan de bodem doen? Wat moeten de bewoners samen met de gemeente daarvoor doen? Hoe krijgen we dat voor elkaar? • Kansenenbedreigingenvooreco-

systeemdiensteninstedelijkgebied

Mevr. J. (Joke) van Wensem (TCB)

• Bewonersaandebak!Eenpraktische

werkwijzeombewonersbijstedelijke

waterprojectentebetrekken

Dhr. J. (Jan) Spit (MWH)

• SoilsandtheCity:eenleefbarestad

doorbewustbodemgebruik?

Mevr. C.L. (Christy) van Beek (Alterra,

Wageningen UR)


14 b o d e m b r e e d 2 0 0 9


Gebruik van de ondergrond: de effecten van WKO en diepinfiltratie

Voorzitter: dhr. J. (Jaap) Spaans (Witteveen+Bos) Onder invloed van klimaatbeleid wordt volop gezocht naar energiebesparende technologieën, waaronder Open en Gesloten Warmte-Koude-Opslag (WKO) systemen. Minister Cramer heeft, volgend op het advies van de Taskforce WKO 2009, tal van maatregelen in gedachten om de toepassing van bodemenergie te stimuleren. Naast WKO wordt de diepe ondergrond ook hier en daar benut als opslag/infiltratie van hemelwater. Het is echter niet goed bekend welke effecten WKO of infiltratie van hemelwater hebben op de grondwaterkwaliteit en het bodemleven, of welke gevolgen WKO kan hebben voor de drinkwaterkwaliteit. Het is dan ook de vraag of de sterke groei in bodemenergie- systemen zonder gevolgen zal blijven. In deze sessie presenteren en bediscussiëren we de eerste resultaten van lopend onderzoek naar de effecten van de WKO-ystemen en diepinfiltratie op ons grondwater.

• Hoecombinerenwedrinkwaterwinning

metbodemenergiesystemen?

Dhr. M. (Matthijs) Bonte (KWR Watercycle

Research Institute)

• WarmteKoudeopslag,effectenvan

temperatuursveranderingenophet

grondwaterecosysteem?

Dhr. P. (Patrick) van Beelen (RIVM)

• Diepinfiltratievanafstromendhemel-

water:aanvaardbaarofniet?

Dhr J. (Jaap) Tuinstra (TCB)

Saneren of ontwikkelen? De stedelijke omgeving biedt kan-sen voor integratie van beide

Voorzitter: dhr. E.Y.P. (Edwin) Zeeman (MWH)

Uiteengezet wordt welk spanningsveld er heerst bij het afstemmen van de stede-lijke ontwikkeling op het milieuvraagstuk (bodemsaneren). Aan de hand van praktijk-cases geven de inleiders ons inzage in de dilemma’s die spelen en is er veel aandacht voor de leerpunten die zijn opgedaan. Er wordt gefocused op de praktijk van het stedelijk gebied, waarbij één van de pre-sentaties in de fase is dat de grondsanering gereed is en er dus al veel ervaring is opge-daan. Een andere bijdrage is van een pro-ject dat in de fase verkeert van afwegen en afstemmen en zoeken naar optimalisatie. Bij de presentaties zal er onder andere aan-dacht zijn voor de invloed die de verschil-lende actoren hebben op het proces en hoe hier mee is omgegaan en omgegaan kan worden. De bijdrage van de inleiders biedt de bezoekers van Bodembreed de kans om met die kennis hun eigen bodemsanerings-vraagstukken nog creatiever en praktischer op te lossen.

Verder is het de bedoeling dat door het delen van ervaringen, maar ook door dis-cussie in deze sessie er een beeld ontstaat dat meegenomen kan worden in de 3e ses-sie van het thema Ruimtelijke ontwikkeling en Bodemsanering, een sessie die gaat over de integratie van Ruimtelijke ordening en Bodemsanering.

• Bodemsaneringenherontwikkeling

OostergasfabriekAmsterdam;

Dhr. J.J.M. (Joachim) Verheij (DHV)

• Saneringsdilemma’sbijGasfabrieks-

terreinZestienhovensekadeteRotterdam

Mevr. D. (Desiree) Gotink-Barten (GW

Rotterdam)

Combimeten: de volgende stap in kwaliteitsverbetering

Voorzitter: dhr. R. (Ruud) Cino (Ministerie van VROM)

De huidige werkwijze bij bodemonderzoek is gebaseerd op inzichten uit de jaren 70 en 80. In de jaren daarna is een breed scala aan technieken ontwikkeld die het mogelijk maken om bodemonderzoek en -sanering sneller, beter en goedkoper uit te voeren. Ervaringen uit o.a. Amerika en Engeland laten zien dat er bij het opzetten van een conceptueel model en dit te verifiëren middels combimeten 30 tot 70% bespaard kan worden op de kosten voor het bodem-onderzoek.

In de sessie combimeten wordt de nut en noodzaak van combimeten gepresenteerd aan de hand van Nederlandse praktijkvoor-beelden en wordt de stand van zaken met betrekking tot het uitbreiden van de BRL 2000 met 'innovatieve' technieken, de nieu-we richtlijn voor nader bodemonderzoek : de Nederlands Technische Afspraak (NTA) Landbodem - Nader Onderzoek (NTA 5755), en de Toetslijst voor bodemonderzoek voor het bevoegd gezag, gepresenteerd.

• Nutennoodzaakvancombimeten

Dhr. A.A. (Arthur) de Groof (Grontmij)

• Vergrotenzekerheidbijin-situsaneren:

praktijkvoorbeelduitHollandIn-situ

Proeftuin(HIP)

Dhr. E. (Eric) van Nieuwkerk (Deltares)

• MIPsonderingen/combimetingeninde

praktijk,praktijkvoorbeeldenvantoepas-

singenbijvoormaligeArmaturenfabriek

‘Evenblij’inHoogeveeneneenchemi-

schewasserijinEnschede

Dhr. P.F. (Fokke) Jansma (DHV) en dhr. P.M.B. (Patrick) Spijker (gemeente

Enschede)

• HetEUREKAgevoelbijbodemonder-

zoek?!

Dhr. D.J. (David) van den Burg (Ambient) en mevr. J.M. (Joke) Wezenbeek (Grontmij)





b o d e m b r e e d 2 0 0 9 15

11.00 - 12.30 uur

Planvorming stedelijk (grond)waterbeheer

Voorzitter: dhr. J.C. (Hans) Gehrels (Deltares) en dhr. K.G. (Koen) Westrik (Tauw)

Het denken over het omgaan met water in stedelijke gebieden is de laatste jaren sterk ontwikkeld. Het water krijgt bij de inrich-ting van stedelijke gebieden een steeds belangrijkere rol. Zowel de gemeente als het waterschap zijn verantwoordelijk voor een duurzame leefomgeving. Ook het grondwater speelt hierin een belangrijke rol. In deze sessie wordt aan de hand van de gemeente Apeldoorn de planvorming rondom stedelijk grondwaterbeheer aan de orde gesteld. Door grondwateroverlast was Apeldoorn genoodzaakt om al ver voor de invoering van de Wet Gemeentelijke Watertaken invulling te gegeven aan de grondwaterzorgplicht. Ook wordt in deze sessie aandacht besteed aan de gewenste interactie tussen afdelingen riolering ener-zijds en afdelingen milieu anderzijds en de integratie tussen grondwaterkwaliteit en kwantiteit op gemeentelijk niveau.

• GrondwaterzorggemeenteApeldoorn

vormgegevenindeGrondwateropgave

Dhr. T.H. (Leo) van Wee (Witteveen+Bos)

• Aanzetvoorintegratietussengrond-

waterkwantiteitenkwaliteit

Dhr. J.H. (Johan) Bouma (Wareco)

Wie is de baas op het eigen Landgoed? Een verhaal over handhaving en verantwoorde-lijkheid

Voorzitter: dhr. S. (Sybren) Ydema (MWH)

De rode draad tijdens de sessie is de prak-tijk op een landgoed waar herinrichting-werkzaamheden worden uitgevoerd. Op het landgoed spelen zich allerlei zaken af. Zo wordt er keurig bij de tuinman aan de poort gemeld als grond geleverd wordt, maar achter het landgoed wordt in het bos stiekem een partij grond toegepast. Op het landgoed zijn allerlei personen die verantwoordelijk zijn voor bepaalde zaken. Iedereen heeft zo zijn rol. Maar wie is nu uiteindelijk verantwoordelijk voor wat en wie houdt in de gaten of dit ook op de juiste en voldoende manier gebeurt?

Dhr. J.M. (Michiel) Gadella (SenterNovem /

Bodem+) zal ingaan op het rentmeester-schap. Dat richt zich op het in stand houden en verbeteren van de kwaliteit van het landgoed zodat we het landgoed kunnen overdragen aan komende generaties. Voor een goed beheer van het landgoed is een langjarige beheersvisie en beheer noodzakelijk. Toezicht en handhaving is hierbij een onlosmakelijk onderdeel.

Dhr. P.J. (Peter) Leenders (BOG) zal iets ver-tellen waarom de ene leverancier zich keu-rig aan de poort van het landgoed meldt, maar andere leveranciers achter in het bos stiekem grond toepassen.

Mevr. M.A. (Mieke) de Jong (Milieudienst

Zuidoost Utrecht) zal vertellen hoe een oud landgoed beheerd wordt en voor welke uitdagingen de hoofdrolspelers op het land-goed komen te staan.

Verontreinigingen in natuur-terreinen: van beleid tot oplos-sing in de uitvoering

Voorzitter: dhr. N.W. (Nico) van den Brink (Alterra, Wageningen UR)

Ook in natuurgebieden komen verontreini-gingen voor. Voor beheerders van natuur-terreinen kunnen verontreinigingen op verschillende manieren een probleem zijn zoals bij de aankoop van terreinen of bij het behalen van specifieke natuurdoelen. Daarnaast zijn de mogelijkheden met matig verontreinigd slib om te gaan verruimd in het Besluit bodemkwaliteit.

Momenteel is er weinig aandacht voor effecten van verontreinigingen voor soorten in natuurterreinen. In de afgelopen jaren is onderzoek uitgevoerd om efficiënter om te gaan met verontreinigingen in natuurter-reinen. Op basis van (bestaande) effectge-richte beheersmaatregelen is het vaak al mogelijk risico’s te verminderen. Dit kan worden versterkt door een slimme aanpassing van inrichting en ruimtelijk beheer van gebieden. Dit soort alternatie-ven krijgt steeds meer ruimte omdat ook beleidsmatig de noodzaak hiervan steeds duidelijker wordt.

• Omgaanmetrisico’svanbodemveront-

reiniginginnatuurgebieden

Dhr. B.C. (Bas) Volkers (LNV-Directie NLP)

• Diffuseverontreiniging:onderzoekà

implementatieàbeheersmatrix

Dhr. H.J.P. (Herman) Eijsackers (Wageningen UR, VU)

• Inrichtingenruimtelijkbeheervan

natuurterreinenomrisico’svanveront-

reinigingenteverminderen

Dhr. N.W. (Nico) van den Brink (Alterra,

Wageningen UR)




De nuttige bodem

16 b o d e m b r e e d 2 0 0 9


Warmte koude opslag en sanering van grondwater-verontreinigingen

Voorzitter: dhr. P. (Patrick) van Beelen (RIVM)

Warmte koude opslag is een energie- en kostenbesparende techniek om kantoren en industrieën te verwarmen en te koelen. Een combinatie van technieken met goede kansen maar wellicht ook met risico’s. Het grondwater wordt 's zomers verwarmd en 's winters gekoeld. Bij deze techniek ontstaat een bel met gekoeld grondwater (ongeveer 7 °C) en daarnaast een bel met verwarmd grondwater (tot 25 °C). Deze bellen bevinden zich op tientallen meters diepte onder het gebouw waar de techniek wordt toegepast. Doordat warmte koude opslag meestal in stedelijke en industriege-bieden plaats vindt is er regelmatig sprake van grondwaterverontreiniging. Bij het combineren van warmte koude opslag en grondwatersanering zijn er goede kansen op kostenbesparingen maar er kunnen ook problemen optreden. In deze sessie worden deze besproken.

• WKOensaneringgecombineerdin

SpoorzoneWoerden

Dhr. J.C. (Ko) Hage (TTE)

• Combinatiegrondwatersaneringen

energieopslag,altijdeenvooruitgang?

Mevr. M.H. (Marette) Zwamborn (KWA)

• BOEG:handleidingvoortoepassen

bodemenergieinennabijgrondwater-

verontreiniging

Mevr. R.B. (Rachelle) Verburg (Arcadis)

Integratie van ruimtelijke ont-wikkeling en bodemsanering

Voorzitter: dhr. F. (Flip) van Keulen (GW Rotterdam)

Het huidige kabinet staat een groei voor ogen van circa 80.000 tot 100.000 woningen per jaar, waarvan 25% à 40% zou moeten worden gerealiseerd in bestaand bebouwd gebied. De commissie Noordanus spreekt in haar advies over revitalisering en herstruc-turering van in totaal circa 15.800 hectare bedrijventerrein in de periode tot 2020. Deze voorbeelden maken duidelijk, dat de druk op het gebruik van de bodem in de komende jaren enorm zal toenemen. En dat bij een zeer ambitieuze (en kostbare) bodemsaneringsopgave.

Vertegenwoordigers uit de werelden van ’bodem’ en ’ruimte’ zullen elkaar meer dan voorheen tegenkomen. Sterker nog: ze hebben elkaar nodig om de doelstellingen uit hun werkvelden te kunnen halen. Maar onbekend maakt helaas onbemind.

In deze sessie worden in vier inleidingen een aantal actuele aspecten van de inte-gratie van ruimtelijke ontwikkeling en bodemsanering aan de orde gesteld vanuit het ‘bodemperspectief’. De sprekers sluiten hun inleidingen af met enkele (prikkelende) stellingen als aanzet tot het Nationaal Bodem en Ruimte Debat (sessie 7.2).

• Wegnemenvanbelemmeringenvoor

bodemsanering

Dhr. R.S.F.G. (Ronald) Peters (VROM

Inspectie)

• Ruimtelijkeontwikkelingenop

gasfabrieksterreinen:voorbeelden

vanintegratie

Dhr. L.M.M. (Laurent) Bakker en dhr. H.B. (Henberto) Remmerts (Tauw)

• Succesvolleherontwikkelingvan

verontreinigdelocaties

Dhr. A.B. (Arie) Slagmolen (BAM Milieu)

• Optimaliserenvanin-situmogelijkheden

indebouwopgavevanRotterdam

Dhr. J.T. (John) Lexmond (GW Rotterdam)

Wat het oog niet ziet... biologische afbraak werkt het wel of werkt het niet?

Voorzitter: mevr. M.P.M. (Martine) van Gool (Tauw)

Biologische afbraak, gebruik maken van moeder natuur om een verontreiniging in de bodem af te breken: is dit nu wel of niet mogelijk? Biologische in-situ bodem-sanering is al op veel plekken met succes toegepast en kan worden beschouwd als bewezen technologie. Maar er zijn ook saneringen waarbij resultaten tegen vielen, waarmee het vertrouwen in deze techno-logie mogelijk is ondermijnd. Hoe interes-sant is biologische in-situ sanering? In deze sessie worden projecten met biologische in-situ sanering toegelicht om duidelijk te maken wat wel en ook niet kan. Is biologie alleen interessant om als polishing step te gebruiken, na uitvoering van een conven-tionele bodemsanering? Of werkt het ook in de bronzone? En zo ja, wat mag je er dan realistisch gezien van verwachten. Vragen waarop in de sessie antwoord wordt gegeven, ook rekening houdend met uw kritische blik en ervaringen.

• Chloraattoedienenvoordeafbraak

vanbenzeeninanaërobebodems

Mevr. H. (Henriëtte) Keijzer (Groundwater Technology)

• Biologischebronaanpak:eenveel-

belovendetechniekvoorhetsaneren

vanbronzonesmetVOCl

Dhr. H.M.T. (Erik) de Vries (Bioclear)

• Biologienachemie

Dhr. F.J. (Frank) Pels (HMVt)





b o d e m b r e e d 2 0 0 9 17

13.30 - 15.00 uur

De kracht van gebiedsgericht grondwaterbeheer (1): de afwe-gingen

Voorzitter: dhr. J. (Jaap) Tuinstra (TCB)

Gevalsgericht, clustergericht of gebiedsgericht, that’s the question. Bij de aanpak van grootschalige of complexe grondwater-verontreinigingen in een stedelijke omge-ving blijken de eerste twee benaderingen lang niet altijd soelaas te bieden, waardoor de aanpak vaak stagneert. De oplossing wordt gezocht in het gebiedsgericht beheer, waarbij een verstandig beheer van de ver-ontreinigingen wordt afgestemd op het mogelijke gebruik van de ondergrond en de grondwaterkwantiteit. Dat klinkt logisch, maar een dergelijke integrale benadering vergt nog heel wat creativiteit bij de uitvoe-ring. In deze sessie krijgt u handreikingen, tips en ideeën voor de invulling van deze benadering via een handreiking van het ministerie van VROM en een tweetal pro-vinciale casussen.

• DeHandreikinggebiedsgericht

grondwaterbeheer

Dhr. N.J. (Co) Molenaar (Minsterie

van VROM)

• Gebiedsgerichtgrondwaterbeheerdiepe

grondwaterverontreinigingGooi

Dhr. A. (Arco) van Vugt (Witteveen+Bos)

• Afwegingskadergebiedsgerichtgrond-

waterbeheerinstedelijkgebiedin

Gelderland

Mevr. M.M. (Melanie) Hendriks (Provincie

Gelderland)

Het Besluit bodemkwaliteit onder de loep: vragen en discus-sies uit de uitvoeringspraktijk

Voorzitter: Dhr. M.L. (Marcel) Cassee (SenterNovem/Bodem+) en Dhr. S.C. (Simon) Bos (Tauw)

Wilt u uw mening over het Besluit bodem-kwaliteit (Bbk) geven? Wilt u vertellen of juist weten hoe bepaalde situaties binnen de context van het Bbk uitgelegd moeten worden? In deze sessie leggen wij u eerst enkele thema’s voor, waar u uw mening over kunt geven. Na uw discussies vertellen we u iets over de helpdesk van Bodem+ en de wijze waarop uitvoeringsvraagstukken worden opgelost. Waarna we vervolgens in een interactieve sessie op uw discussies terugkomen. Tenslotte eindigen we de sessie met een live helpdesk, waar u al uw vragen aan specialisten van Bodem+ en VROM kwijt kunt.

Hoe moeten we het verschil tussen versprei-den en toepassen uitleggen? Als we zand in een rivier oppakken en bovenstrooms weer neerleggen, is dat dan verspreiden of toepassen? Of wat valt nu precies onder tijdelijke uitname? Waarom moet je bij het toepassen van dezelfde partij grond soms wel en soms geen uitloogonderzoek uitvoe-ren? Moet er voor het opbulken van grond een erkenningsplicht gelden? Het zijn voor-beelden van vragen uit de praktijk, die ook regelmatig aan de helpdesk van Bodem+ worden gesteld.

Bodem+ doet echter meer dan alleen het beantwoorden van vragen. Signalen en trends uit de helpdesk worden gebruikt voor de monitoring van het Bbk. Voor bepaalde vraagstukken willen we niet wachten tot het evaluatiemoment in 2012 en sneller een oplossing hebben. Samen met de ministeries van VROM en V&W en drie werkgroepen met vertegenwoordigers vanuit de praktijk zoeken we naar snelle en breedgedragen oplossingen.

Sessie met medewerking van: dhr. J.M. (Michiel) Gadella, mevr. P. (Petra) Bakker en dhr. T.K.H.M. (Tommy) Bolleboom (allen

SenterNovem / Bodem+) en dhr. M.F. (Marc) Pruijn (Ministerie van

VROM; onder voorbehoud).

Veenweide problematiek in Friesland, een duivels dilemma

Voorzitter: dhr. J.L.V. (Jeroen) Oosterwegel (Geofox-Lexmond)

Door grote droogleggingen op veengron-den daalt het maaiveld snel, waardoor er veel kosten moeten worden gemaakt. De provincie Friesland bezint zich daarom op een herziening van het peilbeleid in het Friese Veenweide gebied. Gedurende de jaren 2002-2004 is onderzoek uitgevoerd op 5 bedrijven naar de effecten van de introductie van hogere peilen in de zomer. Later (2007-2008) is dit opgeschaald naar 5 polders. Vanuit diverse rollen en invalshoe-ken zal de problematiek door de sprekers worden toegelicht. Daarbij is er naast de inhoud (effect van een hoog peil op bodem, grondwater en landbouw) nadrukkelijk aandacht voor het proces, de communicatie, ervaringen uit de agrarische praktijk, en het politiek-bestuurlijke besluitvormingsproces. Wat ging er goed en wat niet? Tenslotte zullen we kijken of we de volgende vraag kunnen beantwoorden: “Neemt het nut toe van de veenbodem bij een hoger peil, en het nut voor landbouw af?” In een discussie met een panel van deskundigen zullen de Friese ervaringen worden beoordeeld op elementen die voor de gehele veenweiden-problematiek van toepassing zijn.

• Effectenvaneenhoogpeilopbodem,

waterenlandgebruik

Dhr. E.A. (Everhard) van Essen (Aequator

Groen & Ruimte)

• Dewegvanhoogpeil:vanpraktijk,

viapolitieknaarbeleid

Mevr. T. (Truus) Steenbergen (provincie

Friesland)

• Ervaringenmeteenhoogpeilvanuit

deagrarischepraktijk

Dhr. T. (Theo) Holtrop (Agrariër en LTO

bestuurder)




De nuttige bodem

18 b o d e m b r e e d 2 0 0 9


Organisatie en financiering; ervaringen uit de praktijk

Voorzitter: mevr. H.A. (Annelies) de Graaf (Buro38)

De technische kennis is beschikbaar om via uitgekiend beheer de ondergrond duur-zaam te benutten en te beheren. Maar hoe kun je dit in de praktijk vormgeven? Hoe zorg je er voor dat de baten van gebruik van de ondergrond terecht komen bij de gebruikers, of juist bij de organisatie die verantwoordelijk is voor het beheer van de verontreinigingen in de ondergrond? Hoe krijg je bestuurlijk commitment om de risico’s van langlopend beheer van veront-reinigd grondwater over te nemen? Hoe krijg je de financiering voor de benodigde investeringen rond? Hoe worden verant-woordelijkheden en kosten en baten ver-deeld als er meerdere partijen betrokken zijn? In deze sessie krijgt u aan de hand van vier praktijkvoorbeelden inzicht in verschil-lende mogelijkheden voor organisatie en financiering van gebruik en beheer van de ondergrond.

• ExploitatievancollectieveWKO-

systemendoorbedrijvenenparticulieren

Dhr. B. (Bas) de Zwart (IF Technology)

• GemeentelijknutsbedrijfGemeente

Apeldoorn

Dhr. R.L. (Ron) Nap (Gemeente

Apeldoorn)

• DuurzaamdienstenbedrijfGemeente

Woerden

Dhr. J.R.C. (Han) de Rijk (Milieu-

dienst Noord-west Utrecht) en dhr. J.C. (Ko) Hage (TTE)

Nationaal Bodem en Ruimte Debat - verbinden van werelden

Voorzitter: dhr. R.M. (Reinier) Besemer (Bodem voor Ruimte)

Voor het debat zullen - naast enkele spre-kers uit sessie 6.2 - een aantal gasten aan de tafel plaatsnemen. Zij vertegenwoor-digen andere disciplines dan de meeste Bodem Breed-gangers: zij zijn namelijk géén bodem(sanerings)deskundigen, maar hebben zeker wel raakvlakken met ons werkveld. Wij hebben namelijk gasten uit-genodigd met als achtergrond onder meer projectontwikkeling, stedenbouw, duur-zaamheid (cradle to cradle) en planologie. Het debat wordt gevoerd aan de hand van de stellingen van vóór de pauze waarbij het publiek nadrukkelijk wordt gevraagd hun steentje bij te dragen. Kunnen we over de grenzen van onze disciplines heen kijken, leren we elkaar beter begrijpen?

Bodemverontreiniging en in-situ saneringstechnieken: 'Op ieder potje past een dekseltje!?'

Voorzitter: dhr. E. (Egbert) Jansen (HMVt)

Sinds de opkomst van de eerste in-situ saneringstechnieken in de jaren tachtig zijn tientallen innovatieve in-situ technieken ontwikkeld. Enkele daarvan zijn beperkt inzetbaar en bijvoorbeeld specifiek geënt op één type verontreiniging. Andere kun-nen toegepast worden op meerdere ver-ontreinigingtypen, bodemomstandigheden of projectomstandigheden. In hoeverre zijn de huidige saneringstechnieken toe-pasbaar op vergelijkbare verontreiniging- / bodemsituaties? Aan de hand van een aan-tal presentaties zullen we voor een aantal saneringstechnieken antwoord krijgen op deze vraag. Deze sessie start met de evalu-atie van een aantal uitgevoerde saneringen met diverse technieken in het Rotterdamse stedelijke gebied. Vervolgens krijgt u een presentatie over een sanering in Amersfoort waarbij tegenvallende resultaten van een ISCO uitvoering aanleiding gaven tot het inzetten van een andere, meer conventio-nele, in-situ techniek. Tot slot wordt een project uitgelicht waarbij de relatief nieuwe techniek ISMP is toegepast in combinatie met gestimuleerde anaërobe afbraak van VOCl.

• Rotterdamsin-situsaneringsprocesvoor

dewalgeroeid

Dhr. J. (Jeroen) Blaauw en dhr. C.A. (Kees) de Vette (beiden GW

Rotterdam)

• HIPpendsaneren

Dhr. N. (Niels) Hartog (Deltares) en dhr. J.A. (Johan) van Leeuwen (SBNS)

• PraktijkervaringmetISMP

Dhr. E. (Eric) de Zeeuw (Groundwater

Technology)





b o d e m b r e e d 2 0 0 9 19

15.30 - 17.00 uur

De kracht van gebiedsgericht grondwaterbeheer (2): de gemeentelijke praktijk

Voorzitter: dhr. P.A. (Arne) Alphenaar (TTE)

Rijk en provincie willen de gemeenten ondersteunen waar mogelijk (en zoals een zorgzame ouder betaamt toch wat invloed houden). Gemeenten willen op eigen benen staan. Maar hopen nog wel op advies en zakgeld. De pubertijd voorbij, de gebieds-gerichte aanpak wordt volwassen. De centrale vraag in de vorige sessie is in hoeverre handreikingen, afwegingskaders en beleidsinstrumenten de aanpak van grootschalige of complexe grondwater-verontreinigingen kunnen ondersteunen. Wijzen de handreikingen in de juiste rich-ting of beperken ze de speelruimte om tot een effectieve aanpak te komen?

• StationsgebiedUtrecht,Gebiedsgerichte

aanpakinpraktijkgebracht

Dhr. J.L.A. (Hans) Slenders (Arcadis)

• GebiedsbeheerplanCentrumTilburg

Mevr. A. (Annelies) Everts (TTE)

• Gebiedsgerichtebenaderingvangrond-

water:gewoondoen!

Dhr. J.J.W. (Jos) Mol (gemeente Enschede)

Worden de doelstellingen in de praktijk gerealiseerd?

Voorzitter: dhr. J.T. (Johannes) Slagter (GW Rotterdam)

Iedereen in bodemland heeft inmiddels wel een mening over het melden in het kader van het Besluit bodemkwaliteit. Onze ambitie is dan ook om in deze sessie juist niet over het melden te praten, maar nu eens andere aspecten waar de gebruikers tegen aanlopen de revue te laten passeren. Kernvraag hierbij is: zijn de doelstellingen van de beleidsmakers en gebruikers gerea-liseerd? En hoe pakken de ambities uit in de praktijk. In deze sessie gaan we dieper in op de dagelijkse praktijk van het Besluit bodemkwaliteit. Vanuit verschillende invals-hoeken bekijken we de ervaringen en zul-len we zien of verwachtingen zijn uitgeko-men of gaan uitkomen.

We sluiten af met een interactieve discussie. Zodra doelstellingen eenmaal zijn gereali-seerd zijn er altijd weer nieuwe ambities. Het is verhelderend om in beeld te krijgen wat deze zijn, maar ook wat er leeft bij het publiek en bij iedereen die het Besluit bodemkwaliteit in meer of mindere mate een warm hart toe draagt.

Stimuleert het besluit bodemkwaliteit hergebruik van grond? Bijdragen van:• dhr.R.M.(René)Joustra

(Ingenieursbureau Amsterdam)

• dhr.H.J.F.(Henri)Groeneveld(Ingenieursbureau Rotterdam)

• Besluitbodemkwaliteit,ervaringen

enambities

Dhr. J.M. (Michiel) Gadella (SenterNovem / Bodem+)

Een nuttige bodem voor een nuttige landbouw

Voorzitter: mevr. J. (Janine) Quist (Aequator

Groen & Ruimte)

Landbouw is veruit de grootste grond-gebruiker in Nederland (en veel andere landen). Eeuwenlang zag men de bodem als een onuitputtelijk productiemiddel voor voedselgewassen en ook als ‘black box’ waar we ongestraft onze gang konden gaan. Zoals we weten leidde dit tot overbe-mesting, verdroging, structuurbederf, etc.

In deze sessie komt het veranderende denken over de verschillende functies van de bodem in relatie tot landbouw aan bod. Eerst wordt u meegenomen langs de mogelijkheden van duurzaam nutriënten-management en manieren om dat in de landbouwpraktijk te realiseren. Vervolgens komt het spanningsveld tussen de land-bouwpraktijk en de archieffunctie van de bodem aan bod. Wat moeten agrariërs rondom het “werelderfgoed Schokland” doen of juist laten om het bodemarchief te behouden en is dit bedrijfsmatig haalbaar? Tot slot gaan we ‘boeren voor klimaat’. Op welke wijze kan op het niveau van het agrarisch bedrijf de koolstofkringloop beïnvloed worden en welke effecten heeft dat op de bodemvruchtbaarheid en de koolstofvastlegging.

• Mestbeleidengoedelandbouwpraktijk

Mevr. A.E. (Sandra) Boekhold (TCB)

• Behoudvanarcheologischeenaard-

kundigewaardenrondomSchokland

Dhr. E.A. (Everhard) van Essen (Aequator

Groen & Ruimte)

• Boerenvoorklimaat-Debodemals

sturingsmechanismeopbedrijfsniveau

Dhr. J.J.M. (Sjef) Staps (Louis Bolk

Instituut)




De nuttige bodem

20 b o d e m b r e e d 2 0 0 9

Algemene informatie

Registratie en secretariaat

Op dinsdag 24 november en woensdag 25 november kunt u voor registratie en vragen de hele dag terecht bij de registra-tiebalie. Aan iedere deelnemer wordt bij aankomst een bundel met samenvattingen, een keycoard (t.b.v. de naambadge die reeds eerder per post is toegezonden), en indien van toepassing een kamernum-mer verstrekt.

Huisvesting en maaltijden

Deelnemers die overnachten, worden verzocht woensdagmorgen voor 09.00 uur hun kamer vrij te maken.Gelegenheid om te ontbijten is er tussen 08.00 en 09.00 uur.

Deelname en kosten Symposium Bodem Breed

U kunt zich aanmelden voor het symposium via de elektronische aanmelding op www.symposiumbodembreed.nl.

De factuur voor deelname zal worden toegezonden.

Iedereen die aan Bodem Breed 2009 op enigerlei wijze deelneemt dient zich aan te melden (ook degene die zijn geselecteerd om een voordracht te houden, deelnemen in een panel of anderszins bij de organisatie betrokken zijn). Het maximum aantal deel-nemers per dag bedraagt 450. De registratie sluit uiterlijk16november2009 (bij het bereiken van het maximale aantal deel-nemers zijn wij genoodzaakt de registratie eerder te sluiten).Inschrijving voor het symposium vindt plaats op volgorde van aanmelding en betaling.

Overige bepalingen

• Uwwensentenaanzienvandehotel-kamer, maaltijden en eventueel verdere noodzakelijke informatie kunt u kenbaar maken op het aanmeldingsformulier. Let op dat u zich voor de symposium- dagen, het diner en de overnachting apart opgeeft.

• Ominaanmerkingtekomenvoorhetstudententarief, dient op het aanmel-dingsformulier het studentennummer van een geldige collegekaart te worden ingevuld.

• Bijannuleringvanuwaanmeldingvoor16 november 2009 zal het betaalde bedrag worden gerestitueerd minus € 30,- administratiekosten. Bij annulering na 15 november 2009 vindt er geen restitutie meer plaats. Wanneer u niet komt, maar u heeft zich wel aangemeld en nog niet betaald, dient alsnog het verschuldigde bedrag vermeerderd met € 30,- administratiekosten (inclusief 19% BTW) te worden voldaan.

Informatie over aanmeldingen of programma

Voor vragen over het programma kunt u contact opnemen met Peter van Mullekom, te bereiken via:• Telefoon:06-22749082• E-mail:[email protected]

Voor vragen over aanmelding, registratie en voor overige informatie kunt u contact opne-men met Sandra Broekhof, te bereiken via:• Telefoon:0182-540650• E-mail:[email protected] kunt u het programma bekijken op www.symposiumbodembreed.nl.

KostenDe kosten voor deelname aan Bodem Breed 2009 zijn:

Deelname op dinsdag 24 november 2009, inclusief lunch € 225,-Deelname op woensdag 25 november 2009, inclusief lunch € 225,-Symposiumdiner op dinsdag 24 november 2009 € 45,-Overnachting van dinsdag op woensdag, inclusief ontbijt € 80,-Studenten, 2 dagen zonder overnachting of diner € 30,-Studenten, 1 dag inclusief lunch € 15,-

Alle genoemde bedragen gelden in principe voor alle deelnemers en zijn inclusief 19% BTW.

BetaalmogelijkheidVia factuur. Na aanmelding onder vermelding van uw ordernummer zal de factuur voor deelname worden toegezonden.

b o d e m b r e e d 2 0 0 9 21

Algemene informatie

Bereikbaarheid CongresHotel De Werelt

Het symposium wordt gehouden in Congrescentrum De Werelt, Westhofflaan 2 te Lunteren.

Het is per openbaar vervoer bereikbaar via station Ede-Wageningen en vervolgens per taxi, of via station Lunteren gevolgd door een wandeling van 15-20 minuten (of een taxi). Zie ook routebeschrijving op www.symposiumbodembreed.nl. Tevens zullen er pendelbussen ingezet worden tussen het station Lunteren en CongresHotel De Werelt. CongresHotel De Werelt is bereikbaar onder telefoon-nummer 0318 - 484 641 en faxnummer 0318 - 482 924. Meer informatie over CongresHotel De Werelt is te vinden op www.dewerelt.nl.

CongresHotel De WereltWesthofflaan 2, LunterenTel. 0318 484 641Fax. 0318 482 924www.dewerelt.nl

Berg, Henk van de VNGBoekhold, Sandra TCBBoer, Elmert de RWS-WDGroof, Arthur de SIKBKeulen, Flip van PDBRoenhorst, Astrid IPORomijn, Reinier UvWSchipper, Liesbeth SKBVeenis, Yvo UB - SKBVos, Bram de WURWeisscher, Jan Minsterie van VROMWilde, Paul de SenterNovem / Bodem+Zuurbier, Robert ONRI

Programmacommissie Bodem Breed

22 b o d e m b r e e d 2 0 0 9

Alcontrol Laboratories

Arcadis Nederland BV

BAM Milieu

Bodem +

Boskalis Dolman BV

CSO Adviesbureau

Deltares

Dumea - KBBL

Eco Select bv

ECO-job bv

Eurofins Analytico B.V.

Fugro Ingenieursbureau B.V.

Grondbalans

Groundwater Technology bv

Medusa Explorations BV

MWH

Nazorg Bodem B.V.

Omegam Laboratoria BV

PanTerra Geoconsultants B.V.

P&J Milieuservices B.V.

Resolution Resources International

Roxit B.V.

SKB

TNO/DINO

VAR bv

Wareco Ingenieurs

XTAC Analytical B.V.

StandhoudersBedrijf

Voorwoord - NHV · 2015-04-22 · technieken: 'Op ieder potje past een dekseltje!?' Nieuwe...

Documents

Transcript of Voorwoord - NHV · 2015-04-22 · technieken: 'Op ieder potje past een dekseltje!?' Nieuwe...