VN Handelsembargo’s: doel en efficiëntie

Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2013-2014

VN Handelsembargorsquos doel en efficieumlntie

Masterproef van de opleiding lsquoMaster in de rechtenrsquo Ingediend door

Kris Vanderhallen

(studentennr00901324)

Promotor Prof Dr Frank Maes Commissaris Dhr Hendrik Schoukens

2

-We must also strive to correct the injustice of economic sanctions that seek to penalize abusive leaders but all too often inflict punishment on those who are already suffering from the abuse-

(jimmy carter nobel lecture 10 december 2002)

3

Voorwoord

Graag wil ik een woord van dank richten aan iedereen die heeft bijgedragen tot het bekomen van deze masterproef

Allereerst dank ik mijn promotor Prof Dr Frank Maes voor de begeleiding doorheen het onderwerp en de raad en daad waar nodig Zijn enthousiasme voor het onderwerp van deze masterproef werkte zeer aanstekelijk en werd ten zeerste geapprecieerd Daarnaast wens ik ook Prof Dr Edwin Smith van de Gould school of law van de University of Southern California te bedanken voor zijn aanbevelingen van relevante literatuur aangaande dit onderwerp

Ook dank ik mijn ouders en vrienden voor hun steun en voor het nalezen van deze tekst

Economische sancties zijn momenteel brandend actueel en sterk gemediatiseerd door het gebruik ervan tegen Rusland wegens de annexatie van de Krim De economische sancties tegen Rusland gaan uit van de Verenigde Staten en van de Europese Unie niet van de VN De kans dat er economische sancties komen tegen Rusland die uitgaan van de VN lijkt echter zeer klein gezien de aanwezigheid van Rusland en traditionele bondgenoot China in de Veiligheidsraad Rusland zou zich moeten onthouden van stemming aangezien ze betrokken partij zijn bij het geschil maar dan nog moeten er zeven van tien instemmingen komen alvorens een handelsembargo goedgekeurd zou worden binnen de Veiligheidsraad Gedurende de loop van het onderzoek was ik enorm verbaasd over het handelsembargo tegen Irak en de dodentol die dat geeumlist heeft Dit is iets wat weinig ruchtbaarheid gekregen heeft vind ik terwijl dit al bijna evenveel of zelfs meer slachtoffers geeumlist heeft dan een oorlog en dit door de VN zelf het mensenrechtenorgaan bij uitstek Sancties kunnen echter ook een waardig alternatief zijn voor een gewapend conflict

4

-If international law is in some ways at the vanishing point of law the law of war is perhaps

even more conspicuously at the vanishing point of international law-

(Hersch Lauterpacht)

5

INHOUDSTAFEL

Voorwoord 3

Inleiding 9

DEEL 1 HISTORISCH OVERZICHT 10

Hoofdstuk 1 Oplijsting VN-handelsembargorsquosen 10

Hoofdstuk 2 Historisch overzicht VN handelsembargorsquos 11

Afdeling 1 VN-Handelsembargorsquos voor 1990 12

11 Zuid-Afrika 12

12 Zuid-Rhodesieuml 14

Afdeling 2 VN-Handelsembargorsquos na 1990 capita selecta 16

21 Irak 16

22 Noord-Korea 19

23 Haiumlti 21

24 Sierra Leone 22

25 Iran 23

26 Centraal-Afrikaanse Republiek 24

DEEL 2 JURIDISCH KADER VN-HANDELSEMBARGOrsquoS 25

Hoofdstuk 1 Bevoegdheid Veiligheidsraad en limieten daaraan 25

Afdeling 1 Relevante bepalingen VN Handvest 25

11 Artikel 1 25

21 Artikel 24 26

31 Artikel 27 3 26

41 Artikel 39 26

51 Art 41 26

61 Art 103 26

Afdeling 2 Andere beperkingen 27

21 Beperkingen van internationaal humanitair recht 27

211 Conventies van Genegraveve 27

212 Vierde Conventie van Genegraveve 28

22 Mensenrechtelijke beperkingen 29

221 Recht op leven 29

222 Verbod van foltering en onmenselijke behandeling 29

223 Recht op gezondheid en Recht op een behoorlijke levensstandaard 30

DEEL 3 EVALUATIE DOELSTELLINGEN VN-HANDELSEMBARGOrsquoS 30

6

Hoofdstuk 1 Beoordeling efficieumlntie sancties capita selecta 30

Afdeling 1 Beoordelingscriteria 30

Afdeling 2 Libieuml een zeldzaam succes 32

Afdeling 3 Iran andere reden tot succes 33

Afdeling 4 Afrikaanse wapenembargorsquos een reeks mislukkingen 33

41 Somalieuml 34

42 Liberia 34

43 Rwanda 35

44 Congo 36

45 Ivoorkust 37

46 Soedan 37

47 Bescheiden succes in de malaise 38

Hoofdstuk 2 Succesfactoren handelsembargorsquos 39

Afdeling 1 Doelstelling handelsembargo 39

Afdeling 2 Type handelsembargo 39

Afdeling 3 Type regime in staat die voorwerp is van handelsembargo 39

Afdeling 4 De kost voor de doelstaat uitgedrukt als een percentage van het BNP 40

Afdeling 5 Economische grootte van zender en ontvanger (BNP) 40

Afdeling 6 Commercieumlle relaties tussen zender en ontvanger uitgedrukt als een percentage van de totale commercieumlle relaties van ontvanger 40

Afdeling 7 Economische gezondheid en politieke stabiliteit van de gesanctioneerde staat 41

Afdeling 8 Kost voor de zender 41

Afdeling 9 Mate van afdwinging 41

Hoofdstuk 3 Mensenrechten zelden primaire doelstelling 41

Afdeling 1 Categorieeumln doelstellingen 41

Afdeling 2 Gebrek aan interventie in Noord-Korea 42

Hoofdstuk 4 Impact van handelsembargorsquos op mensenrechten 43

Afdeling 1 Strijdigheid met de Just War doctrine 44

Afdeling 2 Case study Mensenrechtenschendingen in Irak 46

Afdeling 3 Ook nieuwe vormen van sancties leiden tot mensenrechtenschendingen 47

31 de Kadi zaak 47

32 Mogelijke minimumgaranties 48

33 Hervormingen binnen de VN 49

DEEL 4 OPLOSSINGEN OF REMEDIES VOOR MENSENRECHTENSCHENDINGEN DOOR VN HANDELSEMBARGOrsquoS 50

7

Hoofdstuk 1 Slimme sancties 50

11 Begripsomschrijving 50

12 Zwakste leerling in de klas wapenembargorsquos 52

121 Oorzaken 52

122 Remedies 53

Hoofdsruk 2 Preliminaire test 54

Afdeling 1 Zijn er geldige redenen voor de sancties 54

Afdeling 2 Treffen de sancties de juiste partijen 55

Afdeling 3 Treffen de sancties de juiste goederen of voorwerpen 55

Afdeling 4 Hebben de sancties een redelijke duur 55

Afdeling 5 Zijn de sancties effectief 55

Afdeling 6 Martensclausule 55

Hoofdstuk 3 Compensatiemogelijkheden voor slachtoffers 56

Afdeling 1 Rechterlijk toezicht door het IGH 57

Afdeling 2 Nationale rechter 58

Afdeling 3 Behandeling door mensenrechteninstelling 59

Hoofdstuk 4 Meer bescherming voor burgers onder een sanctieregime 59

Afdeling 1 Uitbreiden toepassingsgebied internationaal humanitair recht 59

Afdeling 2 Just War doctrine 60

Hoofdstuk 5 Internationale strafrechtelijke vervolging 61

Hoofdstuk 6 Monitoringorgaan tussenschakel Veiligheidsraad-gesanctioneerde staat 62

Afdeling 1 Sanctiecomiteacutes en panels van experts 62

Afdeling 2 Mogelijke verbeteringen 62

21 Meer onderlinge samenwerking 62

22 Plaatsbezoeken Voorzitters Sanctiecomiteacutes 63

23 rol van het Secretariaat 65

Conclusie 65

Bibliografiehelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip67

8

9

Inleiding

Economische sancties duiden op maatregelen die individueel of collectief door staten worden genomen om druk te zetten op de gesanctioneerde staat in de hoop dat de autoriteiten van die staat een specifieke koers zullen varen Economische sancties kunnen bestaan uit een import-of exportverbod van bepaalde goederen een bevriezing van activa en een schorsing van internationale financieumlle transacties Ze kunnen uitgaan van een individuele staat of ze kunnen worden opgelegd door een internationale organisatie zoals de VN dan spreekt men van collectieve economische sancties1

Economische sancties worden opgelegd om allerlei redenen mensenrechtenschendingen aanpakken een burgeroorlog beeumlindigen een nucleaire dreiging afwenden een regimewijziging tot stand brengen Sinds de jaren 90 zijn economische sancties steeds populairder aan het worden bij de Veiligheidsraad Men ziet ze als een humaner alternatief voor een militaire interventie

Sinds het gebruik van economische sancties als politiek middel wordt de sanctieliteratuur gekenmerkt door verschillende golven2 In de jaren 30 van de vorige eeuw trachtte men sancties te beschrijven als middel om agressie te beheersen tegen de achtergrond van het vooruitzicht van de Tweede Wereldoorlog3 Tijdens de tweede golf in de jaren 60 werd het nut van sancties benadrukt om tot een snellere dekolonisatie te komen De jaren 80 werden gekenmerkt door een groter positivisme ten aanzien van sancties om ze te gebruiken als middel om druk te zetten op staten die niet voldeden aan hun internationale verplichtingen Na de sancties tegen Irak begin de jaren 90 moest het optimisme plaats ruimen en werd er aandacht besteed aan de negatieve humanitaire gevolgen van sancties4 Dit heeft uiteindelijk geleid tot de ontwikkeling van slimmere gerichte sancties die op hun beurt aan een opknapbeurt toe zijn5 Economische sancties zullen ook nog erg veel gebruikt worden in een wereld met een globale economie die erg sterk onderling afhankelijk is

Er wordt onderzocht of en in welke mate VN-handelsembargorsquos hun doelstellingen behalen Daarnaast wordt de vraag gesteld welke negatieve bijwerkingen handelsembargorsquos met zich meebrengen en welke mogelijke oplossingen daarvoor bestaan Na een algemeen overzicht van alle VN-handelsembargorsquos sinds haar ontstaan tot vandaag worden sommige sanctie-episodes verder historisch toegelicht zonder dat hun efficieumlntie daarbij al beoordeeld wordt Ze werden geselecteerd omwille van hun internationale belang en actualiteit en omwille van de variatie in hun doelstellingen Vervolgens wordt het juridisch kader inzake VN-handelsembargorsquos geschetst aan de hand van de beperkingen die vervat zitten in het internationaal recht Daarna wordt een overzicht gegeven van de verschillende visies op efficieumlntie van handelsembargorsquos en de criteria die gebruikt worden om die efficieumlntie te beoordelen Vervolgens wordt de efficieumlntie beoordeeld gebruikmakende van de criteria van PAPE van drie concrete sanctieverhalen De drie concrete sanctie-episodes werden geselecteerd omwille van hun mate van succes Op basis van deze bevindingen worden dan de succesfactoren opgesomd die bijdragen tot een efficieumlnt handelsembargo Nadien wordt er ingezoomd op de keerzijde van economische sancties en de ongewenste gevolgen die ze in het verleden op mensenrechtelijk gebied teweeg hebben gebracht Tot slot worden er dan mogelijke oplossingen die in de literatuur voorkomen voor dat probleem onder de loep genomen

1 H P GASSERrdquoCollective economic sanctions and international humanitarian lawrdquo ZaoumlRV 1996 871-904 (hierna verkort HP GASSER ldquoCollective economic sanctionsrdquo) 2 M ERIKSSON Targeting peace understanding EU and UN targeted sanctions Surrey Ashgate 2010 9-43 3 Oa David Mitrany Rowan-Robinson voor een gedetailleerd overzicht van de literatuur zie wwwsmartsanctionsse Dit is een database van de literatuur over economische sancties gemaakt door Mikael Eriksson 4 Oa Wallensteen 5 Oa Cortright en Lopez Biersteker

10

DEEL 1 HISTORISCH OVERZICHT

Hoofdstuk 1 Oplijsting VN-handelsembargorsquos6en7

Gesanctioneerde staten Periode Doelstelling handelsembargo 1 Zuid-Afrika 1962-1994 Apartheid beeumlindigen onafhankelijkheid

Namibieuml 2 Portugal 1963-1974 Bevrijden Afrikaanse kolonies

3 Zuid-Rhodesieuml 1965- 1979 Niet-erkennen racistisch minderheidsregime

4 Somalieuml 1992- Verbetering mensenrechtensituatie beeumlindigen burgeroorlog

5 Irak 1990- 1991 en 1991-2003

Terugtrekking Koeweit afzien van massavernietigingswapens

6 Joegoslavieuml 1991-2001 Burgeroorlog in Kroatieuml en Bosnieuml beeumlindigen

7 Haiumlti 1991-1994 Democratie herstellen

8 Liberia 1992-1998 en 2000-2006

Burgeroorlog beeumlindigen en steun aan RUF in Sierra-Leone beeumlindigen

9 Cambodja en de Rode Khmer

1992- Rode Khmer bannen en democratie ontwikkelen

10 Libieuml 1992-2003 en 2011-

Pan-Amerikaanse verdachten uitleveren afzien van terrorisme en mensenrechtenschendingen verhelpen

11 Noord-Korea 1993-1994 en 2006-

Afzien nucleaire wapens

12 Angola 1993-2002 Burgeroorlog beeumlindigen en democratie promoten

13 Rwanda 1994-1995 Burgeroorlog beeumlindigen

14 Sierra-Leone 1997-2003 Burgeroorlog beeumlindigen handel in conflictdiamanten stoppen

15 Afghanistan 1999-2002 Osama Bin Laden uitleveren

16 Congo 2003- Wapensmokkel tegengaan mensenrechtenschendingen aanpakken

6 De Veiligheidsraad heeft ook nog tegen andere staten economische sancties aangenomen maar dat zijn andere economische sancties dan handelembargorsquos Bijvoorbeeld reisbeperkingen en financieumlle sancties tegen Syrieuml en Jemen 7 GC HUFBAUER JJ SCHOTT KA ELLIOT en B OEGG Economic sanctions reconsidered Washington DC Peterson Institute of International Economics 2009 20-41 (hierna verkort GC HUFBAUER JJ SCHOTT KA ELLIOT en B OEGG Economic sanctions reconsidered)

11

17 Ivoorkust 2004- Burgeroorlog beeumlindigen

18 Soedan 2004- Mensenrechtenschendingen stoppen

19 Iran 2006- Transparantie omtrent kernprogramma bewerkstelligen

20 Centraal-Afrikaanse Republiek

2013- Beeumlindigen burgeroorlog

Economische sancties vormen een deel van internationale diplomatie Het zijn middelen om overheden in een specifieke ldquoavenue of responserdquo te dwingen Het is meestal de bedoeling van de uitzendende staat om zich in te mengen in het besluitvormingsproces van een andere soevereine staat zonder de onmiddellijke introductie van militair geweld8 Motieven om economische sancties op te leggen varieumlren en hebben niet altijd te maken met de situatie in het land dat het object is van het handelsembargo soms spelen ook nationaal politieke motieven mee en dienen ze als rechtvaardiging voor een latere oorlog Men geeft eerst de voorkeur aan een vredevolle oplossing om de kritiek op eventuele oorlog te laten verstommen als die vredevolle oplossing niet blijkt te werken Vaak worden sancties opgelegd als middel om te tonen aan de wereld dat men bereid is te handelen Afschrikking is een ander motief Via sancties tracht men de kosten die gerelateerd zijn aan het afkeurenswaardig gedrag op de drijven

Hoofdstuk 2 Historisch overzicht VN handelsembargorsquos

Het is pas na het einde van de koude oorlog en de val van de Sovjet-Unie dat de VN zich meer ging manifesteren op het internationale toneel Dit deed ze onder meer door het opleggen van dwingende economische sancties Door de veranderingen in het internationale klimaat en de bredere invulling van collectieve vrede en veiligheid heeft de VN veel meer sancties opgelegd in de jaren 90rsquo dan gedurende de 45 voorgaande jaren Tijdens de jaren 90rsquo had ze slechts twee keer verplichte economische sancties opgelegd namelijk tegen het blanke minderheidsregime in Rhodesieuml en een wapenembargo tegen Zuid-Afrika Er kwamen dan na 1990 meer sancties maar de aard van dezen wijzigde na de sancties tegen Irak en Haiumlti die veel schade hadden aangericht onder de burgerbevolking Er werd overgeschakeld van erg ruim gedefinieerde embargorsquos naar meer gelimiteerde embargorsquos wat betreft hun toepassingsgebied (wapenembargorsquos reisbeperkingen bevriezing van activa)

Vanaf de jaren 90rsquo kwamen er ruime financieumlle ndash en handelssancties tegen Irak het voormalige Joegoslavieuml en Haiumlti Daarnaast waren er specifieke sancties tegen Afghanistan Libieuml de Nationale Unie voor de Totale Onafhankelijkheid van Angola Rwanda Liberia Somalieuml Soedan Ethiopieuml en Eritrea Sierra Leone en Ivoorkust

Het initieumlle enthousiasme voor economische sancties die uitgaan van de VN is echter fel afgezwakt omdat ze dikwijls niet het gewenste effect hadden en omdat er een risico bestaat dat de verkeerde personen worden getroffen door de sancties Vooral kinderen vrouwen en oudere mensen werden bijvoorbeeld door de sancties tegen Irak zwaar getroffen Daarnaast zijn er de hoge kosten om een economische sanctie hard te maken voor de naburige staten van de doelstaat Dit was bijvoorbeeld het geval voor de Balkanlanden rond het voormalige Joegoslavieuml gedurende het Bosnieumlconflict Deze redenen zorgden voor een sanctiemoeheid bij de lidstaten en een wantrouwen om nog ruime sancties op te leggen Men probeert dan ook om economische sanctie te herdenken en ze meer effectief te maken hoewel velen zich afvragen of de VN wel voldoende middelen en expertise in huis heeft om multilaterale sancties op te volgen en af te dwingen 8 Ibid 5

12

Afdeling 1 VN-Handelsembargorsquos voor 1990

11 Zuid-Afrika

De sancties in Zuid-Afrika waren gericht tegen het apartheidsregime dat bestond sinds de Nationale Partij in 1948 aan de macht was gekomen Begin de jaren 60 kwamen de VN met een wapenembargo9 tegen Zuid-Afrika nadat ze eerder hun verontwaardiging hadden geuit over de moordpartijen tegen ongewapende en vredevolle betogers tegen de raciale discriminatie en segregatie in Zuid-Afrika10 De minister van buitenlandse zaken van Zuid-Afrika reageerde echter door te stellen dat ze nooit het recht van de VN hadden erkend om zich in te laten met een materie die zich zuiver afspeelt binnen het rechtsgebied van een lidstaat11 Bovendien zei hij dat het wapenembargo art 51 van het VN Handvest miskende omdat er militaire dreigingen zouden geweest zijn van andere Afrikaanse staten In 1964 hervatte Zuid-Afrika het Rivoniaproces tegen de leiders van de anti-apartheidbeweging waaronder Nelson Mandela De Veiligheidsraad verzocht om het proces onmiddellijk stop te zetten en amnestie te verlenen aan personen die reeds veroordeeld waren om tegen het apartheidsregime te strijden12

In 1970 bleek dat het wapenembargo niet nageleefd werd door de uitbreiding van het wapenarsenaal van het leger en de politiestrijdkrachten Er werd dan ook beslist om het wapenembargo nog te verstrengen13 Tevens werd in 1970 beslist dat het mandaat14 dat Zuid-Afrika had over Zuid-West-Afrika (het huidige Namibieuml) beeumlindigd werd en dat de aanwezigheid van de Zuid-Afrikaanse autoriteiten na de beeumlindiging van het mandaat illegaal en ongeldig zou zijn De lidstaten werd verzocht om handelsbetrekkingen en investeringen in Namibieuml stop te zetten 15 Zuid-Afrika negeerde echter deze resoluties en de mening van het Internationaal Gerechtshof16en nog vele daaropvolgende resoluties17 Het Zuid-Afrikaanse racistische regime zette het geweld en de repressie tegen de zwarte bevolking en de tegenstanders van het regime verder De veiligheidsraad verzocht Zuid-Afrika ook om het Bantoe-onderwijssysteem af te schaffen18 Dit was een systeem dat in 1953 was geiumlnstalleerd Het zorgde ervoor dat het onderwijs dat aan de zwarte bevolking werd gegeven werd gecontroleerd door de overheid Voorheen waren de Afrikaanse scholen vooral missiescholen die volgens de overheid te veel de nadruk legden op het Engels en gevaarlijke liberale ideeeumln19 De minister van Binnenlands zaken verwoordde het zo ldquoEr is geen plaats voor de lokale bevolking in de Europese Gemeenschap boven bepaalde vormen van arbeid Daarom is het nutteloos voor hen om geschoold te worden in de idealen van de Europese Gemeenschap Tot nu waren ze deel van een onderwijssysteem dat hen wegdreef uit hun gemeenschap en werden ze misleid door ze de groenere weiden te laten zien van de Europese Gemeenschap waar ze toch niet mogen grazenrdquo20 Bantoe-onderwijs werd een afzonderlijk ministerie dat toezag op de administratie de financiering en onderwijs en handboeken21

In 1977 gebruikte de Veiligheidsraad haar bevoegdheid onder hoofdstuk 7 van het VN Handvest (internationale vrede en veiligheid) om een dwingend wereldwijd compleet wapenembargo op te leggen De Veiligheidsraad gaf aan dat Zuid-Afrika zeer dicht was bij de productie van een nucleair

9 Resolutie 181 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (7 augustus 1963) UN Doc SRES181 (1963) 10 Resolutie 134 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (1 april 1960) UN Doc SRES134 (1960) 11 Rapport van de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties (11 oktober 1963) UN Doc S5438 (1963) 12 Resolutie 190 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (9 juni 1964) UN Doc SRES190 (1964) 13 Resolutie 282 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (23 juli 1970) UN Doc SRES282 (1970) 14 Dat mandaat hadden ze gekregen van de Volkenbond in 1920 15 Resolutie 283 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (29 juli 1970) UN Doc SRES283 (1970) 16 IGH Advisory opinion ICJ Reports 1971 16 17 Van 1971 tot en met 1973 18 Resolutie 417 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (31 oktober 1977) UN Doc SRES417 (1977) 19 19 Bantu Education httpovercomingapartheidmsuedusidebarphpid=65-258- 20 Dr Hendrik F Verwoerd in Bantu Education httpovercomingapartheidmsuedusidebarphpid=65-258- 21 1953 Bantu Education Act wwwnelsonmandelaorgomalleyindexphpsiteq03lv0153804lv0182805lv0182906lv01859htm

13

wapen22 In 1978 kwam er een voorstel23 om het Namibische conflict te beslechten door middel van vrije verkiezingen te organiseren in Namibieuml onder controle van de VN Dit voorstel werd echter door Zuid-Afrika naast zich neergelegd toen ze unilateraal overgingen tot het organiseren van verkiezingen in Namibieuml24

In 1980 ging Zuid-Afrika over tot aanvallen tegen Angola en Zambia omdat ze steun verleenden aan de onafhankelijkheidsbeweging in Namibieuml25 In 1982 veroordeelde een Zuid-Afrikaanse rechtbank verschillende leden van het Nationaal Congres tot de doodstraf26 Tevens voerde Zuid-Afrika aanvallen uit op Lesotho omdat het onderdak verleende aan Zuid-Afrikaanse vluchtelingen van het apartheidsregime27 De nieuwe Grondwet was er op gericht om de apartheid verder te verankeren en de inheemse bevolking haar grondrechten te ontnemen Ze was bedoeld om van Zuid-Afrika een land voor de blanken te maken Bovendien werd er in de nieuwe Grondwet een onderscheid gemaakt tussen ldquogekleurde mensenrdquo en mensen van Aziatische origine waarmee men de eenheid van het onderdrukte volk wou breken en interne conflicten tot stand brengen28 De investering van Zuid-Afrika in het wapenarsenaal ondermijnden de efficieumlntie van het wapenembargo29

In 1985 kwam er een aanval op Gaborone in Botswana met vele doden tot gevolg De aanval kwam er omdat Botswana politiek asiel verleende aan de vluchtelingen uit Zuid-Afrika De veiligheidsraad riep op om Botswana zoveel mogelijk te steunen en zo hun opvangcapaciteit te vergroten30 In 1986 werd het embargo nog verder aangescherpt Ook onderdelen van goederen die onder het embargo vielen mochten niet langs derde-landen binnengebracht worden Daarnaast werd er verzocht aan de staten niet deel te nemen aan activiteiten die ervoor zouden kunnen zorgen dat de militaire capaciteit werd opgedreven Ook werd de staten gevraagd om afschrikkende straffen op te nemen in hun nationale wetgeving voor het overtreden van het wapenembargo31

In 1987 leek er dan schot te komen in de onafhankelijkheid van Namibieuml wanneer er bereidheid was tot een staakt-het-vuren bij de onafhankelijkheidsbeweging zodat de nodige administratieve en andere stappen konden worden gezet voor een VN-overgangsassistentiegroep32 In 1988 uitte de Veiligheidsraad haar verontwaardiging over de doodstraf voor de ldquoSharpeville sixrdquo Bij rellen in Sharpville werd een townshipofficial vermoord en de Sharpville six werden daarvoor verantwoordelijk gesteld enkel omdat het Hof vond dat men een gemeenschappelijk motief had met de echte daders33 Onder grote internationale druk werd de doodstraf uiteindelijk niet uitgevoerd34 De Veiligheidsraad

22 Resolutie 418 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (4 november 1977) UN Doc SRES418 (1977) 23 Brief van de vertegenwoordigers van Canada Frankrijk Duitsland Groot-Brittanieuml en de VS aan de Veiligheidsraad (10 april 1978) UN Doc S12636 24 Resolutie 439 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (13 november 1978) UN Doc SRES439 (1978) 25 Resolutie 466 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (11 april 1980) UN Doc SRES466 (1980) Resolutie 475 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (27 juni 1980) UN Doc SRES475 (1980) Resolutie 545 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (20 december 1983) UN Doc SRES545 (1983) Resolutie 546 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (6 januari 1984) UN Doc SRES546 (1984) 26 Resolutie 503 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (9 april 1982) UN Doc SRES503 (1982) Resolutie 525 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (7 december 1985) UN Doc SRES525 (1982) 27 Resolutie 527 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (15 december 1982) UN Doc SRES527 (1982) Resolutie 535van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (29 juni 1983) UN Doc SRES535 (1983) 29 Resolutie 558 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (13 december 1984) UN Doc SRES558 (1984) 30 Resolutie 572 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (30 september 1985) UN Doc SRES572 (1985) 31 Resolutie 591 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (28 november 1986) UN Doc SRES591 (1986) 32 Resolutie 601 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (30 oktober 1987) UN Doc SRES601 (1987) 33 Resolutie 610 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (16 maart 1988) UN Doc SRES610 (1988) 34 MS KENDE Constitutional rights in two worlds Cambridge Cambridge University Press 2010 56

14

besloot dat op 1 april 1989 de organisatie van vrije verkiezingen zou plaatsvinden in Namibieuml35 De aanloop naar de verkiezingen verliep echter niet zonder slag of stoot De Secretaris-Generaal36 was onder meer bezorgd over de aanwezigheid van ex-Koevoet leden in de Namibische politie Koevoet37 was een speciale eenheid van de Zuid-Afrikaanse politie in Namibieuml Ze werden ingezet tegen de onafhankelijkheidsbeweging en waren berucht omwille van hun brutaliteit Daarnaast waren er problemen met de overhandiging van informatie van de Zuid-Afrikaanse politie in Namibieuml naar de VN-overgangsassistentiegroep Op 21 maart 1990 werd de republiek Namibieuml onafhankelijk38

Op 27 april 1994 werden ook in Zuid-Afrika verkiezingen gehouden nadat er al heel wat vooruitgang was geboekt door de uitvoerende overgangsraad en de onafhankelijke electorale commissie39 Nelson Mandela won de verkiezingen en werd president van een democratisch niet-racistisch Zuid-Afrika Het wapenembargo en alle andere maatregelen tegen Zuid-Afrika werden opgeheven40

12 Zuid-Rhodesieuml

De Britse Zuid-Afrika-Compagnie van Cecil Rhodes verkreeg in 1889 het monopolie inzake de exploitatie van het grondgebied dat men nu kent als Zimbabwe In 1923 werd het gebied een kolonie van Groot-Brittannieuml In 1962 won Ian Smith de verkiezingen hij installeerde een blank minderheidsregime en verklaarde Zuid-Rhodesieuml onafhankelijk van Groot-Brittannieuml in 1965 Deze nieuwe staat werd enkel erkend door Zuid-Afrika In de jaren 70rsquo ontstonden vele Afrikaans-nationalistische bewegingen met zwarte leiders als Joshua Nkomo en Robert Mugabe In 1980 won de ZANU van Mugabe de verkiezingen wat het ontstaan betekende van de republiek Zimbabwe41

De Veiligheidsraad drong er in 1965 op aan bij het Verenigd Koninkrijk dat ze geen unilaterale onafhankelijkheid door het minderheidsregime in Zuid-Rhodesieuml zouden aanvaarden nadat dat minderheidsregime daar eerder mee gedreigd had De Veiligheidsraad verzocht het Verenigd Koninkrijk de onafhankelijkheid van Zuid-Rhodesieuml te bewerkstelligen op een democratische manier zoals de meerderheid van de lokale bevolking dat wou Tot slot vroeg de Veiligheidsraad raadplegingen op te starten om een conferentie te houden met het oog op een nieuwe Grondwet die aanvaardbaar is voor de meerderheid van de bevolking in Zuid-Rhodesieuml42 Ondanks deze aspiraties kwam er in 1965 toch een unilaterale onafhankelijkheidsverklaring van het racistische minderheidsregime in Zuid-Rhodesieuml De Veiligheidsraad riep dan ook op om dit regime niet te erkennen43 Tevens riep de Veiligheidsraad op het illegale regime niet te steunen door wapens of ander militair materieel te leveren Daarnaast werd aan de lidstaten gevraagd alle economische relaties met Zuid-Rhodesieuml te verbreken inclusief een embargo op olie en aardolieproducten44In 1966 vernamen de VN dat olie via een pijplijn in Mozambique Zuid-Rhodesieuml zou kunnen bereiken met toestemming van de Portugese regering Het Verenigd Koninkrijk werd zelfs gemachtigd schepen tegen te houden in Beira (Mozambique) die mogelijk olie vervoerden naar Zuid-Rhodesieuml45Omdat het

35 Resolutie 629 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (16 januari 1989) UN Doc SRES629 (1989) 36 Rapport van de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties (6 oktober 1989) UN Doc S20883 (1989) 37 Koevoet httpsabctrcsahaorgzaglossarykoevoethtm 38 CS WREN ldquoNamibia Achieves Independence After 75 Years of Pretoriarsquos RulerdquoThe New York Times 21 maart 1990 39 Resolutie 894 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (14 januari 1994) UN Doc SRES894 (1994) 40 40 Resolutie 919 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (25 mei 1994) UN Doc SRES919 (1994) 41 X Afrika Caraiumlben het Amerikaanse continent Brussel Artis-Historia 1994 123 42 Resolutie 202 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (6 mei 1965) UN Doc SRES202 (1965) 43 Resolutie 216 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (12 november 1965) UN Doc SRES216 (1965) 44 Resolutie 217 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (20 november 1965) UN Doc SRES217 (1965)

15

minderheidsregime niet plooide werd het handelsembargo nog verder uitgebreid met onder andere het verbod op de import van asbest suiker tabak koper vleeshellip46

De tot dan toe opgelegde economische sancties leidden er echter niet toe dat het minderheidsregime aan het wankelen gebracht werd Sommige staten schonden zelfs het handelsembargo47 De Veiligheidsraad eiste dan ook van de lidstaten dat ze de activiteiten van hun inwoners in hun relaties met Zuid-Rhodesieuml strenger gingen opvolgen Naast economische sancties werden er ook sancties van diplomatieke aard opgelegd zoals het terugtrekken van consuls De veiligheidsraad vroeg de lidstaten ook om Zambia te steunen bij de economische problemen die het zou ondervinden ten gevolge de uitvoer van deze resolutie48 In 1970 veroordeelde de Veiligheidsraad de steun die Portugal en Zuid-Afrika bleven geven aan het illegale minderheidsregime en vroeg ze om de terugtrekking van Zuid-Afrikaanse politie op het grondgebied van Zuid-Rhodesieuml49 In 1972 drong de Veiligheidsraad er bij de Verenigde Staten op aan om samen te werken met het oog op de efficieumlntie van de sancties De Verenigde Staten hadden namelijk de import van chroomerts en andere mineralen uit Zuid-Rhodesieuml toegestaan50

In 1973 gooide het blanke minderheidsregime van Ian Smith nog wat olie op het vuur door samen met Zuid-Afrika Zambia het leven zuur te maken Als vergelding voor de steun van Zambia aan vrijheidsstrijders sloot Zuid-Rhodesieuml de grens met Zambia om zo tot een economische boycot over te gaan Daarnaast waren er nog verschillende daden van vernieling en sabotage langs de grensstrook51 De Veiligheidsraad veroordeelde deze gewelddaden en riep het Verenigd Koninkrijk die het nog altijd als de kolonisator en dus de eigenlijke verantwoordelijke beschouwd op om de nodige maatregelen te nemen dat dit soort acties niet meer zouden voorkomen52 In 1973 ging Zambia over tot het verbreken van haar handelsrelaties met Zuid-Rhodesieuml in overeenstemming met de VN-resoluties Deze beslissing bracht Zambia in economisch zwaar weer wat de VN er toe bracht om alternatieve systemen te bedenken om het economisch verlies zoveel mogelijk te proberen opvangen53

In een poging het handelsembargo effectiever te maken nam de Veiligheidsraad in 1973 een reeks nieuwe maatregelen aan Men spoorde de lidstaten aan strenge straffen uit te vaardigen voor burgers die in strijd met het handelsembargo goederen importeerden of exporteerden of daaraan meehielpen Daarnaast werd het embargo beperkt uitgebreid tot Portugal en Zuid-Afrika Koop- en verkoopcontracten met deze staten moesten clausules bevatten die verzekerden dat de goederen niet afkomstig waren van Zuid-Rhodesieuml of dat ze zouden worden doorverkocht aan Zuid-Rhodesieuml54Tot slot werd de staten verzocht maatregelen te nemen die hun verzekeringsmaatschappijen ertoe brachten geen luchtverkeer en scheepvaart van en naar Zuid-Rhodesieuml te verzekeren In 1976 ging Mozambique tot dezelfde acties over als Zambia in 1973 met de dezelfde acties van de VN als gevolg55 Tevens besliste de Veiligheidsraad dat de lidstaten de goederen die onder het handelsembargo vielen niet meer mochten verzekeren bij het transport naar of van Zuid-Rhodesieuml Daarnaast werden nog enkele verboden vormen van handelsdistributie opgesomd56

45 Resolutie 221van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (9 april 1966) UN Doc SRES221(1966) 46 Resolutie 232 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (16 december 1966) UN Doc SRES232(1966) 47 Rapport van het Sanctiecomiteacute voor Zuid-Rhodesieuml (30 december 1968) UN Doc S8954 48 Resolutie 253 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (29 mei 1968) UN Doc SRES253 (1968) 49 Resolutie 277 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (18 maart 1970) UN Doc SRES277 (1970) 50 Resolutie 320 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (29 september 1972) UN Doc SRES320 (1972) 51 Brief van de vertegenwoordiger van Zambia aan de Veiligheidsraad (24 januari 1973) UN Doc S10865 52 Resolutie 326 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (2 februari 1973) UN Doc SRES326 (1973) 53 Resolutie 327 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (2 februari 1973) UN Doc SRES327 (1973) 54 Resolutie 333 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (22 mei 1973) UN Doc SRES333 (1973) 55 Resolutie 386 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (17 maart 1976) UN Doc SRES386 (1976) 56 Resolutie 388 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (6 april 1976) UN Doc SRES388 (1976)

16

Ook Botswana kreeg het zwaar te verduren ten gevolge van de steun die het gaf aan vluchtelingen uit Zuid-Rhodesieuml en het naleven van het handelsembargo Bovendien moesten ze fondsen die oorspronkelijk bestemd waren voor ontwikkelingsprojecten aanwenden om veiligheidsmaatregelen te nemen Ook hier opende de VN een speciale bankrekening om de nodige financieumlle steun te verwerven57 In 1977 verbood de Veiligheidsraad het gebruik en de overdracht van fondsen door het illegale regime binnen de territoria van de lidstaten58In 1978 betreurde de Veiligheidsraad dat de Verenigde Staten Ian Smith en enkele leden van het illegale regime toegang verschaften tot het Amerikaanse grondgebied en dit in strijd met resolutie 25359In 1979 hield het illegale minderheidsregime verkiezingen met de bedoeling het regime intact te houden De Veiligheidsraad verklaarde dat deze verkiezingen niet zouden bijdragen tot het zelfbeschikkingsrecht van het Zimbabwaanse volk ze waren enkel bedoeld om het blanke minderheidsregime te behouden De uitslag zou dan ook ongeldig en nietig zijn60Uiteindelijk leidde de Conferentie te Londen in 1979 ertoe dat er een overeenkomst werd gevonden voor een Grondwet van een vrij en onafhankelijk Zimbabwe De Veiligheidsraad riep dan ook op om de maatregelen tegen Zuid-Rhodesieuml te beeumlindigen61 Na een laatste stuiptrekking van Zuid-Afrika werd Zimbabwe in 1980 lid van de VN62

Afdeling 2 VN-Handelsembargorsquos na 1990 capita selecta

21 Irak

Gedurende de jaren 80 waren er al zeer veel resoluties gericht tegen Irak tijdens de Irak-Iran oorlog maar toen kwamen er nog geen economische sancties van de Veiligheidsraad tegen Irak De resoluties waren vooral gericht tegen het gebruik van chemische wapens in het conflict63 Economische sancties kwamen er pas tijdens de tweede Golfoorlog begin jaren 90

Op 22 september 1980 startte Saddam Hoessein de oorlog tegen Iran Daarmee ging hij in tegen het verdrag van Algiers van 1975 dat hij als ongeldig beschouwde In dat verdrag werd de grens tussen de twee landen in de rivier Shatt-al-Arab vastgelegd64 Hussein wou de complete soevereiniteit over de rivier en dacht dat dit het ideale moment was om Iran aan te vallen vermits er veel onrust in het centrum en verdeeldheid in de provincies was na de Iraanse revolutie waarna de Sjah was afgezet en de Iraanse islamistische republiek geboren werd Daarnaast bestond er een groot wantrouwen tussen het revolutionaire regime en de Iraanse strijdkrachten65Bovendien was Iran op dat moment geiumlsoleerd binnen de VN wat bleek uit de afwezigheid van een veroordeling van de Irakese invasie Ook de banden met de Verenigde Staten Irans belangrijkste wapenleverancier waren doorgeknipt na de revolutie66Tegen de verwachtingen van Hoessein in was van een korte oorlog geen sprake De oorlog duurde tot 1988 toen Iran nadat het de steun van zowel het ldquooostenrdquo als het ldquowestenrdquo verloren had en uiteindelijk de voorwaarden van de wapenstilstand accepteerde waartoe door de VN was opgeroepen67

57 Resolutie 403 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (14 januari 1977) UN Doc SRES403 (1977) Resolutie 406 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (25 mei 1977) UN Doc SRES406 (1977) 58 Resolutie 409 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (27 mei 1977) UN Doc SRES409 (1977) Rapport van het Sanctiecomiteacute voor Zuid-Rhodesieuml (31 december 1976) UN Doc S12296 59 Resolutie 437 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (10 oktober 1978) UN Doc SRES437 (1978) 60 Resolutie 448 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (30 april 1979) UN Doc SRES448 (1979) 61 Resolutie 460 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (21 december 1979) UN Doc SRES460 (1979) 62 Resolutie 477 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (30 juli 1980) UN Doc SRES477 (1980) 63 Oa Resolutie 620 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (26 augustus 1988) UN Doc SRES620 (1988) 64 C TRIPP Irak een geschiedenis Leuven BulaaqJohan De Bakker 2002 267 65 Ibid 290 66 Ibid 300 67 Ibid

17

In de nasleep van de oorlog met Iran worstelde Hoessein met twee grote problemen Het eerste probleem was de solidariteit onder zijn officierenkorps wat mogelijks tot een opstand van binnenuit zou kunnen geleid hebben uit onvrede met Hoesseins beslissingen tijdens de oorlog Via zijn typische politiek van patronage verpichte opruststelling en ldquotoevalligerdquo ongelukken verhielp hij deze dreiging Het tweede probleem was de slechte economische toestand waarmee Irak uit de oorlog was gekomen en het was dit probleem dat een directe aanleiding gaf tot de tweede Golfoorlog Hoessein rekende op steun van de andere golfstaten om uit de economische malaise te raken Hij hoopte dat ze hun olieproductie zouden verlagen om op die manier een hogere olieprijs uit te lokken en hij wou dat ze een lening van 40 miljard dollar van tijdens de oorlog met Iran zouden beschouwen als een gift De negatieve reacties die op deze verzuchtingen volgden leidde ertoe dat Irak begin jaren 90rsquo alsmaar gespierdere taal ging gebruiken Het plan was om eerst Koeweit binnen te vallen en het land te annexeren ofwel het te gebruiken als pasmunt voor toegevingen en financiele tegemoetkomingen van de golfstaten Op 2 augustus 1990 was het dan zover Irakese troepen vielen Koeweit binnen68

De Veiligheidsraad veroordeelde de Irakese invasie dezelfde dag nog en eiste de onmiddellijke terugtrekking Daarnaast verzocht ze de Arabische Liga onderhandelingen op te starten in een poging het conflict te beslechten69Toen duidelijk werd dat Irak zijn troepen niet terug zou trekken reageerde de Veiligheidsraad met een handelsembargo De import van waren uit Irak of Koeweit en de export van goederen inclusief wapens en militaire uitrusting maar niet medisch materiaal of voedsel werd verboden Daarnaast werd beslist dat geen fondsen mochten worden overgemaakt aan Irakese of Koeweitse lichamen of de overheid Tot slot werd er op gewezen dat deze resolutie steun aan de legitieme overheid van Koeweit niet in de weg stond70

Later in 1990 schond Irak het handelsembargo door olie te exporteren met schepen die onder de Irakese vlag voeren Daarom riep de Veiligheidsraad de lidstaten aanwezig in het gebied op het maritiem vervoer te controleren zodat het handelsembargo nageleefd werd71De Veiligheidsraad verzocht te onderzoeken of er een situatie was ontstaan waarbij er voedselnood was in Irak en Koeweit Daarbij moest vooral gekeken worden naar de zwakkeren zoals ouderen kinderen zwangere vrouwen zieken De verdeling van het voedsel moest gebeuren via de VN en via het Internationale Comiteacute van het Rode Kruis72Ook in 1990 veroordeelde de Veiligheidsraad de gewelddaden van Irak tegen diplomatiek personeel en diplomatieke gebouwen in Koeweit Tevens werden de ontvoeringen van buitenlanders die aanwezig waren in die gebouwen veroordeeld Irak handelde in strijd met de Conventies van Wenen inzake diplomtieke en consulaire relaties van 1961 en 1963 waarbij het beiden partij is73De Veiligheidsraad droeg de Secretaris-Generaal op een kopie te maken van het bevolkingsregister van Koeweit omdat Irak trachtte deze te vernietigen en de demografische samenstelling van Koeweit te veranderen74

Op 29 november 1990 legde de Veiligheidsraad Irak een ultimatum op Irak moest voor 15 januari 1991 meewerken met de resoluties of de lidstaten werden gemachtigd alle nodige middelen te gebruiken om de medewerking van Irak af te dwingen75Op 17 januari 1991 begon operatie ldquoDesert Stormrdquo nadat het ultimatum op niets uitgelopen was 28 Geallieerde mogendheden voerden luchtaanvallen uit op Irak en Koeweit Irak antwoordde door raketten richting Israeumll en Saudi-Arabieuml af te vuren in de hoop de Arabische landen uit de coalitie los te weken Israeumll beantwoordde deze 68 Ibid 30O-315 69 Resolutie 660 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (2 augustus 1990) UN Doc SRES660 (1990) 70 Resolutie 661 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (6 augustus 1990) UN Doc SRES661 (1990) 71 Resolutie 665 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (25 augustus 1990) UN Doc SRES665 (1990) 72 Resolutie 666 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (13 september 1990) UN Doc SRES666 (1990) 73 Resolutie 667 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (16 september 1990) UN Doc SRES667 (1990) 74 Resolutie 677 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (28 november 1990) UN Doc SRES677 (1990) 75 Resolutie 678 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (29 november 1990) UN Doc SRES678 (1990)

18

aanval echter niet Bagdad raakte afgesloten van water en elektriciteit Op 24 februari begon de grondoorlog die moest leiden tot de herovering van Koeweit Na nog geen week werd Koeweit heroverd met vele verliezen langs Irakese zijde tot gevolg Saddam Hoessein bleef aan de macht en sloeg de opstand van de Koerden en de Sjiieten die volgde op operatie ldquoDesert Stormrdquo met harde hand neer76

Na de verloren Golfoorlog had Irak te kennen gegeven dat het wou meewerken met de resoluties77De Veiligheidsraad kwam dan ook met een resolutie op de proppen waarin de voorwaarden werden opgesomd waaraan Irak moest voldoen Vooreerst werd erop gewezen dat Iran en Koeweit de vastgelegde grens dienden te respecteren Daarnaast moest Irak de vernietiging of verwijdering van zijn biologische en chemische wapens en bepaalde ballistische raketten toestaan Tevens moest Irak akkoord gaan met het niet ontwikkelen van nucleaire wapens Ook werd er op gewezen dat Irak de schade moest vergoeden ten gevolgde de onrechtmatige bezetting van Koeweit Ook werden de fundamenten gelegd voor het olie-voor-voedselprogramma Irak zou beperkte hoeveelheden olie mogen verkopen om zo de aankoop van voedsel en humanitaire goederen te financieren78Pas als de Veiligheidsraad ervan overtuigd was dat Irak aan deze voorwaarden had voldaan zou het sanctieregime worden opgeheven Later in 1991 werd dan effectief de machtiging verleend om voor een bepaalde som olie te exporteren Met de opbrengsten moesten medicijen voedsel en andere levensmiddelen aangeschaft worden want de toestand van de Irakese bevolking was dermate verslechterd Een ander deel van de opbrengst moest doorgestord worden naar het compensatiefonds79 Irak trachtte de wapeninspecties georganiseerd door de VN te saboteren door informatie achter te houden en de privileges van de commissies voorzien door de VN niet te respecteren Daardoor schond Irak niet enkel resolutie 687 maar ook de overeenkomst die het gesloten had met het Internationaal Atoomenergieagentschap in het kader van het non-proliferatieverdrag van 1968

In 1998 zou dit leiden tot operatie ldquoDesert Foxrdquo Een alliantie van de Britse en de Amerikaanse luchtmacht ging over tot bombardementen op Irak als vergelding voor de weigering om mee te werken met de wapeninspecties80 In 1995 werd het olie-voor-voedselprogramma concreet uitgewerkt wegens de bezorgdheid omtrent de gezondheidssituatie van de Irakese burgers Dit programma was eigenlijk een uitzondering op het handelsembargo en stond de lidstaten toe elke 90 dagen ten belope van eacuteeacuten miljard dollar Irakese olie te importeren In latere resoluties81 zouden deze bedragen nog opgetrokken worden De VN zag dus toe op het binnenkomen van de betalingen en betaalde aan Irak alleen het bedrag uit dat overbleef na een reeks aftrekken Bovendien hielden teams van de VN toezicht op de eerlijke verdeling van de aangekochte goederen onder de Irakese bevolking82In 1999 werd zelfs het maximumvolume waarvoor men Irakese olie mocht aankopen opgeheven83

In 2001 probeerden de Verenigde Staten en Engeland hervormingen te lanceren voor het bestaande sanctieapparaat Ze wilden ldquoslimmere sanctiesrdquo De hervormingen kwamen er niet door Franse en Russische tegenkanting omdat ze strategische en commerciele belangen hadden in de regio84In 2002 legde de Veiligheidsraad een ultimatum op aan Irak om de inspecties naar massavernietigingswapens niet langer te blokkeren In 2003 gingen de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk over tot

76 Een overzicht van operatie Desert Storm wwwderedactiebecmvrtnieuwsvideozonearchiefredactietips2138671941165 77 Resolutie 686 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (2 maart 1991) UN Doc SRES686 (1991) 78 Resolutie 687 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (3 april 1991) UN Doc SRES687 (1991) 79 Resolutie 706 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (15 augustus 1991) UN Doc SRES706 (1991) 81 Resolutie 1129 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (12 september 1997) UN Doc SRES1129 (1997) Resolutie 1153 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (20 februari 1998) UN Doc SRES1153 (1998) 82 Resolutie 986 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (14 april 1995) UN Doc SRES986 (1995) 83 Resolutie 1284 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (17 december 1999) UN Doc SRES1284 (1999) 84 D DREZNER ldquoHow smart are smart sanctionsrdquo Int Stud Rev 2003 109

19

militaire actie Ze hadden nochtans geen expliciete machtiging van de Veiligheidsraad maar ze beriepen zich op het feit dat Irak materiele inbreuken had gepleegd op eerdere resoluties van de Veiligheidsraad en dat ze handelden uit zelfverdediging85 Daarnaast werd de bewijslast omgekeerd en moest Irak bewijzen dat het niet over massavernietigingswapens beschikte

In 2003 kwam er een opheffing van het handelsembargo tegen Irak enkel het wapenembargo bleef nog geldig86Tevens werd er een ontwikkelingsfonds opgericht dat gebruikt diende te worden om de infrastructuurherstellingen de economische heropbouw en de humanitaire noden van de Irakese bevolking uit te bouwen Ook werd het olie-voor-voedselprogramma stopgezet De opbrengsten uit de verkoop van olie die nu aan de reguliere marktwerking onderworpen was moesten naar het ontwikkelingsfonds gaan tot er een regering is die door de internationale gemeenschap wordt erkend Later bleek zelfs dat er corruptie had plaatsgevonden bij het beheer van het olie-voor-voedselprogramma87In juni 2004 kwam er een interim-regering in Irak in afwachting van een democratisch verkozen regering De VN zag het als haar taak om met UNAMI ondersteuning te bieden aan die overgang

22 Noord-Korea

Nadat Korea na Wereldoorlog Twee bevrijd werd van de jarenlange Japanse bezetting werd het Koreaanse eiland bezet door de Sovjet-Unie in het noorden en de Verenigde Staten in het zuiden De bedoeling was dat er democratische verkiezingen zouden georganiseerd worden maar de relaties tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten verslechtten Dit leidde ertoe dat Kim II-Sung die was getraind door het Rode leger aan de macht kwam in het noorden Rond deze leider werd een persoonlijkheidscultus gebouwd naar Stalinistisch model met standbeelden een eigen ideologie (Juche) en een bijna goddelijke status In 1950 startte de Koreaanse oorlog toen Zuid-Korea zich onafhankelijk had verklaard Noord-Korea werd gesteund door China en de Sovjet-Unie en Zuid-Korea door de Verenigde Staten die bevreesd waren dat het communisme zou oprukken in Azieuml In 1953 bereikte men een akkoord over een wapenstilstand Tussen de twee landen werd een gedemilitariseerde zone gecreeumlerd Tot een definitief vredesakkoord is het echter tot op de dag van vandaag niet gekomen In de jaren 70 werd Zuid-Korea een economische welvarende staat terwijl Noord-Korea economisch meer en meer in verval kwam zeker na de val van de Sovjet-Unie Dit leidde zelfs tot een hongersnood in de jaren 90 Noord-Korea was tevens begonnen met de ontwikkeling van een nucleair programma wat zowel oorzaak als gevolg was van een steeds verder toenemende isolatie Kim Il-Sung werd opgevolgd door zijn zoon Kim-Jong-il en kleinzoon Kim-Jong-un de huidige leider van Noord-Korea Het nucleair programma en de effectieve ontwikkeling van een kernwapen hebben er verschillende malen toe geleid dat men op voet van oorlog leefde met de Verenigde Staten88

In 1993 liet Noord-Korea de Veiligheidsraad verstaan dat het de intentie had niet langer partij te zijn bij het non-proliferatieverdrag inzake kernwapens Bovendien wou het niet meer meewerken met haar verplichtingen resulterend uit de beveiligingsovereenkomst met het internationaal atoomenergieagentschap89 De Veiligheidsraad benadrukte later het belang van dat non-proliferatieverdrag voor de internationale vrede Bij dat verdrag waren zowel kernmachten als niet-kernmachten partij Deze laatsten wilden dan ook enkele waarborgen zoals handelen in overeenstemming met het VN Handvest in geval van een nucleaire aanval de mogelijkheid voor elke

85 P MCLAIN ldquoSettling the score with Sadam resolution 1441 and parallel justifications for the use of force against Iraqrdquo Duke J Comp amp Intrsquol L 2003 253 86 Resolutie 1483 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (22 mei 2003) UN Doc SRES1483 (2003) 87 Resolutie 1538 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (21 april 2004) UN Doc SRES1538 (2004) 88 North-Korea- a country never at peace wwwbbccoukhistory022033825 89 Resolutie 825 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (11 mei 1993) UN Doc SRES825 (1993)

20

staat om een nucleaire aanval ter kennis te brengen van de Veiligheidsraad en ondersteuning van het slachtoffer van een nucleaire aanval90

In 2006 veroordeelde de Veiligheidsraad de raketlanceringen van 5 juli 2006 Tevens werd Noord- Korea verzocht om zich te houden aan het moratorium op raketlancering Alle lidstaten werden verzocht om niets naar Noord-Korea over te dragen dat te maken had met het rakettenprogramma Tot slot drong de Veiligheidsraad aan op het zespartijenoverleg en de implementatie van de gezamelijke verklaring van 19 september 200591 Hoewel er in deze resolutie nog geen actie ondernomen werd onder hoofdstuk zeven van het VN Handvest was dit toch een stap in de goeie richting China een traditionele partner van Noord-Korea had immers ook voor gestemd nadat het duidelijk verveeld zat met de Noord-Koreaanse houding

Later in 2006 veroordeelde de Veiligheidsraad de test van een nucleair wapen door Noord-Korea Daarom besliste de Veiligheidsraad deze keer wel handelend onder hoofdstuk zeven van het VN Handvest dat een handelsembargo op zijn plaats was De import en de export van militair materieel en luxegoederen werd verboden Daarnaast moesten de lidstaten financieumlle activa van personen aanwezig op hun grondgebied die betrokken waren bij het nucleair wapenprogramma bevriezen Tevens werd er een comiteacute opgericht belast met het toezicht op de naleving van de sancties92Op 25 mei 2009 voerde Noord-Korea een tweede nucleaire test uit Daardoor werd het bestaande embargo verder uitgebreid tot alle wapens behalve kleine en lichte wapens waarvoor wel een melding moest gebeuren indien ze verhandeld werden93Ook moest vermeden worden dat er financieumlle diensten werden verstrekt die op eacuteeacuten of andere manier bijdroegen aan het nucleaire programma via de lidstaten Ook hier moesten de lidstaten rapporteren over de opvolging van het handelsembargo Ook een panel van experts werd hier aangesteld die moesten rapporteren over het embargo Later in 2009 was de Veiligheidsraad opgetogen met het afzien van een nucleair programma door enkele niet kernmachten en de vermindering van het kernarsenaal van de kernmachten94 Het mandaat van het panel van experts werd verschillende keren verlengd Op 12 december 2012 lanceerde Noord-Korea opnieuw een raket met ballistische technologie in strijd met eerdere resoluties95 Deze lancering was van een belangrijke symbolische waarde voor Kom-jong-Un na een eerdere mislukte lancering96De lancering liet de wereld ook verstaan dat Kim-jong-Un geen andere koers zou varen dan zijn vader ondanks andere signalen vlak na zijn aanstelling Met deze lancering zette Noord-Korea zijn ambities kracht bij om op termijn in staat te zijn een intercontinentale ballistische raket te lanceren Nu is dat echter nog niet mogelijk omdat Noord-Korea nog niet in staat is een kernkop te ontwikkelen die klein genoeg is om op de raket te passen Tevens weten experts niet of Nood-Korea capabel is om met een raket een specifiek doel te raken97 In de resolutie werden personen en organisaties genoemd waarvan de activa moesten bevroren worden en bovendien kregen ze een reisverbod opgelegd Verder werd er op gewezen dat staten zaken die in strijd waren met de resoluties in beslag mochten nemen en vernietigen Daarnaast bemerkte de Veiligheidsraad dat er schendingen van het handelsembargo hadden plaatsgevonden en dat men trachtte sancties te omzeilen door contant geld te gebruiken

Noord-Korea reageerde door een nieuwe nucleaire test uit te voeren op 12 februari 2013 De VN reageerde door het bestaande handelsembargo nog verder uit te breiden Er werden nieuwe personen onderworpen aan een reisverbod en nieuwe organisaties aan bevriezing van activa Daarnaast moesten 90 Resolutie 984 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (11 april 1995) UN Doc SRES984 (1995) 91 Resolutie 1695 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (15 juli 2006) UN Doc SRES1695 (2006) 92 Resolutie 1718 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (14 oktober 2006) UN Doc SRES1718 (2006) 93 Resolutie 1874 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (12 juni 2009) UN Doc SRES1874 (2009) 94 Resolutie 1887 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (24 september 2009) UN Doc SRES1887 (2009) 95 Resolutie 2087 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (22 januari 2013) UN Doc SRES2087 (2013) 96 North-Korea defies warnings in rocket launch succes wwwbbccouknewsworld-asia-20690338 97 C SANG-HUN en DE SANGER ldquoNorth-Korea launch rocket in defiant actrdquo The New York Times 11 december 2012

21

de lidstaten ervan afzien financieumlle diensten te vertrekken via hun grondgebied die op enige manier zouden bijdragen aan het Noord-Koreaanse nucleaire programma Ook dochterondernemingen van Noord-Koreaanse banken werden verboden in de territoria van de lidstaten Omgekeerd mochten ook de banken van de lidstaten geen kantoren openen in Noord-Korea Ladingen die uit Noord-Korea kwamen of daartoe bestemd waren moesten gecontroleerd worden door de lidstaten De lidstaten moesten ook het landen opstijgen of overvliegen van vliegtuigen verbieden als ze informatie hadden dat die vliegtuigen zaken bevatten die in strijd zijn met het handelsembargo De Veiligheidsraad verzocht de lidstaten tevens het diplomatiek personeel van Noord-Korea in het oog te houden om te vermijden dat ze zouden meewerken aan het nucleaire programma Ook de lijst met verboden luxegoederen werd uitgebreid98 Een einde aan de levering van Chinese olie de enige sanctie die Noord-Korea echt nog pijn zou doen kwam er echter niet99

23 Haiumlti

Vanaf het einde van de jaren 50 ging Haiumlti gebukt onder de strenge dictatuur van vader en zoon Duvalier die men Papa Doc en Baby Doc pleegde te noemen Zij vermoordden 60 000 mensen met de steun van de Tontons Macoute militie100

In 1993 verzocht de permanente vertegenwoordiger van Haiumlti de Veiligheidsraad het handelsembargo dat was aangenomen door de organisatie van Amerikaanse Staten verplicht wereldwijd toe te passen omdat de de facto regering in Haiumlti alle initiatieven bleef blokkeren101 De Veiligheidsraad willigde dit verzoek in en het handelsembargo trad in werking vanaf 23 juni 1993 De export van petroliumproducten wapens en reserveonderdelen naar Haiumlti werd verboden tenzij voor humanitaire noden Ook alle fondsen van de de facto regering die zich in de lidstaten bevonden moesten bevroren worden102 Later in 1993 werd het handelsembargo geschorst omdat er een overeenkomst was bereikt tussen de President van Haiumlti en de bevelhebber van het leger om de Eerste Minister te herstellen in zijn functie103 De Veiligheidsraad besliste een missie naar Haiumlti te zenden bestaande uit politie-en militaire eenheden om de lokale politie op te leiden en het leger te moderniseren Er werd wel benadrukt dat er geen gevechtstraining mocht gegeven worden104 Later dat jaar werd de schorsing van het handelsembargo opgeheven nadat de Secretaris-Generaal rapporteerde dat er geen nodige maatregelen werden genomen om de VN-missie te ontvangen en de legitieme regering nog altijd niet in functie hersteld was105 In 1994 werd het handelsembargo verder uitgebreid De fondsen van enkele personen die betrokken waren bij de staatsgreep in 1991 werden bevroren Alle import vanuit Haiumlti werd verboden Daarnaast was er ook een ruim exportverbod behalve voor voedsel en medische goederen petroleumproducten en andere goederen van humanitaire aard waarvoor een comiteacute toestemming moest geven Daarnaast werd gesteld dat het handelsembargo nooit volledig zou kunnen worden opgeheven als niet aan een aantal voorwaarden was voldaan106 (pensioen van de bevelhebber van het leger toegang voor de VN-missiehellip) Nadat de humanitaire situatie in Haiumlti nog verslecht was werd een multinationale strijdkracht op de been gebracht om de militaire leiders in Haiumlti af te zetten en een terugkeer van de legitiem verkozen President mogelijk te maken107 Op 15 oktober 1994 keerde

98 Resolutie 2094 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (7 maart 2013) UN Doc SRES2094 (2013) 99 C SANG-HUN en DE SANGER ldquoNorth-Korea confirms it conducted 3rd nuclear testrdquo The New York Times 11 februari 2013 100 A HOCHSCHILD ldquoHaitirsquos tragic historyrdquo The New York Times 29 december 2011 101 Brief van de vertegenwoordiger van Haiumlti aan de Veiligheidsraad (16 juni 1993) UN Doc S25958 102 Resolutie 841 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (16 juni 1993) UN Doc SRES841 (1993) 103 Resolutie 861 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (27 augustus 1993) UN Doc SRES861 (1993) 104 Resolutie 867 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (23 september 1993) UN Doc SRES867 (1993) 105 Rapport van de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties (13 oktober 1993) UN Doc S26573 (1993) 106 Resolutie 917 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (6 mei 1994) UN Doc SRES917 (1994) 107 Resolutie 940 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (17 juli 1994) UN Doc SRES940 (1994)

22

President Aristide terug naar Haiumlti wat meteen ook het einde betekende van het handelsembargo tegen Haiumlti108

24 Sierra Leone

In 1997 kwam er een handelsembargo tegen Sierra Leone na jaren van burgeroorlog In 1991 begon de burgeroorlog toen leider Foday Sankoh en zijn beruchte Revolutionary United Front (RUF) de controle verwierven over grenssteden met Liberia Oorspronkelijk verdedigde het leger van Sierra-Leone in samenwerking met de Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten (ECOWAS) het heersende beleid Een jaar later keerde het leger zich echter tegen de regering van president Momoh In 1996 werden verkiezingen gehouden die gewonnen werden door Kabbah Het conflict bleef echter verder duren aangezien het RUF de resultaten niet erkende In 1996 werd het Abidjanakkoord uitgewerkt een vredesakkoord tussen het RUF en de regering Het akkoord draaide echter op niets uit door een nieuwe coup Het leger vormde een militaire dictatuur onder leiding van Koroma met het RUF en de president en de regering moesten vluchten109 In 1997 trad de Veiligheidsraad op met een handelsembargo

De Veiligheidsraad eiste dat de militaire dictatuur de macht terug zou overdragen naar de democratisch verkozen regering Ze verzocht de dictatuur het geweld te stoppen en op te houden met de levering van hulpgoederen te belemmeren De export van petroleumproducten en wapens en daaraan gerelateerd materiaal inclusief vervangingsonderdelen werd verboden110 Er werd een uitzondering voorzien voor sommige organisaties van de VN om petroleum te importeren voor humanitaire doeleinden ECOWAS werd belast met het toezicht op de naleving van het handelsembargo In 1998 werd het handelsembargo beeumlindigd nadat president Kabbah teruggekeerd was naar Sierra Leone111 Maar ondanks zijn terugkeer bleven de rebellen zich verzetten vandaar de verplichting om enkel wapens te exporteren via de toegangspunten die door de overheid van Sierra-Leone werden aangewezen Elke staat die wapens uitvoerde naar Sierra-Leone moest daarvan ook melding maken zodat controle mogelijk was Deze maatregelen zouden blijven duren totdat de legitieme regering de volledige controle over het grondgebied had teruggewonnen en tot alle niet-gouvernementele groeperingen ontwapend zouden zijn112 Liberia schond dit verbod door de rebellen te steunen met wapens en manschappen113

In 2000 drukte de Veiligheidsraad zijn bezorgdheid uit omtrent de illegale handel in diamanten die in grote mate zou bijdragen tot de financiering van de rebellengroeperingen Er kwam dan ook een importverbod van 18 maanden voor de lidstaten van ruwe diamanten direct of indirect afkomstig uit Sierra-Leone De overheid van Sierra-Leone werd tevens verzocht om een systeem van oorsprongcertificaten voor diamanten te ontwikkelen met het oog op de transparantie van de diamanthandel die zeer belangrijk was voor de regio Diamanten die zo een certificaat hadden zouden dan worden vrijgesteld van het handelsembargo De Veiligheidsraad riep alle actoren binnen de diamantindustrie op om verklaringen af te leggen dat men niet zou handelen in diamanten die afkomstig waren uit conflictzones in Sierra-Leone114en115

108 Resolutie 948 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (15 oktober 1994) UN Doc SRES948 (1994) 109 Sierra Leone- UNAMSIL-background wwwunorgenpeacekeepingmissionspastunamsilbackgroundhtml 110 Resolutie 1132 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (8 oktober 1997) UN Doc SRES1132 (1997) 111 Resolutie 1156 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (18 maart 1998) UN Doc SRES1156 (1998) 112 Resolutie 1171 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (5 juni 1998) UN Doc SRES1171 (1998) 113 Resolutie 1231 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (11 maart 1999) UN Doc SRES1231 (1999) 114 Resolutie 1306 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (5 juli 2000) UN Doc SRES1306 (2000)

23

In 2001 werd het handelsembargo voor diamanten met elf maanden verlengd116 Ondertussen was het Kimberley-proces aan de gang Dit was een internationaal initiatief van de Zuid-Afrikaanse staten die diamanten ontgonnen Het resultaat was een akkoord tussen de Verenigde Naties de Europese Unie 74 overheden en de Wereld Diamant Raad Er werd een stelsel uitgewerkt waarbij alle leden moesten garanderen dat de diamanten die ze exporteerden op een legitieme manier ontgonnen waren en niet afkomstig waren uit conflictgebieden De bedoeling was dat de leden van het Kimberley-proces niet meer met niet-leden handelden117

In 2002 werd het handelsembargo voor diamanten opnieuw met zes maanden verlengd118 Het wapenembargo werd pas beeumlindigd in 2010119

25 Iran

Iran had reeds in de jaren 50 ten tijde van de sjah en met Amerikaanse hulp een aantal kernreactoren gebouwd met de bedoeling kernenergie te ontwikkelen Het programma werd na de revolutie stilgelegd Begin de jaren 90 trachtte Iran zijn kernprogramma te hervatten deze keer zonder steun van de Verenigde Staten Dit draaide echter op niets uit en sindsdien beweerde de Iraanse regering dat ze haar kernprogramma geheim had gehouden120 In 2002 lekte uit dat Iran aan een programma voor uraniumverrijking werkte Volgens Iran was dit louter voor civiele doeleinden bedoeld en was er dus geen strijdigheid met non-proliferatieverdrag waar ze partij bij waren121 De Verenigde Staten dachten daar echter anders over en meenden dat Iran op weg was naar de ontwikkeling van een kernwapen122 De Veiligheidsraad riep Iran dan ook op in 2006 om de uraniumverrijking stop te zetten tot het Internationaal Atoomenergie Agentschap (IAEA) de toestand heeft kunnen beoordelen Het IAEA kloeg immers al jaren over de transparantie van het programma Met het oog op het internationale vertrouwen was het noodzakelijk dat de IAEA kon vaststellen dat in Iran geen niet-aangegeven nucleair materiaal aanwezig was123

Eind 2006 kwam er dan effectief een handelsembargo Alle lidstaten werd verboden goederen of technologie die konden bijdragen tot het uraniumverrijkingsprogramma of tot de ontwikkeling van een kernwapen te exporteren naar Iran Lidstaten moesten ook verzekeren dat ze alles in het werk zouden stellen om te vermijden dat investeringen werden gedaan of trainingen werden gegeven die zouden bijdragen tot het kernwapenprogramma Ook aan Iran zelf werd een exportverbod opgelegd

115 Conflictdiamanten of bloeddiamanten zijn diamanten die afkomstig zijn uit regiorsquos die gecontroleerd worden door groeperingen die zich kanten tegen legitiem erkende overheden De opbrengsten van de verkoop van die diamanten worden aangewend om militaire actie tegen die regeringen te financieren De conflictdiamanten uit Sierra Leone werden ten tijde van de burgeroorlog geschat vier procent te bedragen van de totale wereldproductie aan diamanten De lokale bevolking in Sierra-Leone werd misbruikt als slaven om de diamanten te ontginnen in de mijnen What are conflict diamonds httpeditioncnncom20111205worldafricaconflict-diamonds-explainer 116 Resolutie 1385 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (19 december 2001) UN Doc SRES1385 (2001) 117 What are conflict diamonds httpeditioncnncom20111205worldafricaconflict-diamonds-explainer 118 Resolutie 1446 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (4 december 2002) UN Doc SRES1446 (2002) 119 Resolutie 1940 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (29 september 2010) UN Doc SRES1940 (2010) 120 P JAFARI Het andere Iran van de revolutie tot vandaag Wommelgem Veen Bosch amp Keunning 2009 175 (hierna verkort P JAFARI Het andere Iran) 121 Dit verdrag is gesteund op de principes dat geen afbreuk kan gedaan worden aan vredevolle toepassingen van nucleaire technologie (art 4) afname van het nucleaire wapenarsenaal van de kernmachten en de stopzetting van de ontwikkeling van kernwapens (art 6) en niet te handelen in nucleaire wapens (art 1) 122 P JAFARI Het andere Iran 174 supra noot 119 15 123 Resolutie 1696 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (31 juli 2006) UN Doc SRES1696 (2006)

24

voor bepaalde goederen Ook hier werden er weer vrijstellingen voorzien in het handelsembargo voor humanitaire doelstellingen die op een feitelijke basis beoordeeld zouden worden124Daarnaast werden ook een aantal personen opgesomd die betrokken waren bij het kernprogramma waarvan de fondsen geblokkeerd moesten worden en waarvan lidstaten melding moesten maken als ze op hun grondgebied aanwezig waren In 2007 werd het bestaande handelsembargo verder uitgebreid nadat Iran weigerde mee te werken met de eerdere resoluties Iran werd verboden wapens te exporteren en de export naar Iran van wapens en militair materiaal werd ook verder aan banden gelegd om een verdere bewapening te vermijden Het aantal personen en entiteiten die aan reisbeperkingen onderworpen waren werd verder uitgebreid125 Iran bleef echter verder uranium verrijken en zwaar water gerelateerde projecten voeren Bovendien hadden ze een nieuwe faciliteit gebouwd waar uranium verrijkt kon worden zonder daarvan melding te maken aan het IAEA Het aantal personen dat aan reisbeperkingen onderhevig was werd opnieuw uitgebreid inclusief de Iraanse revolutionaire garde126 Het handelsembargo is nog steeds van toepassing


In maart 2013 bezetten Seleka-rebellen hoofdstad Bangui en verdreven ze President Bozize Daarmee werd het conflict oncontroleerbaar en stortte de Centraal-Afrikaanse Republiek in chaos zonder een goed werkend politie- en justitieapparaat De Seleka-rebellen zijn Moslims die jacht maken op de katholieke bevolking zij hebben op hun beurt ook een rebellenleger de Anti-Balaka groeperingen die jacht maken op Moslims Beide groeperingen hebben volgens mensenrechtenorganisaties al oorlogsmisdaden gepleegd Frankrijk stelde dan ook een resolutie op om te vermijden dat het conflict zou ontaarden in een religieus en etnisch conflict dat zich over heel het land zou ontplooien127 Het vlugge Franse handelen valt te verklaren door de grote financieumlle belangen die op het spel staan voor Frankrijk De Centraal-Afrikaanse Republiek heeft grote uraniumreserves het belangrijkste bestanddeel om kernenergie te ontwikkelen Areva een Franse kernenergiereus heeft een grote participatie in de uraniumsector in de Centraal-Afrikaanse Republiek Het snelle Franse optreden hoeft dan ook niet te verbazen voor een land dat voor 75 procent afhankelijk is van kernenergie128

In december 2013 kwam er dan een wapenembargo dat al ten minste eacuteeacuten jaar zou gelden Het wapenembargo was niet van toepassing op de bevoorrading van de aanwezige Franse troepen en andere milities die belast waren met een bewakingsopdracht129 De situatie bleef echter verergeren Eind december hadden er aanvallen plaatsgevonden in Bangui waardoor meer dan duizend mensen omgekomen waren De Centraal-Afrikaanse Republiek werd ook geschorst van het Kimberley-proces certificeringsysteem waardoor de handel in ruwe diamanten fel bemoeilijkt werd De bestaande sancties werden ook verder uitgebreid met een reisverbod en een bevriezing van activa van bepaalde personen130

124 Resolutie 1737 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (23 december 2006) UN Doc SRES1737 (2006) 125 Resolutie 1747 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (24 maart 2007) UN Doc SRES1747 (2007) 126 Resolutie 1929 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (9 juni 2010) UN Doc SRES1929 (2010) 127 UN Security Council considering sanctions on Central African Republic wwwreuterscomarticle20131126us-central-africa-un-idUSBRE9AP13S20131126 128 Chasing ghosts in the Central African Republic wwwaljazeeracomindepthopinion201402chasing-ghosts-central-african--201421315531762343html 129 Resolutie 2127 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (5 december 2013) UN Doc SRES2127 (2013) 130 Resolutie 2134 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (28 januari 2014) UN Doc SRES2134 (2014)

25

DEEL 2 JURIDISCH KADER VN-HANDELSEMBARGOrsquoS

Hoofdstuk 1 Bevoegdheid Veiligheidsraad en limieten daaraan131

Afdeling 1 Relevante bepalingen VN Handvest

Het orgaan binnen de Verenigde Naties dat bevoegd is om handelsembargorsquos op te leggen is de Veiligheidsraad De Veiligheidsraad bestaat uit elf leden waarvan vijf permanente Rusland China Frankrijk het Verenigd Koninkrijk en de Vernigde Staten De niet-permanente leden worden verkozen door de Algemene Vergadering voor een termijn van twee jaar op grond van hun bijdrage tot de internationale vrede en veiligheid en gelijke geografische verdeling132 Wanneer de Veiligheidsraad onder hoofdstuk zeven van het VN Handvest handelt kan ze bindende beslissingen nemen Bij schendingen van zulke resoluties kan men dan op de lidstaten een beroep doen om de resoluties te doen naleven133 Alvorens een resolutie wordt aangenomen moet er een meerderheid van zeven ja-stemmen zijn Behalve wanneer het om procedurele aangelegenheden gaat beschikken de permanente leden over een vetorecht tenzij men handelt onder hoofstuk zeven of art 52 dan moet een betrokken partij zich onthouden van stemming134 Men kan niet zomaar economische sancties opleggen Het opleggen van zulke sancties is onderworpen aan limieten die in het internationale recht vervat liggen135 Vooreerst zijn er de beperkingen die vervat liggen in het VN Handvest

11 Artikel 1

Dit artikel stelt dat de maatregelen die worden genomen om de internationale vrede en veiligheid te waarborgen doeltreffend moeten zijn Vandaar dat opgelegde sancties voortdurend moeten opgevolgd worden Daarnaast moeten de genomen maatregelen in overeenstemming zijn met de beginselen van gerechtigheid en internationaal recht Sancties mogen dus niet onrechtvaardig zijn of strijdig zijn met beginselen van internationaal recht die niet in het VN Handvest terug te vinden zijn Paragraaf twee van dit artikel stipuleert dat economische sancties niet strijdig mogen zijn met zelfbeschikkingsrecht en de gelijke rechten van de naties niet mogen geschonden worden Paragraaf drie van artikel eacuteeacuten legt de link met de mensenrechten Hoewel niet expliciet gesteld wordt dat economische sancties geen aanleiding mogen geven tot schending van de mensenrechten lijkt dit wel de bedoeling te zijn Het gebrek aan een expliciete bepaling die mensenrechtenschendingen verbiedt is eerder te wijten aan het feit dat de opstellers van het Handvest niet hadden ingeschat dat de VN zelf mensenrechten zouden schenden136 Paragraaf vier ziet toe op de harmonisatie Men zou voor eenzelfde misdraging dezelfde sanctie moeten opleggen

131 B KONDOCH ldquoThe limits of economic sanctions under international law the case of Iraqrdquo in M BOTHE en B KONDOCH International peacekeeping The yearbook of international peace operations Den Haag Kluwer Law International 2002 (hierna verkort B KONDOCH ldquoThe limits of economic sanctionsrdquo)HP GASSER ldquoCollective economic sanctionsrdquo supra noot 1 1 E LOPEZ-JACOISTE ldquoThe UN collective security system and its relationship with economic sanctions and human rightsrdquo in A VON BOGDANDY en R WOLFRUM Max Planck yearbook of United Nations law Leiden Koninklijke Brill 2010 132 A ROSS Constitution of the United Nations analysis of structure and function New York Rinehart 2008 69 133 Art 25 Handvest van de Verenigde Naties van 24 oktober 1945 wwwunorgendocumentscharter 134 Art 27 Handvest van de Verenigde Naties van 24 oktober 1945 wwwunorgendocumentscharter 135 M BOSSUYT ldquoThe adverse consequences of economic sanctions on the enjoyment of human rightsrdquo 2000 UN Doc ECN4sub2200033 (hierna verkort M BOSSUYT ldquoThe adverse consequencesrdquo) 136 A REINISCH ldquoDeveloping human rights and humanitarian law accountability of the Security Council for the imposition of economic sanctionsrdquo AJIL 2001 857 (hierna verkort A REINISCH ldquoDeveloping human rightsrdquo)

26

21 Artikel 24

De veiligheidsraad moet handelen in overeenstemming met de doelstellingen en de beginselen van de Verenigde Naties Dus geen enkele daad van de veiligheidsraad is uitgesloten van een onderzoek naar de conformiteit met deze beginselen

31 Artikel 27 3 Besluiten van de Veiligheidsraad over alle andere zaken zijn aangenomen indien negen leden waaronder zich de permanente leden bevinden voacuteoacuter stemmen met dien verstande dat wanneer het besluiten ingevolge Hoofdstuk VI en artikel 52 derde lid betreft een partij bij een geschil zich van stemming onthoudt

41 Artikel 39

De Veiligheidsraad stelt vast of er sprake is van een bedreiging van de vrede verbreking van de vrede of daad van agressie en doet aanbevelingen of beslist welke maatregelen zullen worden genomen overeenkomstig de artikelen 41 en 42 tot handhaving of herstel van de internationale vrede en veiligheid

Sancties kunnen dus enkel opgelegd worden als een overheid een bedreiging vormt voor de internationale vrede en veiligheid Ook een gewapende beweging binnen een staat kan zo een bedreiging vormen maar nooit een groep ongewapende burgers Bovendien moet er internationale consensus zijn over de bedreiging van de internationale vrede en veiligheid Het volstaat niet dat slechts eacuteeacuten enkele staat dit zo zou ervaren

51 Art 41 De Veiligheidsraad kan besluiten welke maatregelen waaraan geen wapengeweld te pas komt dienen te worden genomen om zijn besluiten ten uitvoer te brengen en kan de Leden van de Verenigde Naties oproepen om deze maatregelen toe te passen Deze kunnen omvatten het volledig of gedeeltelijk verbreken van de economische betrekkingen alsmede van de spoor- zee- lucht- post- telegraaf- en radioverbindingen en van andere verbindingen en het afbreken van diplomatieke betrekkingen

61 Art 103

In combinatie met art 25 VN-handvest komt dit artikel erop neer dat de verplichtingen die resulteren uit het VN-handvest prevaleren boven verplichtingen die resulteren uit andere internationale overeenkomsten Dit wil echter niet zeggen dat er geen enkele limiet meer zou bestaan aan de macht van de Veiligheidsraad tegelijkertijd houdt dit artikel ook een beperking in van macht van de Veiligheidsraad De Veiligheidsraad mag immers a contrario geen afbreuk doen aan internationale verplichtingen die niet in internationale verdragen vervat zitten De verplichtingen waarvan sprake zijn gekend onder verschillende benamingen137 maar binden dus de Veiligheidsraad en dit zowel in tijden van vrede als van oorlog138 Een definitie van het ius cogens kan worden gevonden in art 53 van het Verdrag van Wenen inzake het verdragenrecht van 1986 dat stelt dat een dwingende norm van algemeen volkenrecht een norm is die aanvaard en erkend is door de internationale gemeenschap van staten in haar geheel als een norm waarvan geen afwijking is toegestaan en die slechts kan worden gewijzigd door een latere norm van algemeen volkenrecht van dezelfde aard Over welke bepalingen nu concreet tot het ius cogens behoren wordt veel gediscussieerd en bestaat weinig eensgezindheid Voorbeelden zijn onder andere het verbod op het onrechtmatig gebruik van geweld dat ook een

137 Ius Cogens verplichtingen erga omnes fundamentele algemene principes van humanitair recht enz 138 HP GASSER ldquoCollective economic sanctionsrdquo 881 supra noot 1 9

27

principe is dat voorkomt in art 2 van het VN-handvest het verbod op genocide piraterij slavenhandel uithongeringhellip139

Naast de beperkingen in het VN Handvest liggen er ook nog beperkingen vervat in de Universele Verklaring voor de rechten van de mens het BUPO-Verdrag het ECOSOC-Verdraghellip

Afdeling 2 Andere beperkingen

21 Beperkingen van internationaal humanitair recht

Internationaal humanitair recht wordt gedefinieerd als die regels ontwikkeld door verdragen of gewoonte die specifiek bedoeld zijn om humanitaire problemen die voortkomen uit internationale en niet-internationale gewapende conflicten op te lossen Bovendien beperken ze om humanitaire redenen de rechten van de partijen bij een conflict om de methoden of middelen van oorlogsvoering van hun keuze te gebruiken 140Er moet dus een onderscheid gemaakt worden voor wat betreft de beperkingen aan de macht van de Veiligheidsraad om economische sancties op te leggen afhankelijk of de sancties al dan niet ten tijde van een gewapend conflict zijn opgelegd Ten tijde een gewapend conflict moet rekening gehouden worden met de beperkingen van internationaal humanitair recht en de mensenrechtelijke beperkingen waar onder geen beding van kan worden afgeweken In tijden van vrede moet enkel rekening gehouden worden met die laatste mensenrechtelijke beperkingen De beperkingen van internationaal humanitair recht liggen vervat in de Conventie van Den Haag en regelgeving van 1907 betreffende de regelen en gewoonte van oorlog op land de Conventies van Genegraveve van 1949 en haar additionele protocollen van 1977 en in verschillende VN resoluties Probleem hierbij echter is dat de VN geen partij zijn bij de Conventies van Genegraveve of de Conventies van Den Haag van 1899 en 1907 Het argument van de VN daarbij is dat de Conventies van Genegraveve vele verplichtingen bevatten die enkel kunnen worden uitgevoerd door de uitoefening van administratieve en rechterlijke machten waarover de VN niet beschikt141Ondanks dat zijn de VN in se dus niet gebonden door deze Conventies sluipen vele van de bepalingen van deze Conventies in het internationale gewoonterecht of in de resoluties van de VN zelf waardoor ze er toch door gebonden zijn142 Daarnaast leggen verdragen zoals het BUPO-verdrag of het Kinderrechtenverdrag aan staten de verplichting op om maatregelen te nemen binnen hun eigen rechtsgebied maar niet voor buitenlanders in hun eigen staat Dus de leden van de Veiligheidsraad hebben bijvoorbeeld geen juridische verplichting om verdragsrechten te waarborgen voor de burgers in Irak143

211 Conventies van Genegraveve

De Conventies zijn van toepassing ingeval er een oorlog verklaard is of bij ieder ander gewapend conflict dat ontstaat tussen twee verdragsluitende partijen ook als de oorlogstoestand niet door elke partij aanvaard wordt De Conventies zijn eveneens van toepassing in geval van bezetting144 Hoewel de Conventies zwijgen over economische sancties die een non-militair karakter hebben betoogt GASSER dat hoewel de bescherming die geboden wordt door het humanitair recht initieel bedoeld

139 R NIETO-NAVIA ldquoInternational peremptory norms (jus cogens) and international humanitarian lawrdquo in CL VOHRAH F POCAR YFEATHERSTONE O FOURMY C GRAHAM J HOCKING en N ROBSON Manrsquos inhumanity to man Den Haag Kluwer Law International 2003 140 HP GASSER International humanitarian law an introduction Bern Haupt 1993 16 141 A REINISCH ldquoDeveloping human rightsrdquo 854 supra noot 136 25 142 Ibid 855 143 SP MARKS ldquoEconomic sanctions as human rights violations Reconciling political and public health imperativesrdquo Am J Public Health 1999 1509-1513 (hierna verkort SP MARKS ldquoEconomic sanctions as human rights violationsrdquo) 144 Art 2 Vierde Geneefse Conventie inzake bescherming van burgers in oorlogstijd van 12 augustus 1949 wwwicrcorgihlnsf385ec082b509e76c41256739003e636d6756482d86146898c125641e004aa3c5 (hierna verkort Vierde Geneefse Conventie)

28

was om de burgerbevolking te beschermen tegen de effecten van militaire operaties in gewapende conflicten overwegingen van humanitair beleid duidelijk suggereren dat het humanitair recht ook van toepassing is op maatregelen genomen onder hoofdstuk 7 van het VN-handvest145 Dit is althans zo voor economische sancties die worden aangenomen in de loop van een gewapend conflict

Economische sancties lijken dus buiten de toepassing te vallen van de Conventies van Genegraveve als ze niet samengaan met een gewapend conflict Het lijkt dat er toch minstens een soort gewapend conflict moet zijn om van de minimumwaarborgen van de Conventies van Genegraveve te kunnen genieten ook al bestaat er een tendens dat humanitair recht en mensenrechten naar elkaar toe aan het groeien zijn146 Een illustratie daarvan is de ldquoTurku verklaring inzake humanitaire minimumstandaardenrdquo Dit soort initiatieven beoogt de bescherming van burgers die zich in een grijze zone bevinden als ze bijvoorbeeld het slachtoffer worden van een handelsembargo zonder dat dit gepaard gaat met een gewapend conflict zodat de burgers niet kunnen genieten van de bescherming die in het humanitair recht vervat zit In art 1 wordt een exemplatieve opsomming gegeven van situaties die onder de verklaring vallen Hoewel handelsembargorsquos niet in die opsomming voorkomen mag worden aangenomen dat het toch de bedoeling is geweest van de opstellers om ook handelsembargorsquos onder deze verklaring op te nemen Van de gewaarborgde minimumstandaarden kan niet worden afgeweken en bovendien gelden ze onverkort ten aanzien van iedereen en moeten ze door iedereen zowel staten als internationale organisaties worden nageleefd147 De verklaring is gebaseerd op het principe van menselijkheid en bevat dus zowel elementen van mensenrechten als van humanitair recht148 Er is geen centraal toezichtsorgaan voorzien in de verklaring

212 Vierde Conventie van Genegraveve

Het is vooral de vierde Conventie van Genegraveve die handelt over de bescherming van burgers in tijden van oorlog en de aanvullende protocollen die van belang zijn in het kader van economische sancties149

- Uithongeren van burgers als methode van oorlogsvoering is verboden150 Daarom is het verboden om door middel van een sanctieregime uithongering te bewerkstelligen bij de burgerbevolking151 Sommigen menen dat er door het gebruik van het woord ldquomethoderdquo een intentioneel element aanwezig moet zijn alvorens er sprake kan zijn van een misdrijf152

- Toestaan van vrije doorvoer en distributie van medisch materieel religieuze objecten kledij en levensmiddelen tenzij er ernstige redenen bestaan te vrezen dat de goederen hun bestemming niet zullen bereiken de controle niet doeltreffend zal zijn of de vijand militair of economisch voordeel zal halen uit de zending omdat hij dan zelf geen moeite moet doen voor de goederen153

145 HP GASSER ldquoCollective economic sanctionsrdquo 885 supra noot 19 146 A REINISCH ldquoDeveloping human rightsrdquo 160 supra noot 136 25 147 Art 1 en 2 Rapport van de subcommissie ter preventie van discriminatie en bescherming van minderheden van de Verenigde Naties (31 januari 1995) UN Doc ECN41995116 (1995) (hierna verkort Turku verklaring) 148 Paper onder de Turku verklaring ECN 41995116 31 januari 1995 149 Voor de bescherming van burgers in een niet-internationaal conflict zie art 13-17 Tweede aanvullende protocol bij de Conventies van Genegraveve van 12 augustus 1949 inzake de bescherming van de slachtoffers van niet-internationale gewapende conflicten van 8 juni 1977 wwwihrrodekruisberefhome-ihrIHR-Home-VerdragenAanvullend-Protocol-bij-de-Conventies-van-Genve-van-12-augustus-1949-inzake-de-bescherming-van-de-slachtoffers-van-niet-internationale-gewapende-confhtml (hierna verkort Protocol II Conventies van Genegraveve) 150 Art 54 en art 14 Protocol II Conventies van Genegraveve supra noot 149 28 151 A SEGALL ldquoEconomic sanctions legal and policy constraintsrdquo IRRC 1999 766 (hierna verkort ASEGALL ldquoLegal and policy constraintsrdquo 152 B KONDOCH ldquoThe limits of economic sanctionsrdquo 285 supra noot 131 25 153 Art 23 en art 55 Vierde Geneefse Conventie supra noot 144 27

29

- De bezettende mogendheid moet verzekeren dat kleding bedden en beddengoed worden verstrekt evenals noodonderdak en andere benodigdheden die onmisbaar zijn voor de overleving van de burgerbevolking van het bezette gebied154

- Het is vereist dat de negatieve gevolgen van de economische sancties zich proportioneel verhouden tot de doelstellingen van de economische sancties155

22 Mensenrechtelijke beperkingen

Wanneer er in tijden van vrede economische sancties worden opgelegd moet men dus opletten dat men daarmee geen mensenrechten zou schenden De verwijzing naar het respect voor de mensenrechten vinden we terug in art 1 3 van het VN Handvest De concrete mensenrechtelijke bepalingen zijn terug te vinden in allerhande verdragen die dikwijls in de schoot van de VN zelf zijn ontstaan (BUPO-verdrag ECOSOCUL-verdrag CAT-verdrag Kinderrechtenverdraghellip) Mensenrechten die relevant kunnen zijn in het kader van economische sancties zijn156

221 Recht op leven

Het recht op leven ligt zowel vervat in de Universele Verklaring voor de rechten van de mens als in het Bupo-verdrag en het Kinderrechtenverdrag157 Er wordt aangenomen dat er op staten naast de negatieve verplichting om zich te onthouden iemands leven te ontnemen een positieve verplichting rust om het recht op leven te waarborgen Dit mensenrecht moet in combinatie gezien worden met andere mensenrechten want een handelsembargo geeft natuurlijk nooit rechtstreeks de opdracht om mensen te doden Het zijn eerder de gevolgen van een handelsembargo die kunnen leiden tot een schending van het recht op leven Als door een gebrek aan voedsel ten gevolge een handelsembargo burgers sterven is dit een schending van het recht op leven Uit art 11 ECOSOCUL-verdrag leidt men af dat er in zo een geval een verplichting rust op staten om essentieumlle goederen zoals voedsel te voorzien hoewel hier discussie over bestaat Eensgezindheid bestaat er wel over het feit dat het recht op leven in combinatie met het recht op voedsel er toe leidt dat men niet opzettelijk burgers kan gaan uithongeren via een handelsembargo158en159

222 Verbod van foltering en onmenselijke behandeling

Economische sancties kunnen ook tot een schending leiden van het verbod op een wrede onmenselijke of onterende behandeling leiden160 Dit moet weer in combinatie gezien worden met andere mensenrechten Als men als gevolg van een handelsembargo zijn huis verliest en in een

154 Art 69 Eerst aanvullende protocol bij de Conventies van Genegraveve van 12 augustus 1949 inzake de bescherming van de slachtoffers van gewapende conflicten van 8 juni 1977 wwwihrrodekruisberefhome-ihrIHR-Home-VerdragenAanvullend-Protocol-bij-de-Conventies-van-Genve-van-12-augustus-1949-inzake-de-bescherming-van-de-slachtoffers-van-internationale-gewapende-conflictehtml (hierna verkort Protocol I Conventies van Genegraveve) 155 Art 57 Protocol I Conventies van Genegraveve supra noot 154 29 156 Voor een concrete case van mensenrechtenschendingen zie infra 46 157 Art 6 Internationaal Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten van 19 december 1966 wwwejusticejustfgovbecgi_loichange_lgpllanguage=nlampla=Nampcn=1966121931amptable_name=wet en Verdrag inzake de Rechten van het Kind van 20 november 1989 wwwunicefbe_webdataverdragpdf 158 B KONDOCH ldquoThe limits of economic sanctionsrdquo 289 supra noot 131 25 en verkort ASEGALL ldquoLegal and policy constraintsrdquo 5 supra noot 151 28 159 Dit is weer een illustratie van humanitair recht en mensenrechten die naar elkaar toe groeien (zie eerder) Het verbod burgers uit te hongeren door middel van een sanctieregime bestaat immers in het humanitair recht men is het echter eens om dit ook in vredestijd toe te passen 160 Art 16 1 Verdrag tegen foltering en andere wrede onmenselijke en onterende behandeling of bestraffing van 10 december 1984 wwwohchrorgDocumentsProfessionalInterestcatpdf

30

sloppenwijk moet gaan wonen in onhygieumlnische omstandigheden en als men vervuild water moet drinken maar daarbij het leven niet verliest dan is dit een onmenselijke onterende behandeling

223 Recht op gezondheid en Recht op een behoorlijke levensstandaard161

In tegenstelling tot de vorige twee mensenrechten zijn dit economische en sociale mensenrechten geen burgerlijke Economische sancties hebben bijna altijd een negatief effect op deze groep van mensenrechten maar de internationale reactie daarop is gewoonlijk veel minder fel dan wanneer er op grote schaal burgerlijke rechten geschonden worden Sancties zorgen bijna altijd voor problemen voor wat betreft de voedselverdeling en de verdeling van medicijnen Daarnaast hebben ze meestal een negatieve invloed op de kwaliteit van het beschikbare voedsel en op het drinkbaar water Ze ondermijnen de functionering van de onderwijs-en gezondheidsinstellingen en het recht op werk meestal voor vrouwen162 Het ECOSOCUL-comiteacute ziet twee verplichtingen voor staten betrokken bij een handelsembargo163 Ten eerste mag de staat die het slachtoffer is van een handelsembargo zijn verplichting onder art 2 van het ECOSOCUL-verdrag niet miskennen Door het handelsembargo zullen de beschikbare middelen afgenomen zijn maar zelfs dan moet de doelstaat de economische en sociale rechten naar zijn mogelijkheden trachten te beschermen Hierbij zal de doelstaat niet mogen discrimineren De tweede verplichting is er eacuteeacuten voor de staten of de organisatie die het handelsembargo oplegt Bij het opleggen van een handelsembargo moet men steeds de impact op de economische en sociale mensenrechten in het achterhoofd houden Men moet al het nodige doen om burgerslachtoffers te beperken Onder het recht op een behoorlijke levenstandaard ressorteren vele andere rechten zoals het recht op voeding kleding en huisvesting maar ook ldquonieuwe rechtenrdquo die niet letterlijk in de tekst van het verdrag staan worden ontwikkeld via de art 11 en 12 ECOSOCUL-verdrag zoals bijvoorbeeld het recht op water164

De Veiligheidsraad tracht deze mensenrechten te respecteren door vrijstellingen op te nemen in de handelsembargorsquos voor levensmiddelen en andere humanitaire goederen Vaak is dit echter niet genoeg om de minimumstandaarden die worden opgelegd door het humanitair recht en de mensenrechten te waarborgen

DEEL 3 EVALUATIE DOELSTELLINGEN VN-HANDELSEMBARGOrsquoS

Hoofdstuk 1 Beoordeling efficieumlntie sancties capita selecta

Afdeling 1 Beoordelingscriteria

Om te bepalen of een handelsembargo zijn doelstelling bereikt heeft moet men heel wat factoren in acht nemen Het is ook geen zwart-witverhaal Het is moeilijk af te leiden in welke mate een handelsembargo bijgedragen heeft tot de realisatie van een doelstelling er spelen immers ook nog een heleboel andere factoren Ook omgekeerd indien een bepaalde doelstelling niet bereikt wordt kan het

161 Art 11 en 12 Internationaal Verdrag inzake economische sociale en culturele rechten van 16 december 1966 wwwohchrorgENProfessionalInterestPagesCESCRaspx 162 Algemeen commentaar 8 De verhouding tussen economische sancties en respect voor economische sociale en culturele rechten van 12 december 1997 UN Doc EC1219978 (1997) 163 Ibid 164 Algemeen commentaar 15 Het recht op water van 20 januari 2003 UN Doc EC12200211 (2002)

31

opleggen van een handelsembargo toch nuttig geweest zijn Ook de criteria om te bepalen of een handelsembargo al dan niet succesvol is kunnen varieumlren van auteur tot auteur165

Sommigen stellen dat handelsembargorsquos nooit werken anderen zijn dan weer optimistischer166 ROBERT PAPE is een voorbeeld van een auteur die eerder sceptisch staat ten opzichte van VN handelsembargorsquos167 KIM RICHARD NOSSAL en MUELLER en MUELLER gaan nog een stap verder door economische sancties ldquomassavernietigingssanctiesrdquo te noemen BALDWIN is dan weer van mening dat economische sancties al te vaak negatief benaderd worden168 Uit de studie van HUFBAUER SCHOTT ELLIOT en OEGG bleek dat sancties in 34 procent van de onderzochte gevallen ten minste gedeeltelijk effectief waren169en 170 CORTRIGHT en LOPEZ stelden dan weer in hun onderzoek171 dat economische sancties die uitgingen van de VN gedurende de jaren 90 in 36 procent van de gevallen succesvol waren De cijfers verschillen dus licht maar in beide gevallen komt men dus tot het besluit dat economische sancties in ongeveer een derde van de gevallen succesvol zijn

Verschillende auteurs hebben verschillende criteria om na te gaan of een handelsembargo al dan niet efficieumlnt geweest is172 Hoewel de criteria enigszins overeenstemmen bestaat er toch soms onenigheid over de vraag of een sanctie al dan niet efficieumlnt was Zo bijvoorbeeld in het geval van Zuid-Rhodesieuml In tegenstelling tot HUFBAUER en co meent PAPE dat dit handelsembargo niet efficieumlnt was Het behalen van de beoogde doelstelling was te wijten aan de invloed van guerillabewegingen niet aan de sancties Gedurende tien jaar hadden ze nauwelijks effect op de economie in Zuid-Rhodesieuml en kon het blank minderheidsregime perfect weerstaan aan de guerillabewegingen Het is pas vanaf midden de jaren 70 toen de guerillabewegingen konden opereren vanuit Mozambique en militaire hulp kregen van China en de Sovjet-Unie dat de militaire en en economische positie van Zuid-Rhodesieuml verergerde omdat meer en meer blanken hun werk moesten verlaten om te dienen in het leger Dit leidde ertoe de de blanke minderheidsregering de macht moest overdragen in 1979173 In de hiernavolgende case studies zullen de criteria van PAPE gehanteerd worden om het succes van een sanctieregime te beoordelen De economische sancties tegen Libieuml zijn een voorbeeld van een succesverhaal De sancties tegen Iran voldoen aan de eerste twee criteria maar niet aan de voorwaarde 165 Robert A Pape stelt bijvoorbeeld dat een economische sanctie succesvol is als het voorwerp van de economische sanctie aan een substantieel deel van de eisen van de opleggende partij heeft toegegeven en als het voorwerp van de economische sanctie zijn gedrag heeft aangepast na de dreiging of de toepassing van de sanctie en er geen andere geloofwaardige verklaring is voor de wijziging in het gedrag In RA PAPE ldquoWhy economic sanctions do not workrdquo Int Security 1997 99 (hierna verkort RA PAPE ldquowhy economic sanctions do not workrdquo) 167 Ibid 168 BALDWIN D A Economic statecraft Princeton Princeton University Press 1985 57 169 GC HUFBAUER JJ SCHOTT KA ELLIOT en B OEGG Economic sanctions reconsidered 158 supra noot 7 10 De gevallen die onderzocht werden in deze studie waren niet enkel handelsembargorsquos die uitgingen van de VN 170 Niet iedereen is het eens met dat percentage Robert A Pape bijvoorbeeld meent dat het succescijfer veel lager ligt eerder ronde de vijf procent omdat de onderzoekers volgens hem te weinig rekening gehouden hebben met alternatieve redenen van succes zoals militair ingrijpen wat zeer belangrijk is aangezien economische sancties juist als een alternatief gezien worden voor militair ingrijpen 171 D CORTRIGHT en GA LOPEZ The sanctions decade assessing UN strategies in 1990s Londen Lynne Rienner 2000 204 (hierna verkort D CORTRIGHT en GA LOPEZ The sanctions decade) 172 Voor de criteria van Pape zie supra voetnoot 165 Cortright en Lopez gebruiken drie vragen om te beoordelen of een sanctie efficieumlnt is geweest Hebben de sancties ten minste gedeeltelijk geholpen om de gesanctioneerde staat te laten meewerken met de eisen van de zender Hebben de sancties bijgedragen tot een succesvol onderhandelingsproces dat geleid heeft tot een onderhandelde overeenkomst Hebben sancties geholpen de militaire macht van een gesanctioneerde staat te verzwakken Hufbauer en co gebruiken twee criteria om te beoordelen of een sanctieregime efficieumlnt geweest is De mate waarin de beleidsdoelstelling van de zendende staat bereikt is en de mate waarin sancties hebben bijgedragen tot dat succes 173 RA PAPE ldquowhy economic sanctions do not workrdquo 119-120 supra noot 165 31

32

van afwezigheid van een andere geloofwaardige verklaring voor de wijziging in het gedrag De wapenembargorsquos tegen de Afrikaanse staten zijn een mislukking en zullen dus al niet aan de eerste voorwaarde voldoen

Afdeling 2 Libieuml174 een zeldzaam succes

Dit is eacuteeacuten van de weinige ldquotargeted sanctionsrdquo die als succesvol aanzien wordt Het grote verschil met andere economische sancties die men toch enig succes heeft toegedicht is dat hier geen militair ingrijpen heeft plaatsgevonden en het dus vaststaat dat het de economische sancties zijn die hebben geleid tot succes175 Op 21 december 1988 ontplofte Pan Am vlucht 103 boven het Schotse plaatsje Lockerbie In totaal kwamen 279 mensen om bij de crash De oorzaak van de ontploffing was een bom in het vliegtuig Al vlug bleek dat twee Libieumlrs verantwoordelijk waren voor de aanslag maar kolonel Kadhafi weigerde de verdachten uit te leveren176 Op 19 september 1989 was een gelijkaardig feit gebeurd waar Libieuml ook verantwoordelijk voor gehouden werd UTA vlucht 772 die onderweg was van Congo Brazzaville naar Parijs ontplofte boven de Sahara in Niger waardoor 170 mensen om het leven kwamen De oorzaak was een bom die in een koffertje aan boord van het vliegtuig was gebracht Het onderzoek wees uit dat het motief wraak was omdat Frankrijk Tsjaad had gesteund in een grensconflict met Libieuml177

In 1992 reageerde de Veiligheidsraad met een wapenembargo en het verbod voor de lidstaten om vliegtuigen van of naar Libieuml over hun grondgebied te laten vliegen Ook vliegtuigen vliegtuigonderdelen onderhoud certificaten en verzekeringen mochten niet meer geleverd worden aan Libieuml178 In 1993 werd het bestaande handelsembargo verder uitgebreid Fondsen of andere financieumlle bronnen die toebehoorden aan de Libische overheid of Libische bedrijven moesten bevroren worden Dit gold niet voor inkomsten afkomstig uit olie-of gasproducten en landbouwproducten Daarnaast werd de export van een aantal goederen uit de oliesector verboden (pompen ed) Ook alle kantoren van Libyan Arab Airlines moesten gesloten worden en er moest afgezien worden van handelstransacties met Libyan Arab Airlines179 De Veiligheidsraad wees erop dat ze bereid was de sancties te herbekijken als Libieuml de twee verdachten van de bomaanslag op Pan Am vlucht 103 zou laten berechten voor een Britse of Amerikaanse rechtbank en als de eisen van de Franse overheid met betrekking tot UTA 772 zijn ingewilligd In 1998 kwam men met het voorstel om de twee verdachten te berechten voor een Schotse rechtbank die zou zetelen in Nederland180 In 2003 kwam er dan definitief een einde aan de sancties nadat Libieuml haar verantwoordelijkheid had geaccepteerd voor de aanslagen gepaste compensaties had betaald terrorisme had afgezworen en bereid was mee te werken aan verder onderzoek181

Gebruiken we de criteria van PAPE182 om tot beoordeling over te gaan van het succes van het handelsembargo dan merken we dat hier sprake is van een succesvol handelsembargo Libieuml heeft immers de eisen van de Veiligheidsraad ingewilligd De verdachten van de aanslag op Pan Am vlucht 103 werden berecht in Nederland en Libieuml had beloofd het terrorisme af te zweren De sancties waren 174 Dit gaat over het sanctieregime dat van kracht was van 1992 tot en met 2003 Sinds 2011 zijn er nieuwe economische sancties tegen Libieuml 175 D CORTRIGHT en GA LOPEZ The sanctions decade 2 supra noot 171 31 176 A day that shook the world Lockerbie bombing wwwindependentcouklife-stylehistorya-day-that-shook-the-world-lockerbie-bombing-2165258html 177 UTA 772 the forgotten flight httpnewsbbccouk2hiuk_news3163621stm 178 Resolutie 748 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (31 maart 1992) UN Doc SRES748 (1992) 179 Resolutie 883 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (11 november 1993) UN Doc SRES883 (1993) 180 Resolutie 1192 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (27 augustus 1998) UN Doc SRES1192 (1998) 181 Resolutie 1506 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (12 september 2003) UN Doc SRES1506 (2003) 182 Zie supra voetnoot 265

33

van kracht sinds 1992 en in 1999 besliste Libieuml om mee te werken met de eisen van de Veiligheidsraad dus ook aan de tweede voorwaarde is voldaan De laatste voorwaarde voor succes namelijk de afwezigheid van een andere geloofwaardige verklaring voor de wijziging in gedrag is wellicht de belangrijkste voorwaarde en de voorwaarde die bij nagenoeg alle auteurs terugkeert Het is van belang hierbij op te merken dat economische sancties nooit op zichzelf staan Ze zijn eacuteeacuten van de beleidsopties maar ze maken meestal deel uit van een pakket dus zullen ze bijna nooit voor de volle honderd procent de reden zijn waarom een gesanctioneerde staat zijn gedrag wijzigt wel kunnen ze er in belangrijke mate toe bijdragen Dat laatste was zeker het geval in Libieuml TAKEYH183 stelde dat de VN sancties en dan vooral het verbod op de verkoop van olie gerelateerde apparatuur en technologie en het verbod op financieumlle overdrachten Kadhafi heeft geraakt waar het het meest pijn doet namelijk zijn overheid de mogelijkheid ontnemen hun belangrijkste bron van inkomsten te exporteren Elementen die ook hebben bijgedragen tot de veranderde houding van Libieuml zijn de internationale isolatie van Libieuml na de val van de Sovjet-Unie en interne economische problemen die tot onrust leiden184 Maar een militair ingrijpen heeft dus niet plaatsgevonden in Libieuml en dit is essentieel want dit is meestal de oorzaak voor een wijziging in gedrag Het geval Libieuml heeft dus wel degelijk bewezen dat economische sancties een valabel alternatief kunnen zijn voor een oorlog als het grootste deel van de wereld achter die sancties staat en bereid is ze af te dwingen

Afdeling 3 Iran andere reden tot succes185

Eind juni 2013 volgde Hassan Rohani Mahmoud Ahmadinejad op als wereldlijk leider van Iran Onder zijn bewind lijkt Iran meer toenadering te zoeken tot het Westen In een toespraak tot de Algemene Vergadering186 verklaarde Rohani dat Iran geen bedreiging vormt voor de wereldvrede Hij benadrukte dat het kernprogramma van Iran enkel vredevolle bedoelingen nastreeft en dat de ontwikkeling van een kernwapen strijdig is met de ethische en religieuze overtuigingen in Iran Rohani wees erop dat hij open stond voor dialoog om wederzijds wantrouwen weg te nemen aan de hand van transparantie Eind 2013 sloot Iran een interim-akkoord met zes wereldmachten dat toestond dat experts het Iraans kernprogramma dagelijks konden controleren In ruil daarvoor mocht Iran een grotere hoeveelheid olie exporteren en moest het zijn uraniumverrijking limiteren tot vijf procent in plaats van twintig procent De versoepeling van het handelsembargo zou zes maanden duren in de hoop dat er dan een definitief akkoord is omtrent Iraans kernprogramma187 In februari 2014 is de eerste gespreksronde begonnen in Wenen om tot een definitief akkoord te komen188

Indien het zover komt dat de sancties tegen Iran opgeheven worden omdat Iran definitief afziet van een kernwapenprogramma kan men dit toch niet als een succesvol handelsembargo beschouwen Het is immers pas sinds de machtsovername door Rohani dat Iran bereid lijkt de eisen van de Veiligheidsraad te willen inwilligen Het lijkt onwaarschijnlijk dat hetzelfde zou gebeuren indien Ahmadinejad nog aan de macht zou zijn Onder zijn bewind weerstond Iran immers al sinds 2006 aan de druk van de economische sancties Dit sanctieregime voldoet dus niet aan de voorwaarde dat er geen andere geloofwaardige verklaring is voor de wijziging in het gedrag van Iran om te kunnen spreken van een succesvol sanctieregime

Afdeling 4 Afrikaanse wapenembargorsquos een reeks mislukkingen

183 TAKEYH R ldquoThe rogue who came in from the coldrdquo Foreign Affairs 2001 62-72 184 Ray Takeyh in Washington Post 20 December 2003 A1 A18 185 Voor de historiek omtrent het handelsembargo tegen Iran zie supra 23 186 Hassan Rouhani speech at the United Nations General Assembly wwwyoutubecomwatchv=WfyHGsSan9M 187 Interim nucleair agreement between Iran and six powers wwwreuterscomarticle20131124us-iran-nuclear-agreement-text-idUSBRE9AN0FS201 188 Iran nuclear deal framework agreed in Vienna wwwbbccomnewsworld-middle-east-26269092

34

Er zijn of waren wapenembargorsquos tegen Somalieuml Liberia Rwanda Sierra-Leone Congo Ivoorkust Soedan en de Centraal-Afrikaanse-Republiek

41 Somalieuml

In 1991 werd de totalitaire leider Barre verdreven en kwam er een machtsstrijd tussen de verschillende clanhoofden in Somalieuml Toen de gevechten tussen de clanhoofden in Somalieuml ontaardden besliste de Veiligheidsraad tussen te komen De economie was in vrije val en er was een massale hongersnood Er heerste totale chaos en er was een constante strijd tussen gewapende groeperingen voor de toegang tot nog meer wapens en voedsel met vele doden tot gevolg189 In 1992 kwam er een wapenembargo en een oproep om de humanitaire hulpverlening op gang te brengen190 Tevens werd een sanctiecomiteacute opgericht belast met de opvolging van het wapenembargo191 De werking van dat sanctiecomiteacute liet echter te wensen over in die mate zelfs dat de Veiligheidsraad in 1994 het sanctiecomiteacute herinnerde aan de verplichting haar mandaat te vervullen en in het bijzonder om samenwerking te bewerkstelligen met de buurstaten van Somalieuml voor de effectieve implementatie van het wapenembargo192 Toen de Veiligheidsraad in 1992 het wapenembargo afkondigde was Somalieuml al een zwaar bewapende staat In vijf van de tien jaren voorafgaand aan het wapenembargo besloeg de wapenimport meer dan vijftig procent van de totale import van goederen in Somalieuml193 Naast het wapenembargo had de Veiligheidsraad ook twee militaire operaties goedgekeurd Deze hadden echter niet de opdracht meegekregen van de VN om het wapenembargo te implementeren Bovendien konden ook deze operaties niet succesvol genoemd worden zeker nadat in 1993 achttien Amerikaanse soldaten stierven toen ze in de val gelokt werden in Mogadishu en de Verenigde Staten besloten hun troepen terug te trekken194 De slotsom is dat zowel het wapenembargo tegen Somalieuml als de dure militaire VN-operaties een mislukking waren De problemen die er waren voor het wapenembargo zijn niet opgelost er was niets veranderd aan de grote hongersnood en het wapenembargo bracht ook weinig of geen veranderingen teweeg in de wapenstroom naar Somalieuml In 1992 na het opleggen van het wapenembargo was er wel een staakt-het-vuren maar dat was slechts tijdelijk en in 1996 doofde een conflict uit in Mogadishu omdat er een tekort was aan munitie Er zijn echter geen bewijzen voorhanden dat deze bescheiden succesjes te wijten waren aan het wapenembargo195Vaak is de reden voor het gebrekkige succes van de Afrikaanse wapenembargorsquos ook hier weer het gebrek aan afdwinging van de wapenembargorsquos

42 Liberia

In Liberia woedde er sinds 1989 een etnische oorlog tussen aan de ene zijde Charles Taylor en zijn Nationaal Patriottisch Front (NPFL) en aan de andere zijde het regime van President Samuel Doe Het conflict werd gekenmerkt door de inzet van kindsoldaten dwangarbeid en ware slachtpartijen Toen de oorlog in 1997 eindigde hadden er zo een 150 000 Liberianen het leven gelaten Nadat eerder in 1992 ECOWAS zeer strenge en ruime economische sancties aangenomen had omdat het NPFL een vredesakkoord niet gerespecteerd had volgde de Veiligheidsraad met een wapenembargo196 De VN was terughoudend om ruimere sancties op te leggen gezien de betrokkenheid van Nigeria bij ECOMOG Het was pas in 1995 dat de Veiligheidsraad een sanctiecomiteacute oprichtte wat opnieuw

189 Somalia profile wwwbbccomnewsworld-africa-14094632 190 Resolutie 733 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (23 januari 1992) UN Doc SRES733 (1992) 191 Resolutie 751 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (24 april 1992) UN Doc SRES751 (1992) 192 Resolutie 954 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (4 november 1994) UN Doc SRES954 (1994) 193 D CORTRIGHT en GA LOPEZ The sanctions decade 184 supra noot 171 35 194 Ibid 185 195 Ibid 186 196 Resolutie 788 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (19 november 1992) UN Doc SRES788 (1992)

35

veelzeggend was voor de intenties van de VN om het wapenembargo op te volgen197 De VN rekende erop dat ECOMOG het wapenembargo hard zou maken in de regio Die taak namen ze ook op zich maar tegelijkertijd schonden ze het wapenembargo door wapens te leveren aan Liberiaanse bondgenoten198 Het afdwingen van het wapenembargo werd steeds moeilijker naarmate de troepenmacht van ECOMOG afnam en dus werd het terug gemakkelijker om wapens in NPFL-gebied te smokkelen199 Het wapenembargo tegen Liberia van 1992 was initieel wel succesvol Er werden verschillende leveringen van wapens aan Charles Taylor en zijn Nationaal Patriottistisch Front onderschept waardoor ze een militaire terugval kenden Het initieumlle succes was te danken aan de beperkte voorraad aan wapens en de afhankelijkheid van regelmatige wapenleveringen Vredesgesprekken draaiden echter op niets uit omdat de efficieumlntie van het wapenembargo ondermijnd werd door de wapensmokkel van Europa naar Liberia en het gebrek aan afdwinging van het wapenembargo bij de buurstaten Een andere manier waarop wapenembargorsquos omzeild worden in West-Afrika is via het aanbieden van exploitatierechten van de natuurlijke rijkdommen zoals hout en diamant en het waren juist de gebieden die rijk waren aan dit soort grondstoffen die NPFL-gebieden waren Vandaar het belang om naast wapenembargorsquos additionele specifieke handelsembargorsquos op te leggen In 1997 werden verkiezingen gehouden nadat er een broze vrede bereikt was in de aanloop naar deze verkiezingen waarin de NPFL mocht deelnemen Charles Taylor werd verkozen tot President van Liberia ECOWAS en de VN legden zich neer bij deze legitieme overwinning en begonnen maatregelen te treffen om de sancties op te heffen De reden waarom de Liberianen hiervoor gekozen hebben is waarschijnlijk omdat ze de oorlog moe waren en in een overwinning voor Taylor de enige oplossing zagen om de oorlog te beeumlindigen200

43 Rwanda

Na het wapenembargo tegen Rwanda in 1994 betoogden velen dat wapenembargorsquos enkel nog symbolische waarde hadden maar dat ze geenszins bijdroegen tot de effectieve ontwapening van groeperingen Het Rwandees Patriottistisch Front (RPF) dat uit Tutsirsquos bestond wou in 1990 de Rwandese regering die vooral bestond uit Hutursquos omverwerpen vanuit buurland Oeganda Vanuit de regering kwam er steeds meer anti-Tutsi propaganda en was men niet bereid macht te delen met de Tutsirsquos In 1993 kwam het tot een vredesakkoord maar de oorlog had vele slachtoffers gemaakt 6500 mensen stierven gedurende het conflict en bijna een miljoen mensen waren op de vlucht Mensenrechtenschendingen werden zowel gepleegd door het RPF als door de Rwandese overheid De oorlog had tot een ongekende wapenwedloop aanleiding gegeven De schaarse beschikbare middelen werden dus ingezet voor de aankoop van wapens in plaats van voedsel Veel van de wapens werden aangekocht van Egypte via Franse kredietverlening Ook vanuit Zuid-Afrika vonden er wapenleveringen plaats waardoor het wapenembargo geschonden werd201 In 1994 kwam er dan veel te laat een VN-wapenembargo en de oprichting van een sanctiecomiteacute202 Het kwaad was echter al geschied Geen enkele economische sanctie hoe efficieumlnt ook zou iets hebben kunnen veranderen aan de situatie De opvolging van het embargo was dan ook quasi onbestaande en werd geschonden door de buurstaten die elk partij hadden gekozen De Congolese regering en de rebellen van UNITA uit Angola steunden de Hutursquos terwijl Oeganda het RPF regime steunde In 1995 richtte de Veiligheidsraad een internationale onderzoekscommissie op die belast was om de schendingen van het wapenembargo in kaart te brengen en de betrokken partijen te identificeren De commissie bestond uit

197 Resolutie 985 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (13 april 1995) UN Doc SRES985 (1995) 198 ECOMOG bestond vooral uit Nigeriaanse manschappen en de Nigeriaanse overheid was bevriend met het Doe-regime 199 D CORTRIGHT en GA LOPEZ The sanctions decade 190-191 supra noot 171 35 200 Ibid 192-193 201 HUMAN RIGHTS WATCH ldquoArming Rwanda the arms trade and human rights abuses in the Rwandan warrdquo Foreign Affais 1994 56-71 202 Resolutie 918 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (17 mei 1994) UN Doc SRES918 (1994)

36

onafhankelijke experts op juridisch militair en politioneel gebied203 In tegenstelling tot het sanctiecomiteacute leverde de commissie wel goed werk en produceerde ze enkele zeer gedetailleerde rapporten De rapporteren beschreven netwerken van wapensmokkelroutes van Afrika tot Europa De Hutursquos gebruikten dezelfde netwerken die Zuid-Afrika en Angola hadden gebruikt om aan hun wapenembargorsquos te ontsnappen In 1996 verspreidde het conflict zich verder naar oost-Congo toen de Rwandese RPF regering een poging ondernam om de Hutu-rebellenleiders die zich daar in de vluchtelingenkampen bevonden te verdrijven204

44 Congo

Zoals hierboven vermeld vindt het conflict in Congo haar oorsprong in Rwanda De Rwandese Hutu-rebellenleiders hadden immers hun militaire macht terug opgebouwd met de steun van Congolees President Mobutu in Congolese vluchtelingenkampen Congo huisvestte niet enkel Rwandese rebellen maar ook Burundese en Oegandese rebellen Deze staten vormden dan ook een alliantie die Kabila en zijn Alliantie van Democratische Krachten (AFDL) steunden In 1997 werd Kabila president en hij veranderde de naam van het land van Zaiumlre naar de Democratische Republiek Congo Kabila kwam echter op zijn woord met Rwanda en Oeganda terug toen hij President was en weigerde de Hutu-kampen af te breken Dit leidde in 1998 dan ook tot oorlog Rwanda en Oeganda slaagden erin het oosten van Congo te controleren De oorlog was zeer versplinterd Wie vandaag elkaars bondgenoot was kon morgen elkaars vijand zijn Het grootste slachtoffer was dan ook de gewone burgerbevolking die te lijden hadden onder hongersnood folteringen brutale verkrachtingen en af te rekenen kreeg met epidemieeumln De oorlog werd opnieuw gefinancierd met de illegale opbrengsten uit de aanwezige natuurlijke rijkdommen zoals goud en coltan Tegelijkertijd werden vele mijnen vernield omdat de oorlogsfronten zich situeerden rond deze mijnen In 1999 werd een staakt-het-vuren ondertekend met alle betrokken partijen te Lusaka Het doel was dat buitenlandse troepen zicht terugtrokken dat gewapende milities ontwapend werden en de opstart van gesprekken tussen de regering Kabila en de rebellen met als doel eacuteeacuten geiumlntegreerd leger voor Congo Na de moord op President Kabila in 2001 werd zijn zoon president en raakte het vredesproces in een stroomversnelling Door de terugtrekking van buitenlands troepen woedde er echter een hevige strijd naar macht onder lokale milities in de regiorsquos Ituri en Noord- en Zuid-Kivu205 In 2003 besliste de Veiligheidsraad een wapenembargo206 op te leggen Congo en zijn buurstaten moesten afzien van de levering van wapens aan Congolese en buitenlandse gewapende groeperingen die opereren in Ituri Noord- en Zuid-Kivu Acht maanden na de resolutie die het wapenembargo afkondigde werd er een sanctiecomiteacute opgericht207 Rapporten van het sanctiecomiteacute en het panel van experts tonen aan dat er wapenleveringen hebben plaatsgevonden na het van kracht zijn van het wapenembargo Daarbij waren Rwanda en Oeganda de grootste schenders van het wapenembargo Er zijn echter nooit secundaire sancties aangenomen Het is wel zo dat er sinds het wapenembargo geen leveringen van grote wapens zoals helikopters of tanks meer geweest zijn aan de rebellengroepen208 Ook corruptie bij vredesgezanten leidt soms tot een ondermijning van een wapenembargo Zo waren er beschuldigingen aan het adres van vredesgezanten in Congo die wapens zouden verkocht hebben voor goud en ivoor209

203 Resolutie 1013 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (7 september 1995) UN Doc SRES1013 (1995) 204 D CORTRIGHT en GA LOPEZ The sanctions decade 198 supra noot 171 35 206 Resolutie 1493 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (28 juli 2003) UN Doc SRES1493 (2003) 207 Resolutie 1533 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (12 maart 2004) UN Doc SRES1533 (2004) 209 UN covered up claims corrupt peacekeepers sold arms to rebels in DR Congo wwwdailymailcouknewsarticle-562497UN-covered-claims-corrupt-peacekeepers-sold-arms-rebels-DR-Congohtml

37

45 Ivoorkust

In 2002 had een groep muiters binnen het Ivoriaanse leger hun ongenoegen geuit omdat ze vonden dat de Moslims uit het noorden van Ivoorkust politiek gediscrimineerd werden Dit leidde tot een conflict waarbij duizenden vermoord werden Sinds 2004 patrouilleerden VN-troepen en Franse troepen in de bufferzone tussen het noorden dat bezet was door rebellen die zich de ldquoForces Nouvellesrdquo noemden en het zuiden dat door de Ivoriaanse overheid gecontroleerd werd210 In 2003 werd er een akkoord bereikt omtrent een staakt-het-vuren maar dat werd al vlug geschonden doordat de Ivoriaanse regering luchtaanvallen had laten uitvoeren De Veiligheidsraad hamerde er tevens op dat de regering moest stoppen met de media te misbruiken om haatdragende boodschappen jegens buitenlanders de wereld in te sturen In 2004 kwam er een wapenembargo tegen Ivoorkust211 De ter plaatse aanwezige VN-missie en de Franse troepen werden geautoriseerd om het wapenembargo te implementeren aan de hand van inspecties aan grensposten en controles van ladingen212 De Veiligheidsraad is zinnens het wapenembargo te versoepelen en de Ivoriaanse overheid toe te staan zich lichte wapens aan te schaffen Doordat de VN-troepen steeds meer worden teruggeroepen zouden de Ivoriaanse veiligheidsdiensten op die manier die leegte kunnen opvullen213

46 Soedan

In 2002 braken er gevechten uit in Darfur waar niet-Arabische rebellen meer erkenning wilden van de hoofdzakelijk Arabische Soedanese regering De Soedanese overheid antwoordde op de aanvallen door troepen te zenden naar Darfur en samen te werken met lokale Arabische stammen gekend als de Janjaweed Deze waren verantwoordelijk voor wrede aanvallen op gewone burgers die zij als etnische zuiveringen zagen en pleegden mensenrechtenschendingen op grote schaal maar de Soedanese overheid dekte alles in Naar schatting 200 000 inwoners van Darfur werden vermoord en twee miljoen werden er verdreven In 2004 kwam er dan ook VN-wapenembargo dat gold ten aanzien van alle niet-gouvernementele entiteiten inclusief de Janjaweed214 Maar aangezien de Janjaweed gesteund werd door de Soedanese overheid op wie het wapenembargo niet van toepassing was kon het embargo vrij gemakkelijk omzeild worden Daarom werd het aantal partijen op wie het wapenembargo van toepassing was uitgebreid daaronder ook de Soedanese overheid Maar ook dit was nog geen absoluut wapenembargo op de Soedanese overheid het werd hen enkel verboden wapenleveringen te doen aan Darfur zonder toestemming van de Veiligheidsraad215 Dezelfde resolutie richtte ook een sanctiecomiteacute en een panel van experts op Dezen brachten aan het licht dat de Soedanese overheid het wapenembargo opnieuw schond door toch wapens te leveren aan Darfur zonder dat om toestemming verzocht werd216 Zowel het eerste als het tweede wapenembargo hebben niet veel veranderd aan de wapenstroom naar Darfur De redenen daarvoor zijn de lange kilometers grenzen van Darfur en de

210 Ivory Coast profile wwwbbccomnewsworld-africa-13287216 211 Resolutie 1572 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (15 november 2004) UN Doc SRES1572 (2004) 212 Resolutie 1584 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (1 februari 2005) UN Doc SRES1584 (2005) 213 UN set to lift Ivory Coast diamond ban tweak arms embargo wwwreuterscomarticle20140425us-ivorycoast-un-diamonds-idUSBREA3O1ND20140425 214 Resolutie 1556 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (30 juli 2004) UN Doc SRES1556 (2004) 215 Resolutie 1591 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (29 maart 2005) UN Doc SRES1591 (2005) 216Rapport van de internationale onderzoekscommissie voor Darfur aan de Secretatis-Generaal van de Verenigde Naties (25 januari 2005) wwwunorgNewsdhsudancom_inq_darfurpdf 5

38

nabijheid van andere conflictzones zoals Tsjaad De belangrijkste reden echter is opnieuw het gebrek aan politieke wil bij China en Rusland om het wapenembargo effectief te doen naleven217

47 Bescheiden succes in de malaise218

De sancties tegen Liberia en Sierra Leone waren wel een succes in de zin dat ze dynamischer dan ooit waren Ze speelden snel in op de veranderingen op het terrein Na een militaire coup in 1997 in Sierra Leone219 kwamen zowel de Veiligheidsraad als ECOWAS met een wapenembargo De bedoeling was dat de militaire dictatuur haar macht overdroeg en de democratie terug in ere herstelde ECOMOG de militaire arm van ECOWAS werd opgedragen te rapporteren aan het Sanctiecomiteacute over eventuele schendingen Er waren echter tegenstellingen in de verschillende sanctieregimes voor wat betreft de levering van humanitaire goederen Vijftien dagen na de VN sancties werd de Conakryovereenkomst getekend waardoor de macht terug werd overgedragen aan President Kabbah Dit succes werd ten onrechte toegekend aan de VN sancties aangezien de onderhandelingen over dit akkoord al werden aangevat nog voor de start van de sancties en ze dus niet voldoen aan het tweede criterium van PAPE Het wapenembargo tegen de staat Sierra Leone werd opgeheven maar het bleef gelden ten aanzien van niet-gouvernementele strijdkrachten Het RUF versterkte zijn grip op Sierra Leone echter terug daarbij gesteund door Liberia dat de belangrijkste leverancier van wapens was in ruil voor diamanten Begin 1999 kwam er een nieuwe aanval van het RUF waardoor er een nieuwe overeenkomst moest onderhandeld worden vanaf toen kreeg het RUF belangrijke posten binnen de overheid Het wapenembargo had weinig of geen effect op het RUF integendeel het RUF maakte nu deel uit van de overheid en daartegen gold het wapenembargo niet Bovendien trok Nigeria zich terug uit de ECOMOG die belast waren met de implementatie van het wapenembargo In juli 2000 werd er een panel van experts aangesteld In een rapport van dit panel werden de rollen van Liberia en Burkina Faso benadrukt in de wapenbevoorrading van het RUF daarom kwam er ook een panel van experts bevoegd voor Liberia De rapporten van de panels hebben de aandacht rond de conflictdiamanten aangewakkerd en uiteindelijk heeft dit geleid tot het certificeren van de diamanthandel in 2002 met het Kimberley-akkoord

Daar waar er eacuteeacuten sanctieregime was tegen Sierra Leone dat zeer dynamisch was waren er drie afzonderlijke sanctieregimes tegen Liberia met elk hun eigen doelstellingen Het eerste was een wapenembargo van 1992 tot en met 2001 om de burgeroorlog te beeumlindigen In 2001 werden voor de eerste keer in de geschiedenis van de VN secundaire sancties opgelegd Als gevolg van het bewijs dat het panel van experts bevoegd voor Sierra Leone verzameld had tegen Liberia voor zijn steun aan het RUF in Sierra Leone De import van ruwe diamanten uit Sierra Leone werd onder meer verboden Na de succesvolle verkiezingen in Sierra-Leone werden de secundaire sancties omgevormd tot sancties die een regimewijziging op het oog hadden De bedoeling van de nieuwe sancties was Charles Taylor te isoleren In 2003 droeg Taylor de macht over en in 2005 werd er een nieuwe president verkozen In 2004 begon het derde sanctieregime De bedoeling van de derde sanctie-episode was vermijden dat ouwe getrouwen van Taylor het land terug in geweld zouden storten en Liberia heropbouwen Het wapenembargo had nu de bedoeling het vredesakkoord te waarborgen en de rebellen te ontwapenen Daarnaast was er een diamantembargo dat tot doel had Liberia te laten toetreden tot de Kimberley-staten Ook was er een embargo voor kaphout afkomstig uit Liberia zodat de overgangsregering de mogelijkheid had de controle te verwerven over de exploitatie De sancties bleven van kracht ook na de verkiezing van de nieuwe president in 2005 De bedoeling was om de sancties te laten duren tot alles gestabiliseerd was In 2006 beeumlindigde men het houtkapembargo en in 2007 volgde het diamantembargo nadat er een certificeringssysteem ontwikkeld was Het wapenembargo bleef uiteindelijk gelden tot 2009

217PD WEZEMAN ldquoUnited Nations Arms Embargoes Their Impact on Arms Flows and Target Behaviour case study Darfur Sudan 2004-2006rdquo 2007 httpbookssipriorgfilesmiscUNAESIPRI07UNAESudpdf 9-10 218 A VINES en T CARGILL ldquoThe impact of UN sanctions and their panels of experts Sierra-Leone and Liberiardquo IJ 2010 47-50 219 Voor een meer gedetailleerde beschrijving zie supra 22

39

Ook in Rwanda speelden sancties snel in op veranderende omstandigheden Het wapenembargo dat in mei 1994 was opgelegd werd aangepast toen het RPF de Huturegering omver wierp Voortaan gold het wapenembargo ook tegen groepen die zich buiten Rwanda bevonden maar aanvallen uitvoerden tegen Rwanda220 In augustus 1995 werd het wapenembargo dat tegen de Rwandese overheid van kracht was geschorst omdat de overheid ondertussen door het RPF bevolkt werd Het wapenembargo bleef echter van kracht tegen de Huturebellen die zich in Oost-Congo bevonden221

Hoofdstuk 2 Succesfactoren handelsembargorsquos

Afdeling 1 Doelstelling handelsembargo

Natuurlijk is een eerste factor die de kans op slagen van een handelsembargo sterk beiumlnvloedt de doelstelling die men wil bereiken met het handelsembargo De ene doelstelling is al ambitieuzer dan de andere Men kan zich voorstellen dat men vlugger geneigd zal zijn aan economische druk toe te geven wanneer bijvoorbeeld geeumlist wordt dat men een politieke gevangene moet loslaten dan indien geeumlist wordt dat men stopt met de ontwikkeling van een kernwapen Volgens HUFBAUER SCHOTT ELLIOT en OEG bereiken handelsembargorsquos waarmee men een bescheiden wijziging in het regime wil bewerkstelligen ongeveer in de helft van de gevallen hun doelstelling222

Afdeling 2 Type handelsembargo

Er zijn verschillende types van handelsembargorsquos Er kunnen allesomvattende export- of importverboden opgelegd worden zoals in Irak of er kunnen specifieke goederen worden opgesomd die niet mogen worden geiumlmporteerd of geeumlxporteerd zoals het wapenembargo tegen Zuid-Afrika Daarnaast zijn er dan ook nog financieumlle sancties zoals de bevriezing van activa van bepaalde personen die een aanvulling of een alternatief kunnen zijn bij of voor de sancties die een hele bevolking treffen223

Wapenembargorsquos bijvoorbeeld stoppen zelden de stroom van wapens naar het voorwerp van het wapenembargo om allerlei redenen Ze worden gewoonlijk te laat opgelegd hoofdzakelijk hebben ze enkel symbolische waarde ze zijn onduidelijk in hun doelstellingen en toepassingsgebied er is een gebrek aan monitoringorganen en implementatiemechanismen ze zijn afhankelijk van de wil van lidstaten voor wat betreft hun implementatie embargo-overtreders worden niet afgeschrikt en de belangrijkste reden voor hun falen is de onenigheid omtrent het wapenembargo onder de permanente leden van de Veiligheidsraad de naburige staten van de doelstaat en de staten waardoor de wapens moeten passeren224

Afdeling 3 Type regime in staat die voorwerp is van handelsembargo

220 Resolutie 997 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (9 juni 1995) UN Doc SRES997 (1995) 221 Resolutie 1011 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (16 augustus 1995) UN Doc SRES1011 (1995) 222 GC HUFBAUER JJ SCHOTT KA ELLIOT en B OEGG Economic sanctions reconsidered 67 supra noot 7 10 223 Dit zijn economische sancties maar dit zijn eigenlijk geen handelsembargorsquos in de strikte zin 224 D FRUCHART P HOLTOM en ST WEZEMAN ldquoUnited Nations Arms Embargoes Their Impact on Arms Flows and Target Behaviourrdquo 2007 httppcruusedigitalAssets112112147_un_embargoes_071126pdf 51-53 (hierna verkort D FRUCHART P HOLTOM en ST WEZEMAN ldquoUnited Nations Arms Embargoesrdquo)

40

Een andere factor die de kans op succes van een handelsembargo bepaalt is of men het handelsembargo oplegt in een democratisch of een autocratisch regimeHet spreekt voor zich dat leiders van democratische regimes meer open staan voor wijzigingen in het beleid dan leiders van autocratische regimes en dus zou je kunnen zeggen dat economische sancties harder moeten zijn ten aanzien van een democratisch regime omdat de burgers daar in een sterkere positie staan om hun overheid te dwingen een andere koers te varen terwijl sancties in een autocratisch regime een averechts effect zouden kunnen hebben het zijn zij immers die meestal de zwarte markten controleren225 De Secretaris-Generaal verwoordde het zo in zijn milleniumrapport ldquoWanneer robuuste en allesomvattende economische sancties gericht zijn tegen een autoritair regime ontstaat er een ander probleem Dan zijn het gewoonlijk de burgers die lijden niet de politieke elites wiens gedrag de economische sancties ontketend hebben Integendeel het is zo dat degenen die de macht hebben dikwijls profiteren van economische sancties doordat ze in staat zijn de zwarte markt te contoleren en door ze te exploiteren als voorwendsel om lokale bronnen van politieke oppositie te eliminerenrdquo226Het is wel zo dat handelsembargorsquos er gewoonlijk toe leiden dat politieke onderdrukking in termen van het aantal buitengerechtelijke executies verdwijningen martelingen en personen in politieke gevangenschap in zuiver autocratische regimes sterk afnemen daar waar economische sancties gewoonlijk leiden tot een stijging van de politieke onderdrukking227 Handelsembargorsquos hebben dus wel degelijk nut als ze worden opgelegd aan een zuiver autocratische staat

Afdeling 4 De kost voor de doelstaat uitgedrukt als een percentage van het BNP

In Irak bijvoorbeeld veroorzaakte het handelsembargo een daling van het BNP van 48 procent gedurende vijf jaar en toch plooiden ze niet Sancties leiden ertoe dat er een gevoel van nationalisme komt onder de bevolking waardoor ze hoge economische kosten gaan aanvaarden In zekere zin hebben sancties dus een averechts effect en legitimeren ze dus het gevoerde beleid bij de bevolking van de staat die het voorwerp is van een handelsembargo228 Een grote economische schade is dus zeker geen garantie op succes

Afdeling 5 Economische grootte van zender en ontvanger (BNP)

Het spreekt voor zich dat als de Verenigde Naties de zender van het handelsembargo zijn ze economisch gezien veel groter zullen zijn dan het voorwerp van het handelsembargo Het BNP van de zender was in het onderzoek van HUFBAUER SCHOTT ELLIOT en OEGG in 80 procent van de gevallen tien keer groter dan dat van de ontvanger229

Afdeling 6 Commercieumlle relaties tussen zender en ontvanger uitgedrukt als een percentage van de totale commercieumlle relaties van ontvanger

Het is logisch dat indien de ontvanger in grote mate exporteert naar de zender de kans op succes groter is dan indien dat niet het geval is hoewel dit geen garantie op succes is De dreiging met sancties tegen Afghanistan om Osama Bin Laden uit te leveren waren niet voldoende geloofwaardig

225 S CHESTERMAN en B POULIGNY ldquoAre Sanctions meant to work The politics of creating and implementing sanctions through the United Nationsrdquo Global Governance 2003 513 226 Rapport van de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties (27 maart 2000) wwwunorgeneventspasteventspdfsWe_The_Peoplespdf (hierna verkort We the peoples) 227 EY RILEY en C TRAVIS ldquoBetter or worse The effects of economic sanctions on human rights revisitedrdquo 2011 httpjprsagepubcomcontent46159abstract 2-3 228 RA PAPE ldquowhy economic sanctions do not workrdquo 119-120 supra noot 165 31 229 GC HUFBAUER JJ SCHOTT KA ELLIOT en B OEGG Economic sanctions reconsidered 89 supra noot 7 10

41

om Afghanistan te laten plooien ook al zou dit betekenen dat daardoor een zeer groot deel van de buitenlands handelsrelaties bedreigd werden230

Afdeling 7 Economische gezondheid en politieke stabiliteit van de gesanctioneerde staat

Raar genoeg blijkt dat sancties succesvoller zijn wanneer ze worden opgelegd aan politiek stabiele staten Waarschijnlijk is de reden hiervoor dat zij beter in staat zijn om de kosten baten van meewerking in te schatten 231

Afdeling 8 Kost voor de zender

Handelsembargorsquos zorgen natuurlijk ook voor een kost bij de zender van het embargo zelfs als dat achteraf succesvol blijkt te zijn Die kost kan zowel politiek als economisch zijn De sancties tegen Irak en de mensenrechtenschendingen die die teweeg gebracht hebben zijn een voorbeeld voor de hoge politieke kost voor de zender De Verenigde Naties hebben toen veel van hun moreel gezag verloren Maar ook de economische kost was hoog bij het handelsembargo tegen Irak omwille van de strategisch belangrijke handelswaar olie De lokale industrie in de zendende staten betalen de prijs van het handelsembargo zowel op korte termijn als op lange termijn vermits er een terughoudendheid zal bestaan bij zowel bedrijven in de staat van de ontvanger als bij bedrijven in andere staten omdat men een stempel gekregen heeft dat men geen betrouwbare handelspartner is232

Afdeling 9 Mate van afdwinging

Hoe meer men toeziet op de correcte naleving van een sanctie hoe meer kans op succes Dit is wellicht de belangrijkste succesfactor veel meer nog dan het type sanctie Zo is het bijvoorbeeld dat wapenembargorsquos dikwijls weinig efficieumlnt zijn door te lakse controles aan de grenzen en doordat aangrenzende landen het beleid van het voorwerp van het handelsembargo steunen zoals het geval was met het wapenembargo tegen Sierra Leone en de steun die men ontving vanuit Liberia De mate van internationale samenwerking is een belangrijke factor voor het morele gezag dat uitgaat van het handelsembargo Het is pas sinds het einde van de Koude Oorlog dat de VN op dit vlak zich ten volle heeft kunnen ontplooien Voorheen waren sancties vaak te zwak en blokkeerde Rusland elk Amerikaans initiatief en vice versa Staten die het voorwerp zijn van een handelsembargo krijgen dikwijls nog steun van andere staten waardoor ze niet volledig afgesloten zijn van kapitaal-of goederenmarkten Machtige bondgenoten die optreden als ridders in nood in geval van een handelsembargo zijn dan ook dikwijls een reden waarom handelsembargorsquos falen

Hoofdstuk 3 Mensenrechten zelden primaire doelstelling

Afdeling 1 Categorieeumln doelstellingen

Categorie doelstelling Gesanctioneerde staten 1 Militair (nucleair) potentieel verzwakken Irak Noord-Korea Iran

230 Ibid 90 231 Ibid 99 232 Ibid 108-110

42

2 Mensenrechtenschendingen aanpakken Somalieuml

3 Burgeroorlog beeumlindigen Somalieuml Joegoslavieuml Liberia Angola Rwanda Sierra-Leone Ivoorkust Centraal-Afrikaanse Republiek

4 Bescheiden wijzigingen in het regime zoals verdachten uitleveren

Libieuml Afghanistan

5 Bestaande regime wijzigen of grote wijziging in bestaande beleid doorvoeren

Zuid-Afrika Portugal Zuid-Rhodesieuml Irak Cambodja Congo

Afdeling 2 Gebrek aan interventie in Noord-Korea

Hoewel er in de meeste staten die het voorwerp zijn van een handelsembargo mensenrechtenschendingen gepleegd worden is dit zelden de primaire doelstelling om een handelsembargo op te leggen of komt dit veel te laat Integendeel handelsembargorsquos geven soms zelfs aanleiding tot mensenrechtenschendingen233 of soms worden er in een staat massaal mensenrechten geschonden terwijl er al jaren een handelsembargo is tegen die staat omwille van een andere reden Voorbeeld hiervan is Noord-Korea Tegen Noord-Korea bestaat er al sinds 2006 een handelsembargo van de Veiligheidsraad omwille van de herhaaldelijke nucleaire tests terwijl het al jaren vaststaat dat ongeveer elk mogelijk mensenrecht geschonden wordt Michael Kirby voorzitter van een panel van de VN dat een onderzoek deed naar de mensenrechtensituatie in Noord-Korea vergeleek de toestand in Noord-Korea met de gruwelijkheden die werden gepleegd in Nazi-Duitsland ten tijde van de Tweede Wereldoorlog234 Het panel kwam tot het besluit dat een hele waaier aan mensenrechten geschonden werden235

- Vrijheid van religie gedachte en expressie en het recht op informatie de staat heeft een absoluut monopolie over informatie en gebruikt dit om de burgers te indoctrineren Elke activiteit of expressie die tegen de idealen van de staat ingaat wordt bestraft Noord-Koreanen hebben over het algemeen geen toegang tot buitenlandse onafhankelijke media en indien ze dat wel hebben worden ze bestraft De enige toegelaten media wordt gecontroleerd en gecensureerd door de staat Katholicisme is ten strengste verboden de officieumlle staatsideologie is de enige toegelaten geloofsvorm

- Passieve en actieve discriminatie van vrouwen in een staat waar vooral mannen toegang kunne verwerven tot hoge posities Daarnaast bestaat er het songbunsysteem dat burgers ordent op basis van geboorte en sociale en economische achtergrond Eens men in een vakje ingedeeld wordt bepaalt dat de rest van het sociale leven

- Vrijheid van beweging de staat bepaalt waar burgers mogen wonen en werken Reizen binnen Noord-Korea zelf is onderworpen aan overheidstoelating en buiten Noord-Korea quasi onmogelijk Burgers die dit toch proberen belanden vaak in gevangeniskampen

- Recht op voedsel en recht op leven de bestaande voedselschaarste wordt gebruikt door de overheid om controle uit te oefenen op de burgers De burgers die meewerken met het regime krijgen meer te eten dan wie tegenwerkt Ook degenen die hoog geplaatst zijn in het songbunsysteem krijgen meer voedsel Dit heeft geleid tot ernstige ondervoeding van nagenoeg heel de bevolking maar zeker van de zwakkere groepen zoals kinderen Bovendien

233 Zie infra 43 234 North Korea regime compared to Nazis by UN httpnewsskycomstory1212978north-korea-regime-compared-to-nazis-by-unF 235 Rapport van de Onderzoekscommissie voor mensenrechten in Noord-Korea aan de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties (7 februari 2014) UN Doc AHRC2563

43

werd de humanitaire voedselbevoorrading zeer moeilijk gemaakt door de staat Uithongering wordt ook gebruikt als straf in de gevangeniskampen

- Willekeurige opsluiting foltering en executies er wordt schrik gezaaid onder de bevolking om te vermijden dat er kritiek zou komen op het regime door gedwongen verdwijningen van personen die kritiek leveren Dikwijls worden ook familieleden van politieke tegenstanders naar de gevangeniskampen gestuurd Foltering wordt gebruikt bij ondervragingen om bekentenissen af te dwingen en in de gevangeniskampen als straf Naar schatting zitten momenteel tussen 80 000 en 120 000 mensen in gevangeniskampen een aantal dat voorheen nog hoger lag In die kampen waar men dikwijls zonder enige vorm van proces in terechtkomt worden mensen blootgesteld aan dwangarbeid uithongering publieke executies foltering verkrachting en gedwongen abortus236 omdat men geen voortplantingsrechten heeft in de kampen

- Ontvoeringen van buitenlanders naar Noord-Korea en Noord-Koreanen die verplicht naar het buitenland moesten om daar ervaring op te doen en dan gedwongen terug te keren De ontvoerde buitenlanders mogen het land niet meer verlaten en buitenlandse staten wordt het onmogelijk gemaakt om diplomatieke bescherming uit te oefenen door een gebrek aan informatie over hun verblijfplaats

Het onderzoekspanel meent dan ook dat er op grote schaal misdaden tegen de mensheid gepleegd worden

Hoofdstuk 4 Impact van handelsembargorsquos op mensenrechten

Zoals reeds vermeld blijken handelsembargorsquos in vele gevallen niet de beoogde doelstelling te bereiken of hebben ze helemaal geen effect Soms leiden ze zelfs gewoonweg tot mensenrechtenschendingen

Met economische sancties wil men bereiken dat burgers druk zetten op hun overheid omwille van de druk die zij op hun beurt ondervinden van de sancties Meer en meer komt men echter tot het besluit dat deze redenering niet werkt 237 en dat de verkeerde personen door die sancties getroffen worden Men stelt dat als sancties enkel tot doel hebben afkeurenswaardig gedrag te bestraffen of een boodschap over te maken ze op wankele ethische gronden gebaseerd zijn aangezien menselijk lijden een middel wordt om een boodschap over te brengen238 De mensenrechtenschendingen mogen niet gezien worden als een noodzakelijk kwaad dat bij de sancties hoort Soms leiden ze zelfs tot een versterking van de positie van de doelstaat Door de internationale hulp die op gang gebracht wordt om de negatieve effecten van het handelsembargo zoveel mogelijk in te perken komt de doelstaat op het internationale toneel over als een slachtoffer en wordt zo de aandacht afgeleid van de redenen die de Veiligheidsraad er toe gebracht hebben een handelsembargo op te leggen239

Sommigen240 beweren zelfs dat burgers die leven in een land dat het voorwerp is van een handelsembargo slechter af zijn dan burgers van een staat die in oorlog verkeert omdat de Conventies van Genegraveve het gedrag van oorlogvoerende staten aan banden leggen maar zwijgt over staten die economische sancties opleggen241 Daar waar een economische sanctie altijd als een minder zwaar alternatief voor een militair ingrijpen werd aanzien Handelsembargorsquos maken immers meestal geen

236 Gruwelijk voorbeeld een vrouw werd gedwongen haar pasgeboren baby te verdrinken in een emmer 237 M BOSSUYT ldquoThe adverse consequencesrdquo supra noot 135 25 238 SP MARKS ldquoEconomic sanctions as human rights violationsrdquo supra noot 143 27 239 C BRUDERLEIN ldquoCoping with the Humanitarian Impact of Sanctions An OCHA Perspectiverdquo 1998 httpreliefwebintreportworldcoping-humanitarian-impact-sanctions-ocha-perspective 240 John en Karl Mueller 241 SH ALLEN en DJ LEKTZIAN ldquoEconomic sanctions a blunt instrumentrdquo J Peace Res 2013 124

44

onderscheid tussen onschuldige burgers en de personen die men werkelijk wil treffen met het handelsembargo In die zin wordt ook gesteld dat ze de Just War doctrine schenden

Ander onderzoek242 weerlegt dan weer de stelling dat burgers meer te lijden hebben van een economisch sanctieregime dan van een oorlog Men gebruikt vier variabelen om te bepalen hoe het met de algemene gezondheidstoestand van een land gesteld is Blootstelling aan risico (dood en ziekte) niveau van beschikbare middelen toewijzing van de beschikbare middelen en efficieumlntie van de toewijzing Men neemt aan dat gewapende conflicten een directe invloed hebben op elk van deze variabelen terwijl de invloed van handelsembargorsquos op deze variabelen eerder indirect is Een handelsembargo kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat wegen en bruggen niet meer kunnen hersteld worden waardoor men moeilijker geneesmiddelen kan transporteren terwijl in een gewapend conflict een brug gewoon zou kunnen vernield worden door een bomaanval Sancties zorgen er daarnaast voor dat leiders anders moeten gaan nadenken over de toewijzing van de beschikbare middelen Door de beperkte toegang tot medicijnen kunnen in niet-oorlogstijden ongevaarlijke ziektes toch een probleem gaan vormen Men komt tot de conclusie in het onderzoek dat op het vlak van de beschikbare middelen handelsembargorsquos weinig invloed hebben op de voedselvoorziening Als mogelijke uitleg daarvoor worden de vrijstellingen voor humanitaire goederen die dikwijls in handelsembargorsquos zijn ingeschreven of initiatieven zoals het voedsel-voor-olieprogramma in Irak243 gegeven Wat de impact van handelsembargorsquos op de levensverwachting betreft besluit men dat er geen wezenlijke impact op de levensverwachting an sich is maar wel op het aantal jaren dat een persoon nog te verwachten heeft in een goede gezondheid Ook komt aan het licht dat sancties een negatieve invloed hebben op het aantal inentingen en de uitgaven van een staat voor gezondheidszorg Men kan zich hierbij natuurlijk de bedenking maken dat gewapende conflicten volgens deze studie dan wel nog steeds een grotere impact mogen hebben op de gezondheidstoestand van een staat het recht op een menswaardig bestaan veel meer aangetast wordt door een handelsembargo dan door een gewapend conflict Daar is het zo dat er veel meer doden vallen maar dat is misschien wel menselijker dan mensen jarenlang te laten lijden

Afdeling 1 Strijdigheid met de Just War doctrine

Handelsembargorsquos kunnen problemen stellen wat betreft hun verenigbaarheid met de Just War doctrine In de just war doctrine wordt er een onderscheid gemaakt tussen ius ad bellum en ius in bello244 Het ius in bello betreft het internationaal humanitair recht Het legt gedragsregels op aan alle partijen die bij een oorlogsvoering betrokken zijn ongeacht de aanleiding of het al dan niet rechtmatig karakter van de oorlogsvoering Het ius in bello beoogt de bescherming van de grondrechten van burgers in tijden van oorlog Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen strijders en niet-strijders ook al zijn die niet neutraal Het ius ad bellum handelt over de beweegredenen die een staat er toe brengen een oorlog te beginnen Deze moeten rechtvaardig zijn want in beginsel wordt het oorlog voeren aan banden gelegd door het Handvest van de Verenigde Naties Dit stelt immers dat alle Leden zich moeten onthouden van bedreiging met of het gebruik van geweld tegen de territoriale integriteit of de politieke onafhankelijkheid van een staat en van elke andere handelswijze die onverenigbaar is met de doelstellingen van de Verenigde Naties Het Handvest bepaalt natuurlijk wel dat men het inherente recht heeft op zelfverdediging indien een Lidstaat wordt aangevallen245

Alvorens een staat ten oorlog trekt moeten er aan een aantal criteria voldaan zijn246 wil men conform het ius ad bellum handelen Er moet een rechtvaardige reden zijn wat inhoudt dat er een dreigend 242 Ibid 243 Zie supra 16 245 Art 24 en art 51 Handvest van de Verenigde Naties van 24 oktober 1945 wwwunorgendocumentscharter

246 J GORDON ldquoEconomic sanctions Just War Doctrine and the fearful spectacle of the civilian deadrdquo 1999 wwwcrosscurrentsorggordonhtm 1 (hierna verkort J GORDON ldquoEconomic sanctions Just War doctrine)

45

gevaar moet zijn dat men wil verhelpen bijvoorbeeld genocide Ten tweede moet men proportioneel handelen Het voordeel of het vermijden van nadeel dat een oorlog zal opleveren moet groter zijn dan het totale lijden dat de oorlog zal veroorzaken aan alle partijen Tot slot moet er een redelijke kans op succes zijn men mag geen nutteloze oorlog voeren Passen we deze criteria op het VN handelsembargo tegen Irak toe247 dan doorstaat het handelsembargo de toets niet De reden voor het embargo was initieel de bezetting van Koeweit door Irakese troepen en na 1991 de vernietiging van biologische en chemische wapens en het afzien van de ontwikkeling van een nucleair wapen Hoewel dit op zich gerechtvaardigde redenen zijn is de vraag of de proportionaliteitstoets doorstaan wordt Men schat dat de bezetting van Koeweit rond de twintigduizend levens gekost heeft (zowel burgers als militairen) terwijl als direct gevolg van het handelsembargo 576 000 kinderen gestorven zijn248 Ook is het nog maar de vraag of het loutere bezit van chemische en biologische wapens en de aanwijzingen dat er een nucleair wapen zou ontwikkeld kunnen worden het aantal slachtoffers van het handelsembargo kan rechtvaardigen zeker gelet op het gemak waarmee chemische en biologische wapens kunnen ontwikkeld worden249 Op die vraag was ook binnen de VN geen eensgezindheid250 Gelet op de zeer lange duur van vele handelsembargorsquos is dikwijls ook niet voldaan aan de vereiste kans op succes Afhankelijk van de doelstelling van het embargo zijn sancties volgens studies in ongeveer eacuteeacuten derde van de gevallen effectief251

Sommigen zien opvallende parallellen tussen economische sancties en een belegering252 Beiden hebben tot doel om door middel van langdurige uitputting een bepaald resultaat te bereiken Beiden hebben bovendien tot gevolg dat de zwakkeren eerst getroffen worden Moet er dan ook rekening gehouden worden met het ius in bello bij de beoordeling van een sanctieregime Sancties maken geen onderscheid in hun toepassingsgebied tussen strijders en gewone burgers Integendeel het was lang de opvatting dat het de bedoeling was dat sancties burgers treffen zodat zij op hun beurt druk zouden uitoefenen op hun overheid Als burgers sterven omdat er voedseltekorten zijn door een handelsembargo dan is dat geen vorm van collateral damage dan is dat noodzakelijk om de beoogde doelstellingen te bereiken Sancties hebben de bedoeling om een economie te schaden253 GORDON wijst erop dat we economische sancties niet door dezelfde ethische bril bekijken als een belegering ondanks de parallellen Sancties worden gezien als een vorm van vredeshandhaving als noodzakelijke maatregelen ter bescherming van allerlei geoorloofde doelstellingen maar in wezen is dat ook dikwijls het geval met een oorlog In een oorlogssituatie kunnen burgerslachtoffers nog verantwoord worden door militaire strategie of overlevingsdoeleinden dus als men economische sancties hier niet mee gelijkstelt zijn de verschrikkelijke gevolgen van bijvoorbeeld het handelsembargo in Irak nog veel minder te verklaren Dan zijn economische sancties pure gruweldaden254

Beschouwt men economische sancties als daden van oorlog dan moet men de Just War principes dus zowel in acht moeten nemen bij het opleggen van een handelsembargo als wanneer het handelsembargo effectief van kracht is

247 Zie supra 16 248 B CROSSETTE ldquoIraq Sanctions Kill Children UN Reportsrdquo The New York Times 1 december 1995 249 J GORDON ldquoEconomic sanctions Just Ward doctrine 2 supra noot 250 37 250 Denis J Halliday was de humanitaire cooumlrdinator voor de VN in Irak gedurende een gedeelte van het sanctieregime Hij drukte een algemene opvatting uit toen hij in 1998 zei We zijn bezig een hele gemeenschap te vernietigen zo simpel is het En Richard Holbrooke die VN-ambassadeur was onder President Clinton zei Het concept van sancties is niet enkel geldig het is ook noodzakelijk Wat zou er immers naast economische sancties de leemte opvullen tussen holle retoriek en ten oorlog trekkenrdquo in RIEFF D ldquoWere Sanctions Rightrdquo The New York Times 27 juli 2003 251 GC HUFBAUER JJ SCHOTT KA ELLIOT en B OEGG Economic sanctions reconsidered 158 supra noot 7 10 252 J GORDON ldquoEconomic sanctions Just Ward doctrine 5 supra noot 246 44 253 Ibid 6 254 Ibid 7

46

Afdeling 2 Case study Mensenrechtenschendingen in Irak

Voor het handelsembargo in 1991 er kwam behoorde Irak tot de landen met een gemiddeld inkomen Door investeringen in infrastructuur in de jaren 60 en 70 werd Irak gezien als eacuteeacuten van de beste landen in het Midden-Oosten wat gezondheidszorg betrof Er was bijna geen ondervoeding en quasi iedereen had toegang tot goede wel-uitgeruste medische faciliteiten Er was toegang tot elektriciteit en ook drinkbaar water was voldoende beschikbaar dankzij investeringen in watermaatschappijen en rioleringswerken255

Het VN handelsembargo tegen Irak van 1991 tot en met 2003 was het handelsembargo met misschien wel de meest catastrofale gevolgen op het gebied van mensenrechten Zoals reeds gezegd zijn het vooral de zwakkeren die te lijden hebben onder de mensenrechtenschendingen Uit een onderzoek van Unicef blijkt dat het sterftecijfer bij kinderen jonger dan vijf jaar sinds het begin van de jaren 90 gigantisch gestegen is In 1991 stierven ongeveer 130 kinderen van jonger dan vijf jaar op 1000 geboren kinderen terwijl dat op het einde van de jaren 80 toen het sterftecijfer op zijn laagst was ongeveer 50 kinderen op 1000 waren256 Indien het lage sterftecijfer van het einde van de jaren 80 doorgetrokken was geweest naar de jaren 90 zouden er een half miljoen minder sterfgevallen van kinderen onder vijf jaar geweest zijn257 Er werd ook een grote daling waargenomen in het aantal borstvoedingen wat leidde tot ondervoeding Daarom drong Unicef erop aan dat er promotiecampagnes zouden gevoerd worden en dat er bijkomend voedsel kwam voor zogende moeders Er was dan ook dringend nood aan bijkomende financiering voor humanitaire doeleinden De Irakese overheid diende ook snel de implementatie van specifieke voedselprogrammarsquos af te handelen Bovendien moest er zowel door de Irakese overheid als door de VN voorrang worden gegeven aan contracten van bevoorrading die een directe invloed zouden hebben op het welzijn van kinderen258

Ook ziektes die onder controle waren zijn sinds 1991 teruggekeerd zoals malaria tuberculosis en ziektes die via water worden overgedragen Het aantal kinderen met een te laag geboortegewicht en het aantal vrouwen met bloedarmoede was ook dramatisch gestegen Ten gevolge van de dalende voedselproductie sinds 1991 waren 800 000 kinderen jonger dan vijf jaar chronisch ondervoed wat nog verergerd werd door buikloop Ook de medische infrastructuur en de watermaatschappijen waren sterk in verval door het gebrek aan reserveonderdelen onderhoud en een gebrek aan voorraden wat op zijn beurt leidde tot onhygieumlnische omstandigheden en vervuild water259 De Amerikaanse luchtmacht alleen al was verantwoordelijk voor de vernietiging van 30 procent van het rioleringsnetwerk en van de elektriciteitsbedrijven in Irak260

De sancties hebben ook geleid tot een grootschalige migratie uit Irak In die mate zelfs dat er sprake kan zijn van een ldquobrain drainrdquo ondanks barriegraveres zoals een migratievergunning Hoogopgeleide jongeren trokken weg uit Irak omdat er geen toekomstperspectieven waren als ze niet voor de overheid wilden werken261 Ook op het vlak van emancipatie van de vrouw waren de economische sancties een

255 KREISEL W ldquoHealth situation in Iraqrdquo 2001 wwwgooglebeurlsa=tamprct=jampq=ampesrc=sampsource=webampcd=2ampved=0CDQQFjABampurl=http3A2F2Fwwwwhoint2Fdisasters2Frepo2F6386docampei=EoFvU7yaKcnYPd-CgJACampusg=AFQjCNFH_GO8ZI1fx0InO0j0EAO_o41Xagampbvm=bv66330100dZWU 256 Iraq-under five mortality wwwfasorgnewsiraq199908irqu5estpdf 257 Mvr Bellamy in Iraq surveys show humanitarian emergency wwwuniceforgnewsline99pr29htm 258 Iraq surveys show humanitarian emergency wwwuniceforgnewsline99pr29htm 259 KREISEL W ldquoHealth situation in Iraqrdquo 2001 wwwgooglebeurlsa=tamprct=jampq=ampesrc=sampsource=webampcd=2ampved=0CDQQFjABampurl=http3A2F2Fwwwwhoint2Fdisasters2Frepo2F6386docampei=EoFvU7yaKcnYPd-CgJACampusg=AFQjCNFH_GO8ZI1fx0InO0j0EAO_o41Xagampbvm=bv66330100dZWU 260 G CARPACCIO ldquoSanctions Killing a Country and a Peoplerdquo in A ARNOVE Iraq Under Siege The deadly impact of sanctions and war Londen Pluto Press 2003 140 261 CASI Sanctions on Iraq background consequences strategies Cambridge Barque Press2000 70

47

stap terug Voor de sancties werden vrouwen aangemoedigd om te gaan studeren en werken vooral in de publieke sector en kwam er een liberalisering wat betreft de kledij ethische gewoonten en huwelijkszaken Na de sancties en de ineenstorting van de publieke sector zagen vele vrouwen zich genoodzaakt terug in te staan voor de familie en hun job op te geven Steeds meer vrouwen vluchtten in hun geloof wat op zijn beurt leidde tot een meer conservatieve houding Door een tekort aan mannen als gevolg van twee oorlogen en een politieke en economische migratie waren er vele weduwen en was het moeilijker voor jonge vrouwen om een man te vinden waardoor ze werden uitgehuwelijkt aan oudere mannen die ze nauwelijks kenden262

Afdeling 3 Ook nieuwe vormen van sancties leiden tot mensenrechtenschendingen263

31 de Kadi zaak

Ook de zogenaamde ldquogerichte sanctiesrdquo kunnen leiden tot mensenrechtenschendingen Ze leiden natuurlijk niet meer tot schendingen van de fysieke integriteit van personen zoals de zeer breed geformuleerde allesomvattende sancties tegen Irak en Haiumlti wel deden ze leiden eerder tot schendingen van procedurele aard Om te vermijden dat het morele gezag dat uitgaat van de VN opnieuw een knauw zou krijgen zoals na de debacles in Irak en Haiumlti en op die manier het aanzien en de geloofwaardigheid van gerichte economische sancties ondermijnd zou worden zijn procedurele hervormingen noodzakelijk

Hoewel gerichte sancties veel voordelen met zich brengen264 kunnen ze ook aanleiding geven tot problemen voor wat de mensenrechten betreft van het individu Dit type van sancties is gericht tegen welbepaalde personen en niet tegen een staat zoals de allesomvattende economische sancties Economische sancties zijn eigenlijk administratieve maatregelen die uitgaan van de Veiligheidsraad Het zijn geen strafsancties die door een rechter worden uitgesproken Daardoor worden ze niet automatisch bekleed met de procedurele minimumwaarborgen van een strafsanctie De mate van verontwaardiging bij het publiek is natuurlijk veel minder dan bij de mensenrechtenschendingen die begaan werden tegen een onschuldige burgerbevolking De gerichte sancties zijn immers meestal gericht tegen leiders of bedrijven die alles behalve onschuldig kunnen genoemd worden maar de VN moet met het oog op de toekomstige legitimatie van gerichte sancties toch op zijn hoede zijn voor mensenrechtenschendingen

Een illustratie hiervan is de Kadi-zaak265 die voor het Hof van Justitie werd gebracht Kadi was eacuteeacuten van de personen die genoemd werd in een Europese verordening ter uitvoering van een resolutie van de Veiligheidsraad266 wiens activa bevroren moesten worden omwille van banden met de Taliban en Osama Bin Laden Het Hof vernietigde de verordening wegens strijdigheid met de fundamentele rechten die integraal deel uitmaken van het gemeenschapsrecht Het Hof benadrukte wel dat het geen bevoegdheid had om uitspraak te doen over de VN resolutie zelf Het Hof hield zich enkel bezig met de controle van de EU-verordening Impliciet komt dit natuurlijk wel neer op een toetsing van de VN-resolutie Ter rechtvaardiging hiervan kan het Solange-argument aangehaald worden zolang er op het niveau van de VN geen gelijkwaardige procedures voor effectieve rechterlijke bescherming zijn als op

262 Ibid 73-84 263 TJ BIERSTEKER ldquoTargeted sanctions and individual human rightsrdquo IJ 2010 99-117 (hierna verkort TJ BIERSTEKER ldquoTargeted sanctionsrdquo) 264 Zie infra 50 265 HvJ C-40205P en C-41505P Yassin Abdullah Kadi en Al Barakaat International Foundation v Raad van de Europese Unie en Europese Commissie Jur 2004 I (hierna verkort de Kadi zaak) 266 Resolutie 1373 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (28 september 2001) UN Doc SRES13737 (2001)

48

het Europese niveau gaan de regionale Hoven door met toetsing267 De verordening had de rechten van de verdediging miskend en in het bijzonder het recht om gehoord te worden en het recht op een rechterlijke controle Kadi werd niet in kennis gesteld van het bewijs dat de bevriezing van de activa rechtvaardigde noch werd hem de mogelijkheid geboden om kennis te krijgen van dat bewijs binnen een redelijke termijn nadat zijn activa bevroren waren Het Hof meende tot slot dat de bevriezing van zijn activa een inbreuk vormde op het recht op eigendom268 Dit moet gezien worden in de nasleep van de aanslagen op de twintowers in New York op 11 september 2001 De Bushadministratie voegde steeds meer namen toe aan de lijst verdachte personen waarvan de activa bevroren moesten worden als bewijs van vooruitgang in de strijd tegen het terrorisme Door de verontwaardiging en het medeleven met de VS die er toen heerste in de wereld werden namen zonder veel grondig onderzoek aan de VN-lijst toegevoegd

32 Mogelijke minimumgaranties

Zoals eerder aangegeven is de VN zelf nooit partij bij een mensenrechtenverdrag omdat men voor veel van dit soort verdragen een staat moet zijn om toe te treden en omdat de VN zich bij haar oprichting niet kon voorstellen dat ze mensenrechtenschendingen zouden plegen Daarom vonden de stichters van de VN het niet nodig om mensenrechten bindend te maken voor de VN zelf hoewel men wel het belang van mensenrechten heeft vooropgesteld in de preambule van het Handvest en in art 1 van het Handvest Er bestaat echter een trend die de rechten van de verdediging en het recht op een eerlijk proces als internationaal gewoonterecht lijkt te beschouwen wanneer een internationale organisatie zoals de VN optreedt als een overheid ten opzichte van een individu zoals het geval is als de Veiligheidsraad gerichte sancties oplegt aan welbepaalde personen269

Wanneer de Veiligheidsraad gerichte sancties oplegt aan een individu vereist het recht op een eerlijk proces en de rechten van de verdediging dat de Veiligheidsraad ten minste volgende elementen in acht neemt270

- dat men de persoon tegen wie gericht sancties genomen worden in kennis stelt van die sancties Idealiter zou dit moeten gebeuren door de lidstaat van de VN waarmee de persoon tegen wie de sanctie genomen wordt een band heeft Naast een kennisgeving van het bestaan van de sancties zou men de persoon tegen wie de sanctie genomen wordt ook in kennis moeten stellen van de motivatie van de sancties en de mogelijkheden om zijn naam van de sanctielijst te schrappen271 De lidstaat neemt deze taak echter niet altijd ter harte Het zou beter zijn dat een orgaan binnen de VN zelf deze kennisgeving op zich neemt

- dat de persoon tegen wie de sancties genomen zijn het recht moet hebben om gehoord te worden binnen een redelijke termijn Het spreekt voor zich dat men moeilijk personen kan horen alvorens men zinnens is gerichte sancties te nemen juist omwille van de aard van dit soort sancties Als men weet heeft van de sancties zou men immers kunnen proberen de activa te verbergen Om na het nemen van de sanctie gehoord te worden is er echter ook een obstakel Het probleem is dat enkel staten toegang hebben tot de Veiligheidsraad en het individu dus volledig afhankelijk is van de goodwill van zijn staat

- het recht voor die persoon om bijgestaan te worden of vertegenwoordigd te worden in zijn handelen met de VN

267 J KOKOTT en C SOBOTTA ldquoThe Kadi Case ndash constitutional core values and international law ndash finding the balancerdquo EUR J Intrsquol L 2012 1015-1024 268 POSCH A ldquoThe Kadi case rethinking the relationship between EU la wand international lawrdquo COLUM J EUR L 2009 1-5 269 Ibid 2 270 FASSBENDER B ldquoTargeted sanctions and due processrdquo 2006 wwwunorglawcounselFassbender_studypdf 8 271 TJ BIERSTEKER ldquoTargeted sanctionsrdquo 12 supra noot 263 47

49

- het recht voor die persoon op een effectieve onpartijdige herstelmogelijkheid Een individu dat het slachtoffer is van een gerichte sanctie moet de mogelijkheid hebben om aan te tonen dat er een vergissing gebeurd is bijvoorbeeld of dat er gewijzigde omstandigheden zijn waardoor zijn naam van de sanctielijst kan gehaald worden Als een staat echter niet bereid gevonden wordt om de zaak van een individu aan te kaarten bij de Veiligheidsraad om hem op die manier van de sanctielijst te krijgen staat dat individu in de kou Mogelijke mechanismen om aan deze verzuchting te kunnen verhelpen zou een panel van experts kunnen zijn die verzoeken behandelen of een ombudsman of een orgaan dat losstaat van de VN zoals een arbitrage-instelling of een rechter die verzoeken tot schrapping van de sanctielijst behandelen272

33 Hervormingen binnen de VN

Als antwoord op deze problemen kwamen er dan toch hervormingen In 2009 kwamen er criteria om op een sanctielijst geplaatst te worden en werd er een onpartijdige ombudsman aangesteld die het sanctiecomiteacute moest bijstaan bij de behandeling van verzoeken tot schrapping van de sanctielijst In de resolutie werd tevens een procedure uitgewerkt om personen op een sanctielijst te plaatsen en een procedure die door de ombudsman moest worden gevolgd In 2011 kwam er dan een belangrijke nieuwe hervorming Indien de ombudsman het sanctiecomiteacute de schrapping van een individu van de sanctielijst adviseert moet het sanctiecomiteacute binnen de 60 dagen in consensus beslissen dat die persoon op de sanctielijst blijft of hij wordt automatisch van de sanctielijst verwijderd 273 Hoewel deze hervormingen een eerste stap in de goede richting zijn blijven er nog heel wat knelpunten Er is nog steeds geen gelijkwaardige bescherming van het recht op een eerlijk proces en de rechten van de verdediging op het niveau van de VN als op het niveau in de individuele lidstaten zodat nationale rechters zich nog steeds op het solange-argument beroepen en nationale wetten die resoluties uitvoeren vernietigen wegens niet afdoende procedurele mensenrechtenwaarborgen Zo stelde men in het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld dat ondanks het feit dat resolutie 1904 enkele verbeteringen teweeg heeft gebracht zoals het mogen inkijken van de zaak op verzoek zodat men de redenen kan achterhalen voor de plaatsing op de sanctielijst en de creatie van een ombudsman ldquohet basisprobleem namelijk dat er geen rechterlijke procedure ter controle bestaat en dat er geen garanties zijn dat de betrokken individuen genoeg over hun zaak zullen weten zodat ze er op kunnen antwoorden niet wordt aangepakt door resolutie 1904rdquo274 Door dit probleem ontstaat er een spanningsveld bij de lidstaten van de VN die zich genoodzaakt zien de VN-resoluties uit te voeren door via hun nationale wetten sancties te treffen ten aanzien van individuen maar tegelijkertijd zien ze zich soms genoodzaakt diezelfde wetten te vernietigen wegens strijdigheid met de procedurele mensenrechten275

Om dit in de toekomst te vermijden zou er op het niveau van de VN een onafhankelijk onpartijdig orgaan moeten komen dat zowel in rechte als in feite kan beslissen over individuele maatregelen die zijn genomen door het sanctiecomiteacute De ombudsman mag enkel aanbevelingen doen aan het sanctiecomiteacute met betrekking tot verzoeken tot schrapping van de sanctielijst maar mag zelf geen bindende beslissingen nemen Daarnaast zou er ook een verplichting moeten bestaan voor de staat die personen toevoegt aan de sanctielijst om alle bewijsmateriaal tegen die persoon over te maken aan de ombudsman of aan de getroffene zelf met het oog op zijn verdediging276 Tot slot zouden er ook verjaringstermijnen moeten bestaan om op een sanctielijst geplaatst te worden

272 TJ BIERSTEKER en SE ECKERT ldquoStrengthening targeted sanctions Through Fair and Clear Proceduresrdquo 2006 httpwatsoninstituteorgpubStrengthening_Targeted_Sanctionspdf 6 273 Resolutie 1904 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (17 december 2009) UN Doc SRES1904 (2009) 274 Lord Mance in Supreme Court (UK) 27 januari 2010 Her Majestyrsquos Treasury Mohammed Jabar Ahmed and others wwwrefworldorgpdfid4b62d9282pdf 275 TZANAKOPOULOS A ldquoFalling short UN Security Council delisting procedural reforms before European Courtsrdquo 2013 httpssanctionsandsecurityndeduassets110262falling_shortpdf 276 Ibid 18

50

DEEL 4 OPLOSSINGEN OF REMEDIES VOOR MENSENRECHTENSCHENDINGEN DOOR VN HANDELSEMBARGOrsquoS

Hoofdstuk 1 Slimme sancties

11 Begripsomschrijving

Het handelsembargo tegen Irak en in mindere mate die tegen Haiumlti en Joegoslavieuml hebben voor een ommekeer gezorgd In 1995 waren alle permanente leden van de Veiligheidsraad het er over eens dat verdere collectieve actie uitgaande van de Veiligheidsraad moest gericht zijn op het minimaliseren van onbedoelde negatieve bijwerkingen die de meest kwetsbare segmenten van de gesanctioneerde staten treffen277 Na 1994 werd geen enkel allesomvattend handelsembargo meer opgelegd door de VN De handelsembargorsquos werden van dan af nauwer geformuleerd uit schrik voor de humanitaire kost Toenmalig Secretaris-Generaal Kofi Annan wees er in zijn milleniumrapport op dat allesomvattende economische sancties al te vaak een bot en zelfs contraproductief instrument zijn geweest Een aantal initiatieven278 van lidstaten om economische sancties ldquoslimmerrdquo te maken werden warm onthaald en waren ver genoeg gevorderd om in de toekomst rekening mee te houden bij de ontwikkeling van economische sancties door de Veiligheidsraad279

Slimme of gerichte sancties worden gedefinieerd als dwingende maatregelen ten aanzien van specifieke individuen of entiteiten die selectieve producten of activiteiten limiteren met zo min mogelijk onvrijwillige economische en sociale moeilijkheden voor kwetsbare bevolkingsgroepen en onschuldigen 280 Daar kunnen dus zowel financieumlle sancties als wapenembargorsquos reisbeperkingen of diplomatieke maatregelen onder vallen Met slimme sancties wordt een dubbele doelstelling nagestreefd Enerzijds probeert men de efficieumlntie te verhogen en anderzijds wil men de humanitaire kost van economische sancties terugdringen in vergelijking met brede allesomvattende sancties Wat de humanitaire kost betreft zijn slimme sancties zonder twijfel voordeliger dan allesomvattende sancties Wat de efficieumlntie betreft kunnen slimme sancties echter niet tippen aan allesomvattende sancties Van de vier brede sanctieregimes die er geweest zijn in het verleden (Irak Haiumlti Joegoslavieuml en Angola) waren er drie ten minste gedeeltelijk efficieumlnt terwijl dat percentage een stuk lager ligt voor gerichte sancties Men mag zich hier echter niet blind op staren Zoals eerder aangegeven is deacute succesfactor voor het slagen van een sanctieregime de mate van afdwinging van de economische sanctie De gevallen waarin er een allesomvattend handelsembargo werd opgelegd waren ook de

277 Brief van de vertegenwoordigers van China Frankrijk Rusland Groot-Brittanieuml en de VS aan de Veiligheidsraad (13 april 1995) UN Doc S1995300 278 Vooral Duitsland Zwitserland en Zweden waren betrokken Dit resulteerde in 2001 tot het rapport M BRZOSKA ldquoDesign and Implementation of Arms Embargoes and Travel and Aviation Related Sanctionsrdquo 2001 wwwwatsoninstituteorgtfsCDbooklet_sanctionspdf het Interlaken process leidde dan ook in 2001 tot het rapport WATSON INSTITUE FOR INTERNATIONAL STUDIES ldquoTargeted financial sanctions a manual for design and implementationrdquo 2001 wwwwatsoninstituteorgpubTFSpdf in 2003 resulteerde het Stockholm process in het rapport P WALLENSTEEN C STAIBANA en M ERIKSSON ldquoMaking targeted sanctions effective guidelines for the implementation of UN policy optionsrdquo 2003 wwwstanfordeduclassips216ReadingsStockholm20Process_Final20Reportpdf Hierop gebaseerd kwam de VN dan ook met een rapport op de proppen Brief van de Voorzitter van de informele werkgroep betreffende algemene kwesties rond sancties aan de Veiligheidsraad (22 december 2006) UN Doc S2006997 Ook vanuit de priveacutesfeer kwamen er echter initiatieven hieromtrent Zo is er bijvoorbeeld een rapport van het Watson Institute van de Brown University TJ BIERSTEKER en SE ECKERT ldquoStrengthening targeted sanctions Through Fair and Clear Proceduresrdquo 2006 httpwatsoninstituteorgpubStrengthening_Targeted_Sanctionspdf 279 We the Peoples 50 supra noot 226 40 280 D CORTRIGHT en GA LOPEZ smart sanctions Targeting economic statecraft Rowan amp Littlefield Lanham 2002 1 (hierna verkort D CORTRIGHT en GA LOPEZ Targetting economic statecraft)

51

gevallen met de hoogste mate van afdwinging en dus het grootste succes (Irak Joegoslavieuml en Angola)281

Wanneer men overgaat tot het nemen van gerichte sancties moet men een aantal zaken in acht nemen282 Eerst en vooral moet men duidelijk definieumlren en specifieumlren wie of wat het voorwerp is van de gerichte sanctie zodanig dat alle betrokken actoren in staat zijn om de efficieumlntie van de sanctie te maximaliseren en de humanitaire kost te minimaliseren Het is van belang te beseffen dat economische sancties deel uitmaken van een breder diplomatisch radarwerk en bij die diplomatische onderhandelingen kunnen ze onderhandelingsmacht verschaffen Daarnaast moet men het sanctieklimaat trachten te beoordelen de omstandigheden waarin de sancties worden genomen Het is belangrijk te weten of en in welke mate succesfactoren aanwezig zijn in de doelstaat zodanig dat men op de zwaktes van de doelstaat kan inspelen283 Tot slot moeten dan enkele maatregelen genomen worden om ervoor te zorgen dat de gericht sanctie succesvol zijn doel kan behalen Wanneer er door de Veiligheidsraad een gerichte sanctie aangenomen wordt is er een grote rol weggelegd voor de lidstaten Het is van belang dat zij over een goede juridische infrastructuur beschikken om de VN resolutie te implementeren284 anders blijven er voor de doelstaat mogelijkheden openstaan om de sancties te ontwijken Onmiddellijk na de afkondiging van de gerichte sancties zouden er ook in elke lidstaat enkele administratieve stappen genomen moeten worden zoals het informeren van het publiek via de media en de administratieve overheden betrokken bij de uitvoering van de gerichte sancties Financieumlle instellingen en bedrijven die sterke commercieumlle relaties hebben met het voorwerp van de gerichte sancties moeten ook op de hoogte gebracht worden en kunnen helpen bij de vergaring van informatie omtrent de doelstaat Het sanctieregime moet ook verder concreet uitgewerkt worden aan de hand van administratieve beslissingen van de instellingen belast met het toezicht op de sancties Tevens belangrijk is het in kaart brengen van het netwerk rond het voorwerp van de gerichte sancties Als men de gerichte sancties echt efficieumlnt wil maken moet men entiteiten die direct of indirect worden gecontroleerd door het voorwerp van de gerichte sancties eigenlijk dezelfde sancties opleggen285

Uitdagingen blijven echter bestaan voor staten die geen juridische infrastructuur hebben zoals die van de Verenigde Staten bijvoorbeeld Het is immers de zwakste schakel van de ketting die de mankementen van het systeem zal blootleggen Het is dus van belang eveneens aandacht te besteden aan het nationale niveau Men mag economische sancties nog zoveel finetunen als men wil het zijn uiteindelijk de lidstaten die verantwoordelijk zijn voor de implementatie ervan286 Maar ook tussen de lidstaten die wel over een goede juridische infrastructuur beschikken bestaan er nog veel verschillen die dikwijls nefast zijn voor de efficieumlntie van economische sancties Bij de definieumlring van activa die geblokkeerd moeten worden bijvoorbeeld bestaan er nog heel wat verschillen In de Verenigde Staten stelt men dat men elk actief kan blokkeren dat iets van waarde heeft daar waar men in andere staten een veel restrictievere invulling heeft van dit begrip Doorgaans beschouwt men daar enkel fondsen en andere financieumlle bestaansmiddelen zoals goud effecten en investeringen binnen de staat als activa vatbaar voor blokkering 287 Ook plaatsen die als offshore belastingparadijzen dienst doen zoals de Kaaimaneilanden vormen een probleem Dezen bieden niet enkel mogelijkheden aan personen die 281 Ibid 8-10 282 Ibid 47-63 283 Voor de succesfactoren zie supra 39 284 In de Verenigde Staten zijn dat bijvoorbeeld de United Nations Participation Act en de International Emergency Economic Powers Act Dit zijn wetten die de President de macht geven een nationale noodtoestand uit te roepen in geval van een buitenlandse bedreiging Op basis van deze noodtoestand kan de President dan uitvoerige economische maatregelen nemen ten aanzien van de staat die een bedreiging vormt 285 In de Verenigde Staten heeft men daarvoor de Specially Designated Nationals lijst Personen of entiteiten die op die lijst voorkomen hebben een band met het voorwerp van een economische sanctie zonder dat ze er zelf het doelwit van zijn Deze personen blijven eigenaar over hun activa maar ze kunnen ze niet meer gebruiken of er voordeel uithalen tot de sancties beeumlindigd worden De lijsten worden ook openbaar gemaakt en meestal wordt het Amerikaanse burgers verboden om met die personen of entiteiten handel te drijven 286 J BOULDEN en A CHARRON ldquoEvaluating UN sanctionsrdquo IJ 2009 5 287 D CORTRIGHT en GA LOPEZ Targetting economic statecraft 74 supra noot 280 50

52

belastingen willen ontwijken of ontduiken maar ook aan personen die het slachtoffer zijn van gerichte financieumlle sancties Een laatste obstakel voor de efficieumlntie van gerichte sancties zijn niet-bancaire financieumlle transacties en de opkomst van digitale munten zoals bitcoin en litecoin288

12 Zwakste leerling in de klas wapenembargorsquos

121 Oorzaken

Het type sanctie dat het slechtst scoort in termen van efficieumlntie zijn de wapenembargorsquos289 Enkel het wapenembargo tegen Irak was efficieumlnt en opnieuw lag dit vooral aan de mate van afdwinging De Verenigde Staten alleen al exporteerden 48 tot 98 miljard dollar minder aan wapens in de jaren 90 ten tijde van het wapenembargo in vergelijking met de jaren voorafgaand aan het wapenembargo Deze afname van het militaire arsenaal leidde tot een serieuze hypothekering van de Irakese mogelijkheden Men schat dat Irak 50 miljard dollar aan wapeninkomsten mislopen heeft gedurende de geldingsperiode van het wapenembargo290

Voor alle andere wapenembargorsquos zijn er rapporteringen geweest van schendingen291 Vooral in de gevallen waar enkel een wapenembargo werd opgelegd292 en geen combinatie met andere economische sancties was er een zwakke afdwinging

In theorie zou dit nochtans het toonbeeld kunnen zijn van een ldquoslimme sanctierdquo De groepen die de wapens bezitten zijn immers meestal de groepen die de macht hebben Door een wapenembargo ontneem je deze groepen de mogelijkheden om op grote schaal mensenrechtenschendingen te plegen Maar de praktijk is dus anders dan de theorie Bovendien treft men de gewone burgerbevolking niet met een wapenembargo zoals men dat wel doet met andere economische sancties Door een wapenembargo zou het aanbod aan wapens in de gesanctioneerde staat moeten dalen en de prijs dus stijgen Dit kan echter een pervers neveneffect hebben Een gesanctioneerde overheid zou kunnen besluiten nog meer middelen aan de aanschaf van wapens te besteden en het economisch welzijn van de burgers volledig te verwaarlozen waardoor de gewone burgerbevolking indirect toch getroffen zou worden met een wapenembargo Ook de illegale wapenhandel wordt doorgaans gestimuleerd door een wapenembargo waardoor er een soort wetteloosheid heerst waarvan de leidende elite meestal profiteert293

Wapenembargorsquos zijn veelvuldig gebruikt door de Veiligheidsraad zowel ten aanzien van staten als niet-staten294 voor diverse doelstellingen democratie herstellen afzien van nucleaire wapenprogrammarsquos afzien van steun aan terreurgroeperingenhellip De wapenstroom naar staten die het voorwerp zijn van een wapenembargo wordt beiumlnvloed door een aantal factoren295 Zonder meer de belangrijkste factor is politieke wil en dan vooral bij de vijf permanente leden van de Veiligheidsraad de buurstaten van het voorwerp van het wapenembargo wapenproducerende staten en transitstaten

288 Ibid 31-32 289 Er waren of zijn wapenembargorsquos tegen Zuid-Afrika Zuid-Rhodesieuml Irak Joegoslavieuml Somalieuml Libieuml Liberia Haiumlti NGAF in Angola en Rwanda en Congo en Soedan Sierra Leone Eritrea en Ethiopieuml Afghanistan Al Qaeda Taliban Ivoorkust Noord-Korea Iran en de Centraal-Afrikaanse Republiek 290 D CORTRIGHT en GA LOPEZ Targetting economic statecraft 139 supra noot 280 50 291 Oa Cuba schond het wapenembargo tegen Noord Korea UN Cuba violated arms embargo on North Korea wwwnewsmaxcomNewsfrontUN-Cuba-North-Korea-weapons20140311id558926 Iran dat geen wapens mocht verkopen ten gevolge van een wapenembargo deed dit toch aan Irak Djibouti en Ethiopieuml hebben wapenleveringen gedaan aan Somalieuml en schonden daarmee het bestaande wapenembargo Somalia denies violation of United Nations arms embargo httpallafricacomstories201402180062html 292 Dit waren Joegoslavieuml Somalieuml Liberia Rwanda en Ethipieuml en Eritrea 293 D CORTRIGHT en GA LOPEZ Targetting economic statecraft 126 supra noot 280 50 295 D FRUCHART P HOLTOM en ST WEZEMAN ldquoUnited Nations Arms Embargoes 43 supra noot 224 39

53

Ook van belang is de vraag naar wapens van de gesanctioneerde staat De vraag naar buitenlandse wapens kan beperkt zijn doordat men bijvoorbeeld zelf in staat is wapens te produceren maar zelfs dan zal men afhankelijk zijn van buitenlandse import voor de onderdelen van de wapens Vandaar het belang om ook dit soort goederen op te nemen in een wapenembargo

Uit onderzoek blijkt dat de wapens die gesmokkeld worden naar staten die het voorwerp zijn van een wapenembargo hoofdzakelijk geproduceerd werden in China Europa Rusland en de Verenigde Staten De wapens werden echter niet rechtstreeks vanuit de staten waarin ze werden geproduceerd naar de staten die het voorwerp waren van een wapenembargo gebracht Ze werden getransporteerd door wapensmokkelaars vanuit staten die een overschot hadden aan wapens na het einde van de Koude Oorlog De smokkelaars werden financieel ruim vergoed of verkregen conflictgoederen zoals diamanten in ruil296 Dikwijls blijkt ook dat er wapenleveringen gebeuren tussen twee staten die het voorwerp zijn van een wapenembargo Zo levert Noord-Korea bijvoorbeeld ballistische raketten en technologie aan Iran297 Ook de vage en soms onduidelijke omschrijvingen van het toepassingsgebied van wapenembargorsquos kunnen tot problemen aanleiding geven Een illustratie hiervan is de Sandline-affaire Sandline was een Brits particulier militair bedrijf dat wapens leverde aan de troepen van President Kabbah in Sierra Leone op een moment dat er een wapenembargo bestond tegen Sierra Leone Sandline zelf beweerde dat het Verenigd Koninkrijk van in het begin op de hoogte was van de wapenlevering en er mee instemde298 Dit ging echter in tegen de interpretatie die het Verenigd Koninkrijk tot dan toe gegeven had aan het wapenembargo Men meende dat dit van toepassing was op alle groeperingen in Sierra Leone ook op die van democratisch verkozen President Kabbah In de resolutie die het wapenembargo oplegt stond echter ook vermeld dat de overheid van Sierra Leone strikte implementatie van het wapenembargo moest verzekeren299 President Kabbah meende dan ook dat het wapenembargo niet van toepassing was op zijn groeperingen300 Uiteindelijk werden noch Sandline noch de Britse overheid vervolgd

122 Remedies301302

- Een manier om de illegale wapensmokkel tegen te gaan is de smokkelaars effectief gaan vervolgen jammer genoeg gebeurt dit niet vaak Uitzondering hierop was de zaak Guus Van Kouwenhoven Van Kouwenhoven was eigenaar van houtkapbedrijf RTC in Liberia In 2006 werd hij veroordeeld tot acht jaar gevangenisstraf voor wapensmokkel Hij werd beschuldigd van de levering van wapens aan het regime van Charles Taylor waartegen toen een VN-wapenembargo bestond in ruil voor houtkapvergunningen303 Ook zouden lidstaten de schending van een wapenembargo strafbaar moeten stellen en samenwerking om wapensmokkelaars op te sporen en te vervolgen

- Alvorens een wapenembargo op te leggen zou men duidelijkheid moeten scheppen omtrent toepassingsgebied en eisen Dit is zowel van belang voor het voorwerp van het wapenembargo zodat die weet wat van hem verwacht wordt als voor de lidstaten van de VN De kans op slagen is immers het grootst als er eensgezindheid bestaat over essentieumlle elementen van het wapenembargo zoals toepassingsgebied en eisen Ook is het van belang duidelijk aan te geven

296 AMNESTY INTERNATIONAL ldquoDeadly movements transportation controls in the arms trade treatyrdquo 2010 wwwpircenterorgmediacontentfiles1113639330110pdf 6-8 297 N Korea and Iran sharing ballistic missile technology wwwbbccouknewsworld-asia-pacific-13402590 298 UK Government faces Sierra Leone grilling httpnewsbbccouk2hispecial_report19980598arms_to_africa_row95823stm 299 Resolutie 1132 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (8 oktober 1997) UN Doc SRES1132 (1997) 300 D FRUCHART P HOLTOM en ST WEZEMAN ldquoUnited Nations Arms Embargoes 45 supra noot 224 39 301 Ibid 50-65 en D CORTRIGHT en GA LOPEZ Targetting economic statecraft 133-140 supra noot 280 50 302 Veel van deze remedies zouden ook gebruikt kunnen worden voor economische sancties in het algemeen en niet enkel specifiek voor wapenembargorsquos 303 Kouwenhoven opnieuw voor rechter httpnosnlartikel206810-kouwenhoven-opnieuw-voor-rechterhtml

54

tot wie het wapenembargo gericht is en welke wapens al dan niet onder het wapenembargo vallen

- Ook zou men een soort lingua franca moeten ontwikkelen en gebruiken in verband met economische sancties en wapenembargorsquos in het bijzonder wegen de techniciteit van het onderwerp Elke staat heeft bijna zijn eigen invulling van begrippen zoals ldquowapenrdquo of ldquooverdrachtrdquo Een voorbeeld van harmonisatie is de Wassenaar regeling304 Daar werden lijsten uitgewerkt voor wat men verstaat onder technologie munitie en goederen van tweeeumlrlei gebruik305

- Een sterkere opvolging van de eerste resultaten van de wapenembargorsquos zodat kort op de bal kan gespeeld worden en het wapenembargo kan worden aangepast aan de veranderde omstandigheden

- De organen die verantwoordelijk zijn voor de informatievergaring omtrent de naleving van het wapenembargo uitgebreidere bevoegdheden verlenen en toezien op de kwalitatieve samenstelling van die organen

- Wanneer men een wapenembargo oplegt is het belangrijk dat men ook een evaluatie doorvoert van de bestaande infrastructuur aan de grenzen met de buurstaten Is deze onvoldoende ontwikkeld is het noodzakelijk dat de VN hulp verleent bij de grenscontroles306

- Secundaire sancties opleggen aan actoren die wapenembargorsquos schenden Een voorbeeld hiervan is het wapenembargo tegen Liberia wegens de schending van het wapenembargo tegen Sierra Leone door wapenleveringen aan het RUF

- Wapenembargorsquos zouden ook meer deel moeten uitmaken van een uitgebreider sanctiepakket Op die manier worden ze efficieumlnter dan indien ze op zichzelf staan

- Ook het gebruik van positieve sancties wordt soms verdedigd307 In dit kader spreekt men soms ook van ldquosticksrdquo waarmee men de bestraffende maatregelen zoals traditionele economische sancties en militair ingrijpen bedoeld en ldquocarrotsrdquo waarmee de positieve prikkels bedoeld worden in de vorm van economische beloningen als een gesanctioneerde staat in gunstige zin evolueert

Hoofdsruk 2 Preliminaire test308

Alvorens de Veiligheidsraad zinnens is een economische sanctie aan te nemen zou ze een test moeten uitvoeren waardoor men kan inschatten wat het effect zal zijn van een handelsembargo om op die manier zo veel mogelijk ongewenste negatieve gevolgen te vermijden Op basis van de beperkingen aan de bevoegdheid van de Veiligheidsraad werd door MARC BOSSUYT een test ontwikkeld die uit zes stappen bestaat om sancties te evalueren

Afdeling 1 Zijn er geldige redenen voor de sancties

Een absolute voorwaarde vooraleer men economische sancties gaat opleggen is dat er een bedreiging van of een inbreuk op de internationale vrede en veiligheid is De Veiligheidsraad mag zich niet schuldig maken aan machtsmisbruik of machtsafwending en haar macht gebruiken voor verkeerde (politieke) doeleinden Het is verboden om bijvoorbeeld een groep lidstaten in het internationale handelsverkeer door middel van een handelsembargo te begunstigen Dit zou immers strijdig zijn met de basisprincipes van de Wereldhandelsorganisatie zoals non-discriminatie en het verbod van

305 Dit zijn goederen die eigenlijk bestemd zijn voor gebruik in de civiele industrie maar die ook gebruikt kunnen worden voor militaire doeleinden 306 Rapport van de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties (13 maart 2007) UN Doc S2007143 307 EA AMLEY ldquoPeace by other means using rewards in UN efforts to end conflictsrdquo Denv J Intrsquol L amp Polrsquoy 235-242 308 M BOSSUYT ldquoThe adverse consequencesrdquo 43 supra noot 135 25

55

kwantitatieve beperkingen309 Als men echter handelsembargorsquos voor de verkeerde politieke doeleinden zou gaan gebruiken in de Veiligheidsraad zou het niet meer rechtvaardig zijn zich te beroepen op de uitzondering die vervat ligt in de GATT

Afdeling 2 Treffen de sancties de juiste partijen

Dit is een verwijzing naar de brede allesomvattende economische sanctie die niet meer zijn opgelegd sinds het handelsembargo tegen Haiumlti in 1994 Met dit soort economische sancties werd de burgerbevolking getroffen in plaats van de personen verantwoordelijk voor de aanleiding tot de sancties Sinds 1994 echter heeft de Veiligheidsraad enkel nog gerichte sancties opgelegd Maar ook hier is het van belang om procedures te ontwikkelen die de juiste personen treffen aangezien het treffen van de verkeerde persoon aanleiding kan geven tot heel wat reputatieschade bij die persoon

Afdeling 3 Treffen de sancties de juiste goederen of voorwerpen

Het is tevens van belang dat het voorwerp van de economische sancties goed gedefinieerd is en dat er onder geen beding goederen onder vallen die noodzakelijk zijn om in het levensonderhoud van mensen te kunnen voorzien zoals voedsel Ook is het van belang dat er voldoende uitzonderingen verwerkt zitten in het handelsembargo voor de levering van humanitaire goederen zoals medicijnen Hoewel de negatieve impact van brede economische sancties niet kan gecompenseerd worden door humanitaire uitzonderingen op te nemen Ook hier weer is het dus niet wenselijk om totale export-of importverboden op te leggen Voldoende humanitaire hulp blijft wel nodig om de negatieve gevolgen van economische sancties als die er dan toch zijn zoveel mogelijk in te perken

Afdeling 4 Hebben de sancties een redelijke duur

Tegenwoordig zijn alle economische sancties beperkt in hun duurtijd en meestal worden er sanctiecomiteacutes opgericht zodat ze snel kunnen aangepast worden aan gewijzigde omstandigheden Sancties die te lang worden opgelegd kunnen immers heel wat schade met zich brengen310

Afdeling 5 Zijn de sancties effectief

Het is van belang van bij het begin van een sanctieverhaal een beoordeling te maken van de redelijke kans op slagen Economische sancties worden aanzien als een alternatief voor militair ingrijpen maar als het van bij het begin duidelijk is dat sancties geen enkel effect zullen hebben worden ze beter niet opgelegd Dit was bijvoorbeeld het geval met het wapenembargo in Rwanda Rwanda was al zo zwaar bewapend voor de afkondiging van het wapenembargo dat zelfs bij een perfecte monitoring van het wapenembargo er geen beeumlindiging van het conflict zou geweest zijn

Afdeling 6 Martensclausule

De sancties moeten vrij zijn van protest dat voortvloeit uit overtredingen van de beginselen van menselijkheid en de eisen van het openbare rechtsbewustzijn Dit is een verwijzing naar de 309 Wanneer de Veiligheidsraad aan Irak de maximale hoeveelheid olie oplegt die het mag exporteren is dit eigenlijk een verboden kwantitatieve beperking In de GATT (de internationale overeenkomst die de regels en principes vastlegt van de internationale goederenhandel) ligt er echter een uitzondering vervat op deze principes Art 21c stelt dat de GATT geen afbreuk doet aan de verplichtingen van de lidstaten onder het VN-handvest voor de handhaving van de internationale vrede en veiligheid 310 In Irak wordt bijvoorbeeld geschat dat er meer dan een generatie zal nodig zijn om de infrastructuur voor onderwijs en de medische infrastructuur te heropbouwen tot het niveau waarop ze waren van voor de economische sancties M BOSSUYT ldquoThe adverse consequencesrdquo supra noot 135 25

56

zogenaamde Martensclausule311 Dit is een bepaling die haar oorsprong vindt in het internationaal humanitair recht De actuele betekenis van de clausule komt erop neer dat wanneer partijen een verdrag sluiten dat aspecten regelt van het oorlogsrecht dit geen afbreuk doet aan de bescherming uit het humanitaire gewoonterecht die niet vervat ligt in het verdrag Het wil dus niet zeggen dat als iets niet verboden is het automatisch toegelaten is312 BOSSUYT neemt hier dus het humanitaire recht ook in aanmerking bij de beoordeling van economische sancties Bovendien is het van belang met het oog op de internationale solidariteit om de reacties in te schatten op een sanctieregime Het zijn tenslotte de lidstaten die belast worden met de implementatie van de handelsembargorsquos dus is het van belang dat zij achter de handelsembargorsquos staan BOSSUYT stelt dat er analoog aan de force majeurdoctrine een mogelijkheid zou moeten bestaan om sanctieregimes waarvan blijkt uit de publieke verontwaardiging dat ze duidelijk het internationale recht schenden te overrulen en dus niet toe te passen

Elk internationaal lichaam dat economische sancties kan opleggen inclusief de Veiligheidsraad zou de test van zes stappen in acht moeten nemen bij het overwegen van een economische sanctie en zou moeten afzien van deze sanctie als ze niet voldoet aan de test of de sanctie toch tenminste aanpassen Bovendien is het noodzakelijk dat sancties die initieel voldoen aan de test onderworpen zouden moeten worden aan een evaluatie ten minste om de zes maanden Wanneer aan een sanctionerend lichaam schendingen van mensenrechten ter ore komen moeten er onmiddellijk aanpassingen gedaan worden aan het sanctieregime Ook zouden sanctieregimes die al te lang van kracht zijn zonder het gewenste effect te bereiken automatisch moeten beeumlindigd worden

Hoofdstuk 3 Compensatiemogelijkheden voor slachtoffers

Zoals eerder aangehaald kunnen handelsembargorsquos uitgaande van de VN leiden tot mensenrechtenschendingen Dan stelt zich ook de vraag naar compensatiemogelijkheden voor de slachtoffers van die mensenrechtenschendingen dat kunnen zowel burgers staten als bedrijven zijn Ook eerder aangegeven is dat men een onderscheid moet maken voor wat betreft het soort leed naargelang het soort economische sanctie Bij de brede allesomvattende economische sancties zoals er geweest zijn tegen Irak Haiumlti en het voormalige Joegoslavieuml was er vooral sprake van een fysiek lijden dat te weeg werd gebracht door de totale instorting van de lokale economieeumln Bij de gerichte economische sancties echter is er sprake van een ander soort lijden dat eerder met de reputatie te maken heeft Het is natuurlijk ook kort door de bocht om alle mensenrechtenschendingen die gebeurden ten tijde van het van kracht zijn van een sanctieregime toe te schrijven aan de Veiligheidsraad De heersende politieke elite in de gesanctioneerde staat maakt dikwijls dankbaar gebruik van de geldende economische sancties als excuus om de eigen mensenrechtenschendingen te verdoezelen

Een slachtoffer van economische sancties zou over een volledige waaier van compensatiemogelijkheden moeten beschikken De zaken worden wel bemoeilijkt wanneer economische sancties worden opgelegd door de VN en niet door een individuele staat Het zal immers dikwijls moeilijk zijn voor een individu om tegen de VN zelf te procederen De Veiligheidsraad zou ook moeten beschikken over een mechanisme en procedures om informatie te verwerven wat economische sancties betreft van andere bronnen dan enkel niet-gouvernementele organisaties Op die manier zouden getroffen burgers zich rechtstreeks kunnen wenden tot het sanctionerend orgaan zonder gebruik te moeten maken van een tussenstap Niet-gouvernementele organisaties zouden

311 De Martensclausule werd voor het eerst opgenomen in de eerste vredesconferentie van Den Haag in 1889 Nadien werd de clausule nog verschillende keren hern omen in andere verdragsteksten Zo bijvoorbeeld in art 1 paragraaf 2 Protocol I Conventies van Genegraveve dat stelt dat 2In gevallen waarin niet wordt voorzien door dit Protocol of door andere internationale overeenkomsten blijven de burgers en strijders beschermd door en onderworpen aan de beginselen van het internationaal recht die voortvloeien uit de gevestigde gebruiken de beginselen van menselijkheid en de eisen van het openbare rechtsbewustzijn 312 T MERON ldquoThe Martens clause principles of humanity and dictates of public consciencerdquo AJIL 2000 87-88

57

slachtoffers ook moeten bijstaan om hun klachten kenbaar te maken bij de relevantie nationale of internationale instellingen313

Voor de slachtoffers van onrechtvaardige gerichte sancties staat natuurlijk de mogelijkheid open om een verzoek in te dienen tot schrapping van de sanctielijst bij het sanctiecomiteacute dat wordt bijgestaan door de ombudsman maar de mensenrechtelijke waarborgen op het procedurele gebied staan nog altijd niet volledig op punt voor deze procedure314

Afdeling 1 Rechterlijk toezicht door het IGH

Het zou logisch zijn om de legaliteit van resoluties van de Veiligheidsraad te laten beoordelen door het belangrijkste gerechtelijke orgaan binnen de VN het Internationaal Gerechtshof(IGH) Voor de klachten van individuen die menen het slachtoffer te zijn van een handelsembargo zou dit echter niet veel soelaas brengen aangezien enkel staten partij kunnen zijn voor het IGH en het dus ook niet mogelijk is de VN of een orgaan van de VN te laten berechten voor het IGH315 Het individu is dus afhankelijk van een staat om te procederen voor het IGH Wel kan er ook om advies gevraagd worden aan het IGH door een orgaan dat daarvoor geautoriseerd is door het VN-handvest316Maar ook hier is er dus geen mogelijkheid voor een individu om advies te verzoeken Bovendien rijst de vraag of het IGH in een interstatelijke procedure wel de rechtsmacht heeft om zich uit te spreken over de legaliteit van VN-resoluties317 Het VN-handvest voorziet dit alleszins niet Het is wel zo dat het IGH een beperkte invloed kan uitoefenen op de totstandkoming van resoluties via de mogelijkheid voor de Veiligheidsraad om een advies te vragen aan het IGH over een rechtskwestie aangaande een ontwerp van resolutie318 Over de vraag of de het IGH kan overgaan tot een a posteriori controle van de legaliteit van resoluties is er nog geen ondubbelzinnig antwoord gekomen De Veiligheidsraad en het IGH staan niet in een hieumlrarchische relatie ten opzichte van elkaar319 ze hebben elk hun eigen bevoegdheid binnen de VN De Veiligheidsraad is bevoegd voor de internationale vrede en veiligheid te handhaven en het IGH is bevoegd voor rechtskwesties Eenzelfde zaak kan dus zowel binnen de Veiligheidsraad behandeld worden voor wat de aspecten van internationale vrede en veiligheid betreft als in het IGH voor wat de rechtskwesties van de zaak betreft320 Door het gebrek aan hieumlrarchie lijkt het dus dat een beslissing van de Veiligheidsraad inzake internationale vrede en veiligheid niet voor beoordeling vatbaar is door het IGH Tot dusver beoordeelt de Veiligheidsraad zelf dus de legaliteit van haar beslissingen

De Lockerbie-zaak echter zette de deur voor rechterlijke controle door het IGH weer op een kier In deze zaak voerde Libieuml een proces tegen het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten voor het IGH die eisten dat de verdachten van de aanslag zouden uitgeleverd worden en dat er compensaties zouden betaald worden aan de nabestaanden Libieuml meende dat de VS en het VK de Montreacuteal-Conventie hadden geschonden door aan Libieuml de keuze niet te laten om de verdachten zelf te berechten Voor er een uitspraak was van het IGH legde de Veiligheidsraad economische sancties op aan Libieuml om zo de uitlevering af te dwingen Het IGH beriep zich dan op art 103 VN-handvest om te

313 M BOSSUYT ldquoThe adverse consequencesrdquo 25-26 supra noot 135 25 314 Zie supra 49 315 Art 34 Statuut van het Internationaal Gerechtshof van 26 juni 1945 wwwmpbundelsmindefnl11_serie11_3011_30_110_bijlhtm (hierna verkort Statuut IGH) 316 Art 65 Statuut IGH supra noot 315 57 317 Naar het voorbeeld van het Grondwettelijk Hof dat bevoegd is wetten te toetsen aan hogere rechtsnormen 318 Dit is vergelijkbaar met het advies dat door de afdeling wetgeving van de Raad van State wordt uitgebracht over voorstellen of ontwerpen tot wet Anders dan het advies van het IGH is het advies van de Raad van State behoudens hoogdringendheid en een ontwerp van louter formele wet wel verplicht 319 K HOSSAIN ldquoLegality of the Security Council action does the International Court of Justice move to take up the challenge of judicial reviewrdquo UHP 2009 143-144 (hierna verkort K HOSSAIN ldquoLegalityrdquo) 320 In deze zin verschilt de verhouding Veiligheidsraad-IGH van de verhouding Veiligheidsraad-Algemene Vergadering

58

stellen dat de verplichtingen die resulteren uit het VN-handvest namelijk de verplichting van art 25 om beslissingen van de Veiligheidsraad uit voeren voor lidstaten primeren op de verplichtingen die voortvloeien uit andere internationale overeenkomsten Het IGH weigerde dan ook het verzoek tot voorlopige maatregelen van Libieuml in te willigen Zonder expliciet de rechterlijke controle te verdedigen gingen er stemmen op in verband met de wettelijke limieten aan de bevoegdheid van de Veiligheidsraad en werd er gesteld dat het IGH het best geplaatst was om te bepalen wat die limieten dan waren321

Een andere manier waarop rechterlijke controle mogelijks zijn intrede zou kunnen doen is via het ius cogens In 1993 verzocht Bosnieuml-Herzegovina om voorlopige maatregelen jegens het voormalige Joegoslavieuml die de genocide zouden moeten helpen stoppen In de procedure vond Bosnieuml-Herzegovina dat het wapenembargo tegen het voormalige Joegoslavieuml dat was ingevoerd door een VN resolutie niet op hen van toepassing was omdat ze geen deel meer uitmaakten van Joegoslavieuml Bosnieuml-Herzegovina voerde aan dat haar recht op zelfverdediging geschonden was door het wapenembargo waardoor er een genocide heeft plaatsgevonden De Servieumlrs hadden immers nog volop toegang tot de wapenstock van Joegoslavieuml terwijl de Bosnieumlrs deze niet hadden Het verbod op genocide wordt algemeen aanvaard als behorende tot het ius cogens Het IGH zou zijn redenering vanuit de Lockerbie-zaak dus niet kunnen doorduwen in deze zaak Het ius cogens is immers niet zomaar een internationale overeenkomst zoals de Montreacuteal-Conventie en dus zou art 103 VN-handvest hier geen toepassing vinden Ook in deze zaak waagde het IGH zich nog niet aan rechterlijke toetsing de beoordeling van de geldigheid van het embargo ten aanzien van Bosnieuml-Herzegovina werd uiteindelijk overgelaten aan de Veiligheidsraad322

Er zijn echter ook nog heel wat tegenargumenten voor rechterlijke controle van resoluties door het IGH Het eerste is snelheid De Veiligheidsraad is in staat snel te reageren op bedreigingen van de internationale vrede Dat proces zou enkel vertraagd worden indien het IGH de mogelijkheid had om zich te mengen in de beslissingen van de Veiligheidsraad Daarnaast stelt art 39 VN-handvest dat het de Veiligheidsraad is die beslist of er een bedreiging is van de vrede Er wordt nergens in het handvest voorzien dat deze bevoegdheid gedelegeerd kan worden De vaststelling dat er een bedreiging van de vrede aanwezig is veronderstelt een politiek oordeel en daarvoor is een rechterlijk orgaan zoals het IGH niet juist geplaatst323

Afdeling 2 Nationale rechter

Slachtoffers van economische sancties die de VN proberen te dagvaarden voor hun nationale rechter zullen ook weinig genoegdoening verkrijgen Art 105 paragraaf 1 VN-handvest stelt immers dat de Organisatie op het grondgebied van elk van het Leden de voorrechten en immuniteiten geniet die noodzakelijk zijn voor de verwezenlijking van haar doelstellingen Die immuniteit werd zelfs nog verder uitgebreid tot elke vorm van juridisch proces324 Een economische sanctie die werd opgelegd door de VN kan wel ter sprake komen in een procedure voor de nationale rechter indien daardoor een overeenkomst tussen particulieren niet meer kan worden uitgevoerd bijvoorbeeld De nationale rechter kan dan gevraagd worden zich uit te spreken over welke partij het risico moet dragen maar hij kan zich niet uitspreken over de legaliteit van het VN-embargo of de VN dwingen compensatie te betalen aan het slachtoffer van het embargo325 Personen die het slachtoffer zijn van een gerichte sanctie hebben dus niet de mogelijkheid om deze aan te vechten voor hun nationale rechter Er wordt dan ook geopperd dat dit gebrek aan toegang tot de nationale rechter rechtsweigering uitmaakt en dus onverenigbaar is met de internationale rechten van de mens Sommigen gaan dan nog verder door te

321 K HOSSAIN ldquoLegalityrdquo 154 supra noot 319 57 322 Ibid 156-157 323 Ibid 158 324 Art 2 sectie 2 Verdrag nopens de voorrechten en immuniteiten van de Verenigde Naties van 13 februari 1946 wwwunorgenethicspdfconventionpdf (hierna verkort voorrechtenverdrag VN) 325 A REINISCH ldquoDeveloping human rightsrdquo 866 supra noot 136 25

59

stellen dat de VN geen immuniteit verleend kan worden door de nationale rechters omdat de huidige situatie strijdig is met de Universele Verklaring voor de rechten van de Mens die geiumlncorporeerd zit in grondwettelijke bepalingen326

Veelal worden VN-resoluties verder uitgewerkt in nationale of supranationale wetgeving Deze uitvoerende maatregelen kunnen natuurlijk wel worden aangevochten voor de nationale of de supranationale rechter Maar ook in deze zaken kunnen de VN-resoluties niet worden aangetast327

Voor privaatrechtelijke geschillen met de VN moet er een beroep gedaan worden op alternatieve geschillenbeslechting wanneer de VN immuniteit geniet voor de nationale rechter om op die manier rechtsweigering te voorkomen328 Er gaan stemmen op om deze mogelijkheid ook te voorzien voor niet-privaatrechtelijke geschillen zoals de compensatieclaims voor economische sancties329

Afdeling 3 Behandeling door mensenrechteninstelling

Een directe klacht tegen een internationale organisatie zoals de VN voor een mensenrechteninstellingen zoals het Mensenrechtencomiteacute wordt opnieuw bemoeilijkt door procedurele kwesties De jurisdictie van dit soort instellingen is beperkt tot het verdrag dat ze willen doen naleven terwijl de VN nooit partij is bij dit soort verdragen Een slachtoffer van een economische sanctie kan dus geen klacht tegen de VN of eacuteeacuten van haar organen laten behandelen door een mensenrechteninstelling ook al zijn alle lidstaten van de VN lid van het verdrag dat beschermd wordt door de instelling Ook een claim tegen een lidstaat van de VN voor een mensenrechtenschending door de VN zelf begaan wordt niet aanvaard330 Meer en meer echter worden mensenrechtenorganen bereid gevonden om op een indirecte manier toezicht uit te oefenen ten aanzien van internationale organisaties zoals de VN via hun bevoegdheid om ldquogeneral commentsrdquo aan te nemen Een illustratie hiervan is de achtste general comment van het VN comiteacute voor economische sociale en culturele rechten Het comiteacute wees erop dat hoewel het geen rol te spelen heeft in de beslissing om al dan niet economische sancties op te leggen het wel een verantwoordelijkheid heeft om toe te zien op de naleving van het ECOSOC-verdrag Wanneer er maatregelen genomen worden die het een verdragsstaat bemoeilijken om zijn verplichtingen na te komen onder het verdrag dan komen de bewoordingen van de sancties en de manier waarop ze geiumlmplementeerd worden onder het oog van het Comiteacute Dit is natuurlijk nog altijd geen rechterlijk toezicht noch een mogelijkheid voor slachtoffers van economische sancties om compensatie te verkrijgen maar de mensenrechteninstellingen kunnen wel een rol spelen als waakhond voor de Veiligheidsraad die zal toezien dat ook zij mensenrechten naleven

Hoofdstuk 4 Meer bescherming voor burgers onder een sanctieregime

Afdeling 1 Uitbreiden toepassingsgebied internationaal humanitair recht

Om situaties te vermijden dat burgers onder een sanctieregime in een slechtere humanitaire situatie verkeren dan burgers in een staat waar er oorlog is is het noodzakelijk dat er een betere bescherming

326 F MAGNUSSON ldquoTargeted sanctions and accountability of the united nationsrsquo security councilrdquo 2008 httpilsunivieacatfileadminuser_uploadlegal_studiesstudent_paperSC_Terrorist_List_Finnur_Magnussonpdf 20 327 Zie de Kadi zaak supra noot 265 47 328 Art 8 sectie 29 voorrechtenverdrag VN supra noot 324 58 329 A REINISCH ldquoDeveloping human rightsrdquo 867 supra noot 136 25 330 Ibid 868

60

wordt geboden aan burgers die het slachtoffer zijn van een sanctieregime Dit is natuurlijk vooral van toepassing voor de brede allesomvattende economische sancties Burgers hebben immers veel minder te lijden onder gerichte sancties Gedurende een oorlog kunnen burgers genieten van de bescherming door het internationaal humanitair recht De VN zijn echter geen verdragspartij bij de Conventies van Genegraveve De bepalingen van de Conventies zijn echter ook van toepassing ten opzichte van niet-verdragstaten indien deze zelf de bepalingen van de Conventies aanvaardt en toepast331 Je zou kunnen betogen dat de VN in dit geval zijn Door het systematisch opnemen van humanitaire vrijstellingen in de handelsembargorsquos passen ze deze Conventies of toch minstens sommige bepalingen impliciet toe ook al zijn ze geen verdragspartij Economische sancties lijken echter buiten het toepassingsgebied te vallen van de Conventies indien ze niet gepaard gaan met een gewapend conflict332 Een mogelijkheid om de bescherming voor burgers te verhogen is dan ook dat het toepassingsgebied van de Conventies van Genegraveve zou uitgebreid worden tot economische sancties die worden opgelegd zonder dat er sprake is van een gewapend conflict Er zijn reeds verschillende pogingen ondernomen om het toepassingsgebied van de Conventies uit te breiden Een eerste was de theorie van de rechtstreekse toepasselijkheid Deze theorie hield in dat wanneer economische sancties dezelfde gevolgen hebben als een gewapend conflict het internationaal humanitair recht moet worden toegepast zelfs in vredestijd Voor deze theorie was er echter geen wettelijke basis Een tweede poging werd ondernomen aan de hand van een analogieredenering Er werd gesteld dat economische sancties dezelfde maatregelen zijn en hetzelfde effect hebben of ze nu worden opgelegd aan een staat waar er een gewapend conflict heerst of niet Bijgevolg zouden ze beiden moeten beheerst worden door het internationaal humanitair recht333 Een tegenargument is dat analogieredeneringen enkel mogen gebruikt worden bij leemtes terwijl burgers reeds beschermd worden door mensenrechtelijke bepalingen bij sancties in vredestijd334 Sommige bepalingen van het internationaal humanitair recht zitten bovendien reeds vervat in het ius cogens en dit is ook van toepassing in geval er geen gewapend conflict is dus is er indirect reeds sprake van enige bescherming Een andere mogelijkheid als men geen aanpassingen wenst te doen aan het bestaande internationale humanitaire recht is een initiatief zoals de Turku-verklaring algemeen bindend maken335 Afdeling 2 Just War doctrine Nog een andere optie is de de Just War doctrine gebruiken bij de beoordeling van economische sancties Deze doctrine werd initieel ontwikkeld om daden van oorlog te beoordelen maar sommigen stellen dat men ze ook kan gebruiken om te onderzoeken of economische sancties rechtvaardig zijn336 De Just War doctrine behandelt zowel het ius ad bellum als het ius in bello en het is vooral dat laatste dat bescherming kan bieden aan burgers onder een sanctieregime Het belangrijkste principe daarbij is de immuniteit voor niet-strijders Dit principe leeft vooral op gespannen voet met de allesomvattende economische sancties die juist tot doel hebben dat burgers afzien Maar ook een gerichte sanctie zoals een olie-embargo zorgt voor economisch lijden bij de burgers Vanuit het perspectief van de Just War doctrine zijn dit niet-strijders en mogen zij dus eigenlijk niet opzettelijk getroffen worden door de sancties Soms wordt echter beweerd dat de burgers ten minste gedeeltelijk zelf verantwoordelijk zijn voor de politieke elite die de gesanctioneerde staat bestuurt en er dus ook de gevolgen maar van moeten dragen Dit gaat echter te ver en zou de moraliteit van de Just War doctrine fameus ondergraven zeker aangezien de gesanctioneerde staten vooral autoritaire regimes zijn waar burgers

331 Art 2 Vierde Geneefse Conventie supra noot 144 27 332 Zie supra 27 333 M SASSOLI ldquoSanctions and international humanitarian lawrdquo in A GOWLLAND-DEBBAS M GARCIA M RUBIO en H HADJ-SAHRAOUI United Nations sanctions and humanitarian law Den Haag Kluwer Law International 2001 244 334 B KONDOCH ldquoThe limits of economic sanctionsrdquo 288 supra noot 131 25 335 Zie supra 28 336 AC PIERCE ldquoJust war principles and economic sanctionsrdquo Ethics amp Intrsquol Aff 1996 99-113 R PENTLAND ldquoJust war-just sanctionsrdquo Politcal Theology 2002 178-184 en A WINKLER ldquoJust sanctionsrdquo Hum Rights Quart 1999 133-146

61

weinig inspraak hebben De personen die vergeleken kunnen worden met strijders in de Just War doctrine en dus wel rechtmatig het voorwerp mogen zijn van economische sancties zijn soldaten en de politieke elite verantwoordelijk voor het beleid dat geleid heeft te economische sancties Soldaten kunnen het best getroffen worden met wapenembargorsquos Wapens hebben weinig of geen nut voor gewone burgers dus zijn wapenembargorsquos perfect te verantwoorden De politieke elite kan het best getroffen worden met diplomatieke sancties en vooral met financieumlle sancties Beide vormen van sancties hebben geen negatieve invloed op de humanitaire situatie van burgers dus zijn ze conform de Just War principes337 De economische sancties die in overeenstemming zijn met de Just War principes zijn allemaal gerichte sancties Allesomvattende economische sancties zelfs als er humanitaire vrijstellingen voorzien zijn in het handelsembargo lijken nooit verenigbaar met de Just War principes Die vrijstellingen zijn immers niet voldoende om de zwaksten te sparen De economische verwoesting door de totale sancties is zo groot dat staten gewoonweg geen geld meer hebben om levensnoodzakelijke goederen te kopen ook al is dat toegestaan door het handelsembargo Zelfs indien de vrijstellingen er toch in zouden slagen om de zwakkeren te beschermen en het leven te redden dan nog zijn dit soort handelsembargorsquos niet te verantwoorden De vrijstellingen zouden immers niet kunnen verhelpen aan de verwoesting aan de private eigendommen aan ongewilde werkloosheid de instorting van hele industrieeumln Ook deze elementen maken deel uit van de immuniteit van niet-strijders die moet gewaarborgd worden door economische sancties willen ze in overeenstemming zijn met de Just War principes338 Dat economische sancties een humaner alternatief zijn voor een oorlog is dus niet altijd correct Men moet naar de context kijken wanneer men voor zo een beslissing staat Het is niet zo dat een militair ingrijpen per definitie altijd slechter is dan economisch ingrijpen De beste optie is de optie waarmee men best in staat is om een onderscheid te maken tussen strijders en niet-strijders Als men bijvoorbeeld rsquos nachts een militaire aanval kan uitvoeren op een wapenfabriek die in een verlaten gebied ligt dan zal dit vanuit Just War perspectief beter te verantwoorden zijn dan wanneer men economische sancties gebruikt339

Hoofdstuk 5 Internationale strafrechtelijke vervolging

In 1993 richtte de Veiligheidsraad een internationaal tribunaal op om individuen te berechten die oorlogsmisdaden hadden gepleegd in het voormalige Joegoslavieuml340 In 1994 werd de rechtsmacht van het tribunaal uitgebreid tot genocide en misdrijven tegen de mensheid die gepleegd waren in Rwanda341 De Veiligheidsraad handelde onder art 41 VN-handvest bij de oprichting van het tribunaal dus is dit eigenlijk een vorm van sancties wat niet dikwijls aangegeven wordt in de literatuur Strafsancties tegen individuen hebben een vergeldend effect zonder dat de burgerbevolking daarbij getroffen wordt vandaar dat dit een waardige oplossing kan zijn om de negatieve impact van handelsembargorsquos op de burgerbevolking te vermijden 342 Het is natuurlijk wel zo dat bestraffing pas kan plaatsvinden nadat de feiten gepleegd zijn Dus de burgers zijn reeds het slachtoffer geweest van ernstige misdrijven voordat de persoon verantwoordelijk daarvoor bestraft wordt Maar ook economische sancties reageren in essentie op een reeds bestaande toestand Hoewel economische sanctie wellicht sneller kunnen inspelen op een situatie bestaat wel het risico dat een burgerbevolking na het ondergaan van misdrijven zoals genocide nog een tweede keer gestraft wordt met een economische sanctie

337 A WINKLER ldquoJust sanctionsrdquo Hum Rights Quart 1999 146-150 338 Ibid 151-153 339 Ibid 155 340 Resolutie 827 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (25 mei 1993) UN Doc SRES827 (1993) 341 Resolutie 955 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (8 november 1994) UN Doc SRES955 (1994) 342 SP MARKS ldquoEconomic sanctions as human rights violationsrdquo 1510 supra noot 143 27

62

Hoofdstuk 6 Monitoringorgaan tussenschakel Veiligheidsraad-gesanctioneerde staat

Afdeling 1 Sanctiecomiteacutes en panels van experts

Tegenwoordig is het gebruikelijk dat sanctieregimes opgevolgd worden door sanctiecomiteacutes subsidiaire organen van de Veiligheidsraad De wettelijke basis voor de sanctiecomiteacutes is art 29 VN-Handvest dat stelt dat de Veiligheidsraad hulporganen kan instellen die hij nodig acht voor de uitoefening van zijn taken Alle huidige VN-sanctieregimes worden opgevolgd door een sanctiecomiteacute Dezelfde lidstaten die in de Veiligheidsraad zetelen zetelen ook in het sanctiecomiteacute maar anders dan in de Veiligheidsraad nemen ze hun beslissingen bij consensus In theorie mogen ze geen bindende beslissingen nemen maar in de praktijk worden vaak belangrijke taken gedelegeerd aan het sanctiecomiteacute zoals de sanctielijst beheren daar waar ze oorspronkelijk vooral bezig waren met de behandeling van verzoeken tot vrijstelling van het handelsembargo De graad van activiteit verschilt van sanctiecomiteacute tot sanctiecomiteacute maar een belangrijke factor daarbij is het strategisch belang van het sanctieregime voor de vijf permanente leden van de Veiligheidsraad343

Ook panels van experten en monitoringgroepen worden meer en meer gebruikt om sanctiecomiteacutes bij te staan met rapportering ed De eerste keer dat zo een panel werd gebruikt was in 1995 om het wapenembargo tegen de Rwandese rebellen op te volgen344 De experten worden aangeduid via een lijst die zich op het Secretariaat bevindt In principe zijn de experten onafhankelijk van de leden van de Veiligheidsraad maar dikwijls wordt er gelobbyd bij het Secretariaat voor de aanstelling van experts die de nationaliteit hebben van hun lidstaat Ook zij nemen beslissingen bij consensus een macht die soms misbruikt is geweest om rapporten te vertragen De meerderheid van de huidige sanctiecomiteacutes wordt bijgestaan door een panel van experts of een monitoringgroep die varieumlren in grootte345

Dus zowel de samenstelling van de sanctiecomiteacutes en via lobbywerk in mindere mate ook de panels van experts en de monitoringgroepen reflecteert de samenstelling van de Veiligheidsraad Enerzijds is dat positief want anders riskeer je dat het inhoudelijk debat over alle aspecten van de economische sanctie opnieuw wordt gevoerd in het sanctiecomiteacute en dat is niet de bedoeling van het sanctiecomiteacute maar anderzijds riskeer je dat andere staten die niet betrokken waren bij de ontwikkeling van de economische sanctie en ook niet bij de opvolging ervan hun interesse zullen verliezen voor de economische sanctie terwijl ze wel belangrijk kunnen zijn voor de implementatie van de sanctie

Afdeling 2 Mogelijke verbeteringen

21 Meer onderlinge samenwerking

Een verbeterde samenwerking en cooumlrdinatie binnen de VN zelf zou kunnen leiden tot een betere implementatie van sanctieregimes De VN heeft verschillende maatregelen ter beschikking om de internationale vrede en veiligheid te waarborgen Tot op heden zijn die maatregelen te veel als losstaande maatregelen genomen zonder te denken aan het grotere plaatje en synergie Er is nog te

343 Speciaal onderzoeksrapport van de Veiligheidsraad (25 november 2013) wwwsecuritycouncilreportorgspecial-research-reportun-sanctionsphp 7 344 Resolutie 1013 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (7 september 1995) UN Doc SRES1013 (1995) 345 Speciaal onderzoeksrapport van de Veiligheidsraad (25 november 2013) wwwsecuritycouncilreportorgspecial-research-reportun-sanctionsphp 8

63

veel sprake van ad hoc besluitvorming346 Er zijn een aantal obstakels om tot een geharmoniseerde aanpak te komen Zo rijst de vraag of de maatregelen die de VN ter beschikking heeft wel onderling verenigbaar zijn Het lijkt een beetje contradictorisch om de bankrekening van een leider te bevriezen terwijl die tegelijkertijd ook gevraagd wordt om een VN vredesmissie te ontvangen Ook het brandmerk van een strafmaatregel die economische sancties hebben gekregen voor sommigen speelt mee in de beslissing van de besluitvormers om sancties niet op te nemen in een ruimer pakket Dit terwijl sancties ook als stimulans kunnen opgevat worden Een andere factor die de cooumlrdinatie van VN maatregelen in de weg staat is het gebrek aan betrokkenheid van de niet-permanente lidstaten in de Veiligheidsraad bij de ontwikkeling van sanctieregimes Ze hebben het gevoel dat omtrent alle belangrijke aspecten van een sanctieregime zoals de namen van personen op de sanctielijst al genomen zijn en dat zij die gewoon moeten volgen Dit is wel problematisch want het is moeilijk om een economische sanctie te gaan afdwingen waar men zelf niet aan heeft meegewerkt of zelfs niet volledig achterstaat Daarenboven zijn het de niet-permanente leden van de Veiligheidsraad die het voorzitterschap waarnemen van de sanctiecomiteacutes en is er dus juist voor hen een belangrijke taak weggelegd voor de monitoring van een economische sanctie347

Vaak wordt geopperd dat de implementatie van economische sancties gebaat zou zijn bij een grotere mate van duidelijkheid Zo zou er een soort kader moeten komen dat richtlijnen vooropstelt voor de implementatie van sancties Dit zou dan als basis kunnen gelden voor de opleiding van de personen belast met de implementatie Zowel medewerkers van de VN als personeel van de individuele lidstaten klagen over een gebrek of een onduidelijkheid aan informatie omtrent de sanctieprogrammarsquos en de recente ontwikkelingen in de gesanctioneerde staat Een betere uitwisseling van informatie binnen de VN zelf en tussen de VN en actoren die werkzaam zijn in de gesanctioneerde staat zoals intergouvernementele organisaties zou bevorderlijk zijn348 Tot op heden bestaat echter geen procedure of mechanisme die dit bewerkstelligt of toch niet voldoende349 Recent drukte de Veiligheidsraad nog haar ongerustheid uit over het gebrek aan informatie-uitwisseling tussen humanitaire organisaties en de monitoringgroep actief in Somalieuml350

Een oplossing voor dit probleem zou de oprichting van een sanctie implementatie-unit kunnen zijn351 De unit zou moeten worden geleid door een Assistent-Secretaris-Generaal met vertegenwoordigers van alle VN-lichamen betrokken bij de verschillende sanctieregimes GARISCH en RICKARD-MARTIN stellen voor dat onafhankelijke sanctie-experten en academici samen met vertegenwoordigers uit de Veiligheidsraad een gemeenschappelijk sanctiebeleid ontwikkelen Dit zou moeten leiden tot een verbetering van de monitoring en afdwinging van economische sancties De unit zou dan de constante zijn die toeziet op de naleving van het uitgestippelde beleid De unit zou nauw samenwerken met de sanctiecomiteacutes en de Veiligheidsraad en zou samenwerkingen op poten kunnen zetten met de private sector met het oog op de efficieumlnte implementatie van economische sancties De unit zou ook instaan voor de ontwikkeling van een informatie-uitwisselingssysteem en een opleidingsprogramma dat openstaat voor alle betrokken actoren

22 Plaatsbezoeken Voorzitters Sanctiecomiteacutes 346 GLOBAL WITNESS ldquoLesson UNlearned how the UN and memberstates must do more to end natural resource-fuelled conflictsrdquo 2010 wwwglobalwitnessorgsitesdefaultfilespdfslessonsunlearned_online_lowpdf 3 347 D CORTRIGHT GA LOPEZ L GERBER-STELLINGWERF E FACKLER en J WEAVER ldquoIntegrating UN sanctions for peace and securityrdquo 2010 httpsanctionsandsecurityndeduassets110273integrating_un_sanctions_for_peace_and_securitypdf 14 (hierna verkort D CORTRIGHT en GA LOPEZ ldquoIntegrating UN sanctionsrdquo) 348 D CORTRIGHT en GA LOPEZ The sanctions decade 248 supra noot 171 31 349 D CORTRIGHT en GA LOPEZ ldquoIntegrating UN sanctionsrdquo 15 supra noot 347 63 350 Resolutie 2111 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (24 juli 2013) UN Doc SRES2111 (2013) 351 E CARISCH en L RICKARD-MARTIN ldquoProposal for a United Nations sanctions implementation task forcerdquo 2012 wwwcomcapintcomsanctions-reformhtmlsanctions-task-force

64

Sanctiecomiteacutes zouden ook transparanter te werk moeten gaan en zich meer bezighouden met briefings De briefings laten de sanctiecomiteacutes toe om hun werking toe te lichten en aanbevelingen te doen aan de lidstaten en andere betrokken partijen over de implementatie van economische sancties De voorzitters van de sanctiecomiteacutes zouden zich ook meer ter plekke moeten begeven naar de gesanctioneerde staat352 Zo een bezoek kan vele positieve resultaten teweeg brengen Door zo een bezoek zendt men een signaal uit naar de internationale gemeenschap en naar de gesanctioneerde staat dat men de economische sanctie serieus neemt dat het meer is dan een louter ldquoiets willen doenrdquo Een bezoek aan de gesanctioneerde staat laat de voorzitter ook toe om zaken zelf de visu et auditu vast te stellen Ter plekke kunnen er ontmoetingen plaatsvinden met lokale ministers ngorsquos bedrijven om de doelstellingen van de sanctie te verduidelijken betere implementatiemechanismen af te spreken en afspraken te maken omtrent de identificatie van schenders van handelsembargorsquos Achteraf kunnen er dan aanbevelingen gedaan worden om het sanctieregime efficieumlnter te maken353

Een voorbeeld van een succesvol bezoek van een voorzitter van het sanctiecomiteacute is dat van Canadees Ambassadeur Robert Fowler voorzitter van het sanctiecomiteacute dat opgericht was naar aanleiding van de economische sancties tegen Angola De bezoeken resulteerden uiteindelijk in een aantal rapporten met aanbevelingen om de implementatie van de sancties tegen de Uniao Nacional para a independencia total de Angola (UNITA) te verbeteren Doel van het bezoek was om met de lokale overheid de bedrijfsleiders maatregelen te bespreken die de efficieumlntie van de sancties zouden verbeteren en om de verschillende overheden van de bezochte staten te herinneren aan hun verplichtingen om de genomen sancties te implementeren Het was niet de bedoeling om ter plekke onderzoek te voeren naar beweerde schendingen van het handelsembargo dat was een taak voor het panel van experts Nog meer dan deze zaken was de grootste verwezenlijking van het bezoek van Fowler echter het vestigen van de internationale aandacht op het sanctieregime in Angola Bovendien had Fowler de Angolese overheid ervan overtuigd dat de Zambiaanse overheid geen olieproducten had geleverd aan UNITA waardoor een potentieel militair conflict vermeden werd354 De doortastende figuur van Robert Fowler speelde een belangrijke rol in het succes van het sanctiecomiteacute355

Ook het panel van experts dat was opgericht naar aanleiding van de economische sancties tegen Angola boekte successen Het panel kreeg in 1999 de opdracht mee om schendingen op te sporen van het wapenembargo en de olie-en diamanthandel in kaart te brengen Tegen de verwachtingen in kon het panel heel wat informatie hieromtrent verzamelen mede dankzij een aantal overlopers van UNITA Het bleek dat wapens geleverd werden aan UNITA via internationale tussenpersonen die certificaten verkregen van bevriende overheden zoals Togo en Burkina Faso In ruil daarvoor verkregen de staatshoofden van dit soort staten diamanten en geld Na de openbaarmaking van deze gegevens stopte Togo met UNITA nog langer te steunen Het panel slaagde er ook in de medewerking te verkrijgen van de Bulgaarse overheid toen bleek dat de wapens vooral vanuit Bulgarije verkregen waren356

Ondanks het feit dat het sanctieregime tegen Angola geen positief sanctieverhaal opleverde was de manier van functioneren van het sanctiecomiteacute en dan vooral onder leiding van Fowler en van het panel van experts dat was opgericht om de economische sancties tegen Angola op te volgen een model

352 D CORTRIGHT en GA LOPEZ The sanctions decade 236 supra noot 171 31 353 D CORTRIGHT en GA LOPEZ ldquoIntegrating UN sanctionsrdquo 17-19 supra noot 347 63 354 A MOumlLLANDER ldquo UN Angola sanctions a Committee success revisitedrdquo 2009 wwwpcruusedigitalAssets112112145_mollander_090326pdf 10 (hierna verkort A MOumlLLANDER ldquoUN Angolardquo) 355 Zo vroeg hij bijvoorbeeld aan de CEO van De Beersrsquo een belangrijke speler in de diamantmarkt of ze deel van de oplossing wilden worden of deel van het probleem blijven De CEO had gesteld dat diamanten niet te traceren waren waarop Fowler repliceerde dat hij ze ldquoen plein publicrdquo verantwoordelijk zou houden als het onderzoek zou uitwijzen dat ze gehandeld hadden in conflictdiamanten Hierna trok De Beersrsquo zich terug als koper van diamanten op sommige markten in zuidelijk Afrika In A MOumlLLANDER ldquoUN Angolardquo 11-12 supra noot 354 64 356 Ibid 8-9

65

voor de toekomst357 Waar wel klachten over waren bij de opvolging van de sancties waren de informatie-uitwisseling met de inlichtingsdiensten van de lidstaten en de beperkte capaciteit van het Secretariaat358

23 rol van het Secretariaat Het Secretariaat en dan vooral de sanctieafdeling binnen het Secretariaat heeft een ondersteunende functie voor de andere organen binnen de VN die belast zijn met de monitoring van economische sancties Maar zoals geweten is de mankracht beperkt bij het Secretariaat waardoor er aanbevelingen kwamen dat extra staf moest aangenomen worden met de nodige technische expertise Ook werd aanbevolen om bij de ontwikkeling van elk nieuw sanctieregime reeds een financieel plan op te stellen voor de administratie van dat sanctieregime359 Al tijdens het Stockholm proces werd gewezen op de rol van het Secretariaat in het kader van de monitoring van sancties Er werd tot het besluit gekomen dat er een sanctie-database ontwikkeld zou moeten worden in het Secretariaat die ter beschikking zou staan van de lidstaten de panels van experts de sanctiecomiteacutes en de monitoringgroepen

Conclusie

Dat handelsembargorsquos nooit werken is een veelgehoord stelling De waarheid is echter ietwat genuanceerder Verschillende auteurs hebben verschillende criteria om succes te beoordelen en dus hebben ze ook verschillende oordelen over de efficieumlntie van economische sancties De meest optimistische auteurs stellen dat economische sancties in ongeveer een derde van de gevallen efficieumlnt zijn terwijl de minst optimistische zeggen dat ze nooit efficieumlnt zijn De waarheid ligt waarschijnlijk ergens in het midden Dat sancties nooit werken werd tegengesproken aan de hand van het succes van de economische sancties tegen Libieuml Dat er nog heel wat schort aan de efficieumlntie van economische sancties spreekt echter ook niemand tegen met als exponent de wapenembargorsquos tegen de Afrikaanse staten De belangrijkste reden waarom economische sancties falen hun doelstelling te bereiken is heel vaak het gebrek aan afdwinging van de economische sanctie dikwijls door een gebrek aan overeenstemming bij de permanente leden van de Veiligheidsraad De sanctie-episodes tegen Haiumlti het voormalige Joegoslavieuml en vooral Irak hebben aangetoond welke verschrikkelijke gevolgen economische sancties kunnen hebben op het gebied van mensenrechten Bovendien helpen ze zelfs soms de heersende politieke elite in een gesanctioneerde staat hun macht te versterken Dit was dan ook een keerpunt in de geschiedenis van economische sancties Sinds 1994 heeft de Veiligheidsraad nooit meer een brede allesomvattende economische sanctie aangenomen Er kwamen immers vragen over de verenigbaarheid van dit soort economische sancties met het internationaal humanitair recht en met het ius cogens

Om deze problemen te verhelpen werden zogenaamde ldquosmart sanctionsrdquo ontwikkeld gerichte sancties waarmee men de politieke elite van een gesanctioneerde staat wil treffen en niet de onschuldige burgerbevolking Op het gebied van efficieumlntie veranderden ze niet veel maar voor de mensenrechtenschendingen waren ze wel een oplossing Dit was althans zo voor de mensenrechtenschendingen die veroorzaakt werden door de klassieke allesomvattende handelsembargorsquos De ldquosmart sanctionsrdquo leidden echter tot mensenrechtenschendingen van

357 In april 2010 bezocht de voorzitter van het sanctiecomiteacute dat was opgericht naar aanleiding van de economische sancties tegen Somalieuml de regio Dit resulteerde uiteindelijk in een regeling tussen Djibouti en Eritrea van hun grensconflict met bemiddeling van Qatar Eritrea had ermee ingestemd zijn troepen terug te trekken uit bezette delen van Djibouti Tijdens de onderhandelingen had Qatar waarnemers gestuurd naar de bezette gebieden om de orde te handhaven In Qatar wins praise for mediating role between horn of africa neighbours UN Doc SC9987 358 A MOumlLLANDER ldquoUN Angolardquo 16-17 supra noot 354 64 359 D CORTRIGHT en GA LOPEZ The sanctions decade 249 supra noot 171 31

66

procedurele aard die ondanks enkele hervormingen nog altijd niet volledig verholpen zijn Andere mogelijke oplossingen die werden onderzocht zijn een grondige a priori beoordeling door de Veiligheidsraad van de mogelijk negatieve gevolgen die een sanctie-episode zal teweeg brengen aan de hand van een preliminaire test en de ontwikkeling van een waakhond voor de Veiligheidsraad die toeziet op de legaliteit van diens beslissingen

Misschien ligt de toekomst van economische sancties wel bij regionale instellingen zoals de Europese Unie De VN is en blijft immers een instelling van diplomatie en is dus terughoudend om lidstaten te straffen voor beweerde schendingen Men kan zich dan ook de vraag stellen of de organen van de VN (Sanctiecomiteacutes Panels van experts Monitoringgroepen Secretariaat) wel best geplaatst zijn om economische sancties opgelegd door de Veiligheidsraad te gaan opvolgen Bovendien is de belangrijkste reden van falen van VN sancties het gebrek aan overeenstemming bij de permanente leden van de Veiligheidsraad Het bereiken van overeenstemming en dus afdwinging van economische sancties is wellicht gemakkelijker voor een kleinere regionale instelling

Hoe dan ook staat vast dat gerichte economische sancties zoals wapenembargorsquos financieumlle sancties en diplomatieke sancties mits ze grondiger worden opgevolgd een waardig humaner alternatief kunnen zijn voor militair ingrijpen en dus zeker nog een toekomst hebben

67

Bibliografie

1Wetgeving

Verdragen

- Handvest van de Verenigde Naties van 24 oktober 1945 wwwunorgendocumentscharter

- Statuut van het Internationaal Gerechtshof van 26 juni 1945 wwwmpbundelsmindefnl11_serie11_3011_30_110_bijlhtm

- Verdrag nopens de voorrechten en immuniteiten van de Verenigde Naties van 13 februari 1946 wwwunorgenethicspdfconventionpdf

-Vierde Geneefse Conventie inzake bescherming van burgers in oorlogstijd van 12 augustus 1949 wwwicrcorgihlnsf385ec082b509e76c41256739003e636d6756482d86146898c125641e004aa3c5

- Eerst aanvullende protocol bij de Conventies van Genegraveve van 12 augustus 1949 inzake de bescherming van de slachtoffers van gewapende conflicten van 8 juni 1977 wwwihrrodekruisberefhome-ihrIHR-Home-VerdragenAanvullend-Protocol-bij-de-Conventies-van-Genve-van-12-augustus-1949-inzake-de-bescherming-van-de-slachtoffers-van-internationale-gewapende-conflictehtml

- Tweede aanvullende protocol bij de Conventies van Genegraveve van 12 augustus 1949 inzake de bescherming van de slachtoffers van niet-internationale gewapende conflicten van 8 juni 1977 wwwihrrodekruisberefhome-ihrIHR-Home-VerdragenAanvullend-Protocol-bij-de-Conventies-van-Genve-van-12-augustus-1949-inzake-de-bescherming-van-de-slachtoffers-van-niet-internationale-gewapende-confhtml

- Internationaal Verdrag inzake economische sociale en culturele rechten van 16 december 1966 wwwohchrorgENProfessionalInterestPagesCESCRaspx

- Internationaal Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten van 19 december 1966 wwwejusticejustfgovbecgi_loichange_lgpllanguage=nlampla=Nampcn=1966121931amptable_name=wet

- Verdrag tegen foltering en andere wrede onmenselijke en onterende behandeling of bestraffing van 10 december 1984 wwwohchrorgDocumentsProfessionalInterestcatpdf

- Verdrag inzake de Rechten van het Kind van 20 november 1989 wwwunicefbe_webdataverdragpdf

Resoluties

- Resolutie 134 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (1 april 1960) UN Doc SRES134 (1960)

- Resolutie 181 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (7 augustus 1963) UN Doc SRES181 (1963)

-Resolutie 190 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (9 juni 1964) UN Doc SRES190 (1964)

68

- Resolutie 202 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (6 mei 1965) UN Doc SRES202 (1965)

- Resolutie 216 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (12 november 1965) UN Doc SRES216 (1965)


- Resolutie 221van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (9 april 1966) UN Doc SRES221(1966)

- Resolutie 232 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (16 december 1966) UN Doc SRES232(1966)


- Resolutie 277 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (18 maart 1970) UN Doc SRES277 (1970)

-Resolutie 282 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (23 juli 1970) UN Doc SRES282 (1970)

- Resolutie 283 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (29 juli 1970) UN Doc SRES283 (1970)

- Resolutie 320 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (29 september 1972) UN Doc SRES320 (1972)

- Resolutie 326 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (2 februari 1973) UN Doc SRES326 (1973)





- Resolutie 403 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (14 januari 1977) UN Doc SRES403 (1977)



- Resolutie 417 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (31 oktober 1977) UN Doc SRES417 (1977)


69




- Resolutie 460 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (21 december 1979) UN Doc SRES460 (1979)


- Resolutie 475 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (27 juni 1980) UN Doc SRES475 (1980)





- Resolutie 535van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (29 juni 1983) UN Doc SRES535 (1983)










70





















71







-Resolutie 954 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (4 november 1994) UN Doc SRES954 (1994)














72




















73










Resolutie 2111 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (24 juli 2013) UN Doc SRES2111 (2013)



Andere documenten van VN-organen

- Rapport van de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties (11 oktober 1963) UN Doc S5438 (1963)

- Rapport van het Sanctiecomiteacute voor Zuid-Rhodesieuml (30 december 1968) UN Doc S8954




- Rapport van de subcommissie ter preventie van discriminatie en bescherming van minderheden van de Verenigde Naties (31 januari 1995) UN Doc ECN41995116 (1995)

- Algemeen commentaar 8 De verhouding tussen economische sancties en respect voor economische sociale en culturele rechten van 12 december 1997 UN Doc EC1219978 (1997)

74

- Rapport van de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties (27 maart 2000) wwwunorgeneventspasteventspdfsWe_The_Peoplespdf

- Algemeen commentaar 15 Het recht op water van 20 januari 2003 UN Doc EC12200211 (2002)

- Rapport van de internationale onderzoekscommissie voor Darfur aan de Secretatis-Generaal van de Verenigde Naties (25 januari 2005) wwwunorgNewsdhsudancom_inq_darfurpdf

- Rapport van de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties (13 maart 2007) UN Doc S2007143

- Speciaal onderzoeksrapport van de Veiligheidsraad (25 november 2013) wwwsecuritycouncilreportorgspecial-research-reportun-sanctionsphp

- Rapport van de Onderzoekscommissie voor mensenrechten in Noord-Korea aan de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties (7 februari 2014) UN Doc AHRC2563

2 Rechtspraak

- IGH Advisory opinion ICJ Reports 1971 16

-HvJ C-40205P en C-41505P Yassin Abdullah Kadi en Al Barakaat International Foundation v Raad van de Europese Unie en Europese Commissie Jur 2004 I

- Supreme Court (UK) 27 januari 2010 Her Majestyrsquos Treasury Mohammed Jabar Ahmed and others wwwrefworldorgpdfid4b62d9282pdf

3 Rechtsleer

Boeken

-BALDWIN D A Economic statecraft Princeton Princeton University Press 1985 409 p

- CASI Sanctions on Iraq background consequences strategies Cambridge Barque Press2000 230 p

- CORTRIGHT D en LOPEZ GA smart sanctions targeting economic statecraft Rowan amp Littlefield Lanham 2002 259 p

- CORTRIGHT D en LOPEZ G A The sanctions decade assessing UN strategies in 1990s Londen Lynne Rienner 2000 274 p

- ERIKSSON M Targeting peace understanding EU and UN targeted sanctions Surrey Ashgate 2010 306 p

- GASSER H P International humanitarian law an introduction Bern Haupt 1993 92 p

-HUFBAUER GC SCHOTT J J ELLIOT KA en OEGG B Economic sanctions reconsidered Washington DC Peterson Institute of International Economics 2009 233 p

- KENDE MS Constitutional rights in two worlds Cambridge Cambridge University Press 2010 336 p

75

- ROSS A Constitution of the United Nations analysis of structure and function New York Rinehart 2008 236 p

Bijdragen in tijdschriften

- ALLEN SH en LEKTZIAN DJ ldquoEconomic sanctions a blunt instrumentrdquo J Peace Res 2013 121-135

- AMLEY E A ldquoPeace by other means using rewards in UN efforts to end conflictsrdquo Denv J Intrsquol L amp Polrsquoy 235-242

- BIERSTEKER TJ ldquoTargeted sanctions and individual human rightsrdquo IJ 2010 99-117

- BOULDEN J en CHARRON A ldquoEvaluating UN sanctionsrdquo IJ 2009 1-13

- CHESTERMAN S en POULIGNY B ldquoAre Sanctions meant to work The politics of creating and implementing sanctions through the United Nationsrdquo Global Governance 2003 503-518

-DREZNER D ldquoHow smart are smart sanctionsrdquo Int Stud Rev 2003 107-110

- GASSER H PrdquoCollective Economic Sanctions and International Humanitarian Lawrdquo ZaoumlRV 1996 871-904

- HOSSAIN K ldquoLegality of the Security Council action does the International Court of Justice move to take up the challenge of judicial reviewrdquo UHP 2009 143-144

- HUMAN RIGHTS WATCH ldquoArming Rwanda the arms trade and human rights abuses in the Rwandan warrdquo Foreign Affais 1994 56-71

- KOKOTT J en SOBOTTA C ldquoThe Kadi Case ndash constitutional core values and international law ndash finding the balancerdquo EUR J Intrsquol L 2012 1015-1024

- MARKS SP ldquoEconomic sanctions as human rights violations Reconciling political and public health imperativesrdquo Am J Public Health 1999 1509-1513

-MCLAIN P ldquoSettling the score with Sadam resolution 1441 and parallel justifications for the use of force against Iraqrdquo Duke J Comp amp Intrsquol L 2003 233-291

- MERON T ldquoThe Martens clause principles of humanity and dictates of public consciencerdquo AJIL 2000 87-88

- PAPE RA ldquoWhy economic sanctions do not workrdquo Int Security 1997 90-136

- PENTLAND R ldquoJust war-just sanctionsrdquo Politcal Theology 2002 178-184

- PIERCE AC ldquoJust war principles and economic sanctionsrdquo Ethics amp Intrsquol Aff 1996 99-113

- POSCH A ldquoThe Kadi case rethinking the relationship between EU la wand international lawrdquo COLUM J EUR L 2009 1-5 - REINISCH A ldquoDeveloping human rights and humanitarian law accountability of the Security Council for the imposition of economic sanctionsrdquo AJIL 2001 851-872

- SEGALL A ldquoEconomic sanctions legal and policy constraintsrdquo IRRC 1999 763-784

- TAKEYH R ldquoThe rogue who came in from the coldrdquo Foreign Affairs 2001 62-72

76

- VINES A en CARGILL T ldquoThe impact of UN sanctions and their panels of experts Sierra-Leone and Liberiardquo IJ 2010 46-50

- WINKLER A ldquoJust sanctionsrdquo Hum Rights Quart 1999 133-146

Online gepubliceerde papers

- AMNESTY INTERNATIONAL ldquoDeadly movements transportation controls in the arms trade treatyrdquo 2010 wwwpircenterorgmediacontentfiles1113639330110pdf

- BOSSUYT M ldquoThe adverse consequences of economic sanctions on the enjoyment of human rightsrdquo 2000 UN Doc ECN4sub2200033

-BIERSTEKER TJ en ECKERT SE ldquoStrengthening targeted sanctions Through Fair and Clear Proceduresrdquo 2006 httpwatsoninstituteorgpubStrengthening_Targeted_Sanctionspdf

- BRUDERLEIN C ldquoCoping with the Humanitarian Impact of Sanctions An OCHA Perspectiverdquo 1998 httpreliefwebintreportworldcoping-humanitarian-impact-sanctions-ocha-perspective

- BRZOSKA M ldquoDesign and Implementation of Arms Embargoes and Travel and Aviation Related Sanctionsrdquo 2001 wwwwatsoninstituteorgtfsCDbooklet_sanctionspdf

- CARISCH E en RICKARD-MARTIN L ldquoProposal for a United Nations sanctions implementation task forcerdquo 2012 wwwcomcapintcomsanctions-reformhtmlsanctions-task-force

- CORTRIGHT D LOPEZ GA GERBER-STELLINGWERF L FACKLER E en WEAVER J ldquoIntegrating UN sanctions for peace and securityrdquo 2010 httpsanctionsandsecurityndeduassets110273integrating_un_sanctions_for_peace_and_securitypdf

- FASSBENDER B ldquoTargeted sanctions and due processrdquo 2006 wwwunorglawcounselFassbender_studypdf

- FRUCHART D HOLTOM P en WEZEMAN S T ldquoUnited Nations Arms Embargoes Their Impact on Arms Flows and Target Behaviourrdquo 2007 httppcruusedigitalAssets112112147_un_embargoes_071126pdf

- GLOBAL WITNESS ldquoLesson UNlearned how the UN and memberstates must do more to end natural resource-fuelled conflictsrdquo 2010 wwwglobalwitnessorgsitesdefaultfilespdfslessonsunlearned_online_lowpdf

- GORDON J ldquoEconomic sanctions Just War Doctrine and the fearful spectacle of the civilian deadrdquo 1999 wwwcrosscurrentsorggordonhtm

- KREISEL W ldquoHealth situation in Iraqrdquo 2001 wwwgooglebeurlsa=tamprct=jampq=ampesrc=sampsource=webampcd=2ampved=0CDQQFjABampurl=http3A2F2Fwwwwhoint2Fdisasters2Frepo2F6386docampei=EoFvU7yaKcnYPd-CgJACampusg=AFQjCNFH_GO8ZI1fx0InO0j0EAO_o41Xagampbvm=bv66330100dZWU

- MAGNUSSON F ldquoTargeted sanctions and accountability of the united nationsrsquo security councilrdquo 2008 httpilsunivieacatfileadminuser_uploadlegal_studiesstudent_paperSC_Terrorist_List_Finnur_Magnussonpdf

- MOumlLLANDER A ldquo UN Angola sanctions a Committee success revisitedrdquo 2009 wwwpcruusedigitalAssets112112145_mollander_090326pdf

77

- RILEY EY en TRAVIS C ldquoBetter or worse The effects of economic sanctions on human rights revisitedrdquo 2011 httpjprsagepubcomcontent46159abstract

- TZANAKOPOULOS A ldquoFalling short UN Security Council delisting procedural reforms before European Courtsrdquo 2013 httpssanctionsandsecurityndeduassets110262falling_shortpdf

- WALLENSTEEN P STAIBANA C en ERIKSSON M ldquoMaking targeted sanctions effective guidelines for the implementation of UN policy optionsrdquo 2003 wwwstanfordeduclassips216ReadingsStockholm20Process_Final20Reportpdf

- WATSON INSTITUE FOR INTERNATIONAL STUDIES ldquoTargeted financial sanctions a manual for design and implementationrdquo 2001 wwwwatsoninstituteorgpubTFSpdf

-WEZEMAN PD ldquoUnited Nations Arms Embargoes Their Impact on Arms Flows and Target Behaviour case study Darfur Sudan 2004-2006rdquo 2007 httpbookssipriorgfilesmiscUNAESIPRI07UNAESudpdf

Verzamelwerken en reeksen

- CARPACCIO G ldquoSanctions Killing a Country and a Peoplerdquo in ARNOVE A Iraq Under Siege The deadly impact of sanctions and war Londen Pluto Press 2003 216 p

- KONDOCH B ldquoThe limits of economic sanctions under international law the case of Iraqrdquo in BOTHE M en KONDOCH B International peacekeeping The yearbook of international peace operations Den Haag Kluwer Law International 2002 538 p

- LOPEZ-JACOISTE E ldquoThe UN collective security system and its relationship with economic sanctions and human rightsrdquo in VON BOGDANDY A en WOLFRUM R Max Planck yearbook of United Nations law Leiden Koninklijke Brill 2010 629 p

- NIETO-NAVIA R ldquoInternational peremptory norms (jus cogens) and international humanitarian lawrdquo in VOHRAH CL POCAR F FEATHERSTONE Y FOURMY O GRAHAM C HOCKING J en ROBSON N Manrsquos inhumanity to man Den Haag Kluwer Law International 2003 995 p

- SASSOLI M ldquoSanctions and international humanitarian lawrdquo in GOWLLAND-DEBBAS A GARCIA RUBIO M en HADJ-SAHRAOUI H United Nations sanctions and humanitarian law Den Haag Kluwer Law International 2001 408 p

Andere

- Brief van de vertegenwoordiger van Zambia aan de Veiligheidsraad (24 januari 1973) UN Doc S10865

- Brief van de vertegenwoordigers van Canada Frankrijk Duitsland Groot-Brittanieuml en de VS aan de Veiligheidsraad (10 april 1978) UN Doc S12636

- Brief van de vertegenwoordiger van Haiumlti aan de Veiligheidsraad (16 juni 1993) UN Doc S25958

- Brief van de vertegenwoordiger van Noorwegen aan de Mensenrechtencommissie van de Verenigde Naties (31 januari 1995) UN Doc ECN41995116

- Brief van de vertegenwoordigers van China Frankrijk Rusland Groot-Brittanieuml en de VS aan de Veiligheidsraad (13 april 1995) UN Doc S1995300

78

- Brief van de Voorzitter van de informele werkgroep betreffende algemene kwesties rond sancties aan de Veiligheidsraad (22 december 2006) UN Doc S2006997

4 Materiele bronnen van recht

Boeken

- JAFARI P Het andere Iran van de revolutie tot vandaag Wommelgem Veen Bosch amp Keunning 2009 215 p

-TRIPP C Irak een geschiedenis Leuven BulaaqJohan De Bakker 2002 384 p

- X Afrika Caraiumlben het Amerikaanse continent Brussel Artis-Historia 1994 435 p

Krantenartikelen

- CROSSETTE B ldquoIraq Sanctions Kill Children UN Reportsrdquo The New York Times 1 december 1995

- HOCHSCHILD A ldquoHaitirsquos tragic historyrdquo The New York Times 29 december 2011

- MARQUAND R ldquoUN resolution boosts coordination on N Koreardquo The Christian Science Monitor 18 juli 2006

- RIEFF D ldquoWere Sanctions Rightrdquo The New York Times 27 juli 2003

- SANG-HUN C en SANGER D E ldquoNorth-Korea confirms it conducted 3rd nuclear testrdquo The New York Times 11 februari 2013

- SANG-HUN C en SANGER D E ldquoNorth-Korea launch rocket in defiant actrdquo The New York Times 11 december 2012

- WREN CS ldquoNamibia Achieves Independence After 75 Years of Pretoriarsquos RulerdquoThe New York Times 21 maart 1990

Websites

- Bantu Education httpovercomingapartheidmsuedusidebarphpid=65-258-

- 1953 Bantu Education Act wwwnelsonmandelaorgomalleyindexphpsiteq03lv0153804lv0182805lv0182906lv01859htm

- Koevoet httpsabctrcsahaorgzaglossarykoevoethtm

- Een overzicht van operatie Desert Storm wwwderedactiebecmvrtnieuwsvideozonearchiefredactietips2138671941165

- North-Korea- a country never at peace wwwbbccoukhistory022033825

- North-Korea defies warnings in rocket launch succes wwwbbccouknewsworld-asia-20690338

79

- Sierra Leone- UNAMSIL-background wwwunorgenpeacekeepingmissionspastunamsilbackgroundhtml

- What are conflict diamonds httpeditioncnncom20111205worldafricaconflict-diamonds-explainer

- UN Security Council considering sanctions on Central African Republic wwwreuterscomarticle20131126us-central-africa-un-idUSBRE9AP13S20131126

- Chasing ghosts in the Central African Republic wwwaljazeeracomindepthopinion201402chasing-ghosts-central-african--201421315531762343html

- A day that shook the world Lockerbie bombing wwwindependentcouklife-stylehistorya-day-that-shook-the-world-lockerbie-bombing-2165258html

- UTA 772 the forgotten flight httpnewsbbccouk2hiuk_news3163621stm

- Hassan Rouhani speech at the United Nations General Assembly wwwyoutubecomwatchv=WfyHGsSan9M

- Interim nucleair agreement between Iran and six powers wwwreuterscomarticle20131124us-iran-nuclear-agreement-text-idUSBRE9AN0FS201

- Iran nuclear deal framework agreed in Vienna wwwbbccomnewsworld-middle-east-26269092

- Somalia profile wwwbbccomnewsworld-africa-14094632

- UN covered up claims corrupt peacekeepers sold arms to rebels in DR Congo wwwdailymailcouknewsarticle-562497UN-covered-claims-corrupt-peacekeepers-sold-arms-rebels-DR-Congohtml

- Ivory Coast profile wwwbbccomnewsworld-africa-13287216

- UN set to lift Ivory Coast diamond ban tweak arms embargo wwwreuterscomarticle20140425us-ivorycoast-un-diamonds-idUSBREA3O1ND20140425

- North Korea regime compared to Nazis by UN httpnewsskycomstory1212978north-korea-regime-compared-to-nazis-by-unF

- Iraq-under five mortality wwwfasorgnewsiraq199908irqu5estpdf

- Iraq surveys show humanitarian emergency wwwuniceforgnewsline99pr29htm

- UN Cuba violated arms embargo on North Korea wwwnewsmaxcomNewsfrontUN-Cuba-North-Korea-weapons20140311id558926

- Somalia denies violation of United Nations arms embargo httpallafricacomstories201402180062html

- N Korea and Iran sharing ballistic missile technology wwwbbccouknewsworld-asia-pacific-13402590

- UK Government faces Sierra Leone grilling httpnewsbbccouk2hispecial_report19980598arms_to_africa_row95823stm

- Kouwenhoven opnieuw voor rechter httpnosnlartikel206810-kouwenhoven-opnieuw-voor-rechterhtml

80

- Qatar wins praise for mediating role between horn of africa neighbours UN Doc SC9987

-

-

81

-

-

82

2

-We must also strive to correct the injustice of economic sanctions that seek to penalize abusive leaders but all too often inflict punishment on those who are already suffering from the abuse-

(jimmy carter nobel lecture 10 december 2002)

3

Voorwoord





4




5

INHOUDSTAFEL

Voorwoord 3

Inleiding 9





11 Zuid-Afrika 12



21 Irak 16

22 Noord-Korea 19

23 Haiumlti 21

24 Sierra Leone 22

25 Iran 23





11 Artikel 1 25

21 Artikel 24 26

31 Artikel 27 3 26

41 Artikel 39 26

51 Art 41 26

61 Art 103 26










6






41 Somalieuml 34

42 Liberia 34

43 Rwanda 35

44 Congo 36

45 Ivoorkust 37

46 Soedan 37



















31 de Kadi zaak 47




7




121 Oorzaken 52

122 Remedies 53






















Conclusie 65


8

9

Inleiding






10







5 Irak 1990- 1991 en 1991-2003




8 Liberia 1992-1998 en 2000-2006




10 Libieuml 1992-2003 en 2011-


11 Noord-Korea 1993-1994 en 2006-








11











12


11 Zuid-Afrika





13






14



12 Zuid-Rhodesieuml




15






16



21 Irak




17





18






19



22 Noord-Korea




20





21


23 Haiumlti




22


24 Sierra Leone





23



25 Iran




24






25





11 Artikel 1



26

21 Artikel 24



41 Artikel 39




61 Art 103



27









28








29





221 Recht op leven





30










31




32






33







34


41 Somalieuml


42 Liberia



35


43 Rwanda



36


44 Congo



37

45 Ivoorkust


46 Soedan



38






39










40









41











230 Ibid 90 231 Ibid 99 232 Ibid 108-110

42














43










44







45





46







47



31 de Kadi zaak





48









49






50







51




52



121 Oorzaken






53



122 Remedies301302




54














55












56







57







58







59










60



61





62










63





64






65



Conclusie




66




67

Bibliografie

1Wetgeving

Verdragen











Resoluties




68





















69





















70





















71





















72




















73





















74







2 Rechtspraak




3 Rechtsleer

Boeken









75






















76


















77












Andere






78



Boeken




Krantenartikelen








Websites







79






















80


-

-

81

-

-

82

3

Voorwoord





4




5

INHOUDSTAFEL

Voorwoord 3

Inleiding 9





11 Zuid-Afrika 12



21 Irak 16

22 Noord-Korea 19

23 Haiumlti 21

24 Sierra Leone 22

25 Iran 23





11 Artikel 1 25

21 Artikel 24 26

31 Artikel 27 3 26

41 Artikel 39 26

51 Art 41 26

61 Art 103 26










6






41 Somalieuml 34

42 Liberia 34

43 Rwanda 35

44 Congo 36

45 Ivoorkust 37

46 Soedan 37



















31 de Kadi zaak 47




7




121 Oorzaken 52

122 Remedies 53






















Conclusie 65


8

9

Inleiding






10







5 Irak 1990- 1991 en 1991-2003




8 Liberia 1992-1998 en 2000-2006




10 Libieuml 1992-2003 en 2011-


11 Noord-Korea 1993-1994 en 2006-








11











12


11 Zuid-Afrika





13






14



12 Zuid-Rhodesieuml




15






16



21 Irak




17





18






19



22 Noord-Korea




20





21


23 Haiumlti




22


24 Sierra Leone





23



25 Iran




24






25





11 Artikel 1



26

21 Artikel 24



41 Artikel 39




61 Art 103



27









28








29





221 Recht op leven





30










31




32






33







34


41 Somalieuml


42 Liberia



35


43 Rwanda



36


44 Congo



37

45 Ivoorkust


46 Soedan



38






39










40









41











230 Ibid 90 231 Ibid 99 232 Ibid 108-110

42














43










44







45





46







47



31 de Kadi zaak





48









49






50







51




52



121 Oorzaken






53



122 Remedies301302




54














55












56







57







58







59










60



61





62










63





64






65



Conclusie




66




67

Bibliografie

1Wetgeving

Verdragen











Resoluties




68





















69





















70





















71





















72




















73





















74







2 Rechtspraak




3 Rechtsleer

Boeken









75






















76


















77












Andere






78



Boeken




Krantenartikelen








Websites







79






















80


-

-

81

-

-

82

4




5

INHOUDSTAFEL

Voorwoord 3

Inleiding 9





11 Zuid-Afrika 12



21 Irak 16

22 Noord-Korea 19

23 Haiumlti 21

24 Sierra Leone 22

25 Iran 23





11 Artikel 1 25

21 Artikel 24 26

31 Artikel 27 3 26

41 Artikel 39 26

51 Art 41 26

61 Art 103 26










6






41 Somalieuml 34

42 Liberia 34

43 Rwanda 35

44 Congo 36

45 Ivoorkust 37

46 Soedan 37



















31 de Kadi zaak 47




7




121 Oorzaken 52

122 Remedies 53






















Conclusie 65


8

9

Inleiding






10







5 Irak 1990- 1991 en 1991-2003




8 Liberia 1992-1998 en 2000-2006




10 Libieuml 1992-2003 en 2011-


11 Noord-Korea 1993-1994 en 2006-








11











12


11 Zuid-Afrika





13






14



12 Zuid-Rhodesieuml




15






16



21 Irak




17





18






19



22 Noord-Korea




20





21


23 Haiumlti




22


24 Sierra Leone





23



25 Iran




24






25





11 Artikel 1



26

21 Artikel 24



41 Artikel 39




61 Art 103



27









28








29





221 Recht op leven





30










31




32






33







34


41 Somalieuml


42 Liberia



35


43 Rwanda



36


44 Congo



37

45 Ivoorkust


46 Soedan



38






39










40









41











230 Ibid 90 231 Ibid 99 232 Ibid 108-110

42














43










44







45





46







47



31 de Kadi zaak





48









49






50







51




52



121 Oorzaken






53



122 Remedies301302




54














55












56







57







58







59










60



61





62










63





64






65



Conclusie




66




67

Bibliografie

1Wetgeving

Verdragen











Resoluties




68





















69





















70





















71





















72




















73





















74







2 Rechtspraak




3 Rechtsleer

Boeken









75






















76


















77












Andere






78



Boeken




Krantenartikelen








Websites







79






















80


-

-

81

-

-

82

5

INHOUDSTAFEL

Voorwoord 3

Inleiding 9





11 Zuid-Afrika 12



21 Irak 16

22 Noord-Korea 19

23 Haiumlti 21

24 Sierra Leone 22

25 Iran 23





11 Artikel 1 25

21 Artikel 24 26

31 Artikel 27 3 26

41 Artikel 39 26

51 Art 41 26

61 Art 103 26










6






41 Somalieuml 34

42 Liberia 34

43 Rwanda 35

44 Congo 36

45 Ivoorkust 37

46 Soedan 37



















31 de Kadi zaak 47




7




121 Oorzaken 52

122 Remedies 53






















Conclusie 65


8

9

Inleiding






10







5 Irak 1990- 1991 en 1991-2003




8 Liberia 1992-1998 en 2000-2006




10 Libieuml 1992-2003 en 2011-


11 Noord-Korea 1993-1994 en 2006-








11











12


11 Zuid-Afrika





13






14



12 Zuid-Rhodesieuml




15






16



21 Irak




17





18






19



22 Noord-Korea




20





21


23 Haiumlti




22


24 Sierra Leone





23



25 Iran




24






25





11 Artikel 1



26

21 Artikel 24



41 Artikel 39




61 Art 103



27









28








29





221 Recht op leven





30










31




32






33







34


41 Somalieuml


42 Liberia



35


43 Rwanda



36


44 Congo



37

45 Ivoorkust


46 Soedan



38






39










40









41











230 Ibid 90 231 Ibid 99 232 Ibid 108-110

42














43










44







45





46







47



31 de Kadi zaak





48









49






50







51




52



121 Oorzaken






53



122 Remedies301302




54














55












56







57







58







59










60



61





62










63





64






65



Conclusie




66




67

Bibliografie

1Wetgeving

Verdragen











Resoluties




68





















69





















70





















71





















72




















73





















74







2 Rechtspraak




3 Rechtsleer

Boeken









75






















76


















77












Andere






78



Boeken




Krantenartikelen








Websites







79






















80


-

-

81

-

-

82

6






41 Somalieuml 34

42 Liberia 34

43 Rwanda 35

44 Congo 36

45 Ivoorkust 37

46 Soedan 37



















31 de Kadi zaak 47




7




121 Oorzaken 52

122 Remedies 53






















Conclusie 65


8

9

Inleiding






10







5 Irak 1990- 1991 en 1991-2003




8 Liberia 1992-1998 en 2000-2006




10 Libieuml 1992-2003 en 2011-


11 Noord-Korea 1993-1994 en 2006-








11











12


11 Zuid-Afrika





13






14



12 Zuid-Rhodesieuml




15






16



21 Irak




17





18






19



22 Noord-Korea




20





21


23 Haiumlti




22


24 Sierra Leone





23



25 Iran




24






25





11 Artikel 1



26

21 Artikel 24



41 Artikel 39




61 Art 103



27









28








29





221 Recht op leven





30










31




32






33







34


41 Somalieuml


42 Liberia



35


43 Rwanda



36


44 Congo



37

45 Ivoorkust


46 Soedan



38






39










40









41











230 Ibid 90 231 Ibid 99 232 Ibid 108-110

42














43










44







45





46







47



31 de Kadi zaak





48









49






50







51




52



121 Oorzaken






53



122 Remedies301302




54














55












56







57







58







59










60



61





62










63





64






65



Conclusie




66




67

Bibliografie

1Wetgeving

Verdragen











Resoluties




68





















69





















70





















71





















72




















73





















74







2 Rechtspraak




3 Rechtsleer

Boeken









75






















76


















77












Andere






78



Boeken




Krantenartikelen








Websites







79






















80


-

-

81

-

-

82

7




121 Oorzaken 52

122 Remedies 53






















Conclusie 65


8

9

Inleiding






10







5 Irak 1990- 1991 en 1991-2003




8 Liberia 1992-1998 en 2000-2006




10 Libieuml 1992-2003 en 2011-


11 Noord-Korea 1993-1994 en 2006-








11











12


11 Zuid-Afrika





13






14



12 Zuid-Rhodesieuml




15






16



21 Irak




17





18






19



22 Noord-Korea




20





21


23 Haiumlti




22


24 Sierra Leone





23



25 Iran




24






25





11 Artikel 1



26

21 Artikel 24



41 Artikel 39




61 Art 103



27









28








29





221 Recht op leven





30










31




32






33







34


41 Somalieuml


42 Liberia



35


43 Rwanda



36


44 Congo



37

45 Ivoorkust


46 Soedan



38






39










40









41











230 Ibid 90 231 Ibid 99 232 Ibid 108-110

42














43










44







45





46







47



31 de Kadi zaak





48









49






50







51




52



121 Oorzaken






53



122 Remedies301302




54














55












56







57







58







59










60



61





62










63





64






65



Conclusie




66




67

Bibliografie

1Wetgeving

Verdragen











Resoluties




68





















69





















70





















71





















72




















73





















74







2 Rechtspraak




3 Rechtsleer

Boeken









75






















76


















77












Andere






78



Boeken




Krantenartikelen








Websites







79






















80


-

-

81

-

-

82

8

9

Inleiding






10







5 Irak 1990- 1991 en 1991-2003




8 Liberia 1992-1998 en 2000-2006




10 Libieuml 1992-2003 en 2011-


11 Noord-Korea 1993-1994 en 2006-








11











12


11 Zuid-Afrika





13






14



12 Zuid-Rhodesieuml




15






16



21 Irak




17





18






19



22 Noord-Korea




20





21


23 Haiumlti




22


24 Sierra Leone





23



25 Iran




24






25





11 Artikel 1



26

21 Artikel 24



41 Artikel 39




61 Art 103



27









28








29





221 Recht op leven





30










31




32






33







34


41 Somalieuml


42 Liberia



35


43 Rwanda



36


44 Congo



37

45 Ivoorkust


46 Soedan



38






39










40









41











230 Ibid 90 231 Ibid 99 232 Ibid 108-110

42














43










44







45





46







47



31 de Kadi zaak





48









49






50







51




52



121 Oorzaken






53



122 Remedies301302




54














55












56







57







58







59










60



61





62










63





64






65



Conclusie




66




67

Bibliografie

1Wetgeving

Verdragen











Resoluties




68





















69





















70





















71





















72




















73





















74







2 Rechtspraak




3 Rechtsleer

Boeken









75






















76


















77












Andere






78



Boeken




Krantenartikelen








Websites







79






















80


-

-

81

-

-

82

VN Handelsembargo’s: doel en efficiëntie

Documents

Transcript of VN Handelsembargo’s: doel en efficiëntie