V/M-Salon25-11-2010

Hoe maken we seksualiteit bespreekbaar in de zorg/hulpverlening?

Egbert Kruijver – seksuoloog NVVS

Revalidatie Sophia Kliniek Volwassenen Den Haag Sophia Polikliniek Jongeren Den Haag Sophia Polikliniek Westeinde ZH Den Haag Sophia Polikliniek Gouda

1e lijn Seksuologiepraktijk Nieuwegein Praktijk voor Seksuologische Hulpverlening

Woerden

Psychiatrie Altrecht GGz Utrecht / Den Dolder

Doelen vanmiddag

• Inleiding

• Seksualiteit bespreekbaar maken

• Vragen & Discussie

Intimiteit en seksualiteit zijn altijd gelinkt aan:

Sekse – Leeftijd - Seksuele oriëntatie – Lichaam Gezondheid - Medicijnen

Persoonlijke ervaringen - Coping – CognitiesOvertuigingen - Seksueel gedrag – Levensfase

Urgentie/Belang/Interesse

Opvoeding – (sub)Cultuur - Religie – GenderrolKansen op de relatiemarkt - Relationele dynamiek

= is mijn puzzel leuk of lastig?

“Bio-psycho-sociaal” model

De seksuele respons = multi-factorieel proces van reageren.

Biologisch/somatisch

Sociaal/relatieOpvoeding/cultuur

Psychisch/psychologisch

Invloeden op seksualiteit:

Biologisch

Man / vrouw

Hormonen

(chronische ) Ziekte

Handicap

Spierspanning

Vermoeidheid

Medicatie

Psychologisch

Angst

Lichaamsbeeld

Zelfbeeld

Coping

Stress

Rouw

Depressie

Vermijding

Sociaal / Relationeel

Conflict leefstijl

Relatie

Communicatie

Rolverandering

Levensfase

Maatschappij

Cultuur

Religie

Seksuele disfuncties

VerminderdVerlangen

Teveel verlangen

=Verschil

in verlangen

verlangen opwinding herstelorgasme

Erectiestoornis

Opwindings-stoornis bij de

vrouw

Vaginisme

Dyspareunie

Premature ejaculatie

Vertraagd orgasme

Orgasme stoornis

Seksuele dissatisfactie

Priapisme

Seksueel functioneren Verlangen Opwinding / Plateau Herstel Orgasme

WWW.SEKSUOLOOG.COM

Het belangrijkste in de seks?

Vrouwen Mannen

Strelen Orgasme

Dollen Coïtus

Andere seksuele handelingen Andere seksuele handelingen

Coïtus Dollen

Orgasme Strelen

(omgaan met) verschillen

De erogene zones

Intimiteit & Seksualiteit

Intimiteit

Seksualiteit

Man-vrouw verschillen

Seksuele problemen kunnen voorkomen:

• Zonder psychiatrische ziekte

• Door de psychiatrische ziekte

• Door de medicatie

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

'gezond' depressie schizofrenie

'ziek' zondermedicatie

mét medicatie

26%26%

Bron: Trudy Griffioen, psychiater GGZ-Midden Brabant

Quantum model (Schnarch, 1991)

totale niveau van stimulatie = lichamelijke gevoeligheid + zintuiglijke prikkel

+/- mentale toestandbody mind

Seks bespreekbaar?

Bespreek in 2 of 3 tallen:

• Mag je erover spreken?

• Wil je erover spreken?

• Kan je erover spreken?

Hoe maak je seks bespreekbaar?

Vraag jezelf eerst af:

• Mag je erover spreken?

• Wil je erover spreken?

• Kan je erover spreken?

• Legitimering in visie van de organisatie/afdeling/team

• Persoonlijke houding = voel je je erbij op je gemak?

• Kennis & vaardigheden & een beetje lef

Je voelt je er niet bij op je gemak?

Belemmerende overtuigingen

• Praten over seks is en blijft privé/taboe – in elke cultuur

• Seksualiteit raakt je altijd als persoon

• Patient/client decompenseert als ik over seks begin

• Met de ene patiënt wel, de andere absoluut niet

• Het is niet mijn taak/bevoegdheid, maar die van mijn collega

• Als ze vragen hebben, dan hoor ik het wel

Je voelt je er wél bij op je gemak?

Bevorderende overtuigingen

• Ik durf mijn grenzen te verleggen / te experimenteren

• Ik hoef niet voor alles een oplossing te hebben

• Ik hoef niet alles te weten

• Ik wil de puzzelde patient erkenning geven

• Praten over seks leer je door het te doen!

PLISSIT:P = Permissie geven

Iedereen in de organisatie geeft toestemming voor aandacht vragen voor intimiteits- en seksualiteits vraagstukken (het mag).

LI = Algemene beperkte informatie geven

De meeste medewerkers kunnen beperkte informatie geven over algemene aspecten rond seksualiteit in

relatie tot ziekte/probleem

SS = Specifieke suggesties geven

Sommige medewerkers kunnen vanuit hun rol of functie specifieke adviezen geven m.b.t. seksualiteit

IT = Intensieve therapie geven

Enkelen kunnen intensieve therapie geven m.b.t. seksualiteit (seksuoloog, relatie/psychotherapeut)

Tips:Legitimeren

• Je mág intimiteit en seksualiteit / de intieme relatie bespreekbaar maken vanuit je functie als hulpverlener.

• Het is professionele aandacht voor een belangrijk levensgebied voor patiënten en hun partners.

• Vertrouw op je eigen inschatting tijdens het gesprek! Forceer de patiënt niet, en forceer jezelf niet!

Experimenteren

• Leidt het thema in – maak je eigen ‘bruggetje’

• Zoek woorden die bij je passen. Blijf bij jezelf, maar probeer wel.

• Je kan nooit iets fout doen wanneer je respectvol bent en goed naar de patiënt luistert.

3 routes om seksualiteit aandacht te geven:

1. Kort inleidend praatje: “het bruggetje”

2. Vraag naar veranderingen

3. Vraag naar behoefte aan informatie

“Een bruggetje maken”

• Seksualiteit bespreekbaar maken moet je nooit abrupt doen, maar altijd inleiden. Dat doe je door niet direct en onverwacht te gaan vragen naar iemands seksuele zorgen of activiteiten, maar door een kort inleidend praatje te houden van een paar zinnen.

• Dat stelt zowel de patiënt als jezelf op het gemak. Plus het geeft de patiënt de gelegenheid om aan te geven of hij/zij bereid is om op de vraag in te gaan.

Tips voor je eigen inleidende “bruggetje”Wat werkt = wat bij jou past!

• Leidt in dat de volgende vraag over seksualiteit zal gaan

• Benoem de mogelijke terughoudende reactie (daarmee verminder je weerstand)

• Benoem het ‘waarom’ van de vraag (dit legitimeert dat je dit onderwerp aansnijdt)

• Vraag of je de vraag mag stellen (en wacht de reactie af)

• Hoe meer je je “bruggetje” eigen maakt, hoe vanzelfsprekender het wordt, en dat maakt het voor jezelf en daarmee voor de patiënt makkelijker.

“Vragen naar veranderingen”

Een mooie, open manier van vragen is:

“Ervaart u sinds… veranderingen in uw (intieme) relatie?”

“Wat is er allemaal voor u veranderd sinds…?”

“Ervaart u veranderingen in de intimiteit met uw partner of in uw eigen lichaamsbeleving.”

Maak een variant die bij jou past.

“Behoefte aan informatie”

• Een minder directe manier is:

“Heeft u behoefte aan informatie over uw ziekte/aandoening in relatie tot intimiteit of seksualiteit?”

Zodoende kan de ander wél aangeven iets met het onderwerp te willen, zonder per se te hoeven aangeven waar de zorgen op slaan.

Dank voor je aandacht!

Matrix Seksualiteit in relatie tot ziekte/aandoening

(Bender en Nieuwstraten, 2006)

ontregeling bedreigd decompenserend gedecompenseerd

seksuele vormgeving

intieme relatie(s)

sociaal seksuele ontwikkeling

professionele en mantelzorg

context

Seksueel intimiderend gedrag • Het ligt niet aan jou!

• Je bent altijd gerechtigd er iets van te zeggen

• Wees je bewust van wat je uitstraalt

• Wees je bewust van de aandoening van de patiënt

• Het is een team-aangelegenheid

• Openheid = Veiligheid

• Benoem het gedrag en zeg dat het intimiderend overkomt

• Biedt event. ellegante escape = voorkomt gezichtsverlies

• Maak het breder = in team, samen strategie