VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJSond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Sociale en...

VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEKSECUNDAIR ONDERWIJS

Guimardstraat 1, 1040 Brussel

LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS

SOCIALE EN TECHNISCHE WETENSCHAPPEN

Tweede graad TSO1ste en 2de leerjaar

Licap - Brussel D/1997/0279/054A - september 1997

3 Sociale en technische wetenschappenD/1997/0279/054A 2de graad TSO

INHOUD

LESSENTABEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

PV Praktijk Huishoudkunde - Voedselbehandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71ste leerjaar: 4 uur/week2de leerjaar: 4 uur/week

TV Huishoudkunde - Maatschappelijke en sociale vorming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311ste leerjaar: 3 uur/week2de leerjaar: 3 uur/week

TV Huishoudkunde - Toegepaste wetenschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 631ste leerjaar: 2 uur/week2de leerjaar: 2 uur/week

5 Sociale en technische wetenschappenD/1997/0279/054A 2de graad TSO

LESSENTABEL

1ste lj. 2de lj.SOCIALE EN TECHNISCHE WETENSCHAPPEN

1 Basisvorming 17 17

AV Godsdienst 2 2AV Aardrijkskunde 1 1AV BiologieAV Chemie 1 1AV FysicaAV Frans 2 2AV Geschiedenis 1 1AV Informatica 1 1AV Lichamelijke opvoeding 2 2AV Nederlands 4 4AV Wiskunde 3 3

Voor de leerlingen die een studierichting kiezen die één of meer vakken omvat die ook voorkomen in debasisvorming, vervallen deze vakken in de basisvorming. Deze vakken worden in de studierichting steedsaangeduid met (*).

2 Optie

2.1 Studierichting (fundamenteel gedeelte) 18 18

AV Biologie (*) 1 1AV Chemie (*) 1 1AV Frans (*) 3 3AV Fysica (*) 1 1AV Plastische opvoeding 2 2PV Praktijk Huishoudkunde (x) 4 4TV Huishoudkunde 5 5

Maatschappelijke en sociale vorming (x) 3 3Toegepaste wetenschappen (x) 2 2

TV Toegepaste biologie/Toegepaste chemie/Toegepaste fysica 1 1Laboratorium natuurwetenschappen

2.2 Complementair gedeelte: maximum 4 4

- Te kiezen uit de vakken en/of de specialiteiten opgesomd in het Besluit van de Vlaamse regering van 5juni 1989 tot vaststelling van de algemene vakken, de kunstvakken, de technische vakken en de praktischevakken in de instellingen voor secundair onderwijs met volledig leerplan, voor zover het vakken ofspecialiteiten betreft waarvan het Besluit van de Vlaamse regering van 14 juni 1989, zoals gewijzigd,bekwaamheidsbewijzen vastlegt in de tweede graad.

- Wanneer in het complementair gedeelte één of meer vakken gekozen worden die ook voorkomen in debasisvorming, dan vervallen deze vakken niet in de basisvorming.

- Pedagogische aanbeveling:AV Engels 2 2

(x) Voor deze vakken werd het leerplan in deze brochure opgenomen.

Praktijk Huishoudkunde 7 Sociale en technische wetenschappenVoedselbehandeling 2de graad TSOD/1997/0279/054A

SOCIALE EN TECHNISCHE WETENSCHAPPENTweede graad TSO

PV Praktijk Huishoudkunde - Voedselbehandeling

Eerste leerjaar: 4 uur/weekTweede leerjaar: 4 uur/week

In voege vanaf 1 september 1997

D/1997/0279/054A


INHOUD

1 BEGINSITUATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

3 PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN ENDIDACTISCHE MIDDELEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

4 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN ENDIDACTISCHE WENKEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

5 EVALUATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

6 BASISUITRUSTING LOKAAL VOEDSELBEHANDELING . . . . . . . . . . . . . . 27

7 BIBLIOGRAFIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29


1 BEGINSITUATIE

Wegens het toegepast wetenschappelijk karakter van de specifieke vorming in de studierichting 'Sociale entechnische wetenschappen' worden de leerlingen interesse bijgebracht voor de boeiende toepassingen van dewetenschappen, met een gerichtheid naar voedselbehandeling en naar het omgaan met mensen.

Bij de start in de 2de graad is er nog onvoldoende wetenschappelijke basiskennis, zodat in de eerste fasegewerkt wordt rond belangrijke basisattitudes en basisprincipes in functie van kwaliteitsbewust handelen. Inde verdere fasen zullen meer zuiver wetenschappelijke principes toegepast worden, eveneens in functie vanhet behandelen van voedingsmiddelen met een gerichtheid naar de mens en zijn milieu.

In de 1ste graad kunnen bepaalde vakken de leerlingen reeds introduceren in enkele kwaliteitsgerichtehandelingen.

2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN

De rode draad door elke realisatie is het bevorderen en bewaken van de gezondheid en het welzijn van demens door kwaliteitsbewust handelen. Daarvoor wordt uitgegaan van de menselijke levensbehoeften,afhankelijk van de verschillende levensfasen van de mens.

De specifiek technische vorming is gericht op het komen tot een productief en consumptief handelen, op basisvan de verworven theoretische kennis in de Maatschappelijke en sociale vorming en in de Toegepastewetenschappen.- Via het uitvoeren van experimentele oefeningen als voorbereiding op een proces of een realisatie.- Via het aanleren en inoefenen van basisprincipes en technieken met eigentijds materiaal en apparatuur en

vanuit een geactualiseerde visie.- Via observatie van de toepassingen op macrovlak, in verkooppunten, bedrijven en instellingen.

Het technisch handelen resulteert in een functioneel-creatief handelen met een beredeneerde procesopbouwen een totaal procesverloop met inbegrip van de situering, de planning, de uitvoering en de beoordeling infunctie van menselijke behoeften en kwaliteit.

Tijdens elk doelgericht handelen is er de begeleiding om te komen tot een basishouding van economisch,hygiënisch, rationeel, ethisch en esthetisch handelen en met een verantwoordelijkheid voor de interactiestussen de betrokken personen.

3 PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN DIDACTISCHE MIDDELEN

In de 2de graad zijn de realisaties hoofdzakelijk gericht op voeding, enkele zijn gericht naar de persoon enzijn milieu.Er wordt duidelijk voorrang gegeven aan de kwalitatieve verbetering van het productieproces. Elke tussen-stap, elk onderdeel wordt afzonderlijk geobserveerd en bestudeerd.De gepaste handelingen worden hierbij aangeleerd, geëxperimenteerd en verbeterd.

Er wordt vooral gewerkt aan de verbetering van de kwaliteit van de 5 M's die het productieproces beheersen:- de MENS die handelt;- het MILIEU waarin de mens handelt;- het MATERIAAL dat wordt verbruikt;- de MIDDELEN die worden gebruikt ende gehanteerde METHODE.


Aandacht voor de mens en zijn milieu wordt uitgewerkt tijdens het aanleren van 5 basisattitudes. Deze sluitenaan bij de vakken Toegepaste wetenschappen en Maatschappelijke en sociale vorming. De theorie die daarwordt aangeleerd, wordt in de lessen Praktijk concreet toegepast.

De volgende 5 basisattitudes vormen de leidraad voor de 2de graad 'Sociale en technische wetenschappen':- kwaliteitsbewust denken en handelen bij voedselbehandeling;- zich gezond voeden;- aankopen doen in verband met voedselbehandeling;- hygiënisch handelen bij voedselbehandeling;- verhogen van de sensorische aantrekkelijkheid bij voedselbehandeling.

Het belangrijkste materiaal dat wordt verwerkt tijdens deze lessen Praktijk zijn voedingsmiddelen. In derubriek Grondstoffen-Voedingswaren worden er een beperkt aantal behandeld.

Deze grondstoffen worden verwerkt volgens bepaalde principes. Men leert hierbij de juiste methode oftechniek hanteren. Hiervoor moet men beschikken over de gepaste middelen. De rubriek Principes enTechnieken omvat het bespreken en aanleren van de methode en hanteren van het gereedschap en de appara-tuur.

Door goed te observeren en te werken aan de verbetering van elke handeling op zich, komt men ook tot eenverbetering van het eindproduct. Er wordt dus ook altijd gestreefd naar een zo hoog mogelijke productkwali-teit.

Het samenbrengen van de verschillende gevraagde leerelementen, namelijk de Basisattitudes, de Grondstoffenen de Principes en Technieken;het aansluiten bij de theoretische basiskennis (Natuurwetenschappen, Toegepaste wetenschappen en Maat-schappelijke en sociale vorming);het inoefenen met gevarieerde toepassingen in functie van receptuur en menuleer;dit alles vraagt van de leraar Praktijk heel wat coördinatie.

Bij het zelfstandig opbouwen van de jaarplanning dient elke leraar ruimte te laten voor een soepele en directebinding met de andere vakken, op het meest geschikte ogenblik. Deze parallelle uitvoering of inschakelingkrijgt voorrang op alle andere organisatiefactoren.

Deze coördinerende afspraken worden mogelijk indien er slechts 2 leraren verantwoordelijk zijn voor hetspecifieke gedeelte.

Bij de uitwerking wordt bewust gekozen voor kwaliteit boven kwantiteit. Een ruime en verantwoordetijdplanning is nodig om dit te verwezenlijken.

4 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN EN DIDACTISCHE WENKEN

De verdeling van de inhouden over het 1ste en het 2de leerjaar is louter richtinggevend.

Praktijk Huishoudkunde

11Sociale en technische w

etenschappenV

oedselbehandelingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN DIDACTISCHE WENKEN

Eerste leerjaar

BASISATTITUDES

1 Kwaliteitsbewust handelen

1.1 Kwaliteitsbeoordeling

- Productkwaliteit

- Proceskwaliteit

Het begrip kwaliteit omschrijven.

Het verschil tussen productkwaliteit en proces-kwaliteit aanduiden.

Eisen gesteld aan een kwaliteitsproduct aandui-den en illustreren met voorbeelden.

Kwaliteitseisen die aan een productieproces ge-steld worden, verwoorden.

Een techniek van kwaliteitsbeoordeling toepassenbij eenvoudige uitvoeringen, bijvoorbeeld vis-graatdiagram.

De initiatie in kwaliteitsbewust handelen wordtgeïntegreerd in de verschillende lessen van orga-nisatie van een ontvangst.Het is de bedoeling dat een eerste beoordelingvan kwaliteit toegepast wordt op een eenvoudigproductieproces.

Werken met checklist, vragenlijst, met evaluatie-formulier en turflijst helpt de leerlingen bij eenkritische bevraging.

Het invullen van de visgraatdiagram vereenvou-digen door het aantal beïnvloedende factoren tebeperken of samen te voegen.

1.2 Kwaliteitsvolle ontvangst

Praktijk: organiseren van ontvangst:- samenstellen van dranken en hapjes- ontvangen van gasten en fungeren als gast- evaluatie van de ontvangst- beoordelen van proceskwaliteit bij de bereiding

van dranken aan de hand van een visgraatdia-gram

Een aangepaste ontvangstformule kiezen en zeals groepsrealisatie praktisch uitvoeren.Bij een ontvangst:- mensen aan elkaar voorstellen;- dranken en hapjes aanbieden.Als gast:- communicatie voeren;- dranken en hapjes verbruiken.Na de ontvangst:- gasten danken;- nazorg uitvoeren.De ontvangst evalueren en het bereidingsprocesbeoordelen.

Een gestructureerde opbouw van de ontvangstmaakt het mogelijk om daarbij de kwaliteit teevalueren (± 4 lesbeurten voor ontvangst).Aansluitende studie van grondstof "fruit".

Het uitgangspunt is kennismaking met leraren enmedeleerlingen, eventueel directie, ouders ...

Uitnodigingen, decoraties, presentjes eventueelvoorzien in afspraak met Maatschappelijke ensociale vorming of andere vakken.



etenschappenV

oedselbehandelingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO


1.3 Kwaliteitsbewust handelen bij eenvoudige voed-selbehandeling bijvoorbeeld fruitdessert

Het belang van kwaliteitsbewust handelen situe-ren in de studierichting 'Sociale en technischewetenschappen'.

Beoordeling kan meerdere malen herhaald wor-den in het jaarprogramma met gevarieerde mid-delen en met stijgende moeilijkheidsgraad.

Praktijk: werken volgens afbeelding of omschrij-ving

Een afbeelding en/of een omschrijving analyse-ren naar samenstellende delen en hun onderlingeverhouding.

Na analyse de opdracht uitvoeren.

De kwaliteit en het effect van de uitvoering ver-gelijkend beoordelen.

Kies een schikking of verwerking van fruit, aldan niet gecombineerd met andere voedingsmid-delen, dranken, bloemen ... (let op de complexi-teit!).

Werk eventueel aan de hand van een schets.

Evalueren: onder meer naar kleur ... naar gezon-de samenstelling (voedingssymboliek).

2 Zich gezond voelen Steunen op de elementaire basiskennis voedings-leer uit de lessen Biologie.

2.1 "Gezonde voeding":- behoefte aan voedsel- belangrijkste voedingsstoffen

De basisvoorwaarden voor een gezonde voedingverwoorden.

De leerstof in verband met gezonde voedingwordt verdeeld over verschillende praktijklessenwaarin principes en technieken van voedselver-werking uitgevoerd worden (± 4 lesbeurten).

2.2 Voedingsstoffen in voedingsmiddelen:- voedingsmiddelentabel- voedingswaardewijzer op verpakking

2.3 Aanbevolen hoeveelheden energie en voedings-stoffen

2.4 Voedingssymboliek, bijvoorbeeld klavertje 4en/of voedingswijzer

Werken met de voedingsmiddelentabel en de ge-gevens beoordelen.

Werken met voedingsmiddelentabel gebeurtmeerdere malen in het jaarprogramma en in deverdere studierichting 'Sociale en technische we-tenschappen'.



etenschappenV

oedselbehandelingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO

3 Aankopen doen De belangrijkste plaatsen van distributie uit deregio situeren.

Aansluitend bij Marktgebeuren en bij Communi-catie.

3.1 Praktijk: huishoudelijke aankopenAankopen doen- keukenvoorraad- boodschappenlijstAanbod van voedingsmiddelen:- gamma's- verkooppuntenBergen van voorraad

Ontleden van de reclamefolders, gericht naar eenwelbepaald product.

Zich als consument/koper leren vlot uit te druk-ken.

De ideale bergsystemen toepassen voor de keu-kenvoorraad.

Onderscheiden van de verschillende gamma'svoedingswaren.

Uitgangspunt kan zijn de aankoop vaste keuken-voorraad en/of een bepaald product voor verge-lijkende beoordeling en/of ingrediënten voor eenbepaalde receptuur in functie van volgende les-sen.

Vanuit de wekelijkse reclamefolders een productals vergelijkingspunt uitkiezen en aankopen, bij-voorbeeld olie, boter, yoghurt, soep ...

Bergruimte en ergonomische en decoratievebergsystemen aangeven.

Bergen van voedingsmiddelen houdt in: "hetgoed bewaren" van voedingsmiddelen. Er dientgezorgd voor een gedifferentieerde voorraad.

3.2 Aankopen in bedrijf of instelling (U)

4 Hygiënisch handelen

4.1 Hygiëneknelpunten - HACCP Hygiëneknelpunten lokaliseren. Aansluitend bij Toegepaste wetenschappen: "Hy-giëne".

4.2 Hygiëne van de mens: handenhygiëne Onhygiënische toestand van de handen ontleden.De invloed ervan bij voedselbehandeling aflei-den.

Het "handenwassen" wordt toegelicht en uitge-voerd voor een voedselverwerking, bijvoorbeeldbrokkeldeeg, en telkens bij de volgende praktijkdoor de leerlingen zelfstandig uitgevoerd.



etenschappenV

oedselbehandelingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO


Reinigingsproducten en toiletuitrusting omschrij-ven.

Een handwassing, droging en verzorging uitvoe-ren.

Streven naar een hygiënische grondhouding inverband met handenhygiëne.

Na gebruik van wastafel de elementaire zorg toe-passen in functie van volgende gebruiker.

Hygiëneplannen en instructiefiches gebruiken.Coördineren met Maatschappelijke en socialevorming "Communicatie".

Het reinigen volgens Sinnercirkel bespreken enconcretiseren op instructiefiche.

De systematische zorg aan toiletzeep, toilethand-doek, wastafel, spiegel ... kan hierbij als demon-stratie verlopen.

4.3 Hygiëne van het milieu: verwerken van afval De samenstelling en de hoeveelheid keukenafvalinschatten.

De hygiënische omstandigheden verantwoordenvanuit preventief oogpunt.

Een hygiëneplan toepassen, rekening houdendmet de gemeentelijke voorschriften.

Een hygiënische en milieubewuste houding aan-nemen in verband met:- beperking van afval;- verwijdering van afval.

Aansluitend bij Toegepaste wetenschappen: "Hy-giëne".

Het selectief afvalverzamelingsproces wordt ge-organiseerd na voedselbereiding of verwerkingmet variante grondstoffen, bijvoorbeeld kokenvan mosselen ... aan de hand van een instructie-fiche.

Gemeentelijke voorschriften verzamelen.

4.4 Hygiëne van het materiaal: bewaren door koelen Bewaartemperatuur voor verse voedingsmiddelenkennen, controleren en motiveren.

Gebruikmaken van aangepaste thermometer.Instructiefiche gebruiken om temperaturen gere-geld en op de juiste wijze op te nemen.Vaststellingen laten registreren.



etenschappenV

oedselbehandelingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO

4.5 Hygiëne van de middelen: vaathygiëne aan dehand van de Sinnercirkel als basis voor de reini-ging (mechanische en chemische werking, tempe-ratuur en tijd)

Vaatwasmiddelen en -materiaal kiezen in functievan vaatwasmethode.

De kringloop van de vaat schematisch voorstel-len.

Een vaatwas concreet organiseren.

Instaan voor de hygiënische zorg aan serviezen,bestek, keukengereedschap en uitrusting.

Aansluitend bij "Hygiënisch werken - Object-hygiëne".

Het vaatwassen wordt gekoppeld aan eenbereidings- en verbruikssituatie eventueel vanvorige les of in dezelfde les.

Zo mogelijk, het gebruik van een vaatwasmachi-ne demonstreren en de voornaamste functies ver-gelijken met handvaatwas.

PRINCIPES EN TECHNIEKEN

1 Algemene inleiding

- Consumeerbaar maken van voedingsmiddelen

- Consumptiekwaliteit van voedingsproducten

- Manieren om voedsel consumeerbaar te ma-ken

Het doel van voedselbehandeling motiveren enillustreren met voorbeelden.

De consumptiekwaliteit van een voedingsproductdefiniëren aan de hand van voorbeelden.

Enkele manieren om voedsel consumeerbaar temaken aanduiden en ze afhankelijk stellen van degrondstof en de receptuur.

Het motiveren van elke voedselbehandeling infunctie van het consumeerbaar maken gebeurt bijde uitvoering van de verschillende principes entechnieken in de volgende lessen.

2 Verdelen en verkleinen van voedingsmiddelen

- Versnijden- Hakken en malen- Raspen- Knippen- Pureren- Persenmet telkens: principe, proces

De groentekalender ontleden en groenten herken-nen.

De diverse verdeel- en verkleintechnieken benoe-men en juist uitvoeren, rekening houdend met degrondstof en het vereiste resultaat.

Specifieke apparatuur herkennen, benoemen,hanteren en onderhouden.

Uitgangspunt kan zijn: groenteslaatjes, julienne-soep ...Aansluitende studie van grondstof "groenten".

Gebruik van snijapparatuur: manueel en machi-naal.Eventueel oefenen in functie van regelmatigesnijgrootte en verhoging werktempo.Inrichting van werkpost verschilt per soortgroenten.



etenschappenV

oedselbehandelingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO


3 Bereiden van voedingsmiddelen

3.1 Koken, met aansluitende principes: blancheren,trekken, wellen, pocheren, koken in warmwater-bad, inkoken

De typische kookpannen onderscheiden.

Het kookverschijnsel herkennen.

Gebruik van fornuis - kookpannen.

Terminologie: bijtgaar (al dente) - gaar - over-gaar.

Werkwijze bij afscheiden van kookvocht aanpas-sen aan het al of niet benutten ervan onder meerafgieten - uitscheppen - vergieten.

3.2 Bakken in de pan, met aansluitende principes:braden in de pan, fruiten, sauteren, roerbakken,gourmet, flamberen

Verklaren waarom de portionering bij het bakkenbelangrijk is.

De baktechniek toepassen.

Het bakresultaat vergelijken naar uitzicht engaarheid.

Uitgangspunt kan zijn: bakken van vis - aardap-pelen - sauteren van groenten - fruit - gecombi-neerd met andere gerechten.

Gebruik van bakpan - bakspaan - spatdeksel.

Aandacht voor gaarheidsgraad en aangepasteterminologie.

3.3 Stoven, met aansluitende principes: smoren, sud-deren, nastoven

Voedingsmiddelen om te stoven en het stoofmate-riaal kiezen.

De hoeveelheid vetstof en vloeistof om te stoven± aangeven.

De aangepaste stoofwijze en -duur voor enkelevoedingsmiddelen aanpassen.

De voordelen van stoven voor bepaalde voe-dingsmiddelen afleiden.

Uitgangspunt kan zijn: gestoofde groenten - fruit- ..., aangevuld tot een volledige hoofdschotelvoor een eenvoudig middagmaal.

Gebruik van stoofpannen - warmtebronnen.

Voedingswaren geschikt om te stoven.



etenschappenV

oedselbehandelingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO

3.4 Bakken in de oven, met aansluitende principes:voorverwarmen, braden, grilleren

De baktemperatuur bepalen, instellen, meten enregelen.

Voedingsmiddelen, onder andere deegbereiding,bakken in de oven.

Het bakeffect evalueren.

Het brokkeldeeg dat bereid wordt aansluitend bij"Handenhygiëne" wordt gebakken, samen meteen andere deegsoort voor kleine koekjes, bij-voorbeeld roerdeeg ...

Voor receptuur: zie kookboek.

3.5 Gratineren Het gratineren omschrijven aan de hand van in-formatiebronnen.

De voordelen van het gratineren verwoorden.Het belang van een dikkere saus aangeven.

Gratineren onder de grill.

Uitgangspunt kan zijn: éénpersoonsvoorgerechtjeof -hoofdschotel met onder meer deegwaren,groenten, eieren, hesp, aardappelen ...

Gebruik van grill - vuurvaste recipiënten.

Combinatie smakelijk maken met aangepastesaus.

3.6 Paneren De voordelen van het paneren verwoorden.

Enkele gepaneerde spijzen culinair smakelijkcombineren.

Uitgangspunt kan zijn: filet van vis ...Combineren met groenten en saus tot warmvoorgerecht.

Organiseren van werkpost in functie van paneer-techniek.

VOEDINGSWAREN - GRONDSTOFFEN

1 Zich informeren

Praktijk: exploratie van te raadplegen informatie-bronnen: bezoek aan bibliotheek

Praktijk: uitbouwen van informatiebestand:- maken van fotokopies- klasseren van informatiebronnen, van infor-

matie

Enkele bereikbare informatiebronnen en informa-tieplaatsen herkennen.

Informatie selecteren en ordenen (bronnen) inverband met voeding.

Leren in de geordende en groeiende informatiegericht opzoekingswerk verrichten.

Gericht werken rond voedingsinformatie aan dehand van de lijst met recent gepubliceerde infor-matiebronnen.

Opdracht geven aan elke leerling om systema-tisch het informatiebestand in verband met eenwelbepaald vakdeel uit te bouwen.



etenschappenV

oedselbehandelingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO


Kies in het vaklokaal een mooi hoekje, kast ofrek voor de gemeenschappelijke informatie.Voor het persoonlijk informatiebestand wordtthuis een systeem uitgebouwd.

Hier wordt de weg aangegeven om steeds vakge-richte informatie te verzamelen en te gebruiken.

Een abonnement op een aantal vaktijdschriftenoverwegen.

Leerlingen werken met voortaken in functie vaninformatiebronnen.

2 Studie van het marktaanbod

- Assortiment: variëteiten - specialiteiten -merken

- Prijs- Seizoen- Herkomst- Plaats van distributie- Informatiegegevens bij het product

Het aanbod exploreren om steeds meer grond-stoffen te herkennen.

De prijsschommelingen volgen en verklaren.

Het aanbod in verschillende distributiecentra ver-gelijken.Hoeveelheid per persoon schatten/meten.

Via voortaken of nataken regelmatig het "markt-aanbod" verkennen in distributiecentra en in in-formatiebronnen.

3 Kenmerkende eigenschappen

Grondstof of product in functie van verwerking Aangegeven informatie over het product ontledenen interpreteren.De visuele kenmerken van een aantal voedings-middelen herkennen en de voedingsmiddelenbenoemen.

Via specifieke opdrachten informatie verzame-len, selecteren en de bruikbare en actuele docu-menten klasseren en bestuderen.



etenschappenV

oedselbehandelingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO

4 Voedingswaarde

- Samenstelling in voedingsmiddelentabel- Aanbevolen hoeveelheden

De samenstelling van voedingsmiddelen opzoe-ken in de voedingsmiddelentabel en de cijfersglobaal interpreteren.De voedingswaarde van verse en bereide voe-dingswaren afleiden uit gegevens in de voedings-middelentabel.

Steunend op de basisattitude zich gezond voeden.Een uitgebreide studie van Voedingsleer volgt inde 3de graad.Er wordt hier veelvuldig gewerkt met de voe-dingsmiddelentabel.

5 Toepassen op volgende grondstoffen

- Vers fruit- Verse groenten- Deegwaren- Aardappelen- Vis

MENULEER - RECEPTUUR

Werken met kookboek en actuele informatiebron-nen

De besproken voedingswaren herkennen en situe-ren in een voedingssymboliek.

Receptuur analyseren en interpreteren.

In de 2de graad wordt een beperkt aantal voe-dingswaren besproken.

Hiervoor wordt gebruikgemaakt van een eigenkookboek, of eigen receptuur, of van het be-staande informatiebestand.



etenschappenV

oedselbehandelingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO


Tweede leerjaar

KWALITEITSBEWUST HANDELEN

Kwaliteitsbeoordeling naar aanleiding van organi-seren van een degustatiesalon, bijvoorbeeld ijssa-lon, koffiesalon

- Consumptieproduct bereiden- Bezoek aan bedrijf met observatie van

producten proceskwaliteit- Omkadering: ruimte, tafels, muziek, bloe-

men ...- Uitbating van degustatiesalon voor een be-

paalde klantengroep- Evaluatie van organisatie van degustatiesa-

lon:. door leerlingen met checklist. door klanten met evaluatieformulier

- Beoordeling van proceskwaliteit met behulpvan visgraatdiagram:. bereiden van consumptieproduct. serveerklaar maken van bestellingen. bediening in degustatiesalon

- Beoordelen van productkwaliteit

Kwaliteitszorg definiëren.

De situatie om te organiseren, analyseren enplannen.

Consumptieproduct voor een degustatiesalon om-schrijven en bereiden.

De voorafgaande bereidingen uitvoeren.

Een activiteitenplan voor voorbereiding en uit-voering opstellen en taakverdeling regelen.

Klanten ontvangen en de nodige communicatievoeren.

De bestellingen kwaliteitsvol aanbieden.

Het totaalverloop van de organisatie en proces-en productkwaliteit evalueren.

De basishouding naar kwaliteitszorg werd reedsaangezet in de 1ste graad en in het 1ste leerjaarvan de 2de graad 'Sociale en technische weten-schappen'.Ook in het 2de leerjaar van de 2de graad wordtgewerkt naar kwaliteit.

Het thema "Kwaliteitsbewust handelen" is alseerste thema geplaatst om iedereen er attent op temaken dat het hele leerplan in die geest dient teworden uitgewerkt.

Het organiseren van een kwaliteitsgericht pro-ject, bijvoorbeeld een ijssalon, wordt voorzienom het 2de leerjaar van de 2de graad af te slui-ten.

Specifiek voor het degustatiesalon.

Het kan opgevat worden als een kleine onderne-ming voor een groep leerlingen, ouders, geno-digden of/en als grote onderneming in het kadervan een opendeurdag, infodag, feestdag.

De geïntegreerde studie van de grondstof "con-sumptieijs" is aansluitend bij Toegepaste weten-schappen "Faseovergangen", en bij Maatschap-pelijke en sociale vorming "Waarneming".



etenschappenV

oedselbehandelingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO

De oefeningen van bediening van, en communi-catie met klanten is aansluitend bij Maatschappe-lijke en sociale vorming "Communicatie".Bij de evaluatie wordt het werken met checklisten visgraatdiagram nogmaals ingeoefend.

BASISATTITUDES

1

1.1

Verhogen van de sensorische aantrekkelijkheidbij voedselbehandeling

Verhogen van de visuele aantrekkelijkheid vanvoedingsmiddelen

Via concrete realisaties hun visueel observatie-vermogen verfijnen.

De sensorische eigenschappen zijn meestal nietafzonderlijk waarneembaar: de bedoeling is dater per aansluitende praktijk een afzonderlijkeeigenschap beklemtoond wordt.

Praktijk: vorm bij voedingsmiddelen Het nuttig en esthetisch karakter van vormgevenmotiveren.

De voor- en nadelen verbonden aan vormgevenonderscheiden.

In Maatschappelijke en sociale vorming "Waar-neming" wordt gestart met de visuele waarne-ming.In de praktijklessen volgen meerdere oefeningenaansluitend bij visuele waarneming.

Praktijk:- kleur bij voedingsmiddelen

- kleur behouden

De invloed van de zuurtegraad op de kleur vangroenten experimenteel vaststellen.

De behandeling aanpassen om een optimaal be-houd van bijvoorbeeld chlorofyl, carotenoïden,anthoxanthinen en anthocyanen te verzekeren.

De kleurverandering bij het rijpingsproces vanvoedingsmiddelen vaststellen en in verband bren-gen met de versheid.

Experimentele oefeningen kunnen op verschillen-de groenten worden uitgevoerd:- vergelijkend verwerken van groene groenten,

bijvoorbeeld: boontjes, spruitjes ...- verwerken van gele, rode en witte groenten,

bijvoorbeeld:. witte: champignons, witloof .... geel-rode: paprika, wortelen .... rode: rode biet, rode kool ...

Uitgangspunt kan zijn: een groentekrans samen-stellen in functie van:- de kleurencombinatie;- de geschikte groenten.



etenschappenV

oedselbehandelingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO


- kleur geven Een gemotiveerde keuze maken van bruikbarekleurstoffen voor voedselbehandeling.

De belangrijkste kleurstoffen opnoemen en juistaanwenden.

Kleurstoffen behandelen als onderdeel van deleerinhoud: additieven.Verband leggen met leerinhoud: marktgebeuren-veiligheid van de consument.Experimenten kunnen uitgevoerd worden op on-der meer glazuur, marsepein ...

1.2 Verhogen van de organoleptische aantrekkelijk-heid van voedingsmiddelen

Via concrete realisaties hun organoleptisch obser-vatievermogen verfijnen.

Aansluitend bij Maatschappelijke en sociale vor-ming - "Waarneming" komt hier de praktischeoefening van vergelijkende consumententests aanbod.

Praktijk: geur en smaak van voedingsmiddelen Bij verwerking van bepaalde voedingsmiddelende geur en smaak verbeteren, behouden en be-oordelen.

De invloed van de bereidingswijze op de geur ensmaak van de bereide voedingsmiddelen beoorde-len.

De aroma's behandelen als een onderdeel van deleerinhouden: additieven.

De vergelijkende tests uitvoeren op op verschil-lende wijzen bereide voedingsmiddelen, bijvoor-beeld koken, stoven, pocheren ...Ook industriële bereidingen testen.

Trekken of extraheren van extracten, bijvoor-beeld- koffiezetten- trekken van bouillon

Enkele mogelijkheden van extractie van geur- ensmaakstoffen concreet toepassen.

Experimentele uitvoering van het onttrekken vanaroma's kan gebeuren op onder meer koffiezet-ten met verschillende koffiezetmethodes.

Aansluitend bij Toegepaste wetenschappen "Fa-seovergangen - Verdampen en condenseren"toestellen gebruiken met verdamping en conden-satie.



etenschappenV

oedselbehandelingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO

Bereiden met toevoeging van smaakgevers ofaroma's en smaakversterkers

- toevoegen van kruiden en specerijen

Enkele belangrijke geuren smaakstoffen voorvoedingsmiddelen opnoemen en correct aanwen-den.

Het gamma kruiden en specerijen in functie vanbepaalde gerechten typeren en gebruiken.

Toevoegen van verschillende aroma's kan expe-rimenteel gebeuren bij onder meer het zelf krui-den van gehakt. Vergelijken met gekocht gehaktvan verschillende slagers.Ook testen op sausen, degen, zuiveldesserten ...Het toevoegen van Na-glutamaat als smaakver-sterker beoordelen.

1.3 Omkadering van voedselpresentatie

- Combineren en schikken van materialen beho-rend bij voedselverwerking, met aandacht voorkleur en vorm onder meer tafels, tafellinnen,serviezen

- Schikken van bloemen

Materialen tot een esthetisch verantwoorde com-positie en kleurencombinatie schikken en evalue-ren.

Uitgangspunt kan zijn:- een feestelijke tafelschikking, bijvoorbeeld:

lijnschikking, symmetrische schikking zoalsopgenomen in leerlingennotities;

- een tweede oefening met een variante schik-king, bijvoorbeeld: vegetatieve schikking vanadvent- of kerstmateriaal.

PRINCIPES EN TECHNIEKEN

1 Vormgeven aan voedingsmiddelen

- Versnijden in welbepaalde vorm- Uitsteken in bepaalde vormen of figuren- In vorm bereiden en ontvormen- Spuiten van vormen en figuren

Vormgevingstechnieken voor bepaalde voedings-middelen herkennen en toepassen, rekening hou-dend met de grondstof en het vereiste resultaat.

Een beoordeling van een techniek gebeurt bestklassikaal, met behulp van een visgraatdiagramvoor de procesontleding.

Het gereedschap kiezen en hanteren voor hetgeven van bepaalde vormen.

Het gereedschap op de juiste wijze onderhoudenen bergen.

Het uitsteken van kleine koekjes kan gekoppeldworden aan de experimentele oefening van glace-ren op koekjes.

Uitgangspunt kan zijn:- spuiten van spuitdeeg, bijvoorbeeld sprits,

eclairs ...- versieren met gesmolten chocolade, bijvoor-

beeld indompelen, bestrijken.



etenschappenV

oedselbehandelingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO


Aansluitend bij Toegepaste wetenschappen - "Fa-seovergangen".Aansluitende behandeling van de grondstoffen:margarine en boter.

De verschillende vormtechnieken worden verderherhaaldelijk ingeoefend.

2 Bereiden van voedingsmiddelen

2.1 Frituren met aansluitend principe: fonduen Het principe frituren definiëren.

Het effect op de voedingswaarde afleiden uit cij-fers van de voedingsmiddelentabel.

Juiste temperaturen instellen voor bepaalde ver-werkingen.

Gefruite voedingsmiddelen combineren tot goedverteerbare, culinaire combinaties.

Uitgangspunt kan zijn: een hoofdschotel metfrieten, gecombineerd met gerechten volgensreeds gekende bereidingsprincipes.

Gebruik van frietsnijder, elektrische frituurketel.

Frituren van aardappelen: eerste maal, tweedemaal.

2.2 Stomen onder verhoogde druk met aansluitendprincipe: steriliseren

De voor- en nadelen van het gebruik van eendrukkookpan voor bepaalde voedingsmiddelenmotiveren.

Aansluitend bij Toegepaste wetenschappen "Fa-seovergangen - Toepassingen van verdampen encondenseren: Koken van water".

Het observeren van het gebruik van de steamerin de grootkeuken kan hierbij aansluiten.

2.3 Farceren Farce omschrijven en kwaliteit/prijsverhoudingbeoordelen.

Uitgangspunt kan zijn: verschillende soortengroenten met gehakt gevuld, bijvoorbeeld papri-ka, koolrolletjes, courgetten, tomaten, witloof ...

Gebruik van oven- en vuurvast materiaal.



etenschappenV

oedselbehandelingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO

2.4 Glaceren Het effect van het glaceren motiveren, zowelfunctioneel als decoratief.

Per glaceermiddel de aangepaste techniek uitvoe-ren.

Glaceren wordt meerdere keren toegepast en metverschillende glaceermiddelen:- met vetstof - bij het braden;- met glazuur - bij gebak ...

2.5 Emulgeren De verschillende soorten emulsies omschrijvenen de bereidingstechnieken toepassen.

Het emulgeren wordt enkele malen toegepast metverschillende ingrediënten.

3 Bewaren van voedingsmiddelen

3.1 Invriezen De invloed van de invriessnelheid op het behoudvan de kwaliteit van voedingsmiddelen verwoor-den.

Het invriezen van voedingsmiddelen juist uitvoe-ren, met aandacht voor- invriessnelheid;- verpakking.

Eventueel de invloed van de invriessnelheid ex-perimenteel vaststellen bij bijvoorbeeld het in-vriezen van vlees, garnalen ...

Bezoek aan diepvriesbedrijf Aangekochte ingevroren producten vergelijkendverwerken.

Uitgangspunt kan zijn: aardappelverwerkingen,peterselie in verschillende snijvormen ...

Na een zekere bewaartijd worden de ingevrorenproducten verwerkt en beoordeeld.

Roomijs kan als synthese komen op het eindevan het jaar als project: ijssalon.

3.2 Drogen: verwerken van industrieel gedroogdeproducten

De invloed van het drogen op de kwaliteit vanvoedingsmiddelen vaststellen en vergelijken metde kwaliteit van verse producten.

Aansluitend bij "Faseovergangen - Toepassingenvan verdampen en condenseren: Vrije verdam-ping en condensatie van water".

Kan een vergelijkende uitvoering worden opéénzelfde materiaal.



etenschappenV

oedselbehandelingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO


Het aanbod van gedroogde voedingsmiddelen inde handel voorstellen onder meer fruit, groenten,soepen, sausen, kruiden ...

VOEDINGSWAREN - GRONDSTOFFEN

Zie eerste leerjaar

- Zich informeren- Studie van het marktaanbod- Kenmerkende eigenschappen- Voedingswaarde- Toepassen op volgende grondstoffen:

. additieven

. rijst

. margarine en boter

. vers vlees

. consumptieijs

. kruiden en specerijen

Zie 1ste leerjaar, naast leerinhoud 1, 2, 3, 4, 5 De studie loopt parallel aan de studie in het 1steleerjaar van de 2de graad, zie leerplan.

De hier besproken grondstoffen zijn gekozen inaansluiting met Toegepaste wetenschappen "Toe-passingen op faseovergangen", en met Maat-schappelijke en sociale vorming "Waarneming".

De studie gebeurt geïntegreerd bij de concretetoepassingen ervan.

MENULEER EN RECEPTUUR

Idem 1ste leerjaar Idem 1ste leerjaar

Praktijk Huishoudkunde 27 Sociale en technische wetenschappenVoedselbehandeling D/1997/0279/054A 2de graad TSO

5 EVALUATIE

De evaluatie behoort essentieel tot de taak van de leraar, en heeft tot doel na te gaan of de doelstellingen vanhet onderwijs werden bereikt.Dit veronderstelt dat de leraar- evalueert vanuit doelstellingen, en dus- vooraf bepaalt wat hij evalueert, ende gestelde (evaluatie)criteria/verwachtingen vooraf meedeelt.

Evalueren is geen eenmalig gebeuren. Het is een voortdurend aandachtig zijn voor de evolutie van deattitudes en het verwerken van de leerinhouden. Het is een doorlopende fase in het leerproces die viatussentijdse beslissingen, voert naar een eindbeslissing.Elke tussenstap is belangrijk en brengt nieuwe gegevens die een bijsturing mogelijk maken. Toetsen,toevallige ondervragingen, observatiemomenten, taken en praktijkopdrachten bieden de leraar de mogelijkheidde nodige beslissingen te nemen.

Deze beslissingen kunnen van tweeërlei aard zijn en hebben te maken met twee te onderscheiden functies vanevaluatie.

Begeleidende evaluatieDe klemtoon ligt op het voortdurend evalueren van de vorderingen tijdens de lessen. Op deze wijzeverwerft de leraar snel en op effectieve wijze informatie over de bereikte en de niet-bereikte doelstelling-en.Begeleidende evaluatie dient in de eerste plaats om didactische beslissingen te nemen, waardoor de leraarzonodig zijn onderwijsproces moet bijsturen. Naar de leerling toe betekent voortdurende evaluatie(opnieuw) kansen krijgen om bij te sturen.De voortdurende groei in en verbetering van de attitudes is even belangrijk als de evaluatie van prestaties.Het vastleggen van de groei in een waardeschaal is een uitstekende visuele hulp bij de bespreking ervanmet de leerling en de ouders.Belangrijk bij het begeleidend evalueren is het positief waarderen van de constructieve kritische houdingvan de leerling ten aanzien van zijn eigen leerproces. Deze houding opent de mogelijkheid om de leerlingzichzelf te leren evalueren.Begeleidend evalueren is een belangrijk gegeven dat veel aandacht vraagt van de leraar en van de leerling.

Beoordelende evaluatieWanneer men op het einde van een bepaalde leer- of onderwijsperiode nagaat in hoever de leerdoelen vandie periode werden bereikt, spreekt men van beoordelende evaluatie. De resultaten van deze beoordelendeevaluatie kunnen worden gebruikt om het onderwijsproces te verbeteren, om op verantwoorde wijze tekunnen beslissen, en om zinvolle adviezen te kunnen formuleren ter oriëntering van de leerling.

Het geheel van dit evaluatieproces is het resultaat van een voortdurend samenwerken van leraar en leerling.

6 BASISUITRUSTING LOKAAL VOEDSELBEHANDELING

6.1 Specifieke inrichting

6.1.1 Nutsvoorzieningen

- Voorzieningen voor koud en warm water


- Elektriciteitsvoorziening voor:. verlichting . aansluiting toestellen . aansluiting apparatuur

6.1.2 Infrastructurele voorzieningen

- Zone voor praktijk voedselbehandeling - Mogelijkheid voor theorie voedselbehandeling - Mogelijkheid voor presentatie en bediening - Voldoende bergruimte - Voorziening voor dampafvoer - Zone voor handenhygiëne

6.2 Specifieke uitrusting

Het aantal keer dat bepaalde voorzieningen moeten aanwezig zijn, is afhankelijk van het aantal leerlingen.Er dient voldoende te zijn voor elke werkende leerling; niet noodzakelijk in één en hetzelfde lokaal.

6.2.1 Specifieke uitrusting naargelang de volgende zorgprocessen

- Opslag van grondstoffen en producten - Koeling en invriesmogelijkheid van grondstoffen en bereid voedsel - Voorbereiding - Bereiding - Presentatie, bediening en verbruik - Vaathygiëne - Afvalhygiëne

6.2.2 Specifieke uitrusting voor

- Handenhygiëne - Brandveiligheid

6.2.3 Klein werkmateriaal, toestellen en apparaten, naargelang de volgende principes en technie-ken

- Verdelen en verkleinen van voedingsmiddelen: snijden, hakken, malen, raspen, knippen, pureren, persen- Vormgeven aan voedingsmiddelen: versnijden, uitsteken, in vorm bereiden, spuiten - Bereiden van voedingsmiddelen: koken, bakken in de pan, stoven, bakken in de oven, gratineren,

paneren, frituren, stomen onder verhoogde druk, farceren, glaceren, emulgeren - Bewaren van voedingsmiddelen: koelen, invriezen - Omkaderen van voedselpresentatie: tafellinnen, servies, bloemen en presentatiematerialen

6.2.4 Producten en gerief in verband met eerste hulp bij ongevallen

6.2.5 Informatiebronnen

- In verband met voedselbehandeling. voedingsmiddelentabel. voedingssymboliek. documentatiemateriaal


- In verband met kwaliteitszorg:. criteria voor productkwaliteit. criteria voor proceskwaliteit

- In verband met een hygiëneknelpunt. hygiëneplan. instructiefiche

- Cursussen van de verschillende leerjaren STW

6.2.6* Personal computer en printer, met aangepaste software voor

- Berekening voedingswaarde - Tekstverwerking

* = uitbreiding; de computer kan eventueel voorzien worden in een aangrenzend lokaal, in een bergkastvan het praktijklokaal, of afgedekt in het praktijklokaal.

6.3 Uitzicht en afwerking

Het geheel is ingericht, uitgerust en afgewerkt volgens de regelgeving in verband met:- hygiëne,- veiligheid.

7 BIBLIOGRAFIE

7.1 Marktgebeuren

- Schoolboeken voor het vak Economie 1ste en 2de graad.- Verbruikersgids: Verbruik bewust/Verbruik gerust, uitgave van het Ministerie van Economische zaken.- Verschillende uitgaven van het BCD (Belgisch Comité voor de Distributie), Mariannestraat 34, 1180

Brussel, (02)345 99 23.- Verschillende uitgaven van het NCMV, Spastraat 8, 1040 Brussel, (02)238 05 11.- Verschillende uitgaven van verbruikersorganisaties, bv. OIVO, Opperstraat 28, 1050 Brussel,

(02)513 80 70.- Economischgerichte artikels in kranten en weekbladen (o.a. Knack, Trends, Time ...).

7.2 Hygiënisch werken bij voedselbehandeling

- Schoolboeken voor het vak Biologie.- Warenwetgeving, Die Keure, Brugge.- Cursus Initiatie Hygiëne, LVN, Federatie van de landbouw- en voedingsnijverheid, 1989.- Verschillende uitgaven in verband met hygiëne in de keuken en de grootkeuken, van het Voorlichtings-

bureau voor de voeding, 's Gravenhage, Nederland.- Verschillende uitgaven van gespecialiseerde onderhoudsfirma's onder andere Henkel, Lever-Otares, ...

7.3 Toepassingen van faseovergangen van water

- Diepvriezen, Dossier OIVO.- Schoolboeken voor de vakken Natuurwetenschappen 2de graad.

TV Huishoudkunde 31 Sociale en technische wetenschappenMaatschappelijke en sociale vorming D/1997/0279/054A 2de graad TSO


TV Huishoudkunde Maatschappelijke en sociale vorming



D/1997/0279/054A


INHOUD

1 BEGINSITUATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33



4 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDENEN DIDACTISCHE WENKEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

5 EVALUATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

6 MATERIELE VEREISTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

7 BIBLIOGRAFIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59


1 BEGINSITUATIE

De leerlingen die de 2de graad aanvatten hebben een zekere voorkennis verworven uit de buitenschoolseervaring.

Voor “Levensloop en welzijn” en “Waarneming” biedt het vak Biologie (1ste en 2de graad) de nodige onder-steuning.Voor ‘Communicatie” leveren Nederlandse expressie en Technologische opvoeding (in het bijzonder het deel"Communicatie") heel wat bruikbare informatie.


2.1 In het 1ste leerjaar van de 2de graad

Men beoogt het verwerven van een inzicht in de wijze waarop de mens zich in de samenleving integreert.

Het is niet alleen de bedoeling dat de leerlingen hierover feitenkennis verzamelen en relaties tussen degegevens inzien. Een belangrijke doelstelling is het ontwikkelen van vaardigheden om zelf informatie teverzamelen: een interview afnemen, een vragenlijst opstellen, observeren, statistische gegevens interpreteren,literatuur bestuderen.

Hoewel het deel "Communicatie" een zeker theoretisch inzicht in het communicatieproces beoogt, ligt hetaccent duidelijk op het praktisch toepassen van verschillende communicatietechnieken."Levensloop en welzijn" heeft tot doel de typische kenmerken van de verschillende fasen in de menselijkeontwikkeling te leren kennen.De leerlingen leren zelf verantwoordelijkheid dragen voor hun eigen gezondheid en die van anderen. Daarbijmaken ze kennis met de verschillende niveaus en vormen van gezondheidszorg.

2.2 In het 2de leerjaar van de 2de graad

De studie van "Levensloop en welzijn" wordt verder afgehandeld tot en met de "bejaarde".

In het deel "Waarneming" wordt zowel de psychologische als de maatschappelijke kant van de zintuiglijkeactiviteit bestudeerd. De fysiologie van de waarneming komt eerder summier aan bod, daar dit aspect steuntop de voorkennis uit de vakken Biologie en Fysica.


Men moet zoveel mogelijk vertrekken vanuit de leefwereld van de leerlingen, via interviews, observaties,rollenspelen en klassengesprekken.

Waar het mogelijk is sluit men aan bij de lessen Biologie. Dit is vooral nodig voor de wetenschappelijkeondersteuning bij Waarneming.

Het is wenselijk dat men doelmatig gebruikmaakt van beeldmateriaal.


Spreiding van de verschillende vakonderdelen: - In het 1ste leerjaar starten met “Menselijke behoeften” als basis voor “Communicatie”, “Levensloop en

welzijn”, “Waarneming” en “Maatschappelijke en sociale vorming 3de graad”. Daarom is het aangewezendat:@ “Menselijke behoeften” over de 3 uur heen, gedurende een tweetal weken wordt behandeld; en dat@ de 3 uur “Maatschappelijke en sociale vorming” gegeven worden door één leraar.

- De verdeling gebeurt bij voorkeur als volgt:@ Communicatie: 2 uur per week (1ste leerjaar);@ Levensloop en welzijn: 1 uur per week (1ste en 2de leerjaar);@ Waarneming: 2 uur per week (2de leerjaar).

4 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN EN DIDACTISCHE WENKEN

Maatschappelijke en sociale vorm

ing35

Sociale en technische wetenschappen

Menselijke behoeften

D/1997/0279/054A

2de graad TSO


1

2

3

4

5

MENSELIJKE BEHOEFTEN

Begripsomschrijving

De behoeftepiramide van Maslow

Korte omschrijving van de fundamentele be-hoeften van de mens

Enkele factoren die de behoeftebevredigingkunnen beïnvloeden

Vaardigheden in functie van menselijke be-hoeften

Omschrijven wat menselijke behoeften zijn.

Soorten behoeften onderscheiden.

De behoeften situeren in de piramide vanMaslow.Het belang van de behoeften inzien als drijfveervan alle menselijke handelen.

Illustreren dat diverse factoren een invloed heb-ben op de behoeftebevrediging.

De kunde van het “huishouden”, als vaardigheid,in relatie brengen met menselijke behoeftebevre-diging.

Voorbeelden gebruiken uit de leefwereld van15-jarigen.

De hiërarchie van de behoeften soepel hanteren.

Een beeld geven van de diverse vakken binnen"Maatschappelijke en sociale vorming", via al-lerlei vaardigheden in functie van menselijkebehoeften, die in de loop van de opleiding aanbod zullen komen.


ing36


Com

municatie

D/1997/0279/054A

2de graad TSO


1

1.1

1.2

COMMUNICATIE

Het communicatieproces

Nood aan communicatievaardigheden

Begrip communicatie In eigen woorden kunnen zeggen wat commu-nicatie is.

Algemene wenk:

Actuele krantenartikels gebruiken.

1.3 Soorten communicatie

- Eenzijdige en tweezijdige communicatie- Verbale en non-verbale communicatie- Interpersoonlijke en massacommunicatie

De verschillende vormen van communicatie op-noemen en met voorbeelden illustreren.

Een communicatief gebeuren identificeren alseenzijdige of tweezijdige communicatie.

De begrippen verbale, non-verbale, interpersoon-lijke en massacommunicatie omschrijven.

Dialogen die als voorbeeld en werkmateriaalfunctioneren kunnen door de leerlingen in eenrollenspel worden uitgevoerd.

1.4 Structuur van het communicatieproces De verschillende componenten van het communi-catieproces onderscheiden en systematisch voor-stellen.

Een concrete communicatie in het algemeenschema van het communicatieproces plaatsen entoelichten.

2

2.1

Spreken

Het coderingsproces

- Communicatiemiddelen van de zender De factoren aangeven, die de keuze van de codebepalen.

Definities inductief invoeren onder andere viaanalyse van verschillende voorbeelden.


ing37


Com

municatie

D/1997/0279/054A

2de graad TSO

- Relatie tussen zender en ontvanger Op een voor de ontvanger duidelijke en aan-vaardbare wijze eigen gedachten en gevoelensuitdrukken.

De leerlingen formuleren met eigen woorden eenomschrijving; pas daarna worden ze geconfron-teerd met de wetenschappelijke definitie.

2.2 Gespreksvormen

- Zakelijk of taakgericht gesprek- Persoonsgericht gesprek@ de ikboodschap@ respect voor de gesprekspartner

Uitleg geven over een onderwerp dat je zelf be-heerst.

De waarde van de ikboodschappen omschrij-ven.Een jijboodschap door een ikboodschap vervan-gen.Kritiek geven zonder de gesprekspartner tekwetsen.

Leerlingen leggen om beurt iets voor de klas uit:ze kiezen een onderwerp dat ze zelf goedbeheersen. De luisterende leerlingen beoordelende uitleg met behulp van een beoordelingssche-ma.

Leerlingen vergelijken de concrete ik-boodschapmet de jij-boodschappen (begeleid door gerichtevragen van de leraar).Na de analyse van de voorbeelden worden deschematische voorstellingen opgebouwd.Oefeningen voor het vervangen van jij-bood-schap door ik-boodschap; verschillende oplossin-gen zijn mogelijk. De leerlingen verantwoordenhun oplossing.

Niet-omkeerbare door omkeerbare uitdrukkingenvervangen.

3

3.1

Luisteren

Begripsomschrijving

Aangeven hoe belangrijk het luisteren is, zowelvoor jezelf als voor de anderen.

De leraar concretiseert de definitie van luisterenmet verschillende voorbeelden; de leerlingenverwoorden hun ervaringen in dit verband.

3.2 Vormen van luisteren

- Informatief luisteren- Sociaal luisteren

De verschillende wijzen van luisteren identifice-ren en toepassen, overeenkomstig de aard van degegeven situatie en het luisterdoel.Informatie luisterend verwerven.Het actief luisteren toepassen.

Voorbeelddialogen “natuurgetrouw” spelen.Informatief luisteren kan gecombineerd wordenmet de oefeningen in uitleg.


ing38


Com

municatie

D/1997/0279/054A

2de graad TSO


4

4.1

Communicatiestoornissen

Negatieve houdingen Van een gegeven dialoog aanduiden welke reac-ties de communicatie storen.

4.2 Communicatiestops Een gesprek voeren, waarbij ze communicatie-bevorderende reacties geven en communicatie-stops vermijden.

Laat leerlingen verbaal reageren op elke commu-nicatiestop.Daarna verwoorden ze welk gevoel achter hunreactie steekt.

5

5.1

Communicatie en persoonswaarneming

Belang van de persoonswaarneming Het belang inzien van non-verbale communicatiein onze omgang met mensen.

Oefeningen op de betekenis van non-verbale sig-nalen in de communicatie, bijvoorbeeld:- praten met de rug naar elkaar,- tekening namaken aan de hand van louter ver-

bale informatie.5.2 Factoren die de persoonswaarneming beïnvloe-

den

- Factoren in de waargenomen persoonCriteria opnoemen en illustreren, waardoor menonderscheid kan maken tussen lichaamstaal engesproken taal.

Vaststellen dat de mens gebruikmaakt van diver-se communicatiekanalen.

Oefeningen in gebruik van non-verbale signalen,bijvoorbeeld:- uitbeelden van voorwerpen, gevoelens ...- iemands verhaal navertellen met exact dezelfde

non-verbale signalen.

Analyse van fotomateriaal, karikaturen, gelaats-uitdrukkingen van medeleerlingen.Expressie van emoties via het gelaat.Verklaren van spreekwoorden en gezegden, bij-voorbeeld: angstzweet breekt uit; hart klopt in dekeel ...


ing39


Com

municatie

D/1997/0279/054A

2de graad TSO

Oefeningen in uitdrukken van gevoelens via hou-dingen en rollenspel.Syntheseoefening:- observatie van toneel,- uitbeelden van luisterlied.

- Factoren bij de waarnemer Aanduiden welke eigenschappen van de waarne-mer de persoonswaarneming beïnvloeden.

Omschrijven welke invloed de eerste indruk heeftop de persoonswaarneming.

Stereotypen identificeren en evalueren.

Aanduiden welke psychologische processen lei-den tot een vereenvoudigd beeld van de mede-mens.

Vergelijk figuren uit een strip of uit een popu-laire tv-serie met de personages uit een roman.

Laat leerlingen hun ervaringen in verband met debeeldvorming van anderen vertellen.

6

6.1

Vooroordelen

Begrippen "houding" en "vooroordeel" De begrippen "houding" en "vooroordeel" om-schrijven en toepassen.

De componenten van een gegeven attitude aan-duiden en een vragenlijst opstellen om een attitu-de te onderzoeken.

6.2 Verband tussen opvattingen, gevoelens en reac-tieneigingen

Een wetenschappelijke theorie toepassen om con-crete houdingen te verklaren. (U)

6.3 Ontstaan van vooroordelen

- Veralgemenen van een eigen ervaring

- Overnemen van vooroordelen van anderen

De eigen houding tegenover bepaalde zaken ofpersonen analyseren en vaststellen of het al danniet een vooroordeel is.

Reclames analyseren om na te gaan welke tech-nieken worden toegepast met de bedoeling eenpositieve houding tegenover een bepaald productte ontwikkelen.


ing40


Com

municatie

D/1997/0279/054A

2de graad TSO


Nagaan welke technieken men gebruikt voorattitudevorming bij campagnes zoals:- actie verkeersveiligheid,- antirookcampagne,- milieueducatie,- 11-11-11-actie,- ...

6.4 Bestrijden van vooroordelen

- Vormen van de juiste mening- Laten ervaren van positieve gevoelens- Aanleren of afleren van bepaalde gedragin-

gen

De technieken identificeren die door media ofpersonen toegepast worden om bij het publiekbepaalde houdingen te laten ontstaan. (U)

De relatie omschrijven tussen stereotypen envooroordelen.

Aan de hand van voorbeelden waardevolle hou-dingen bij anderen (kinderen) ontwikkelen omvooroordelen te bestrijden. (U)

Een informatief spel laten spelen en daarna be-spreken.Informatieve spelen kan je bestellen: zie nuttigeadressen.

7

7.1

7.2

Observatie

Begripsomschrijving

Criteria voor een goede observatie

De criteria aanduiden waaraan een wetenschap-pelijke observatie moet beantwoorden.

Een observatie volgens de wetenschappelijkenormen uitvoeren.

Bij het uitvoeren van een observatieopdrachtleert men de leerlingen bewust rekening houdenmet de criteria waaraan de observatie moetbeantwoorden.

7.3 Voorschriften en observatieschema's Observatievoorschriften gebruiken. (U)

Observatieschema's gebruiken om menselijk ge-drag te registreren. (U)

De leraar kan verschillende observatieschema'slaten bekijken die onder andere gebruikt worden:- in PMS,- bij de begeleiding van sportlui,- in Test Aankoop,- ...


ing41


Levensloop en welzijn

D/1997/0279/054A

2de graad TSO


1

LEVENSLOOP EN WELZIJN

Menselijke ontwikkeling

1.1

1.2

1.3

1.4

Begrippen

- Ontwikkeling- Leren

Relatie ontwikkeling en leren

Ontwikkelingsfasen

Ontwikkelingsaspecten

Het begrip "ontwikkeling" beschrijven en er hetbegrip "menselijke ontwikkeling" uit afleiden.

Via het beschrijven van de ontwikkeling van eenbepaalde vaardigheid, aantonen dat de menselijkeontwikkeling volgens een bepaalde orde verloopt.

De ontwikkelingsfasen van de mens benoemen enop de levenslijn situeren.

Menselijke ontwikkeling wordt als inleiding be-schouwd en mag niet uitgebreid worden behan-deld.De begrippen in verband met menselijke ontwik-keling worden bij de behandeling van de ver-schillende ontwikkelingsfasen verder uitgediept.Men kan illustreren met beeldmateriaal, sche-ma's (bv. van de evolutie in de lichaamsverhou-dingen) en grafieken.

2 Welzijn

2.1 Gezondheid en welzijn Met eigen woorden de begrippen gezondheidfysisch, sociaal en psychisch welzijnomschrijven.

In een klassengesprek verwoorden de leerlingenwat zij onder gezondheid en welzijn verstaan.

2.2

Fysisch welzijnSociaal welzijnPsychisch welzijn

Gezondheidsstatus

De voorwaarden tot fysisch, sociaal en psychischwelzijn aanduiden en met voorbeelden illustre-ren.

Op lange termijn respect hebben en verantwoor-delijkheid nemen voor de eigen gezondheid endie van anderen.

De visie van de leerlingen wordt dan aangevulden bijgestuurd in een leergesprek.Steeds vertrekken van voorbeelden en voldoendeillustreren.


ing42


Levensloop en w

elzijnD

/1997/0279/054A2de graad T

SO


2.3 Basisregels voor gezondheidszorg

Statistieken in verband met Volksgezondheidinterpreteren.

Voorgeschreven basisregels van gezondheid toe-lichten en illustreren.

De recentste statistieken gebruiken uit het Statis-tisch Jaarboek van Volksgezondheid en uit hetNationaal Onderzoeksprogramma Sociale Weten-schappen: zie nuttige adressen.Telkens vanuit concrete situaties vertrekken.

3

3.1

Factoren die de ontwikkeling en het welzijnbepalen

Ontwikkelingsfactoren

- Aanleg- Milieu- Persoonlijke prestatie

De begrippen "aanleg", "milieu" en "zelfbepa-ling" omschrijven en illustreren met voorbeelden.

Bij de bespreking van de factoren telkens ge-bruikmaken van de voorkennis, ervaringen enopvattingen van de leerlingen. Ook informatiegebruiken uit documentaires, tv-programma's,gepubliceerde onderzoeken ...

3.2

3.2.1

Factoren die het welzijn bepalen

Zorgsoorten- Zelfzorg- Mantelzorg- Beroepszorg

Het verband tussen de opbouwfactoren van depersoonlijkheid en de zorgsoorten uitleggen.

De kwaliteiten van de drie zorgsoorten met el-kaar vergelijken.

Enkele kenmerken van de belangrijkste vormenvan alternatieve geneeskunde opnoemen.

GEBRUIK CASESTUDY: laten formuleren wel-ke beslissingen men zou nemen om een concreetomschreven gezondheidsprobleem (ziekte, on-geval) op te lossen.

3.2.2 Zorgniveaus

- Positieve gezondheidszorg

- Preventieve gezondheidszorg

De drie gezondheidszorgniveaus omschrijven.Belangrijke gevaartekens interpreteren.

Taken van het individu en van de overheid in depositieve gezondheidszorg opnoemen.

Een taakverdeling tussen het individu en de over-heid in verband met preventieve gezondheidszorgaanduiden.


ing43


Levensloop en w

elzijnD

/1997/0279/054A2de graad T

SO

- Curatieve gezondheidszorg Bijsluiters voor geneesmiddelen interpreteren.

Geneesmiddelen in categorieën onderbrengen infunctie van de terugbetalingstarieven.

Onderzoeken of bepaalde producten (bv. speel-goed, huishoudapparaten ...) veilig zijn volgensde Belgische wetgeving.

4

4.1

4.2

4.3

Ontwikkelingsfasen en leeftijdsgebondenwelzijnsproblemen

Prenatale faseLichamelijke ontwikkelingPsychische en sociale ontwikkeling

Pasgeborene: lichamelijke ontwikkeling

ZuigelingSensomotorische ontwikkelingSociale ontwikkeling

De ontwikkelingslijn in de prenatale faseschetsen.Het ontstaan van identieke en niet-identieke twee-lingen verklaren.Omschrijven hoe het geslacht wordt bepaald.Effecten van de belangrijkste persoonsgebondenen niet-persoonsgebonden factoren in de prenata-le ontwikkeling omschrijven.

Belangrijke verschijnselen van de sensorische enmotorische ontwikkeling van de pasgeboreneaanduiden.

Het verband tussen sensorische en motorischeontwikkeling bij de zuigeling aangeven.Verantwoorden waarom sociaal contact voor dezuigeling zo belangrijk is.

Tip voor de behandeling van de verschillendeleeftijdsfasen: we bespreken niet alle aspectenvan de leeftijdsfasen, maar we stellen bij elkefase een gedrag centraal dat die fase het besttypeert (bv. de zuigeling: het eerste sociaal con-tact/de peuter: taalverwerving/de kleuter: hetspelen/het schoolkind: het leren op school enz.).Bij de duiding van het typerend gedrag verwijzenwe naar verschillende ontwikkelingsdomeinen.

WELZIJNSPROBLEMEN: fase 1, 2, 3Bijvoorbeeld: gezondheidsproblemen en gezond-heidszorg- problemen voor de geboorte- problemen tijdens de geboorte- problemen tijdens de eerste levensjaren

Belangrijke welzijnsproblemen van de eerste le-vensjaren aanduiden.

Vormen van hulpverlening door 'Kind en Gezin'beschrijven.


ing44


Levensloop en w

elzijnD

/1997/0279/054A2de graad T

SO


4.4 PeuterTaalontwikkelingRelatie taalontwikkeling, cognitieve ontwikke-ling, sociale ontwikkeling

De fasen van de taalontwikkeling beschrijven.De relatie tussen taal-, cognitieve en sociale ont-wikkeling uitleggen.

Klassengesprek rond zindelijkheidstraining,spraakontwikkeling.

4.5 KleuterSensomotorische ontwikkelingPsychische ontwikkelingSociale ontwikkeling

Spelvormen van de kleuter identificeren.

Het verband leggen tussen de spelactiviteiten vande kleuter en zijn sensorische, motorische,psychische en sociale ontwikkeling.

Het spel van het kind naar waarde schatten.

Criteria voor het beoordelen van speelgoed toe-passen.

Leerlingen observeren peuters en kleuters in eenkleuterschool:- op de speelplaats,- bij het omkleden,- bij vrij spel in de klas,- in de sociale omgang met leeftijdsgenoten en

volwassenen.

WELZIJNSPROBLEEM: fase 4, 5Bijvoorbeeld: spel en verantwoord speelgoed

4.6 De eerste gestaltewisselingLichamelijke ontwikkelingPsychische ontwikkelingSociale ontwikkeling

Bepalen of een kind de kleuter- of schoolkind-vorm heeft.

Redenen aangeven waarom de overgang van dekleuterschool naar de lagere school hoge eisenstelt aan het kind.

Filippijnse maat toepassen op kleuters enschoolkinderen.Foto's van kinderen ordenen naar kleuter- ofschoolkindvorm.Grafieken van lichaamsverhoudingen, lengte- engewichtstoeneming interpreteren.

4.7 SchoolleeftijdLichamelijke ontwikkelingPsychische ontwikkelingSociale ontwikkeling

De lichamelijke, psychische en sociale ontwikke-ling van het schoolkind beschrijven en illustrerenmet typerende schoolactiviteiten.De sociale ontwikkeling van het schoolkind be-schrijven.

Proeven van Piaget in verband met het getalbe-grip of oriëntatie tonen.Een onderwijzer vertelt hoe hij abstracte begrip-pen aanleert bij zijn leerlingen.


ing45


Levensloop en w

elzijnD

/1997/0279/054A2de graad T

SO

WELZIJNSPROBLEEM: fase 6, 7Bijvoorbeeld: kinderverwaarlozing en -mishande-ling- vormen van mishandeling en verwaarlozing- factoren die tot mishandeling leiden- opsporen van mishandeling- vormen van hulpverlening

Vormen van kinderverwaarlozing en -mishande-ling omschrijven.

Factoren die mishandeling in de hand werkenidentificeren.

De functie van de vertrouwensartscentra, op-vang, pleeg- en gastgezinnen omschrijven.

Iemand van 'Kind in Nood' uitnodigen voor eengesprek over zijn ervaringen.

4.8 JeugdperiodeLichamelijke ontwikkelingPsychische ontwikkelingSociale ontwikkeling

Aanduiden welke lichamelijke en psychische ver-anderingen zich voordoen in de puberteit.

Aan de eigen puberteitsbeleving een psycho-logisch-wetenschappelijke verklaring geven.

Grafieken (evolutie lengte, gewicht) analyseren.Uittreksels uit dagboeken van pubers (bv. Dag-boek van Anne Frank) bespreken.Jeugdtijdschriften analyseren: welke onderwer-pen komen er aan bod?Lied "Meisjes van dertien" (P. Van Vliet) beluis-teren en de tekst in verband brengen met de cur-sus.Ouders en leraren van pubers interviewen overhun ervaringen met jongeren.

WELZIJNSPROBLEEM: fase 8Bijvoorbeeld: jeugdcriminaliteit- begrip- omvang van het probleem- types van delinquent gedrag- zorg

Het begrip 'jeugdcriminaliteit' onderscheiden van'afwijkend gedrag bij jeugdigen'.

Ongegronde meningen en vooroordelen in ver-band met jeugdmisdadigheid met cijfermateriaalen onderzoeksgegevens weerleggen.

Factoren die tot criminaliteit leiden opnoemen.

De functie van het 'Comité voor bijzonderejeugdzorg' en de diensten van 'Bijzondere jeugd-bijstand' omschrijven.

Mensen van 'Bijzondere jeugdzorg' of rijks-wachters uitnodigen om te komen vertellen overhun ervaringen met jeugdmisdrijven.Een inventaris opmaken van wat er in de regio(van de school) bestaat aan diensten die zichrichten op bepaalde vormen van jeugdzorg.


ing46


Levensloop en w

elzijnD

/1997/0279/054A2de graad T

SO


4.9 JongvolwasseneLichamelijke ontwikkelingPsychische ontwikkelingSociale ontwikkeling

De belangrijkste kenmerken van de jongvolwas-sene op lichamelijk, psychisch en sociaal vlakvergelijken met de kenmerken van de puber.

Omschrijven welke verantwoordelijkheden deintrede in het beroepsleven en het huwelijk metzich meebrengen.

Jongvolwassenen interviewen over hun eersteervaringen in het beroepsleven.Gesprek met een pasgehuwd koppel: wat veran-dert er in je leven als je trouwt, als het eerstekind geboren wordt?Nagaan welke leeftijdsgroep het meest vertegen-woordigd is in fitnesscentra of sportclubs (inter-view met de uitbaters).

Beschrijven wat er in de sociale relaties verandertdoor het huwelijk en de beroepsactiviteiten.

Navragen bij VDAB welke leeftijdsgroepen hetmeest vertegenwoordigd zijn in de groep van delangdurig werklozen of degenen die omscholingvolgen.Werkaanbiedingen analyseren: wat wordt er vande kandidaten verwacht? Welke persoonlijkeeigenschappen worden gewaardeerd?

4.10 MiddenvolwasseneLichamelijke ontwikkeling Psychische ontwikkeling Sociale ontwikkeling

Belangrijke kenmerken van de middenvolwasseneop lichamelijk, psychisch en sociaal vlak om-schrijven en vergelijken met een andere leeftijds-groep.

Omschrijven hoe de middenvolwassene hetgezins- en beroepsleven kan ervaren.

De jeugdperiode van de middenvolwassene re-construeren aan de hand van foto's, interviews,persoonlijke documenten van de middenvolwas-sene.

4.11 LaatvolwasseneLichamelijke ontwikkelingPsychische ontwikkelingSociale ontwikkeling

Omschrijven waarin de crisis van de levenswen-de bestaat.

Uitleggen wat menopauze is.

De belangrijkste kenmerken van de laatvolwasse-ne omschrijven.

Jonggehuwden en hun ouders een (naamloze)vragenlijst voorleggen waarin gevraagd wordtnaar hun mening over familiale aangelegenhe-den, zoals:- het bezoek van de gehuwde kinderen aan hun

ouders;- verschillen in levensbeschouwing tussen ou-

ders en kinderen;


ing47


Levensloop en w

elzijnD

/1997/0279/054A2de graad T

SO

Verwoorden wat het voor de ouders van dezeleeftijdsgroep betekent als hun kinderen het ou-derlijk huis definitief verlaten.

- de verhouding tot de kleinkinderen.Stemmen de meningen van de jonggehuwdenovereen met de opvattingen van de ouderen?

WELZIJNSPROBLEEM: fase 9, 10, 11Bijvoorbeeld: stress- positieve en negatieve stress- volwassenen en stress- onderzoek van stress- gevolgen van stress- zorg

Factoren die leiden tot stress identificeren.

Maatregelen aanduiden die stress kunnen voorko-men.

4.12 Vroege ouderdomLichamelijke ontwikkeling Psychische ontwikkeling Sociale ontwikkeling

Aangeven welke veranderingen in het leven depensionering voor de betrokkenen met zich mee-brengt.

De belangrijkste kenmerken van deze leeftijdsfa-se opnoemen.

Reageer tegen sommige vooroordelen ten opzich-te van bejaarden. Heb aandacht voor de groteindividuele verschillen tussen de bejaarden, voorwat betreft vitaliteit, 'ouderdomskwalen', intel-lectuele mogelijkheden ...Observeren hoe bejaarden zich in het verkeerbewegen.

4.13 Hoge ouderdomLichamelijke ontwikkeling Psychische ontwikkelingSociale ontwikkeling

Problemen van de hoogbejaarde omschrijven.

Aanvoelen hoe de bejaarde de thuiszorg of deopname in een tehuis kan ervaren.

Bepaalde bedrijven begeleiden hun personeelnaar de pensionering. Onderzoek wat die bedrij-ven daarvoor doen.Analyseer tijdschriften die de bejaarden als doel-groep hebben. Welke onderwerpen komen ervaak aan bod?

WELZIJNSPROBLEEM: fase 12, 13Bijvoorbeeld: Thuiszorg en opname in het bejaar-dentehuis- vormen van thuiszorg- diensten voor thuiszorg- redenen voor opname- aanpassingsproblematiek- invloed op het gedrag van de bejaarde

De houding van de bejaarde tegenover een opna-me in een bejaardentehuis verklaren.

Diensten voor thuiszorg opnoemen en hun wer-king omschrijven.

Bezoek een revalidatiecentrum, een dienstencen-trum, een hobbyclub voor bejaarden.Bezoek een woning die is aangepast aan een min-dervalide bejaarde.


ing48


Levensloop en w

elzijnD

/1997/0279/054A2de graad T

SO


SYNTHESE VAN ONTWIKKELINGSFASEN De evolutie van de verschillende ontwikkelings-aspecten situeren in de opeenvolgende levensfa-sen.


ing49


Waarnem

ingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO


1

WAARNEMING

De waarneming in het algemeen

1.1 Analyse van de waarnemingsactiviteit Met voorbeelden aantonen dat de totale persoon-lijkheid in het waarnemingsproces is betrokken.

In grote lijnen omschrijven hoe het waarnemings-proces verloopt.

Laat de leerlingen het schema van het waarne-mingsproces toepassen op verschillende vormenvan waarneming.Raadgevingen bij het 'leren studeren'.Hoe vult het ene zintuig het andere aan bij hetverwerven en inprenten van de leerstof?

1.2 Indeling van de zintuigen naar de aard van deprikkel

De zintuigen indelen naar de aard van de prikkel. Ga na welke zintuigen er worden gebruikt bij hetuitvoeren van bepaalde handelingen (bv. fietsen,autorijden ...).

Speelgoed onderzoeken (educatief vanuit peuter-en kleutertuin) vanuit de vraag: welke zintuigenworden aangesproken? (zie "Levensloop en wel-zijn", 1ste leerjaar, 2de graad).Van de niet-klassieke zintuigen alleen duidelijkmaken waarvoor ze nodig zijn.

1.3 Belang van de zintuiglijke activiteit Formuleren wat de relatie is tussen de zintuiglij-ke activiteit en aangepast gedrag.

Het vormingsplan van de kleuterschool analyse-ren om na te gaan hoe men het perceptueel lerenaanpakt (waarnemingsoefeningen).

In de kleuterschool een demonstratie bijwonen,waarbij voorbeelden worden getoond van geleidewaarnemingsactiviteiten.


ing50


Waarnem

ingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO


Laat de leerlingen aangepaste gedragingen enmiddelen opnoemen die leiden naar de bevredi-ging van bepaalde behoeften; je kan hierbij even-tueel de behoeftepiramide van Maslow gebrui-ken.

1.4 Beoordeling van de zintuiglijk waarneembareeigenschappen

- Objectieve beoordeling

- Subjectieve beoordeling

Aanduiden welke factoren de waarnemingbeïnvloeden.

Het verschil kennen tussen objectieve en subjec-tieve beoordeling.

Een omschrijving geven van de verschillendeonderzoeksmethoden.

Laat de leerlingen voorbeelden aanvullen uit huneigen ervaringen.

Pas de tests toe op welbepaalde eetwaren.

Een voorbeeld van een vergelijkend sensorischonderzoek uitwerken.

2 Het zien: de visuele waarneming

2.1 Belang Aantonen waarom de visuele waarneming be-langrijk is binnen onze maatschappij.

Een interview afnemen met een visueel gehandi-capte (eventueel op video).

2.2 Visuele waarneming van de omgeving

- Het licht

Van een willekeurig voorwerp bepalen of hetdoorzichtig, doorschijnend of ondoorschijnend is.

Verklaren hoe bepaalde lampen de kleur van devoorwerpen wijzigen.

De leerlingen raadplegen hun cursus fysica omde leerstof over het licht te herhalen.

Proef: een lamp achter verschillende materialenplaatsen om te bepalen in welke mate het materi-aal doorzichtig, doorschijnend of ondoorschij-nend is.

- Het oog De verschillende delen van het oog opnoemen enlokaliseren. (U)

De leerlingen raadplegen hun cursus biologie omde leerstof in verband met de fysiologie van hetoog op te frissen.


ing51


Waarnem

ingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO

Formuleren hoe de ogen en de hersenen functio-neren bij de visuele waarneming. (U)

Tekenen hoe een bijziend of een verziend oogdoor een bril wordt gecorrigeerd.

De voor- en nadelen van contactlenzen opnoe-men.

De criteria formuleren die men toepast om depassende soort lenzen te kiezen.

- Het voorwerp van de visuele waarneming

. Grootte

. Vorm

. Kleur

Via experimenten ondervinden, dat het zien mettwee ogen dieptezien mogelijk maakt.

Van een gebruiksvoorwerp de verschillende as-pecten van de vormgeving bespreken en evalue-ren.

Kleuren indelen en passende kleurencombinatiesmaken.

Van verschillende rechthoekige voorwerpenlengte en breedte meten om te onderzoeken of deverhouding de "gulden snede" benadert.

Etalages bekijken voor wat betreft compositiesen kleurencombinaties.

Reproducties van schilderijen, modebladen, fo-to's van interieurs, ... analyseren wat het ge-bruik van kleuren betreft.

2.3 Kritische benadering van de visuele waarneming

- Kritische benadering bij het opnemen vanbeelden

- Kritische benadering bij het aanbieden vanbeelden

De verschillen aanduiden tussen het beeld en deafgebeelde werkelijkheid.

Aanwijzen welke vervormingen van de werke-lijkheid in gegeven beelden aanwezig zijn.

Onderzoeken hoe we de informatie uit een ge- llustreerd handboek opvangen en interpreteren,bijvoorbeeld:- wat zegt die foto ons?- hoe vullen foto en tekst elkaar aan?- welk verschil is er tussen de werkelijkheid en

de afbeelding ervan?

Een tv-uitzending, film, een reclamespot of re-clamefoto's analyseren.


ing52


Waarnem

ingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO


Welke technieken gebruikt men - gebruik je zelf- om een bepaalde boodschap over te brengen ofom iets te suggereren?

3 Het ruiken: de geurwaarneming

3.1 Belang Het belang van de geur aantonen binnen het per-soonlijk en het relationeel leven van het individu.

Een interview met een persoon die geen geurmeer kan waarnemen (interview met de zangeresL. List die aan deze aandoening lijdt).

3.2 Geurwaarneming van de omgeving

- De geur

- De neus

Eigenschappen van reukstoffen verduidelijken.

De verschillende delen van de neus opnoemen enlokaliseren. (U)

De juiste terminologie voor de overeenkomstigeleerinhouden juist gebruiken (bv. reukorgaan,reukzintuig, zintuigcel ...). (U)

De leerlingen raadplegen hun cursus biologie omde leerstof in verband met de fysiologie van deneus op te frissen.

Aan de hand van een demonstratie het materiaalleren kennen.

Beroep doen op ervaringskennis.Proefondervindelijk geurende stoffen leren ge-bruiken.

- Het voorwerp van de geurwaarneming Geurstoffen indelen en herkennen volgens hunfysische oorsprong.

Synthetische geuren herkennen.

Uit tijdschriften, reclamefolders en dergelijke(bv. over parfums, dranken ...) een aantal bena-mingen van geurstoffen opzoeken.

Gebruikmaken van onherkenbare flesjes, geurenmogen elkaar niet beïnvloeden.


ing53


Waarnem

ingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO

Suggesties:- uit de voedingssector: kaas, ranzige boter,

groenten en fruit, kruiden, specerijen, ver-brande amandelen, thee, essences;

- uit de hygiënesector: eau de cologne, babyo-lie, vloeibaar wasmiddel, spiritus, terpentijn,bleekwater (verdund), benzine (brandbaar).

3.3 Kritische benadering van de geurwaarneming

- Adaptatie- Verzadiging- Geurbeïnvloeding

Het effect van geurwaarneming, voor zichzelf envoor de omgeving, toelichten.

Onderzoeken hoe we de informatie uit de recla-mewereld opvangen en interpreteren.

4 Het proeven: de smaakwaarneming

4.1 Belang Aantonen waarom de smaak belangrijk is binnenonze maatschappij.

Met voorbeelden aantonen hoe de mensen vanvoedsel en drank kunnen genieten.

Aantonen hoe de smaak, naast andere zintuigen,waarschuwt voor gevaar.

4.2 De smaakwaarneming van de omgeving

- De smaak Verwoorden waarom smaken alleen via eenoplossing (speeksel of andere vloeistof) kunnenwaargenomen worden.

Proefondervindelijk vaststellen: bijvoorbeeldklontje suiker op droge tong vergelijken metklontje suiker laten smelten in de mond (of voor-af opgelost).

- De mond Verwoorden hoe de verschillende delen van demondholte een rol spelen bij de smaakwaarne-ming en welke factoren deze smaakwaarnemingbeïnvloeden. (U)

De leerlingen raadplegen hun cursus biologie omde leerstof in verband met de fysiologie van demondholte op te frissen.


ing54


Waarnem

ingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO


De verschillende delen van de mond opnoemenen lokaliseren. (U)

Smaakstimulerende middelen identificeren opverpakking en receptuur. (U)

Aan de hand van verpakking van voedingsmidde-len, de smaakstimulerende middelen opzoeken.

- Het voorwerp van de smaakwaarneming Smaakstoffen herkennen en classificeren. Langs experimentele oefeningen komen tot eenclassificatie van de smaakstoffen.

4.3 Kritische benadering van de smaakwaarneming

- Adaptatie- Smaakbeïnvloeding

Het effect van smaakwaarneming toelichten. Een beroep doen op ervaringskennis.

Onderzoeken hoe we de informatie uit de recla-mewereld opvangen en interpreteren.

5 Het horen: de auditieve waarneming

5.1 Belang Met voorbeelden illustreren waarom auditievewaarneming belangrijk is binnen onze maat-schappij.

Ontmoeting met een slechthorende persoon: in-terview afnemen.

Audiovisueel materiaal gebruiken: zie nuttigeadressen.

5.2 Auditieve waarneming van de omgeving

- Het geluid Het ontstaan van geluid verklaren. Akoestiek proefondervindelijk of in concretesituaties aantonen.

- Het oor Formuleren hoe de oren en de hersenen functio-neren bij de auditieve waarneming. (U)

Oorafwijkingen schematisch toelichten.Stereofonisch horen schematisch toelichten. (U)

De leerlingen raadplegen hun cursus biologie omde leerstof in verband met de fysiologie van hetoor op te frissen.

Contact opnemen met PMS in verband met hetopstellen van een audiogram met behulp van eenaudiometer.


ing55


Waarnem

ingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO

- Het voorwerp van de auditieve waarneming Van de begrippen 'frequentie' en 'intensiteit' hetonderscheid omschrijven.

Een grafische voorstelling van waarneembaar-heidsgrenzen interpreteren.

Geluidsniveaumeter of sonometer is te verkrijgenop het politiebureau.Verricht metingen:- op diverse plaatsen, met een verschillend ge-

luidsniveau;- op éénzelfde plaats, diverse malen meten, met

een bepaalde tussentijd, bijvoorbeeld één mi-nuut en het gemiddelde maken.

5.3 Kritische benadering van de auditieve waarne-ming

- Adaptatie- Beïnvloeding van het horen

Met voorbeelden het effect van lawaai op demens, op fysisch en op psychisch vlak, omschrij-ven.

De leerlingen luisteren gedurende twee minuten,noteren wat ze horen en maken een indeling inaangename en hinderlijke geluiden.

Aansluiten met ervaringskennis.

Getuigenissen van mensen die geconfronteerdworden met verkeers-, industrie-, burenlawaai enlawaai door vrijetijdsactiviteiten.

Knipsels over geluidsoverlast verzamelen.Een tekst laten memoriseren in een rustige eneen lawaaierige omgeving.

6 Gevoelszintuigen

6.1 De tactiele waarneming

6.1.1 Belang Aantonen waarom de tactiele waarneming be-langrijk is binnen onze maatschappij.

Een interview afnemen van een visueel gehandi-capte persoon.

6.1.2 Tactiele waarneming van de omgeving

- Het voelen De verschillende gewaarwordingsgebieden op-noemen, lokaliseren en de betekenis weergeven.

Verband leggen met "Levensloop en welzijn": depasgeborene is primair afhankelijk van de tastzinbij het verkennen van de wereld.

Gebruikmaken van een duidelijke, didactischeplaat met zintuigpunten.


ing56


Waarnem

ingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO


- De huid De verschillende delen van de huid opnoemen enlokaliseren. (U)

Het totstandkomen van de tactiele waarnemingverklaren. (U)

Leren dat bepaalde delen van de huid gevoeligzijn voor aanraking, temperatuur en pijn. (U)

De leerlingen raadplegen hun cursus biologie omde leerstof in verband met de fysiologie van dehuid op te frissen.

Via experimenten: lokalisatie van de verschillen-de huidreceptoren bij verschillende lichaamsde-len (zie biologie).

Suggesties:- vaste en vloeibare stoffen;- verschillende temperaturen;- voelen van eenzelfde materiaal met verschil-

lende lichaamsdelen.

- Het voorwerp van de tactiele waarneming Een omschrijving geven voor het begrip textuur.

Bepaalde materialen herkennen door voelen.

Aan de hand van enkele proeven de eigenschap-pen van textuur van diverse materialen aantonen:bijvoorbeeld bij kaas, koekjes, textiel, hout ...

6.1.3 Kritische benadering van de tactiele waarneming Vaststellen dat er interindividuele verschillen zijnbij de tactiele waarneming en dat men gevoels-drempels kan verleggen.

Persoonlijke verschillen in tactiele waarneminglaten voelen.

Laten illustreren met voorbeelden.6.2 De proprioceptieve waarneming

6.2.1 Belang De term "proprioceptief" verklaren.

De functie van de proprioceptieve zintuigen om-schrijven en met diverse voorbeelden illustreren.

Omschrijven welke invloed het lichaamsschemaheeft op de cognitieve ontwikkeling.

Ervaringsgericht werken; dit wil zeggen dat alleleerlingen met hun eigen lichaam experimente-ren, waarbij ze de werking van de proprioceptie-ve zintuigen "aan den lijve" ondervinden.

De leerlingen verwoorden eerst zelf hun bevin-dingen vooraleer een meer wetenschappelijkecommentaar gegeven wordt.


ing57


Waarnem

ingD

/1997/0279/054A2de graad T

SO

Op de kleuterschool, bij de taakleraar (basis-school), in BLO en in revalidatiecentra voor kin-deren kan men concrete voorbeelden van oefe-ningen op het lichaamsschema verzamelen.

6.2.2 Anatomie en werking van de proprioceptieve zin-tuigen

De belangrijkste delen van de proprioceptievezintuigen benoemen en aanduiden op een sche-matische voorstelling. (U)

De werking van de proprioceptieve zintuigen ingrote lijnen omschrijven. (U)

De weg van de prikkel doorheen de zintuigenlaten verwoorden.

De detailtekeningen van de zintuigen steeds inhet groter geheel plaatsen. Een driedimensionaalmodel van het evenwichtszintuig is duidelijkerdan een tekening.

6.2.3 Kritische benadering van de proprioceptievewaarneming

Op basis van proeven aantonen dat de proprio-ceptieve zintuigen soms misleidende informatiegeven.

Alle leerlingen voeren de proeven uit, zodat zezelf ervaren welke sensaties de prikkels teweeg-brengen.

7 De eenheid van de zintuigen

Vergelijking van het waarnemingsproces bij deverschillende zintuigen

De componenten van het waarnemingsprocesidentificeren bij alle vormen van waarneming.

Het algemeen schema van het waarnemingspro-ces toepassen op de verschillende vormen vanwaarneming.

Het verschijnsel "synesthesie" Het begrip "synesthesie" omschrijven. Voor-beelden van synesthesie aanhalen.

De samenwerking van de zintuigen Met voorbeelden aantonen dat de zintuigen elkaaraanvullen en beïnvloeden bij het waarnemen.

Proeven uitvoeren waarbij één of meer zintuigenuitgeschakeld worden. Laten ervaren dat dewerking van de ingeschakelde zintuigen daardoorgestoord wordt.


5 EVALUATIE




Begeleidende evaluatieDe klemtoon ligt op het voortdurend evalueren van de vorderingen tijdens de lessen. Op deze wijzeverwerft de leraar snel en op effectieve wijze informatie over de bereikte en de niet-bereikte doelstelling-en.Begeleidende evaluatie dient in de eerste plaats om didactische beslissingen te nemen, waardoor de leraarzonodig zijn onderwijsproces moet bijsturen. Naar de leerling toe betekent voortdurende evaluatie(opnieuw) kansen krijgen om bij te sturen.De voortdurende groei in en verbetering van de attitudes is even belangrijk als de evaluatie van prestaties.Het vastleggen van de groei in een waardeschaal is een uitstekende visuele hulp bij de bespreking ervanmet de leerling en de ouders.Belangrijk bij het begeleidend evalueren is het positief waarderen van de constructieve kritische houdingvan de leerling ten aanzien van zijn eigen leerproces. Deze houding opent de mogelijkheid om de leerlingzichzelf te leren evalueren.Begeleidend evalueren is een belangrijk gegeven dat veel aandacht vraagt van de leraar en van de leerling.



6 MATERIELE VEREISTEN

Voor het vak 'Maatschappelijke en sociale vorming' is geen specifiek materiaal vereist, dat altijd voorhandenmoet zijn. Het behoort immers tot de eigen aanpak van het vak dat de leerlingen zelf actueel en aansluitendmateriaal verzamelen dat dienst doet als start en/of als ondersteuning van de lessen.


7 BIBLIOGRAFIE

7.1 Communicatie

- COKELAERE, M., Anatomie - EHBO, Aurelia Pedagogica, Sint-Martens-Latem, 1985.

- DE CORTE , E. e.a., Groeien in onderwijzen, II, Wolters, Leuven, 1990.

- HERMAN, S.J., Assertief omgaan met elkaar, Stafleu, Alphen aan de Rijn/Brussel, 1983.

- Projectgroep Sociale Agogiek RUG, Reageren op racistische vooroordelen in de klas, 1986.

- REMMERSWAAL, J., Inleiding tot de groepsdynamika, H. Nelissen - Bloemendaal.

- TAUSCH, R., TAUSCH, A.M., Psychologie van opvoeding en onderwijs, Van Loghum Slaterus,Arnhem, 1980.

- VAN SCHOORS, L. e.a., Dichter (Methodieken één), Centraal Kaderinstituut, Biekorfstraat 46, Brussel(z.j.).

- WEINBERG, G., ROWE, D., Het projectieprincipe. Wat denken ze van me en wat doe ik eraan?Ambo, Baarn, 1989.

Nuttige adressen

Centrum voor Informatieve SpelenNaamsesteenweg 1643001 Heverlee - Leuven

Commissie van de EGProgramma "Europa tegen kanker"Wetstraat 2001040 Brussel

InfodokBogaardenstraat 793000 Leuven

Kern. Centrum voor Psychotherapie en relatievormingGentsesteenweg 1519420 Erpe

Kinderwereldatelier, educatief centrumRolwagenstraat 732018 Antwerpen

Nationaal Centrum voor OntwikkelingssamenwerkingWerkgroep Mundiale VormingLakensestraat 761000 Brussel


7.2 Levensloop en welzijn

- BAETEN, J., DAENEN, M., Initiatie in de zorgkunde (Aurelia Pedagogica), Aurelia Books,

Sint-Martens-Latem, 1985.

- BALLEGEER, C., BALLEGEER, J., Thuis bij kinderen, Aurelia Pedagogica, Sint-Martens-Latem,1986.

- CAMMAER, H., Menselijke levensloop. Genetische psychologie, Acco, Leuven, 1986.

- COOREMAN-MASSIE, D., Kom een beetje bij mij zitten. Animatie in het rusthuis, Acco, Leuven,1989.

- FRYE, I.B., Het schoolkind (Jaren der jeugd), De Toorts, Haarlem, (z.j.).

- Grote Nederlandse Larousse Encyclopedie. Medische Encyclopedie, Heideland-Orbis, Hasselt.

- KLOOTWIJK, A.P.J., Het hele leven, Het Spectrum, Amsterdam, 1985.

- LELEU-DOLFEN, J., Ons Kind. Kinderverzorging. Theorie en Praktijk, Aurelia Pedagogica,

Sint-Martens-Latem, 1987.

- LIEVEGOED, B., De levensloop van de mens, Lemniscaat, Rotterdam, 1984.

- Winkler Prins. Medische Encyclopedie, Elsevier, Amsterdam, Brussel.

Nuttige adressen

Kind en GezinGuldenvlieslaan 671060 Brussel

Statistisch Jaarboek van VolksgezondheidMinisterie van Volksgezondheid en het gezinNISCoupure Rechts, 6209000 Gent

7.3 Waarneming

- ATKINS, P., Moleculen - Chemie in drie dimensies. Natuur en Techniek, Wetenschappelijke bibliotheek,Brussel/Maastricht.

- Comité voor Hygiëne en Comfort, Beter zien is beter leven, 1., Belgisch Nationaal Comité voor Verlich-tingskunde, 1984.

- DEBERSAQUES, F., Onderzoek van kaastextuur. Chemie Magazine, september, 1986.

- GEUNS, J., e.a. Macro/micro in de biologie. Waarnemen, reageren, coördineren, Plantyn, Antwerpen,1987.

- HOLZHAUER, E.E.O., VAN MINDEN, J.J.R., Psychologie, theorie en praktijk, Stenfert Kroese.

- MYNCKE, H., COPS, A., Lawaaibeheersing, Stichting Leefmilieu, vzw Kipdorp 11, 2000 Antwerpen.

- Provinciaal Veiligheidsinstituut, Lawaai, Veiligheid voor alles.


- SCHAMP, N., VAN LANGENHOVE, H., Geurhinder, Stichting Leefmilieu, vzw Kipdorp 11,

2000 Antwerpen.

- SMITH, P., Ons oor en het geluid om ons heen, TNO inforeeks, Friese Pers Boekerij,

Drachten/ Leeuwarden.

- Test Aankoop, Mooi van top tot teen, Test Aankoop, Brussel, 1985.

- TITULAER, C., Een kwestie van smaak, Elsevier, Brussel, 1980.

Nuttige adressen

Provinciaal Veiligheidsinstituut(Folders i.v.m. lawaai)Jezusstraat 28-302000 Antwerpen

De verbruikersunie Test AankoopHollandstraat 131060 Brussel

Vereniging van Geur- en Smaakstoffenfabrikanten (NEA)(Brochures over het gebruik van geuren smaakstoffen)Postbus 4111400 AK Bussem

Stichting Bio-Wetenschappen en MaatschappijHet cahier "Geur en Reuk"Wassenaarseweg 562333 AL Leiden

Ministerie van Onderwijs(videocassette "SOS lawaai" - 15 min.)Kinematografische dienst

TV Huishoudkunde 63 Sociale en technische wetenschappenToegepaste wetenschappen D/1997/0279/054A 2de graad TSO


TV Huishoudkunde Toegepaste wetenschappen



D/1997/0279/054A


INHOUD

1 BEGINSITUATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65



4 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN ENDIDACTISCHE WENKEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

5 EVALUATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

6 MATERIELE VEREISTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

7 BIBLIOGRAFIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85


1 BEGINSITUATIE

In dit vak wordt het inzicht in de exact-wetenschappelijke wetmatigheid getransfereerd naar het domein vande mens met zijn concrete behoeften. Het beoogt dus echt een toepassen te zijn van de wetenschappen.

Alle leerlingen kregen vanaf het 1ste leerjaar het vak biologie. De studie van chemie en fysica start voor demeerderheid in het 1ste leerjaar van de 2de graad.

In het vak Toegepaste wetenschappen komen in het 1ste leerjaar van de 2de graad, na de situering van destudierichting en de oriëntering naar informatiebronnen, twee grote delen aan bod: het marktgebeuren enhygiëne.

In het 2de leerjaar van de 2de graad wordt de materie bestudeerd.Voor elk van deze delen is de relatie met de wetenschappen verschillend.

In het 1ste leerjaar van de 2de graad is het deel "Marktgebeuren" meer economisch gericht. Het vakEconomie komt echter niet aan bod in de 2de graad 'Sociale en technische wetenschappen'.Bij de studie van het deel "Hygiëne" wordt gesteund op leerstof uit de biologie.

In het 2de leerjaar van de 2de graad, bij de studie van toepassingen van vormvaste materialen en toepassingenop faseovergangen van water wordt de kennis van leerstof uit chemie en fysica pas echt belangrijk.


Vertrekkend van de mens en zijn behoeften wordt in de 2de graad de nadruk gelegd op het observeren vande mens en zijn milieu.Het hoofddoel van de 2de graad is observeren.

2.1 In het 1ste leerjaar van de 2de graad

Bijbrengen van een aantal basisattitudes die gedurende de verdere studies en gedurende het hele verdere levenkunnen bijdragen tot een beter functioneren in de maatschappij.

Dit wordt bereikt door de studie van- "Informatiebronnen"

in functie van vorming van leergierige en geïnformeerde mensen.- Het "Marktgebeuren"

in functie van vorming tot mondige en kritische consumenten met aandacht en interesse voor het bedrijfs-leven.

- "Hygiëne"in functie van het verhogen van het zorgniveau in micro- en macrosituaties. Zowel het vermijden als hetbehandelen van onhygiënische toestanden wordt behandeld.

Bij deze onderdelen wordt sterk de nadruk gelegd op de attitudevorming. De koppeling aan de mens-wetenschappelijke wetmatigheden staat centraal, waardoor de materiële behoeftebevrediging wordt overschre-den.


2.2 In het 2de leerjaar van de 2de graad

Uitgaande van de materiële behoeften van de mens zijn de voornaamste optiepunten: de voeding, de zorg omde persoon en het milieu.

Inzicht verwerven in de aard en de kenmerkende eigenschappen van vormvaste materialen, om zo een beterekeuze te kunnen maken in functie van een gerichte toepassing: keuze van verpakkingsmaterialen.

Inzicht verwerven in de concrete toepassingen op faseovergangen van water met onder andere oriënteringnaar:- bereidingsprincipes van voedingsmiddelen;- bewaarprincipes van voedingsmiddelen.


- In het 1ste leerjaar van de 2de graad (waar nodig en reeds haalbaar) zoveel mogelijk aansluiten bij deNatuurwetenschappen (zie Didactische wenken bij de leerinhouden).In het 2de leerjaar van de 2de graad staat de aansluiting met de Natuurwetenschappen voorop.Dit veronderstelt dus een nauwe samenwerking tussen de leraren Natuurwetenschappen en Toegepastewetenschappen.

- De integratie tussen de lessen Praktijk-Voedselbehandeling en de Toegepaste wetenschappen constant voorogen hebben.

- Vertrekken vanuit de leefwereld van de leerlingen (activiteiten van het dagelijks leven) maar reeds zoveelmogelijk opentrekken naar situaties uit het werkveld en uit de bedrijfswereld.

- De leerinhouden constant illustreren met voorbeelden uit de actualiteit. Daartoe nuttig gebruikmaken vaninformatiebronnen (1ste leerjaar van de 2de graad 'Sociale en technische wetenschappen').

- Extra aandacht besteden aan het probleemoplossend denken.

De tijd te besteden aan de verschillende delen bedraagt ongeveer:

In het 1ste leerjaar:

- Situering 2 weken- Informatiebronnen- Marktgebeuren 15 weken - Hygiënisch werken 11 weken

In het 2de leerjaar:- Toepassingen op eigenschappen van vormvaste materialen: 12 weken- Toepassingen op faseovergangen van de materie: 16 weken

4 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN EN DIDACTISCHEWENKEN

TV

Huishoudkunde


etenschappenT

oegepaste wetenschappen

D/1997/0279/054A

2de graad TSO

- 1ste leerjaar


INLEIDING: SITUERING VAN DESTUDIERICHTING SOCIALE ENTECHNISCHE WETENSCHAPPEN

Verkennen van de verschillende aspecten van deopleiding:- sociale verantwoordelijkheid- technische kennis en activiteiten- wetenschappelijke kennisSitueren van deze aspecten in het lessenrooster

Betrokken raken bij hun opleiding.Zicht krijgen op de totale samenhang tussen deverschillende vakken van het specifiek gedeeltevan hun lessenrooster.

Deze inleiding kan gegeven worden in Maat-schappelijke en sociale vorming, Toegepastewetenschappen of Praktijk volgens het uurroostervan de eerste week.

In alle vakken van het specifiek gedeelte de tijdnemen om samen met de leerlingen op zoek tegaan naar het specifieke van 'Sociale en techni-sche wetenschappen'.De betekenis van het logo van 'Sociale en techni-sche wetenschappen' bespreken.

INFORMATIEBRONNEN

1 Noodzaak aan informatie Bepalen en afbakenen van interessedomeinen. Uit de veelheid aan informatie een selectie ma-ken zodanig dat de veelheid niet als een bedrei-ging maar als een rijkdom overkomt.

2 Zoeken naar informatie:- systemen van informatieoverdracht- lezen en correct noteren van bronvermel-

dingen

Het belang van het raadplegen van geactualiseer-de en correcte informatiebronnen inzienCorrecte bronvermeldingen maken

Deze leerstof is vakoverschrijdend.Het gaat hier om langetermijndoelstellingen.

3 Informatiebronnen Kiezen en beoordelen van informatiebronnen,naar oorsprong, doelgroep en ideologie.

In het vak Praktijk Voedselbehandeling wordt ditconcreet toegepast op informatie rond voeding.

4 Klasseren van informatie Informatie gebruiksklaar ordenen.

TV

Huishoudkunde


etenschappenT


D/1997/0279/054A

2de graad TSO

- 1ste leerjaar


HET MARKTGEBEUREN

1 Situering van het marktgebeuren binnen'Sociale en technische wetenschappen'

De behoeften zijn de motieven tot menselijk han-delen

Sluit aan bij "Algemene uitgangspunten - Mense-lijke behoeften".

1.1 Enkele economische begrippen

1.1.1 Goederen en diensten- Gebruiks- en uitrustingsgoederen- Diensten of arbeidsprestaties

De begrippen schaarse goederen (verbruiksgoe-deren en gebruiksgoederen) en diensten omschrij-ven en illustreren met voorbeelden.

Vertrekken vanuit de leefwereld van de leerling-en en van de actualiteit om te komen tot de ver-klaring van de economische begrippen.

1.1.2 Economische kringloop- Plaats van gezinnen en bedrijven- Begrip markt

De gezinnen, de bedrijven, de goederen-, dediensten- en de arbeidsmarkt situeren in de eco-nomische kringloop.

1.1.3 Economische systemen - Rol van de overheid Het verschil tussen centraal geleide, vrije en ge-mengde economie omschrijven.De regelende rol van de overheid erkennen.

1.2 Situering in de studierichting 'Sociale en techni-sche wetenschappen'Complex samenspel tussen producent en consu-ment

Het belang beseffen van inzicht in het complexsamenspel tussen producent en consument.

2 Marktgebeuren gezien vanuit het standpuntvan de producent

Inleiding: wie is producent?

- Verschil tussen producenten van goederen envan diensten

Onderscheid maken tussen producenten van goe-deren en diensten.

Het standpunt van de producent objectief benade-ren.

TV

Huishoudkunde


etenschappenT


D/1997/0279/054A

2de graad TSO

- 1ste leerjaar

- Begrip bedrijfskolom- Onderscheid tussen primaire, secundaire en

tertiaire sector

De begrippen bedrijfskolom, primaire, secundai-re en tertiaire sector omschrijven en illustrerenmet voorbeelden.

Tijdens de lessen Praktijk Voedselbehandelingbij de behandeling van de basisattitude "Aank-open doen" wordt de leerstof Toegepaste weten-schappen Marktgebeuren, geïntegreerd.

2.1 Het product

2.1.1 Aanbod en assortiment van productenOnderzoek van het assortiment van een of meerproducten

Voor een aantal producten het uitgebreide assor-timent op de markt onderzoeken en dit vanuit desteeds hogere behoeften.

Voorbeelden kiezen uit de verschillende domei-nen:- zorg voor voeding,- zorg voor persoon en milieu.

2.1.2 Ontwikkeling van het uitgebreide assortimentproducten- Invloed van consument op productontwikke-

ling. nodige, nuttige en luxegoederen. belang van marktonderzoek

Het onderscheid bespreken tussen nodige, nuttigeen luxegoederen.Het nut inzien van marktonderzoek en illustrerenmet voorbeelden.

Werken met actuele productontwikkelingen enproductvernieuwingen.

Regelmatig gebruikmaken van de verzameldeinformatie door de leerlingen.

- Invloed van technologische mogelijkheden opproductontwikkeling

- Invloed van commerciële belangen op product-ontwikkeling

Inzien en illustreren dat niet alles wat weten-schappelijk en technisch mogelijk is, ook eencommercieel product wordt.

2.2 Plaats van distributie- Begrip distributie- Evolutie in de distributiewereld (U)- Organisatievormen van distributie

Het begrip distributie verklaren.Een aantal evoluties in de distributiewereld be-spreken in functie van de huidige maatschappij.(U)De belangrijkste huidige distributievormen on-derscheiden.

Uitgaan van de plaatselijke situatie.Concretiseren met een exploratie van distributie-plaatsen in de buurt.Observatieoefening van de verschillende elemen-ten van de marketingmix.

2.3 Verkoopprijs- Het begrip prijs- Vraag naar goederen- Aanbod van goederen

De prijsvorming bespreken rekening houdendmet:- invloed van prijs op vraag;- invloed van prijs op aanbod;- invloed van aanbod op vraag en prijs (wet van

vraag en aanbod).

De leerlingen aanmoedigen om de prijs van eenaantal basisproducten uit het hoofd te leren.De prijs laten noteren van een bepaald product,gedurende een langere tijd (bv. tomaten).

TV

Huishoudkunde


etenschappenT


D/1997/0279/054A

2de graad TSO

- 1ste leerjaar


- Wet van vraag en aanbod (U)- Prijselasticiteit (U)- Tussenkomst van de overheid (U)

Het begrip prijselasticiteit illustreren met enkeleconcrete voorbeelden. (U)De noodzaak beseffen van het regelend optredenvan de overheid en illustreren met voorbeelden.(U)

2.4 Promotie- Begrip promotie- Reclame- Verkooptechnieken

Ontdekken in een winkelruimte van een aantalverkooptechnieken en ze bespreken.Reclame zien als een vorm van communicatie.Zich enkele gedragsregels eigen maken om hetfenomeen 'reclame' kritisch te benaderen.In concrete voorbeelden de reclamestrategieënherkennen.

De leerlingen zijn heel erg vertrouwd met hetaspect promotie.Opdracht geven om concreet voor een bepaaldproduct de verschillende reclamekanalen en-boodschappen te analyseren.

Samenvatting

Bedrijven: motor van de economieBegrip Marketingmix

Het belang inzien van goeddraaiende bedrijvenvoor de economie en de werkgelegenheid.

Inzien dat product, prijs, plaats en promotie alle-maal meespelen bij de verkoop van producten.Deze vier punten situeren in de marketingmix.

3

3.1

Marktgebeuren gezien vanuit het standpuntvan de consument

Inleiding

Omschrijving consument

Mogelijkheden en middelen om te kunnen consu-meren

Bij de bespreking hiervan kan heel veel informa-tie uit het deel "Marktgebeuren gezien vanuit deproducent" worden gebruikt.

3.1.1 InkomensvormingVerschillende vormen van inkomensvorming

De belangrijkste manieren van inkomensvormingkennen.

TV

Huishoudkunde


etenschappenT


D/1997/0279/054A

2de graad TSO

- 1ste leerjaar

3.1.2 Inkomensbesteding Inzien dat de besteding van het inkomen afhan-kelijk is van het belang dat gehecht wordt aan deverschillende behoeften en van de levensstan-daard.

3.1.3 LevensstandaardWelvaart - Welzijn

Zich bevragen over de consumptiemaatschappijen nadenken over het onderscheid tussen welzijnen welvaart.

Heel belangrijk moment, waar de leerlingen wor-den gewezen op de gevaren van de "overcon-sumptie".

3.2 Rechten en bescherming van de consument

Telkens behandelen:- Wat vraagt de consument?- Wat ontvangt de consument?- Wat moet de consument doen?

Een kritisch-volwassen houding ontwikkelen inverband met koopgedrag.De nood aan correcte en actuele informatie erva-ren.

Bespreken met concrete voorbeelden uit de ver-schillende domeinen, bijvoorbeeld:- zorg voor voeding;- zorg voor persoon en milieu.

Sluit sterk aan bij deel "Informatiebronnen".

3.2.1

3.2.2

3.2.3

Recht op keuze

Recht op informatie

Recht op bescherming van gezondheid en veilig-heid

De nood aan wettelijke regelingen ervaren.Bepaalde wettelijke regelingen kennen en produc-ten hierop controleren.

Een aantal controlerende organisaties kennen inverband met verkoop van voedingsmiddelen.

De grondbeginselen van toxicologische studieskennen.

Een aantal consumentenorganisaties en het be-staan van hun eventuele publicaties kennen.

Net zoals voor "Informatiebronnen" geldt hierzeker de blijvende vormingswaarde van dezeinhouden.In de lessen Praktijk, bij het werken met waren,hieraan blijvende aandacht besteden.

3.2.4

3.2.5

Recht op herstel en schadevergoeding

Recht op medezeggenschap

TV

Huishoudkunde


etenschappenT


D/1997/0279/054A

2de graad TSO

- 1ste leerjaar


HYGIENE

1 Situering

1.1 Belang van hygiëne bij voedselbehandeling Het belang van hygiënisch werken in functie vanhet verhogen van de kwaliteit van het leven in hetalgemeen inzien.

Relatie leggen Maatschappelijke en sociale vor-ming: "Levensloop en welzijn" Gezondheid.

1.2

1.3

Evolutie van het hygiënisch handelen

Hygiëne en kwaliteit

Het belang van hygiënisch werken in functie vanhet verhogen van consumptiekwaliteit van voe-dingsmiddelen inzien.

Vertrekken van zorg voor hygiëne in uiteenlo-pende situaties.Verengen naar situaties van voedselbehandeling.Verwijzen naar lessen Praktijk, P & T: con-sumptiekwaliteit van voedingsmiddelen.

Herhaaldelijk benadrukken dat hygiënisch wer-ken een gewoonte is - een basisattitude - die menkan aanleren.

2 Onhygiënische omstandigheden

2.1

2.2

Verontreiniging of vuil

Soorten vuil- Oorsprong van het vuil- Vormen van bevuiling

Het begrip verontreiniging omschrijven.De aard van het vuil indelen naar oorsprong endit illustreren met voorbeelden.De vorm van bevuiling illustreren door middelvan voorbeelden.

Door ontleding van bevuilde situaties het vuilleren herkennen en onderscheiden.Proefondervindelijk aantonen.De eigen mening over het bepalen van de vuil-heidsgraad kritisch bevragen en de subjectiviteitervan afleiden in groepsverband.

3 Enkele verontreinigers De belangrijkste verontreinigers omschrijven enillustreren met voorbeelden.

TV

Huishoudkunde


etenschappenT


D/1997/0279/054A

2de graad TSO

- 1ste leerjaar

3.1 Vettige bestanddelen "Vet" als verontreiniger omschrijven en de in-vloed ervan op de hygiëne bepalen.

3.2 Ongedierte en andere macro-organismen- soorten ongedierte- nadelige gevolgen- maatregelen tegen ongedierte

Enkele nadelige gevolgen van dierlijke vervuilersopnoemen.Een aantal mogelijke maatregelen tegenongewenste dieren opnoemen.

3.3

3.3.1

3.3.2

Micro-organismen

Soorten micro-organismen

Functies in concrete situaties

De belangrijkste groepen micro-organismen ken-nen en telkens de bouw, de vorm, de grootte ende vermenigvuldiging ervan omschrijven.

Illustreren met voorbeelden uit hun directe om-geving en uit de actualiteit.

De kennis van bouw, vorm, grootte en verme-nigvuldiging van micro-organismen wordt pas inhogere jaren in de lessen biologie gegeven.Daarom hier heel kort enige toelichting geven.

In het labo natuurwetenschappen zullen in het1ste of 2de leerjaar van de 2de graad culturenvan verschillende micro-organismen worden op-gezet.

3.3.3 Delingstijd De begrippen kiemgetal en delingstijd omschrij-ven.Factoren omschrijven die de delingstijd beïnvloe-den.

3.3.4 Levensvoorwaarden voor micro-organismen De gunstige levensvoorwaarden voor micro-orga-nismen omschrijven.

De levensvoorwaarden bespreken in functie vanhet buitenspel zetten van micro-organismen.

- Water Het belang van water voor de ontwikkeling vanmicro-organismen omschrijven.

- Voeding De voornaamste voedingsstoffen voor de micro-organismen opnoemen.

TV

Huishoudkunde


etenschappenT


D/1997/0279/054A

2de graad TSO

- 1ste leerjaar


- Temperatuur De temperatuurgevoeligheid van micro-organis-men omschrijven en verklaren.

- Zuurstof De micro-organismen indelen in drie groepennaargelang van hun behoefte aan zuurstof.De technieken om, via verandering in de zuur-stofconcentratie, de micro-organismen uit teschakelen, omschrijven.

- Zuurtegraad Het begrip pH of zuurtegraad omschrijven.De micro-organismen indelen in functie van hunpH-gevoeligheid.De pH-waarde van een aantal voedingsmiddelen,aangeven.De technieken om, via verandering van de zuur-tegraad, de micro-organismen uit te schakelen,omschrijven.

- Opgeloste stoffen Het belang van de concentratie aan opgelostestoffen voor de ontwikkeling van micro-organis-men aanduiden.

- Afwezigheid van giftige stoffen De invloed van giftige stoffen op micro-organis-men omschrijven.

Giftige stoffen voor micro-organismen zijn nietaltijd giftig voor de mens.In het 2de leerjaar van de 2de graad worden detoegelaten bewaaradditieven besproken.

- Afwezigheid van schadelijke stralen De invloed van radioactieve stralen op micro-organismen omschrijven.

TV

Huishoudkunde


etenschappenT


D/1997/0279/054A

2de graad TSO

- 1ste leerjaar

4 Onhygiënische omstandigheden

4.1 Bewaarmethoden voor voedingsmiddelen

- Algemeen overzicht van bewaarmethodenRelatie: bewaarmethoden en levensvoorwaar-den van micro-organismen op kwaliteit

- Uitwerken van één bewaarmethode, bijvoor-beeld: bewaren door koelen

De belangrijkste bewaarmethoden opsommen enkort omschrijven.De relatie leggen tussen de bewaarmethoden ende levensvoorwaarde voor micro-organismen diewordt uitgeschakeld.

In een schematisch overzicht de invloed (doden,inactiveren en elimineren) van één bewaarmetho-de op de micro-organismen voorstellen.

Gekende bewaarmethode concreet aantonen metvoorverpakte en bewaarde voedingsmiddelen.

In het 1ste leerjaar van de 2de graad wordt alleenhet bewaren door koelen uitgewerkt. In het 2deleerjaar van de 2de graad worden, in aansluitingmet het deel Toepassingen van faseovergangen,diepvriezen en drogen behandeld.

4.2 Reinigen van middelen en milieu

Reinigingsfactoren (bv. cf. Sinnercirkel)- Tijdsfactor- Mechanische factor- Thermische factor- Chemische factor

Reinigingsmethoden

Reinigen omschrijven als een manier om visueelvuil te verwijderen.De vier factoren die het reinigingsprocesbeïnvloeden opnoemen en omschrijven.Voor een aantal reinigingsmethoden het relatievebelang van de vier factoren van de Sinnercirkelaangeven.De gepaste reinigingsmethode kiezen in functievan de aard en de graad van de vervuiling.

In de lessen Praktijk worden onder andere bijhandenhygiëne en bij vaathygiëne de vier facto-ren van de Sinnercirkel concreet geanalyseerd entoegepast.

Ook industriële reinigingsmethoden bespreken,onder meer hogedrukreiniging.

4.3 Desinfecteren van middelen en milieu Desinfecteren omschrijven als een manier ommicrobieel vuil te verwijderen.Een beperkt aantal desinfecterende middelen ken-nen.

TV

Huishoudkunde


etenschappenT


D/1997/0279/054A

2de graad TSO

- 2de leerjaar


TOEPASSINGEN VAN VORMVASTE MA-TERIALEN

Inleiding

- Materiële behoeften

Definiëren van een groot deel van de menselijkeactiviteiten als behandeling van materie in functievan het voldoen van zijn materiële behoeften.

Verwijzen naar "Menselijke behoeften", leerstofMaatschappelijke en sociale vorming, 1ste leer-jaar van de 2de graad.

- Verschil en samenhang tussen Natuurweten-schappen en Toegepaste wetenschappen

Beseffen dat de exacte natuurwetenschappen debasis vormen voor het vak Toegepaste weten-schappen.

De leraar Toegepaste wetenschappen informeertbij de leraar Natuurwetenschappen in verbandmet inhouden en planning en vice versa.In de loop van het schooljaar, herhaaldelijk hetbelang van Natuurwetenschappen voor de Toege-paste wetenschappen blijven benadrukken.

KIEZEN VAN VORMVASTE MATERIALEN

1 Vormvaste materialen

- Begripsomschrijving van materie en materiaal- Vormvaste materialen, vroeger, nu en in de

toekomst

Definiëren van vormvaste materialen.

Zicht hebben op de impact van ontdekkingen vannieuwe materialen op de evolutie van de samenle-ving.

Materie is heel ruim. We beperken ons hier totde vormvaste materialen.Water wordt besproken in het tweede deel 'Toe-passingen op faseovergangen van water'.Gassen en voedingsmiddelen komen uitvoerigaan bod in de 3de graad.

2 Eisen gesteld aan vormvaste materialen

- Functie- Sensorische eigenschappen- Fysische eigenschappen- Chemische eigenschappen- Levensduur, onderhoud, milieuvriendelijkheid- Kostprijs

Eisen gesteld aan vormvaste materialen omschrij-ven en concretiseren.

Relatie leggen met 'Menselijke behoeften', meerspecifiek 'materiële behoeften'.

TV

Huishoudkunde


etenschappenT


D/1997/0279/054A

2de graad TSO

- 2de leerjaar

3 Algemene eigenschappen van vormvaste mate-rialen

3.1 AlgemeenBeïnvloeding van de eigenschappen van vorm-vaste materialen door:- de chemische structuur (chemische binding)

De invloed van de chemische binding, van hetproductieproces en van de combinatie van ver-schillende materialen op de eigenschappen vanhet eindproduct.

Hier kan men steunen op de ondertussen verwor-ven kennis in verband met chemische bindingenin de lessen chemie.

- het productieproces. natuurlijke materialen. synthetische materialen (zuiver synthetisch

en kunstmatig)- de combinatie van verschillende materialen

De begrippen natuurlijke, kunstmatige en synthe-tische materialen omschrijven.

3.2 Metalen:- oorsprong en winning van metalen- indeling van metalen- metaalbinding - kristalroosters- mengen van metalen

De relatie inzien tussen de drie grote groepenmaterialen (metalen, keramische materialen enpolymeren) en de drie chemische bindingen.

Voor de drie grote groepen vormvaste materialentelkens de belangrijkste materialen situeren.Niet streven naar volledigheid.

3.3 Keramische materialen:- oorsprong van deze anorganische verbindingen- ionbinding - ionroosters

3.4 Polymeren:- oorsprong en vorming van deze organische

verbindingen: natuurlijke en synthetische poly-meren

- covalente binding- thermoplasten - thermoharders - elastomeren

3.5 Gemengde materialen (composieten) Het begrip composietmaterialen definiëren enillustreren met voorbeelden.

Het belang van gemengde materialen (composiet-materialen) benadrukken en illustreren.

TV

Huishoudkunde


etenschappenT


D/1997/0279/054A

2de graad TSO

- 2de leerjaar


KIEZEN VAN VERPAKKINGSMATE-RIALEN

1

1.1

1.2

Verpakkingen

Begripsomschrijving

Belang

Hoofddoel is dat de leerlingen via het concreet enexemplarisch werken met verpakkingen voorvoedingsmiddelen, de verschillende eigenschap-pen van materialen in het algemeen leren onder-scheiden.

Het is belangrijk de algemene redenering in ver-band met de juiste keuze van materialen voor eenbepaalde toepassing aan te brengen.Deze kan dan later worden toegepast in anderesituaties.

2 Eisen gesteld aan verpakkingsmaterialen Het belang van toegevoegde waarde van de ver-pakking voor het product omschrijven.

Als concrete toepassing werd gekozen voor ver-pakkingsmaterialen voor voedingsmiddelen om-wille vande complexiteit van de verpakkingsmaterialen,- de economisch-ecologische impact van verpak-

kingen,- de actualiteit van de verpakkingsproblematiek.

2.1

2.1.1

Functie van verpakkingen

Technisch-functionele functies

- Inhouden en portioneren- Beschermen en conditioneren van het product- Transporteren en opslaan

De relatie tussen de verpakking en het te verpak-ken product kort omschrijven, rekening houdendmet de aard van het product en met de aangewen-de bewaarmethode.

Inventariseren van de verschillende eisen gesteldaan verpakkingsmaterialen voor voedingsmidde-len.

De verschillende technische functies van verpak-kingsmaterialen bespreken en illustreren metvoorbeelden.

Via de bespreking van verpakkingen kunnen heelwat geziene leerinhouden uit het 1ste leerjaar vande 2de graad worden herhaald en toegepast:- toegepaste wetenschappen: marktgebeuren,

hygiënisch werken,- maatschappelijke en sociale vorming: commu-

nicatie.

Voor de sensorische eigenschappen van verpak-kingsmaterialen wordt verwezen naar Maat-schappelijke en sociale vorming 2de graad, 2deleerjaar: Waarneming.

TV

Huishoudkunde


etenschappenT


D/1997/0279/054A

2de graad TSO

- 2de leerjaar

2.1.2 Communicatieve functies

- Informatie aan de consument- Beheersfunctie voor de producent- Marketingmiddel voor de producent

De communicatieve waarde van de verpakkingbespreken voor de producent en voor de consu-ment van het product.

2.2

2.2.1

2.2.2

Sensorische eigenschappen van verpakkingen

Visuele waarneming

Belang van aanvoelen, geluid, geur en smaak

Voor elke sensorische, fysische en chemischeeigenschap een eenvoudige, algemeen geldendeomschrijving formuleren.Elke eigenschap concretiseren met typische voor-beelden van verpakkingsmaterialen voor voe-dingsmiddelen.

2.3

2.4

Fysische eigenschappen van verpakkingen- Massa van de verpakking- Mechanische eigenschappen- Elektrische eigenschappen- Thermische eigenschappen

Chemische eigenschappen van verpakkingen

- Doorlaatbaarheid van de verpakking- Migratie van verpakking naar product

2.5 Levensduur, onderhoud en milieuvriendelijkheidvan verpakkingen

- Meerwegverpakking en éénwegverpakking- Verwerking van verpakkingsafval

De relatie tussen de levensduur, het onderhouden de milieuvriendelijkheid van het verpakkings-materiaal bespreken.Concretiseren met typische voorbeelden van ver-pakkingen voor voedingsmiddelen.

2.6 Kostprijs van verpakkingen De kwaliteit/prijsverhouding voor een verpak-kingsmateriaal nagaan.

TV

Huishoudkunde


etenschappenT


D/1997/0279/054A

2de graad TSO

- 2de leerjaar


3 Kiezen tussen verschillende verpakkingsmate-rialen

Rekening houdend met de eisen, een geschikteverpakking kiezen voor een bepaald voedings-middel.

De keuze van het te verpakken voedingsproductgebeurt in samenspraak met het vak PraktijkVoedselbehandeling.Studie van Voedingswaren-Grondstoffen: rijst,margarine en boter, vlees, consumptieijs. De-zelfde redenering toepassen op een totaal anderproduct, bijvoorbeeld keuze van best geschiktmateriaal voor kookpannen, een werkvlak, eenkeukenvloer ...

TOEPASSINGEN OP FASEOVERGANGENVAN WATER

Herhaling basisbegrippen Natuurwetenschappen

- Omschrijving van de verschillende faseover-gangen en kenmerkende eigenschappen van deverschillende toestanden

- Faseovergangen onder invloed vantemperatuur- en drukveranderingen

De uitvoering gebeurt via een gerichte keuze vanenkele typerende toepassingen die bij voorkeurgesitueerd zijn in de Voedingssector: bereidings-en conserveringsprincipes en de gebruikte appa-ratuur.

1 Toepassingen van smelten en stollen

1.1 Het verschijnsel smelten en stollen Associëren van het begrip smelten stolpunt metzuivere stoffen.Associëren van het begrip smelten stoltrajectmet mengsels.

1.2 Speciaal smelten stolgedrag van water

- Abnormaal smelten stolpunt- Abnormale uitzetting van water bij stollen

Smeltingswarmte van water

Vaststellen van de bijzondere eigenschap vanwater bij stollen, en hieruit de nodige besluitentrekken in verband met concrete toepassingen.De bijzondere waarde van deze eigenschap voorhet leven op aarde erkennen.

Experimenten samen met concrete toepassingen,uitwerken in de lessen Praktijk Voedselbehande-ling in verband met vriespuntsverlaging.

TV

Huishoudkunde


etenschappenT


D/1997/0279/054A

2de graad TSO

- 2de leerjaar

- Stolpuntsverlaging/smeltpuntsverlaging vanmengsels

- Invloed op de kristalgrootte tijdens stollen

Besluiten in verband met vriespuntverlaging situ-eren in concrete toepassingen.Verwoorden van het verband tussen de invries-snelheid en de kristalgrootte.

1.3 Praktische toepassingen van smelten en stollenvan water

Bewaarmethode: koelen met ijs, diepvriezen vanvoedingsmiddelen

Het belang van een snelle invriessnelheid verkla-ren bij het invriezen van voedingsmiddelen.Invloed van de gebruikte diepvriesapparatuur opvorm en kwaliteit van diepgevroren productenkennen.Invloed van juiste bewaarapparatuur tijdens op-slag, transport en distributie op de kwaliteit vandiepvriesproducten kennen.Belang van koudeketen inzien en hieruit de nodi-ge besluiten trekken.

Tijdens de lessen Toegepaste wetenschappenvooral aandacht besteden aan industrieel diep-vriezen.In de lessen Praktijk komt het huishoudelijk in-vriezen aan bod.

2

2.1

Toepassingen van verdampen en condenseren

Het verschijnsel verdampen en condenseren Verschil tussen vrije verdamping en koken for-muleren.

Informeren bij leraar fysica in verband met ken-nis Warmteleer.

2.2 Vrije verdamping en condensatie van water

- Vloeistofoppervlak- Temperatuur- Luchtverversing- Luchtvochtigheid

Factoren die de vrije verdamping bevorderenverklaren en illustreren met voorbeelden.Een omschrijving geven van de begrippen abso-lute en relatieve vochtigheid.

Bij alle toepassingen van verdampen en conden-seren, vormen deze vier factoren die de vrijever-damping bevorderen, het uitgangspunt.

2.3 Praktische toepassingen van vrije verdampingvan water

- Invloed van relatieve vochtigheid op kwaliteitvan voedingsmiddelen

Invloed van relatieve vochtigheid op kwaliteitvan voedingsmiddelen bespreken.

TV

Huishoudkunde


etenschappenT


D/1997/0279/054A

2de graad TSO

- 2de leerjaar


- Bewaarmethode: drogen Het drogen van voedingsmiddelen omschrijvenals een proces van vrije verdamping.Het bewarend effect van drogen verklaren.De kwaliteit van gedroogde voedingsmiddelenbeoordelen.Voor enkele droogtechnieken de factoren die devrije verdamping bevorderen, aangeven.

In de lessen Praktijk het drogen van voedings-middelen uitvoeren, bijvoorbeeld het drogen vankruiden. Vergelijkend onderzoek van industrieelgedroogde producten.

2.4 Koken van water

Omschrijvingen van het begrip "koken"Betekenissen van het begrip koken in ons taalge-bruik omschrijven.

Verwijzen naar lessen Praktijk Voedselbehande-ling.

Koken als fysisch verschijnsel

- Koken van zuiver water- Kookpuntsverhoging van mengsels- Verdampingswarmte van water- Invloed van druk op het kookpunt

De vier stappen bij het fysisch kookproces vanwater opnoemen.Kookpuntsverhoging van waterige oplossingenbespreken en illustreren met voorbeelden.Het begrip verdampingswarmte definiëren endaaruit de grotere warmte-inhoud van stoom af-leiden.Invloed van drukverandering (overdruk en on-derdruk) op het kookpunt bespreken.

Bepalen van het kookpunt van zuiver water envan waterige oplossingen gebeurt experimenteelin de lessen Labo natuurwetenschappen.

2.5 Praktische toepassingen van koken van water enbelang van drukregeling

- Bereidingsprincipes onder atmosferische druk- Bereidingsprincipes onder verhoogde druk- Bereidingsprincipes bij onderdruk- Bewaarmethode: steriliseren

De bereidingsprincipes stoven, stomen en kokenonder atmosferische druk of onder overdruk be-spreken.De voor- en nadelen van bereiden van voedings-middelen onder druk verwoorden.Het bereidingsprincipe "vacuümkoken" onderverlaagde druk bondig omschrijven.De voor- en nadelen van bereiden van voedings-middelen door vacuümkoken verwoorden.De bewaarmethode steriliseren omschrijven alseen vorm van verhitten onder verhoogde druk.

Werken met stoompan, steamers, drukkookpan,in de lessen Praktijk.

Het bereidingsprincipe vacuümkoken observerenin grootkeuken of horecasector.

De bewaarmethode steriliseren enkel theoretischbehandelen maar niet uitvoeren in lessen Prak-tijk.

TV

Huishoudkunde


etenschappenT


D/1997/0279/054A

2de graad TSO

- 2de leerjaar

3 Toepassingen van sublimeren

3.1 Het verschijnsel sublimeren Uit de definitie van sublimeren afleiden dat dezefaseovergang voor de meeste materie zeer zeldenzal voorkomen.

Duidelijk doen inzien dat het voor materie zeermoeilijk is om van de vaste, geordende toestandrechtstreeks over te gaan naar de gasvormige,chaotische toestand.

3.2 Praktische toepassingen van sublimeren van ijs

- IJsafzetting in koelinstallaties- Bewaarmethode: vriesdrogen of lyofyliseren

Op een eenvoudige manier in de bewaarmethodevriesdrogen de verschillende faseovergangenherkennen.Hieruit de kwaliteit van gevriesdroogde produc-ten afleiden.

Het aantal toepassingen zal dan ook beperkt zijn.

4 Verdampen en condenseren van een organi-sche koelvloeistof in koelkast

De werking van een koelkast uitleggen en hierbijhet verdampen en condenseren van de koelvloei-stof verwoorden.

TV Huishoudkunde 84 Sociale en technische wetenschappenToegepaste wetenschappen 2de graad TSO

5 EVALUATIE




Begeleidende evaluatieDe klemtoon ligt op het voortdurend evalueren van de vorderingen tijdens de lessen. Op deze wijzeverwerft de leraar snel en op effectieve wijze informatie over de bereikte en de niet-bereikte doelstellingen.Begeleidende evaluatie dient in de eerste plaats om didactische beslissingen te nemen, waardoor de leraarzonodig zijn onderwijsproces moet bijsturen. Naar de leerling toe betekent voortdurende evaluatie (op-nieuw) kansen krijgen om bij te sturen.De voortdurende groei in en verbetering van de attitudes is even belangrijk als de evaluatie van prestaties.Het vastleggen van de groei in een waardeschaal is een uitstekende visuele hulp bij de bespreking ervan metde leerling en de ouders.Belangrijk bij het begeleidend evalueren is het positief waarderen van de constructieve kritische houdingvan de leerling ten aanzien van zijn eigen leerproces. Deze houding opent de mogelijkheid om de leerlingzichzelf te leren evalueren.Begeleidend evalueren is een belangrijk gegeven dat veel aandacht vraagt van de leraar en van de leerling.



6 MATERIELE VEREISTEN

Voor het vak 'Maatschappelijke en sociale vorming' is geen specifiek materiaal vereist, dat altijd voorhandenmoet zijn. Het behoort immers tot de eigen aanpak van het vak dat de leerlingen zelf actueel en aansluitendmateriaal verzamelen dat dienst doet als start en/of als ondersteuning van de lessen.

TV Huishoudkunde 85 Sociale en technische wetenschappenToegepaste wetenschappen 2de graad TSO

7 BIBLIOGRAFIE

7.1 Marktgebeuren

- Schoolboeken voor het vak Economie 1ste en 2de graad.- Verbruikersgids: Verbruik bewust/Verbruik gerust, uitgave van het Ministerie van Economische zaken.- Verschillende uitgaven van het BCD (Belgisch Comité voor de Distributie), Mariannestraat 34, 1180

Brussel, (02)345 99 23.- Verschillende uitgaven van het NCMV, Spastraat 8, 1040 Brussel, (02)238 05 11.- Verschillende uitgaven van verbruikersorganisaties, bv. OIVO, Opperstraat 28, 1050 Brussel, (02)513 80

70.- Economischgerichte artikels in kranten en weekbladen (o.a. Knack, Trends, Time ...).

7.2 Hygiënisch werken bij voedselbehandeling

- Schoolboeken voor het vak Biologie.- Warenwetgeving, Die Keure, Brugge.- Cursus Initiatie Hygiëne, LVN, Federatie van de landbouw- en voedingsnijverheid, 1989.- Verschillende uitgaven in verband met hygiëne in de keuken en de grootkeuken, van het Voorlichtings-

bureau voor de voeding, 's Gravenhage, Nederland.- Verschillende uitgaven van gespecialiseerde onderhoudsfirma's onder andere Henkel, Lever-Otares ...

7.3 Toepassingen van vormvaste materialen

- HALDERMANS, M., KOCKAERTS, G., Materialenwijzer, Uitgeverij Plantyn, Deurne, 1981, 260 blz.- Het Afvalstoffenplan 1991-1995 (Het Minaplan), Kan. De Deckerstraat 22-26, 2800 Mechelen.- Kunststoffen vandaag en morgen, Fechiplast, Maria-Louizasquare 49, 1040 Brussel, 96 blz.- LOX, F., Verantwoorde verpakking, Monografie Leefmilieu, De Nederlandsche Boekhandel, Antwerpen/

Amsterdam, 1983, 286 blz.- Pakblad, maandblad Uitgeversmaatschappij C. Misset, Postbus 4, 7006 RH Doetinchem. Uitgave van het

Nederlands Verpakkingsinstituut.- Schoolboeken voor de vakken Natuurwetenschappen 2de graad.- Technivisie, tweewekelijks blad van de KVIV.- Uitgaven van het BVI (Belgisch Verpakkingsinstituut), Picardstraat 15, 1210 Brussel, tel. (02)427 25 83.

VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJSond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Sociale en...

Documents

Transcript of VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJSond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Sociale en...