Auteursinstructie

Enkele aandachtspunten:-Bedoeling is dat het leerwerkboek uiteindelijk ook digitaal te gebruiken is, dus ook digitaal te verwerken. Hiermee houden we rekening door veel met min of meer gesloten interacties te werken. Als we een open vraag stellen zullen we: zeker in groep 5 en 6 vaak erbij aan geven: gebruik de woorden x, x en x (dan kun je bij de feedback altijd aangeven om te controleren op die woorden).

-Wat in vet is aangegeven is standaardtekst of essentiële informatie/instructie. Dat moet er dus altijd zo staan.

-Begrippen in de leerstofteksten moeten vet (ca. 4 tot 5 begrippen per les).

-NB: De kopij die je in de instructies leest is fakekopij! De opgemaakte pagina’s is kopij waarmee een eerste test is gehouden; het concept wordt nog licht aangepast.

[hoofdstuknr. en titel]2 Tijd van Grieken en RomeinenLes 1[korte intro][drie zinnen] [leerdoelen hele hoofdstuk] Dit hoofdstuk gaat over de tijd van Grieken en Romeinen. Plus nog een aantrekkelijk concreet inhoudelijke zin. Je leert hoe de Grieks-Romeinse cultuur zich verspreidde en je leert over de botsing met de Germaanse cultuur.[NB: wat vet staat is een standaardformulering/zin; die moet dus terugkomen]

[grote tekening: kijk- en doe plaat met afgeronde vierkante aankruishokjes bij de Romeinen en de Germanen. Met de kleding en de wapens (gedeeltelijk) niet ingekleurd en met schrijfvakjes bij de dieren][s.v.p. duidelijk briefen wat wel en niet moet worden ingekleurd en waar hokjes komen!]

[kader][kop1]Kijken en doen[xkop1] [let op: vragen aanpassen/checken][maximaal 5 opdrachten] [doel: actief bij het onderwerp betrekken via kijken en doen: op plaat en evt. n.a.v. tijdbalk]

[Op het digibord] De praatplaat is geanimeerd. De vragen: wanneer, waar, wie en wat worden op een aantrekkelijke manier beantwoord. Er kan een kort filmpje getoond, karakters gaan leven via beweging en geluid, de tijdbalk wordt interactief, er is een interactieve kaart waarop je de romeinse legers ziet optrekken, e.d.]

[rubriekstitel] Taak [inhoudelijke titel: Bijvoorbeeld] Een stripverhaal over de Romeinen [NB: doel van deze taak: bedient meervoudige intelligentie; hoe wordt deze taak ingezet: als een kind klaar is met de paragraaf werkt hij/zij verder aan deze Taak; dus de Taak moet goed in kortere stukjes zijn in te delen (er moet niet veel opstart of materiaal nodig zijn)]

[paragraafkop]les 2 Van stad tot wereldrijk[x paragraafkop]

[intro] Deze les gaat over … in drie zinnen. Bijvoorbeeld zoiets als hoe het Romeinse rijk steeds groter werd. Je leert dat de Romeinen met hun grote legers veel gebieden veroverden en ook tot ver in ons land kwamen. [NB: wat hier vet staat wordt standaardformulering]

[in margetab][kop2]Om te beginnen[xkop2][doel: onderwerp bij de leerling activeren/relatie met nu of eigen leven leggen + oriëntatie op leerdoel][+altijd een afbeelding: bij voorkeur foto over/uit belevingswereld/leeftijdgenoot][Deze opdracht gaat over wat je al weet over de Romeinen en over wat het te maken heeft met je leven nu.]

[theoriekader][kop1]De bevolking groeit[xkop1] Dit is geen goede inhoud. Maar ongeveer de omvang. Omdat het land meer opbracht, was er meestal voldoende voedsel. Daardoor stierven minder kinderen door honger en ziekte. De mensen werden ook ouder. Zo groeide de bevolking. In 800 woonden in Europa 30 miljoen mensen. In 1300 waren dat er 80 miljoen. Er waren nu zoveel mensen bijgekomen. Door de bevolkingsgroei kwamen er veel mensen bij. Voor al die mensen was op het land niet genoeg werk. Gelukkig hadden de boeren altijd wel een klusje. Als er een nieuwe schuurdeur moest komen, riepen ze de timmerman. Als de ploeg stuk was, lieten ze de smid komen. Vroeger deden de boeren dat werk zelf. [illustratie][bijschrift]Hier staat een bijschrift.[einde theoriekader]

1 [reproductie, dus direct uit theorieblok te halen: let op: de kern!] Ambachtslieden [dit kopje is altijd een inhoudelijk kernwoord!: dus: waar gaat deze vraag over/om]Wat zijn ambachtslieden?

mensen die spullen met de hand maken mensen die spullen kopen en verkopen mensen die voedsel verbouwen mensen die spullen met de hand maken

[NB: dit hoeft niet zo reproductief als het voorbeeld, je kunt de leerling ook het proces in stappen laten zetten, oorzaak en gevolg schema maken, venndiagram met eigenschappen maken etc.]

2 [doel: eenvoudige toepassing] [een inhoudelijk kernwoord] De eerste boeren Zet een kruisje in de goede rij. [ook dit kan veel creatiever en spannender voor leerlingen!]

waar niet waarDe eerste boeren wonen in Zuid-LimburgZe laten voedsel op een akker groeienZe jagen en vissen helemaal niet meer.Ze houden geiten, varkens en koeien.Ze slapen ’s nachts in de open lucht.Ze bewaren hun eten in potten van klei

[2e pagina nieuwe linkerblz][theoriekader][kop1]Ambachtslieden[xkop1]Door de bevolkingsgroei kwamen er veel mensen bij. Voor al die mensen was op het land niet genoeg werk. Gelukkig hadden de boeren altijd wel een klusje. Als er een nieuwe schuurdeur moest komen, riepen ze de timmerman. Als de ploeg stuk was, lieten ze de smid komen. Vroeger deden de boeren dat werk zelf. Gelukkig hadden de boeren altijd wel een klusje. Als er een nieuwe schuurdeur moest komen, riepen ze de timmerman. Als de ploeg stuk was, lieten ze de smid komen. Vroeger deden de boeren dat werk zelf.[illustratie, pagina 24, nr 2, Wijzer door de Tijd groep 6, isbn 13910-0][bijschrift]Hier staat een bijschrift]

[xtheoriekader] [doel reproductie van de kern]

3 Een inhoudelijk kernwoorda Zet de plaatjes in de juiste volgorde.b Zet bij elk plaatje het juiste cijfer.

4 Ambachtslieden [doel eenvoudige toepassing]a Streep de foute woorden door.Door de bevolkingsgroei kwamen er veel mensen/dieren bij. Voor al die mensen was op het land veel/weinig werk. Gelukkig hadden de boeren/romeinen altijd wel een klusje. Als er een nieuwe schuurdeur/schuifdeur moest komen, riepen ze de timmerman. Als de ploeg/tractor stuk was, lieten ze de smid komen. Vroeger deden de boeren dat werk/die hobby zelf.

b Hoe noem je de man op het plaatje?_______________________

[3e pagina rechts] [theoriekader] [kop1]De bevolking groeit[xkop1] Omdat het land meer opbracht, was er meestal voldoende voedsel. Daardoor stierven minder kinderen door honger en ziekte. De mensen werden ook ouder. Zo groeide de bevolking. In 800 woonden in Europa 30 miljoen mensen. In 1300 waren dat er 80 miljoen. Er waren nu zoveel mensen bijgekomen. Omdat het land meer opbracht, was er meestal voldoende voedsel. Daardoor stierven minder kinderen door honger en ziekte. De mensen werden ook ouder. Zo groeide de bevolking. In 800 woonden in Europa 30 miljoen mensen. In 1300 waren dat er 80 miljoen. Er waren nu zoveel mensen bijgekomen. [met afbeelding, p. 27, nr. 1, Wijzer door de Tijd groep 6, isbn 13910-0][bijschrift] Wat je er maar neer wilt zetten.[einde kader]

5 Inhoudelijk. [reproductie van de kern]Gebruik de woorden: zomergraan – wintergraan – niets

Veld 1 Veld 2 Veld 3Jaar 1 zomergraan nietsJaar 2 niets zomergraanJaar 3 wintergraan

[kop1]Inhoudelijk[xkop1] [eenvoudige toepassing]6 Maak een woordspin met woorden die met de Romeinen te maken hebben.

[4e pagina] [theoriekader] [kop1]Het verhaal van …..[xkop1] [dit is altijd een verhaal over een historische persoon, wat maakte hem/haar zo bijzonder? Dit wordt spannend en urgent verteld!]Hier staan ongeveer 100 woorden aan tekst.[met afbeelding][bijschrift] Wat je er maar neer wilt zetten.[einde kader]

7 InlevenN.a.v. de historische persoon in zijn of haar tijd. Dit mag een meer open vraag zijn. Je kunt evt. wel zeggen: gebruik de woorden x en x

8 Afsluiten [doel: complexere toepassing van de hele paragraaf, bij voorkeur met ander contextje/bron, kan ook als differentiatieopdracht ingezet: nadenken/eigen mening, maar ook oefenen met bronnen, in het kader van voorbereiden cito in groep 7 en 8]a En de vraagb En nog een vraag of niet

[rechts naast de vraag: tekstbron in gekleurd vlak]Dit is de titelDe tekstbron heeft maximaal 50 woorden of is dat te veel. En dan etcetera.

[in blauwe balk:]Wat weet ik nu? [3 regels, 2 of 3 dots met in kindvriendelijke taal wat ze nu weten over het onderwerp van de paragraaf; het maakt de paragraaf rond: in de intro las je waar de paragraaf over ging/waarover je ging leren en nu herhaal je nog s wat je nu weet]

Ben je klaar? Werk verder aan je Taak op bladzijde x of vraag je leraar wat je moet doen.

[Les 2 en 3 idem. NB: Les 3 heeft 3 pagina’s. Dan is er dus ook langer de tijd om aan de Taak te werken.]

[paragraafkop]Samenvatting en begrippen[x paragraafkop]

[kop1]2.1 Van stad tot wereldrijk [xkop1][dit moet echte kopij zijn][illustratie][parallel uit de paragraaf]Je moet nog beginnen aan dit hoofdstuk, maar toch weet je best al iets over de Romeinen. Deze les gaat over jouw kennis over het Romeinse rijk voordat je het hoofdstuk hebt gelezen. En je hebt geleerd over de verspreiding van Grieks-Romeinse cultuur.• belasting geld dat mensen betalen aan bestuurders• keizer machtige vorst van een groot rijk• politiek alles wat te maken heeft met het bestuurvan een land• republiek land zonder koning of keizer• tijd van Grieken en Romeinen het tweede tijdvak(3000 v.C.-500 n.C)

[kop1]2.2 Karel de Grote [xkop1] [illustratie]Je moet nog beginnen aan dit hoofdstuk, maar toch weet je best al iets over de Romeinen. Deze les gaat over jouw kennis over het Romeinse rijk voordat je het hoofdstuk hebt gelezen. • Bijbel heilig boek van de christenen• christenen volgelingen van Jezus Christus• joden mensen uit de provincie Judea die in één godgeloven• kerk gebouw waar christenen bijeenkomen• verdraagzaamheid het toestaan van andere meningen

[kop1]2.3 De grote volksverhuizing [xkop1][illustratie]Je moet nog beginnen aan dit hoofdstuk, maar toch weet je best al iets over de Romeinen. Deze les gaat over jouw kennis over het Romeinse rijk voordat je het hoofdstuk hebt gelezen. ambacht beroep waarbij je iets met je handen engereedschap maakt• geldeconomie als mensen betalen met geld (en niet ruilen)• Grieks-Romeinse cultuur manier waarop de Romeinen leefden, met de Grieken als voorbeeld• handel kopen en verkopen• landbouwstedelijke samenleving samenleving vanboeren en stadsbewoners

[rechts][paragraafkop]Test jezelf[x paragraafkop]

1 Wat hoort bij elkaar? [bij de test moeten ook 1 of 2 beeldvragen!]politiek heel groot gebied met één bestuurrepubliek geld dat mensen moeten betalen aan bestuurderskeizer alles wat te maken heeft met het bestuur van een landbelasting machtige vorst van een groot rijkrijk stad of land zonder koning of keizer

2 Werken en leven in het Romeinse rijka Omcirkel de goede woorden. Het Romeinse rijk was een landbouwsamenleving /landbouwstedelijke samenleving.De meerderheid / minderheid woonde op het platteland. De minderheid / meerderheid in de stad.

3 Wat zijn voorbeelden van de Grieks-Romeinse cultuur? Kruis de drie goede antwoorden aan.❑ Grieken en Romeinen hadden dezelfde goden. ❑ Romeinen lazen Griekse schrijvers.❑ Grieken en Romeinen spraken een andere taal. ❑ Het weer in beide landen was hetzelfde.❑ Beide volken hadden dezelfde bouwstijl.

4 De opkomst van het christendomZet het juiste begrip achter de betekenissen. Kies uit: christenen / kerk / joden / Bijbelheilige boek van de christenenmensen uit de provincie Judea die in één god geloofdengebouw waar christenen bijeenkomen om te biddenvolgelingen van Jezus Christus

5 Beroemde kunst uit de oudheidJuist of onjuist? Omcirkel het goede woord.Homerus was een bekende Griekse beeldhouwer. juist / onjuistZeus was de Griekse oppergod. juist / onjuist

6 Vraag 6 is altijd met een tekstbronnetje. En is meer integrerend/het hele hoofdstuk overziend. Lees de bron. Vul daarna in. Kies uit: held / gladiator / omhoog / omlaag / publiekHet _____________ mocht met een handgebaar beslissen over het leven en dood vande _____________ Een duim_____________ betekende de dood van dezwaard vechter. Bij een duim_____________ mocht de gladiator blijven leven, hij haddan als een _____________ gevochten.

[rechts naast de vraag: tekstbron in gekleurd vlak]Dit is de titelDe tekstbron heeft maximaal 50 woorden of is dat te veel. In elk geval is het bijvoorbeeld een oud schrift. Iets wat iemand zegt. Een Romein over de Germanen. Bijvoorbeeld. En daar

gaat dan de vraag over. Kinderen moeten er zelf echt iets aan toevoegen: oorzaak en gevolg eruit halen bijvoorbeeld.

[paragraafkop]Kies je taak[x paragraafkop][dit wordt de rubriekstitel]

[kop1]1 Maak een memoryspel bij dit hoofdstuk.[xkop1] [intro] In deze opdracht doe je zus en zo. Deze opdracht is geschikt om de kern van dit hoofdstuk te herhalen. De opdracht bestaat uit 5 stappen. Alle informatie die je nodig hebt voor deze opdracht staan op het kopieerblad die je krijgt uitgedeeld. [illustratief beeld: rechtenvrij]

2 Maak een plattegrond van een grensplaats.Er gebeurde veel aan de grenzen van het Romeinse rijk. Door het maken van een plattegrond ga je wat je hebt geleerd in dit hoofdstuk herhalen en je komt er nog meer over te weten. De opdracht bestaat uit 5 stappen. Alle informatie die je nodig hebt voor deze opdracht staan op het kopieerblad die je krijgt uitgedeeld.[illustratief beeld, rechtenvrij]

3 Maak een powerpoint over een onderwerp naar keuze.Over welk onderwerp wil je na het doorwerken van dit hoofdstuk meer weten? Kies uit:Archeologie – Belastingen- Goden - Of kies een eigen onderwerp. De opdracht bestaat uit 5 stappen. Alle informatie die je nodig hebt voor deze opdracht staan op het kopieerblad die je krijgt uitgedeeld.[illustratief beeld, rechtenvrij]

Ik maak taak ❑1 ❑2 ❑3

Hieronder schrijf je op wat je bij de verschillende stappen van de opdracht hebt gevonden of gedaan.

Stap 1 _________________________________________ [invulregels]

Stap 2 _________________________________________ [invulregels]

Stap 3 _________________________________________ [invulregels]

Stap 4 _________________________________________ [invulregels]

Stap 5 Terugkijken

Ik heb alle stappen gedaan en opgeschreven ja / neeIk heb samengewerkt en het werk goed verdeeld ja/ neeMijn werk ziet er netjes uit ja / nee / beetjeEn nog meer van dit soort reflectieve opmerkingen ja / nee

[paragraafkop]Thema [titel]Het Nederlandse landschap[x paragraafkop] [uitstraling: vakoverstijgend/hoofdstukoverstijgend, komt 3x voor: na h 1, 3 en 5]

[kop1]Speurvraag: Wat betekent een spoor in het landschap?[xkop1][intro] Op deze twee bladzijden ga je op zoek naar het antwoord op een speurdersvraag. Aan het einde weet je hoe je met het vak geschiedenis deze vraag kunt oplossen. Maar je kunt ook met aardrijkskunde of natuur over deze vraag nadenken. Lees en bekijk de bronnen, los de puzzel op en noteer het antwoord bij vraag 4.

[diverse bronnen, beeld en tekst]1 Woordzoeker. Speur in de puzzel naar belangrijke informatie.Je leest in de dikomlijnde kolom welke rang Julius Civilis in het Romeinse leger heeft. 1 Hiermee betalen de Romeinen2. Dit volk woont bij de Waddenzee3. Naam van een Romeinse keizer.4. Dit geven de Friezen als belasting aan de Romeinen.5. Een heuvel die beschermt tegen overstromingen6. Dit dier levert wol.7. Iemand die producten koopt en verkoopt. 8. Hoge waterstand van de zee.

2 Speuren in bronnen.Je hebt nu een paar belangrijke woorden gevonden die je nodig hebt voor het antwoord op de vraag. Bekijk en lees nu de bronnen hieronder. Schrijf uit elke bron op wat het te maken heeft met sporen in het landschap.Bron 1 ______________________________________________Bron 2_______________________________Bron 3 ________________________________________

Bron 1

Bron 2 [tekstbron] TitelBlablabla De tekstbron heeft maximaal 50 woorden of is dat te veel. In elk geval is het bijvoorbeeld een oud schrift. Iets wat iemand zegt. Een Romein over de Germanen. Bijvoorbeeld. Bijvoorbeeld een oud schrift. Iets wat iemand zegt. Een Romein over de Germanen. Bijvoorbeeld.

Bron 3 [pagina 9 nr. 4 Wijzer door de tijd, groep 6 ]

3 [symbool Computer] Zoeken op internet.Dit moet in klas 6 vast simpeler maar zoiets: Bij vraag 1 heb je een paar woorden gevonden. Die kun je gebruiken om informatie te zoeken. Type ze in een zoekprogramma (bijvoorbeeld Google) en kies een website die jou kan helpen bij het antwoord op de centrale vraag. Noteera Het adres van de website

b De maker van de websitec De soort informatied Drie belangrijke dingen.

Antwoord op de vraag: Wat betekent een spoor in het landschap?[invullijnen][invullijnen][invullijnen]