Visie op de toekomst van de gebouwen - …...2 Visie op de toekomst van de gebouwen Inhoudsopgave 1....
34
1 PROTESTANTSE GEMEENTE ZUTPHEN Werkgroep Kerkelijke Accommodaties Visie op de toekomst van de gebouwen Doret Boonstra Enne de Boer Bert Hilhorst Elbert van der Linden Elco de Rooij November 2010 startnotitie
Transcript of Visie op de toekomst van de gebouwen - …...2 Visie op de toekomst van de gebouwen Inhoudsopgave 1....
1
PROTESTANTSE GEMEENTE ZUTPHEN
Werkgroep Kerkelijke Accommodaties
Visie op de toekomst van de gebouwen Doret Boonstra Enne de Boer Bert Hilhorst Elbert van der Linden Elco de Rooij November 2010 startnotitie
2
Visie op de toekomst van de gebouwen
Inhoudsopgave
1. Inleiding en opdracht pag. 3
2. Voorkeursscenario pag. 5
3. Leidende principes pag. 6
4. Kwalificatie van de gebouwen: De Wijngaard pag. 9
5. Kwalificatie van de gebouwen: De Walburgis pag. 13
6. Beide gebouwen blijvend in eigendom en gebruik pag. 17
7. Alternatieven pag. 19
8. Praktische criteria pag. 21
9. Aanbevelingen pag. 25
Bijlage pag. 27
3
Visie op de toekomst van de gebouwen
1. Inleiding en opdracht
Aan de Werkgroep Kerkelijke Accommodaties (WKA) is gevraagd om te komen tot een
visie op de toekomst van de gebouwen van de Protestantse Gemeente te Zutphen,
zijnde De Wijngaard - voorheen het onderkomen van de gereformeerde kerk - en de
Sint-Walburgiskerk (hierna kortheidshalve Walburgis genoemd) - voorheen het
onderkomen van de hervormde gemeente. De werkgroep bestond uit de
gemeenteleden Doret Boonstra, Enne de Boer, Bert Hilhorst, Elbert van der Linden en
Elco de Rooij.
Een visie op de gebouwen (accommodaties) betekent ontegenzeggelijk ook een visie
op de geloofsgemeenschap. Vooralsnog zijn de missie en visie, zoals geformuleerd in
het beleidsplan 2008-2012 van de Protestantse Gemeente te Zutphen uitgangspunt.
Het accommodatiebeleid is in feite onderdeel van het algemeen beleid. Het bezitten
van eigen accommodaties is dienstbaar aan het belang van eredienst, maar ook aan
pastoraat, diaconaat en apostolaat. Centraal is de vraag: “hoe kunnen we als
gemeente met de middelen en mogelijkheden waarover we beschikken in Zutphen
gemeente van Christus zijn.
De visie op de gebouwen dient te rusten op voldoende draagvlak binnen onze
gemeente. Draagvlak definiëren we als acceptatie binnen de gemeente en financieel
draagvlak. In dit laatste zit een belangrijke aanleiding voor het nadenken over de
gebouwen. Immers de financiële toekomst van de Protestantse Gemeente te Zutphen
is voor nu en voor de langere termijn zorgelijk. Het is nodig stappen te zetten om tot
een gezond financieel meerjarenperspectief te komen. Daarbij komt ook ons vastgoed
in het vizier, hoewel de uitgaven voor gebouwen “slechts” 10% bedragen van de
jaarlijkse uitgaven van de gemeente. Maar niet alleen het geld is sturend. Het is ook
van belang om voor de geloofsgemeenschap een wenkend perspectief neer te zetten
tegen de context van een steeds kleiner wordende gemeente en een steeds groter
wordende wereld.
Aan de slag met deze taak bracht ons op twee inspirerende vragen:
1. Wat voor soort geloofsgemeenschap wil de Protestantse Gemeente van
Zutphen in de toekomst zijn? In het beleidsplan staat al een aantal sturende
woorden: open, levend, gastvrij en dienstbaar. Een missionaire gemeente die
haar apostolaat getrouw is? Wat zal haar positionering zijn? Zowel in de
literatuur over gemeenteopbouw, als in de praktijk van veel gemeenten komt
het relationele vraagstuk van ‘binnen en buiten, buiten en binnen’ steeds
pregnanter naar voren. Wat ‘binnen’ betreft gaat het vooral om de vraag of
we, na de fusie van gereformeerde kerk en hervormde gemeente, ook echt één
hechte geloofsgemeenschap willen vormen?
2. Wat zal de 21ste
eeuw betekenen voor de Walburgis? Wat zal de 21ste
eeuw
toevoegen aan het verhaal, de geschiedenis, van de Walburgis? Reeds tien
jaren zijn verstreken, nog negentig te gaan. Blijft het op dezelfde voet of breekt
een nieuw hoofdstuk aan?
4
Deze vragen zijn bepalend geweest voor ons denken over De Wijngaard en Walburgis.
Tot slot, de opdracht tot visievorming over Wijngaard en Walburgis komt van het
College van Kerkrentmeesters. De visie van de WKA, zoals deze in dit document is
verwoord, zal de verdere beraadslagingen in het college, de kerkenraad en in de
gehele gemeente ondersteunen. Beschouw dit document als een startnotitie.
Leeswijzer
We vallen met de deur in huis door in hoofdstuk 2 een zogenaamd voorkeursscenario
te schetsen. In hoofdstuk 3 staan de belangrijkste uitgangspunten. De hoofdstukken 4
en 5 geven een uitgebreide beschrijving van De Wijngaard en Walburgis. In hoofdstuk
6 wordt de optie besproken waarbij beide gebouwen in gebruik blijven, terwijl in
hoofdstuk 7 een aantal alternatieven wordt genoemd. Hoofdstuk 8 beschrijft
belangrijke praktische criteria bij de keuze voor accommodaties. Hoofdstuk 9 vat de
aanbevelingen van de werkgroep samen. De bijlagen bevatten verschillende door de
werkgroep verzamelde gegevens die van belang waren bij de keuze van het
voorkeursscenario.
5
2. Voorkeursscenario
Het voorkeursscenario van de werkgroep kerkelijke accommodaties luidt als volgt:
Als accommodatie voor de instandhouding, opbouw en vernieuwing van de
Protestantse Gemeente van Zutphen kiezen we voor De Wijngaard, als volledig
toegerust kerkelijk centrum. Hiermee heeft de geloofsgemeenschap een thuisbasis, een
centrum voor ontmoeting. Een vast punt in het kerkelijk leven van haar leden. De
Wijngaard is het huis, waar de gemeente haar geloof verdiept en verrijkt, waar de
liturgie wordt gevierd. Een huis met een ziel waar de gemeente elkaar ontmoet en van
waaruit zij de omringende wereld tegemoet treedt en waar die wereld ontvangen
wordt. Het samen-onder-één-dak wordt ten volle beleefd. Opbouw van de gemeente -
het versterken van de gemeenschapszin -, is een leidend principe. Dit brengt met zich
mee dat een praktisch en comfortabel gebouw de gemeente het best past en haar
toerust voor de toekomst. Met de nodige flexibiliteit, schuifruimte en aanpasbaarheid.
Een gebouw dat ook de missionaire en apostolaire taak ruimte biedt in een geheel eigen
en eigentijdse sfeer. De Wijngaard is tevens geschikt om de gewenste wisselwerking
tussen geloofsgemeenschap en de wereld te accommoderen.
In ons voorkeurscenario is een speciale rol weggelegd voor de Walburgis. Het wordt tijd
dat de Walburgis een nieuw hoofdstuk gaat schrijven dat volledig past in de 21ste
eeuw. Maar niet meer alleen als een Protestants godshuis, van een bijna onafgebroken
hervormde snit dat zich beweegt tussen midden-orthodoxie en vrijzinnigheid. De
Protestantse gemeente gaat in het voorkeursscenario de Walburgis als het ware
gedeeltelijk terug geven (of doorgeven) aan de stad. De Walburgis wordt nog meer een
centrum voor religie, cultuur en samenleving. De Walburgis als een inspirerend huis
voor alle burgers van Zutphen; een huis dat vorm en inhoud geeft aan een nieuwe,
eigentijdse, op de toekomst gerichte ‘sacrale ruimte’. Culturele, maatschappelijke,
religieuze en recreatieve evenementen kunnen in deze ruimte plaatsvinden. Bij deze
ambitie hoeft de Protestantse Gemeente niet juridisch eigenaar te blijven. Bij dit
wenkend perspectief past een eigenaar die de juiste condities kan scheppen voor het
functioneren van de Walburgis als een nieuw sacraal huis voor Zutphen en omgeving.
Hiervoor dient een nieuw op te richten stichting in het leven te worden geroepen,
voortkomend uit of samenwerkend met de vier reeds bestaande stichtingen in en rond
de Walburgis.
Het voorkeursscenario bestaat dus uit twee polen: het instellen van een kerkelijk
centrum in en rond De Wijngaard ten behoeve van de Protestantse Gemeente en een
meer eigentijdse en betekenisvolle rol voor de Walburgis voor de gehele stad (en
ommelanden): een sacrale ruimte in de vorm van een centrum voor religie, cultuur en
samenleving. De Protestantse Gemeente van Zutphen, die haar domicilie heeft in en
rond De Wijngaard, zal zeker gebruik blijven maken van de Walburgis nieuwe stijl. Ten
aanzien van De Wijngaard zelf bestaan enkele alternatieven: 1) voortzetting gebruik en
onderhoud, 2a) kleine of 2b) grote bouwkundige aanpassingen, 3) sloop en herbouw op
dezelfde plek (eventueel met koppeling nieuwe functies) en 4) verkoop en bouw elders.
6
3. Leidende principes
De belangrijkste uitgangspunten bij de discussie over de kerkelijke accommodaties
voor onze gemeente zijn hieronder samengevat.
Werking beleidsplan 2009-2012 voor opbouw van een vitale geloofsgemeenschap
In het beleidsplan brengt de Protestantse Gemeente van Zutphen haar missie en visie
onder woorden. Nadrukkelijk wil zij een gemeenschap zijn van mensen die zich openen
voor God en voor elkaar. Opvallend is dat zij veel waarde hecht aan een vitale
gemeenschap, het gemeente-zijn. De opbouw van de gemeente is een belangrijke
pijler van de missie en visie. In veel toonaarden wordt dit aspect ter sprake gebracht.
Het gaat om omzien naar elkaar. Met elkaar God ontdekken, aanbidden, dienen en
eren. Er is ruimte om zichzelf te zijn, zich thuis te voelen. We accepteren elkaar zoals
we zijn en geven elkaar de ruimte. Er is plaats voor verschillende vormen van
geloofsbeleving. In het samen-gemeente-zijn moet iedereen betrokken kunnen zijn en
zich betrokken voelen.
Verder stelt het beleidsplan drie begrippen centraal: levendig, gastvrij en dienstbaar.
Deze houdingen komen telkens terug bij de verschillende taakvelden van de
gemeente, zijnde: pastoraat, diaconaat, apostolaat, eredienst, vorming & toerusting,
jeugdwerk en kerkrentmeesterschap. Wij stellen vast dat al deze taakvelden om een
concrete en fysieke ruimte vragen. Om samen te komen, om elkaar te ontmoeten, om
te vieren, om te vergaderen, om te spreken etc.
Samen onder één dak
Als een voortvloeisel van haar eigen geschiedenis beschikt de Protestantse Gemeente
te Zutphen over twee gebouwen: Wijngaard en Walburgis. Tot op de dag van vandaag
worden beide gebouwen ingezet voor de opbouw van de gemeente en de eredienst.
Met als gevolg dat bijvoorbeeld op zondagmorgen gelijktijdig de liturgie gevierd wordt
in beide gebouwen en de gemeente als het ware gescheiden ter kerke gaat. Weliswaar
wordt recht gedaan aan beide sferen van de gebouwen met eigen mogelijkheden en
onmogelijkheden en aan de emoties die kleven aan beide gebouwen, toch wordt deze
gescheidenheid niet als een ideale situatie beschouwd. De WKA ervaart, samen met
waarschijnlijk een groot deel van de gemeente, het motto “Samen onder één dak” als
een leidend principe voor de toekomstige ontwikkeling van de gemeente.
Motieven voor dit motto zijn:
• Opheffen ongewenste situatie van gescheidenheid
• Samen werken aan één vitale gemeenschap en sterke sociale cohesie
• Fysiek is het mogelijk om de gemeente te huisvesten in één van de gebouwen
• Eén gebouw tijdelijk of permanent te sluiten betekent een besparing in de
kosten
Het motto “Samen onder één dak” kan uitgebreid worden met “Bouwen aan
gemeenschap”. Ter wille van deze mensen en ten dienste aan een steeds
veranderende wereldgemeenschap en ter meerdere glorie van de Schepper.
7
Volledig toegerust kerkelijk centrum
Samen-onder-één-dak. Daar hoort een huis bij, een ‘clubhuis’, om onze missie, visie en
compassie gestalte te geven. Met alles er op en er aan. Een huis dat als een
verlengstuk mag dienen van de individuele huishoudens van de leden van de
Protestantse Gemeente te Zutphen. Een (juridisch) eigen huis om zo de meeste
zeggenschap te hebben over de gewenste en noodzakelijke onroerende goederen en
niet afhankelijk te zijn van derden. Huren van accommodaties lijkt ons, behoudens
enkele uitzonderingen, niet wenselijk. Het gaat om een eigen plekje onder de zon,
waar we ons juist geworteld weten in een levendige traditie van stad, streek en
kerk(en). Om van daaruit concreet bij te dragen aan de maatschappelijke samenleving
van die stad en streek, zonder het brede blikveld (oecumene) te verliezen. Opties zijn
om het kerkelijk centrum te delen met andere maatschappelijke functies.
Wederkerige positie in de (Zutphense) samenleving
Het is opmerkelijk dat de gemeente de laatste tijd zich bezint op haar positie in de
stad. Met name de relatie tussen ‘binnen en buiten’ krijgt meer en meer aandacht (zie
gemeenteavond voorjaar 2010 en startzondag 2010). Weliswaar geeft het beleidsplan
voldoende aanleiding om de dialoog tussen het binnenkerkelijk domein en de
omringende samenleving en cultuur te voeden, met name in het diaconaat, apostolaat
en vorming & toerusting, maar dit neemt niet weg dat de blik naar buiten sterker
ingezet mag worden. Ook als het bijvoorbeeld gaat om pastoraat, jeugdwerk en
eredienst. In het beleidsplan staat de volgende zinsnede: “We laten zien wie we zijn en
waar we voor staan. We presenteren ons op heldere wijze, zowel naar binnen als naar
buiten”. Prima natuurlijk, toch lijkt in deze houding de binnenwereld de boventoon te
voeren zonder echt in te zoomen op wat de buitenwereld wil, kan en vindt. Het gaat
om zicht krijgen op ons omringende milieu of context die in zijn onontkoombaarheid
vraagt en uitdaagt om zich er kritisch mee te verstaan, om connecties te smeden1. Het
realiseren van een wederkerige positie wordt een spannend proces.
De (wekelijkse zondagmorgen) eredienst als het hart van de geloofsgemeenschap
In het beleidsplan staat dat de eredienst het hart van de gemeente vormt. De WKA
sluit daarbij aan. Een groot deel van de gemeente zal de kerkdienst ervaren als de plek
waar het geloof ten diepste toe wordt beleefd, gevoed en verrijkt. De gemeente zal
ten alle tijden zorg dragen voor een verantwoord vieren van de liturgie. Daar hoort ook
een passende ruimte bij. In het beleidsplan staat vermeld dat het een pluspunt is dat
de gemeente beschikt over twee heel verschillende kerkgebouwen: het verruimt de
mogelijkheden om op verschillende manieren vierend bezig te zijn. Het pluspunt is
zeker waar, maar hindert ook in ons streven naar samen-onder-één-dak.
Goed rentmeesterschap over eigen bezit
Een visie op de gebouwen wordt wat de WKA betreft in eerste instantie ingegeven
door idealisme, twee jaar na de fusering van de gereformeerde kerk en hervormde
gemeente. Maar ook, en zeker niet in de laatste plaats, door een financiële situatie die
gekenmerkt wordt door een oplopend tekort door afname aan inkomsten, waarbij het
1 Bron: Voorbij het kerkgebouw, speelruimte van een ander sacraal domein, Paul Post, Uitgeverij Abdij
van Berne, Heeswijk, 2010 (p.233/234)
8
gebruik en onderhouden van twee gebouwen in de nabije toekomst waarschijnlijk een
niet te dragen luxe wordt.
Werkelijk behoefte aan nieuw elan, geestdrift, vitaliteit, gericht op de toekomst!
Het aantal leden van de Protestantse gemeente van Zutphen anno 2010 is 2352,
waarvan 930 dooplid en 1422 belijdend lid. De gemeente kent een sterke vergrijzing en
ontgroening. Net zoals landelijk houdt onze kerkelijke gemeente rekening met een
afname van 3% per jaar. Het financieel perspectief van de kerk is niet goed. De
kerkelijke bijdrage neemt ook jaarlijks af met 3%. De vraag is of dit percentage de
komende jaren niet sneller zal stijgen. In 2008 werd 56% van de kerkelijke bijdragen
betaald door gemeenteleden ouder dan 70 jaar. Het begrote tekort voor 2010
bedraagt € 42.000,-. Het tekort voor de jaren 2010 tot en met 2014 ontwikkelt zich
naar verwachting in dezelfde orde van grootte.
Het toekomstig vooruitzicht voor de Protestantse Gemeente te Zutphen is wat dat
betreft niet rooskleurig. De gemeente wordt zienderogen en merkbaar kleiner en raakt
demografisch in onbalans. Hierdoor zijn wij als gemeente gesteld voor een keuze uit
twee houdingen:
1. Gaan wij er alles aan doen om het tij te keren, met inzet van veel energie,
zonder garanties op succes?
2. Accepteren wij de trend en hechten we als gemeente vooral waarde aan wat
we hebben en dragen we dit uit met nieuw elan?
Behoud en ontwikkeling van vitaliteit blijft echter wel van belang. Ruimte voor de
Geest!
9
4. Kwalificatie van de gebouwen: De Wijngaard
De Wijngaard is een (bijna) volledig toegerust kerkelijk centrum. Zo functioneert zij nu
en zo kan zij in de toekomst blijven functioneren.
Kerkzaal
De kerkzaal is ruim tot zeer ruim, zeker met de galerij erbij, en comfortabel. Er is plaats
voor 600 mensen. Voldoende voor de zondagse kerkgang van de Protestantse
Gemeente te Zutphen. Alleen op hoogtijdagen als kerstnacht en paaszondag ontstaat
mogelijk krapte. De kerkzaal is breed en hoog (enigszins compact), strak en sober
(misschien wel een beetje kaal), wit en van steen (met kleurrijk mozaïektableau van
kruis en wijnrank). Het liturgisch centrum, nu zonder preekstoel, is ‘voorin’, de houten
banken in rijen daarvoor. De ruimte is geschikt voor de eredienst in al haar facetten.
De functionaliteit voor prediking, sacramenten en samenzang is goed tot zeer goed.
Koorzang ook, maar qua akoestiek minder. Ringleiding en kerktelefoon functioneren
ook goed. Het orgel verkeert in goede staat en ondersteunt prima de liturgie. De glas-
in-lood ramen zijn karakteristiek.
Accommodaties
Er zijn in De Wijngaard vier zalen (grote zaal, kleine zaal, bovenzaal en consistorie voor
bij elkaar ongeveer 230 mensen) voor verschillende activiteiten van de
geloofsgemeenschap, zoals ‘koffie drinken’, kindernevendiensten, oppas,
gemeenteavonden, leerhuis-bijeenkomsten, sobere maaltijden, vergaderingen,
repetities. De zalen worden tevens verhuurd aan derden, passend in het beleid van de
Protestantse Gemeente (zie bijlage). Bijzonder is de aanwezigheid van een jeugdruimte
in de voormalige kosterswoning. Er zijn verschillende logistieke ruimten: entree met
garderobe, gang met garderobe en toiletten en een tussenruimte met opgang naar
galerij en orgel. Maar ook opslagruimte en ‘kantoortje’. De goed toegeruste keuken
maakt De Wijngaard compleet. Alleen de ongelijkvloersheid van De Wijngaard is een
probleem en maakt dat de toegankelijkheid voor gehandicapten niet optimaal is.
De plek
De Wijngaard oogt niet als één gebouw, eerder als een ensemble van gebouwen,
inclusief entreepoort en binnenhof. Ze straalt het optimisme van de jaren zestig uit.
Misschien wel een ‘bakbeest’, ‘preekschuur’ of ‘huis-tuin-en-keukenkerk’, maar wel
open en vriendelijk. Ze heeft een karakteristieke ligging aan de Berkel, redelijk centraal
in Zutphen. Zeker ter plekke als kerk zichtbaar, niet in de laatste plaats door het grote
kruis bovenop de voorgevel. Een kerkgebouw, dat de gemeente gebruikt voor haar
geloofsbeleving en dat een visitekaartje is voor de gemeente in haar leefomgeving. Ze
is verder goed bereikbaar. Echter het parkeren vormt een knelpunt. Enkele
buitenruimten als groenstroken voor en achter en de reeds genoemde binnenhof
maken de plek compleet.
Samen onder één dak van De Wijngaard.
Het kerkelijk centrum biedt ruimte, sfeer en comfort om als geloofsgemeenschap te
groeien in geloof, gemeenschap en getal. De zeven taakvelden van en voor de
gemeente worden door De Wijngaard goed geaccommodeerd. Het jeugdwerk beter
dan het apostolaat. De Wijngaard ondersteunt het opbouwen van de gemeente, de
10
gemeenschapszin, de gemeentelijke ontmoeting. De omgang met het gebouw is van
dien aard dat leden van de gemeenschap zich thuis kunnen voelen en betrokken
kunnen raken, ook door persoonlijke inzet en zorg voor het gebouw. Omdat De
Wijngaard flexibel (o.a. voor wat betreft inrichting) en aanpasbaar is (o.a. van
gebouwen en ruimtes), zijn er op voorhand geen belemmeringen voor toekomstige
gebruiksmogelijkheden. Het gebouw kan tegen een stootje en dat verhoogt de
bruikbaarheid en functionaliteit, zonder de verantwoordelijkheid te verliezen van goed
beheer. Het feit dat De Wijngaard verschillende praktische ruimtes heeft, maakt het
ook voor de toekomst mogelijk om met groepen aan de slag te gaan, zonder telkens
iets te moeten huren of aan te dringen op beschikbaar stellen van huiskamers.
Wat heeft De Wijngaard niet? Ten opzichte van de Walburgis ontbreekt het De Wijngaard aan de volgende
mogelijkheden:
• het houden van de eredienst in een monumentale en historische ruimte
• het gebruik maken van het Baderorgel, kaarsenkroon, koor, klokken en andere
grootse elementen
• het doorvoelen van de continuïteit van het gebed op een historische plek
• het beleven van verschillende vormen van esthetiek
• je positioneren door voorname en zichtbare presentatie van de kerk
• het dragen van verantwoordelijkheid voor in stand houden van
cultuurhistorisch erfgoed
Maar een belangrijk voordeel van De Wijngaard is dat de Walburgis als gebouw
sowieso blijft behouden voor de stad. Het in stand houden van cultureel erfgoed is
geen specifieke taak van de kerkelijke gemeente, maar een verantwoordelijkheid van
de gehele samenleving. Wanneer een stichting passende verantwoordelijkheid neemt
voor dit gebouw, blijft voor de Protestantse Gemeente te Zutphen de mogelijkheid
bestaan om de Walburgis te gebruiken voor erediensten.
Aanpassingen voor De Wijngaard
De Wijngaard behouden als kerkelijk centrum voor de Protestantse Gemeente te
Zutphen betekent wel dat het wenselijk is dat een aantal zaken wordt uitgevoerd om
de vitaliteit van het gebouw te optimaliseren. En klein checklijstje.
• restyling van de kerkzaal met verhoogde esthetische aandacht en flexibele
inrichting en ruimer liturgisch centrum
• galerij ten behoeve van kerkzaal behouden of nieuwe ruimte inbrengen?
• verbetering van de interne ontsluiting en bereikbaarheid, wegnemen van
obstakels voor gehandicapten door aanbrengen van hellingbaan of lift, het
gelijkvloers brengen van hoofdentree en kerkzaal op maaiveldniveau
• restyling van de vier zalen door meer sfeer aan te brengen en de
multifunctionaliteit beter te organiseren
• rigoureuze herschikking van ruimtes door interne verbouw en/of externe
uitbouw (eventueel opbouw?)
• kerkelijk bureau een plek geven in De Wijngaard
• benutten van de buitenruimtes
• parkeeroplossingen voor auto’s en fietsen
11
In de bijlage is voor enkele onderdelen een kostenindicatie gegeven.
Bestemmingsplan
De bestemming van de grond waar De Wijngaard op staat is ‘Maatschappelijk’
(bestemmingsplan Zuid-Oostkwartier/juni 2010). Dit betekent dat een dienstwoning is
toegestaan. Om de bestemming te wijzigen in wonen zal een
bestemmingsplanwijziging moeten worden aangevraagd.
Onderhoud
Op basis van het meerjarenonderhoudsplan opgesteld door Kreunen Bouw Zutphen
B.V., november 2009, kan worden geconcludeerd dat er in de jaren 2010 t/m 2018 ca.
€ 100.000 (prijspeil 2009) besteed dient te worden aan de instandhouding van het
gebouw De Wijngaard. De gemiddelde staat van het gebouw (in- en uitpandig) is die
van beginnende veroudering waarbij het verouderingsproces duidelijk op gang is
gekomen. Voor het restaureren en vernieuwen van de installatie en roerende
goederen is een bedrag van ca. € 25.000 begroot hetgeen in delen kan worden
uitgevoerd.
Draagvlak
Heeft het scenario, “Samen onder het dak van De Wijngaard”, draagvlak in de
gemeente? Zonder een representatief onderzoek gedaan te hebben, mogen we in z’n
algemeenheid stellen dat een deel van de gemeenteleden op z’n zachts gezegd niet blij
zal zijn met deze keuze en in dit scenario mogelijk zelfs reden ziet om zich los te maken
van de Protestantse Gemeente door uitschrijving. De verknochtheid aan de Walburgis
is dan zo groot dat deelname aan de geloofsgemeenschap in en rond de (nieuwe)
Wijngaard er niet in zit. Motivaties zijn vooral gelegen in de hierboven reeds
genoemde aspecten die zich voordoen bij het missen van de Walburgis. Deze
motivaties concentreren zich op beleving van esthetiek en continuïteit. Wellicht dat
deze groep meent dat door te kiezen voor De Wijngaard het verlies aan esthetiek valt
te billijken, maar dat de breuk in de continuïteit onverdraagbaar is. Of het is misschien
net andersom, dat de breuk in de continuïteit is te aanvaarden, echter het verlies aan
omringende en beleefbare schoonheid juist de bottleneck vormt. Het geografisch
motief van nabijheid (er wonen immers genoeg gemeenteleden onder de ‘rook’ van de
Walburgis) onderkennen we wel maar, zo lijkt het, zal geen factor van doorslaggevend
belang (dienen te) zijn bij de standpuntbepaling ten aanzien van dit scenario.
Draagvlak voor dit scenario zal ook afhankelijk zijn van de uiteindelijke herbestemming
van de Walburgis. Zo is voorstelbaar dat het onderbrengen van de Walburgis in een
stichting die zich toelegt op culturele, museale, religieuze en algemeen
maatschappelijke doelstellingen meer draagvlak zal hebben dan de Walburgis
overlaten aan een commerciële partij of een ander kerkgenootschap. Voor goed
draagvlak dient de Walburgis een blijvende betekenis te hebben voor de Protestantse
Gemeente die haar thuis zal vinden in De Wijngaard.
We schatten in dat het deel van de gemeente dat voorstander is van De Wijngaard als
thuisbasis verhoudingsgewijs groot is, maar moet niet overdreven worden. We
baseren deze schatting op het feit dat er door de bank genomen meer mensen op
zondagmorgen naar De Wijngaard gaan en minder naar de Walburgis. Ook speelt
leeftijd een rol. In de Walburgis is een sterkere vergrijzing waarneembaar. In De
Wijngaard is deze ook gaande, maar daar zijn relatief meer gezinnen met jonge
12
kinderen en tieners aanwezig. Zij prefereren, nogmaals door de bank genomen, De
Wijngaard boven de Walburgis. Jongeren, die vooral naar de kerk komen om elkaar te
ontmoeten en voor een gezellige sfeer, lijken zich in het algemeen meer thuis te
voelen in De Wijngaard dan in de Walburgis. Voor veel gemeenteleden en in het
bijzonder de jongeren is De Wijngaard meer uitnodigend en meer laagdrempelig dan
de Walburgis.
13
5. Kwalificatie van de gebouwen: De Walburgis
De Walburgis is een monumentaal kerkgebouw. Dat is zij nu en dat zal zij ook blijven in
de toekomst. Jaarlijks bezoeken duizenden mensen de Walburgiskerk en worden
rondgeleid door een grote groep vrijwilligers, bestaande uit gemeenteleden en
derden.
Kerkzaal
Het schip van de kerk en het koor vormen samen de kerkzaal, plaats voor ongeveer
800 mensen. Ruim voldoende voor de zondagse kerkgang van de Protestantse
Gemeente te Zutphen, inclusief de hoogtijdagen. De kerkzaal is lang en hoog (groots
met de zijbeuken erbij), ritmisch en speels (misschien wel een beetje frivool), crème en
kleurig en van steen (met historische muurschilderingen en decoraties). Het koor
vormt het liturgisch centrum, de houten banken in rijen daarvoor. De ruimte is
geschikt voor de eredienst in al haar facetten, maar vooral passend voor een klassieke
hoogliturgie. De functionaliteit voor prediking, sacramenten en samenzang is goed tot
zeer goed. Samenzang verdwijnt wel in de grootse ruimte. Koorzang en solozang
daarentegen profiteren van de akoestiek. Ringleiding en kerktelefoon functioneren
goed. Het orgel verkeert in uitstekende staat en ondersteunt prima de liturgie. Wel
nadrukkelijk aanwezig. De heldere, lichte ramen zijn karakteristiek.
Accommodaties
Er zijn in de Walburgis naast de kerkzaal (middenschip en koor) verschillende ruimten
aanwezig: zijbeuk noord, zijbeuk zuid (met doopvont), Annakapel, Credokapel en
Trouwkapel, diverse logistieke ruimten: entrees, ruimte onder de toren en omloop om
het koor met zijkapellen en een kelderruimte. Natuurlijk de toren zelf en de historische
librije (plus geheime librije). De Annakapel wordt gebruikt voor ‘koffiedrinken’, er is
een keukentje aanwezig en toiletten. De Credokapel (geschikt voor 160 mensen) wordt
in de wintermaanden gebruikt voor de eredienst. Verder ook voor vespers en lezingen.
De Trouwkapel kent een permanente museale presentatie. Dan zijn er nog twee
functionele ruimten: consistorie (met eigen entree, keukentje en toilet) o.a. geschikt
voor kleine vergaderingen en voor de kindernevendienst en de zijruimte van de
Annakapel ingericht met oppasvoorzieningen. De zijbeuken worden nauwelijks
specifiek gebruikt, met uitzondering van de zomermaanden ten behoeve van een
tentoonstelling in de zuidelijke zijbeuk. De Walburgis heeft weliswaar veel ruimte,
maar is beperkt in gebruiksmogelijkheden o.a. door binnenklimatologische
omstandigheden (tijdens een groot deel van het jaar is het binnen koel tot behoorlijk
koud) en monumentale omstandigheden.
De plek
De Walburgis oogt als één gebouw, monumentaal en architectonisch, ingebed in de
historische omgeving van de binnenstad. Diverse buitenruimten zorgen voor
aanhechting met de directe omgeving: voorplein onder de toren, pleintje naast de
toren (met beeld van Walburga) en pleintje bij de achteringang (toeristeningang). De
Walburgis straalt het geloof uit van negen eeuwen, langs katholieke en
reformatorische lijnen. Soms is ze wel een ‘kolos’, een ‘burcht’, maar voornaam en
cultureel. Ze heeft een karakteristieke ligging nabij de IJssel, redelijk centraal in
Zutphen. Ter plekke als kerk zichtbaar, buiten kijf, maar ook van verre. Ze domineert
14
zelfs de karakteristieke skyline van Zutphen. Ze is verder goed bereikbaar. Echter het
parkeren vormt een bescheiden knelpunt.
De klokken van de Walburgis worden door het klokkenluidersgilde Sint Walburga
iedere zaterdag om 18.00 uur, zondagsmorgens voor aanvang van de dienst, op
kerkelijke hoogtijdagen en bij rouw- en trouwdiensten geluid. Het Angelusklokje klinkt
wanneer in de eredienst door de gemeente het Onze Vader wordt gebeden.
Samen onder één dak van de Walburgis.
Het kerkgebouw biedt aan de Protestantse Gemeente te Zutphen ruimte om te
groeien in geloof onder het ‘baldakijn’ van hen die ons door de eeuwen heen zijn
voorgegaan. De zeven taakvelden van en voor de gemeente kunnen door de Walburgis
goed worden geaccommodeerd. Het apostolaat beter dan het jeugdwerk. De
Walburgis ondersteunt de gemeente in haar algemeen religieuze, culturele en
esthetische behoeftes en gevoelens. Het gebouw opent zich overweldigend, maar is
daarmee, zo lijkt het, tegelijkertijd minder geschikt voor de ontwikkeling van de
gemeenschapszin. Veel onpraktische ruimten zijn niet geschikt voor praktische
activiteiten. De omgang met het gebouw is van dien aard dat leden van de
gemeenschap zich eerder op visite voelen (we houden de jassen aan tegen de kou) dan
thuis. Zelfs het gevoel van toeschouwer is aanwezig. Vanwege de beschermende
monumentale status is de Walburgis weinig flexibel (o.a. voor wat betreft inrichting)
en nauwelijks aanpasbaar (o.a. van ruimten). Ondanks de respectabele leeftijd kan het
gebouw, zo lijkt het, niet tegen een stootje, want alles is waardevol, wat (toekomstige)
bruikbaarheid en functionaliteit beperkt. Het beheer (o.a. via vier stichtingen en het
kosterschap) is formeel en verantwoord. Persoonlijke inzet en zorg van derden voor
het gebouw richten zich voornamelijk op openstelling en donaties. Voor
gemeenschapsactiviteiten dient al gauw buiten de Walburgis gekeken te worden door
telkens iets te huren of aan te dringen op beschikbaar stellen van huiskamers.
Wat heeft de Walburgis niet? Ten opzichte van De Wijngaard ontbreekt het de Walburgis aan de volgende
mogelijkheden:
• het comfortabel verwarmen van de kerkzaal (en andere ruimten)
• het beleven van een kerkzaal die helder, strak, sober en compact is
• het beschikken over diverse praktische ruimten (en de daarbij behorende
exploitatie), inclusief een goed toegeruste keuken
• het functioneren van een eigen ruimte voor jeugd en jongeren
• het gebruiken van het gebouw met nodige ‘losheid’, flexibiliteit en
aanpasbaarheid
Wanneer de Walburgis het ene dak wordt voor de gemeente ligt het voor de hand om
De Wijngaard af te stoten. Er bestaat een gerede kans dat dat gebouw gesloopt wordt
(er rust geen bescherming op). Tenzij door derden wordt ingezet op hergebruik.
Afhankelijk van de nieuwe functie is het gebouw wellicht nog interessant voor de
Protestantse Gemeente om ruimten te huren.
15
Aanpassingen voor de Walburgis De Walburgis inzetten als kerkelijk centrum voor de Protestantse Gemeente te
Zutphen betekent wel dat het wenselijk is dat een aantal zaken wordt uitgevoerd ten
behoeve van modernisering en vitalisering van het monumentale gebouw:
• oplossingen tegen de koude noodzakelijk. Wat doen we in de wintermaanden?
De Credokapel is te klein om de hele gemeente een plaats te geven. De optie
van twee diensten op zondagmorgen in de wintermaanden is strijdig met het
principe “samen-onder-één dak”
• elders gemeenschapsruimten huren of kopen (voormalig politiebureau of
grafisch museum)
• aanbouw plaatsen onder architectuur op pleintje met standbeeld Walburga
• nieuwe kerkruimten aanbrengen in de Walburgis?
• liturgische vormentaal uitbreiden en vooral differentiëren
• bouwen aan gemeenschapszin door betere benutting huidige ruimten en
lossere omgang met het gebouw
• sterke verbetering en verbreding van de openstellingtijden, inclusief
verbetering van de presentatie van de Protestantse Gemeente en uitleg over
schilderingen van bijbelse taferelen.
In de bijlage is voor enkele onderdelen een kostenindicatie gegeven.
Bestemmingsplan
De bestemming van de grond waar de Walburgis op staat is ‘Maatschappelijk’
(bestemmingsplan Oude stad/IJsselkade, jan 2010/voorontwerp).
Onderhoud
Op basis van de voorlopige begroting 2010 van de Protestantse Gemeente Zutphen en
trends van voorafgaande jaren, kan worden geconcludeerd dat zich in de komende
jaren een constant patroon van uitgaven zal voordoen van ca. € 15.000/jaar voor de
instandhouding van de Walburgis en bijbehorende pastorieën en
kosterswoning/kerkelijk bureau (referentiejaar 2010). Let wel: Het betreft hier
uitsluitend inpandig onderhoud voor de Walburgis. Uitpandig onderhoud valt toe aan
de aanwezige stichtingen tot instandhouding.
Draagvlak
Heeft het scenario, “Samen onder het dak van de Walburgis”, draagvlak in de
gemeente? Zonder een representatief onderzoek gedaan te hebben, mogen we in z’n
algemeenheid stellen dat een deel van de gemeenteleden op z’n zachts gezegd niet blij
zal zijn met deze keuze en in dit scenario mogelijk reden ziet om zich los te maken van
de Protestantse Gemeente door uitschrijving. De verknochtheid aan De Wijngaard is
dan zo groot dat deelname aan de geloofsgemeenschap in en rond de (vernieuwde)
Walburgis er niet in zit. Motivaties zijn vooral gelegen in de hierboven reeds genoemde
aspecten die zich voordoen bij het missen van De Wijngaard. Deze motivaties
concentreren zich op beleving van comfort (inclusief beschikbaarheid nevenruimten)
en gemeenschapszin. Wellicht dat deze groep meent dat door te kiezen voor de
Walburgis het verlies aan comfort valt te billijken, maar dat het gemis aan
gemeenschapszin echt ontoelaatbaar is. Het gemis aan gemeenschapszin zal echter
16
niet zo gauw worden aanvaard, zo is de inschatting. Het verlies aan comfort, immers
we gaan naar een koude kerk zonder praktische ruimten, zal ook wel eens als een
sterke bottleneck kunnen werken. Het geografisch motief van nabijheid (er wonen
immers genoeg gemeenteleden onder de ‘rook’ van De Wijngaard) onderkennen we
wel maar, zo lijkt het, zal het geen factor van doorslaggevend belang (dienen te) zijn bij
de standpuntbepaling ten aanzien van dit scenario. Draagvlak voor dit scenario zal ook
afhankelijk zijn van de uiteindelijke te nemen aanpassingen aan en verbeteringen van
de Walburgis zoals hierboven voorgesteld.
We schatten in dat het deel van de gemeente dat voorstander is van de Walburgis als
thuisbasis relatief klein is, doch zeker niet verwaarloosbaar. We baseren deze schatting
op het feit dat er door de bank genomen meer mensen op zondagmorgen naar De
Wijngaard gaan en minder naar de Walburgis. Ook speelt leeftijd een rol. In de
Walburgis is een sterkere vergrijzing waarneembaar. In De Wijngaard is deze ook
gaande, maar daar zijn relatief meer gezinnen met jonge kinderen en tieners aanwezig.
Zij prefereren, nogmaals door de bank genomen, De Wijngaard boven de Walburgis.
17
6. Beide gebouwen blijvend in eigendom en gebruik
In hoofdstuk 4 hebben we een kwalificatie gegeven van De Wijngaard, in hoofdstuk 5
van de Walburgis. In deze kwalificaties zit het idee verweven dat of het ene of het
andere gebouw het kerkelijk centrum wordt van de Protestantse Gemeente van
Zutphen. Het ene gebouw blijft eigendom van de gemeente, het andere wordt van de
hand gedaan. Maar voordat de beslissing valt gaan we toch door met beide
gebouwen?
Wijngaard en Walburgis
In deze paragraaf beschouwen we de voortzetting van de huidige situatie waarin de
gemeente kan beschikken over zowel De Wijngaard als de Walburgis. Het in bezit
hebben en houden van beide gebouwen combineert de plus en minpunten van zowel
De Wijngaard en als Walburgis. De mogelijkheden en onmogelijkheden. Het gevoel
voor esthetiek en continuïteit, voor gemeenschapszin en comfort is in dit scenario het
minst bedreigt. Voortzetting van de huidige praktijk is vanzelfsprekend levensvatbaar
zolang ‘bruin het kan trekken’. Totdat de financiële situatie van de Protestantse
Gemeente het niet meer toelaat om beide gebouwen in eigendom te houden.
Voortzetting van de huidige praktijk draagt wat ons betreft echter niet bij aan de
gewenste (re)vitalisering van de geloofsgemeenschap. Nieuw elan geeft de gemeente
moed en geestkracht om door te gaan, de nieuwe tijd tegemoet. Hoewel we ons rijk
voelen met twee gebouwen en dit bezit ons ondersteunt in ons geloofsleven, sluit het
huidige gebruik niet aan bij het idee van samen-onder-één-dak. Het feit dat de
gemeente niet samenkomt op één plek kan en wordt als een gemis ervaren. Wanneer
een deel van de gemeente samenkomt in De Wijngaard om de liturgie te vieren en een
ander deel in de Walburgis, op het zelfde tijdstip van zondagmorgen, is dat niet
bevorderlijk voor de gemeenschapszin en de sociale cohesie.
Samen onder één dak
Het principe van samen onder één dak richt zich op het hart (het centrum, de kern)
van de geloofsgemeenschap, namelijk de eredienst, het vieren van de liturgie in een
wekelijks ritme op de zondagmorgen. Dit principe resulteert telkens in een keuze voor
de plaats van samenkomst op zondagmorgen. We zitten dan in het ene gebouw terwijl
het andere gebouw, op het zelfde moment, gesloten is. Twee varianten doen zich
voor:
• ‘fifty-fifty’: gelijk verdeeld, om en om dus, om de week of maand, kwartaal,
seizoen, half jaar, of heel jaar. In deze variant past het idee van zomer- en
winterkerk om het aspect van comfort mee te laten wegen. Zomers in de
Walburgis, ’s winters in De Wijngaard.
• Niet ‘fifty-fifty’: om en om maar niet precies. Bijvoorbeeld alle keren in De
Wijngaard, behalve eenmaal in de maand dan zitten we in de Walburgis (of
andersom). Of alleen met hoogtijdagen.
In deze twee varianten wordt als het ware het hart van de geloofsgemeenschap
telkens verdeeld, met een bepaald ritme, over de twee gebouwen. Andere varianten
zijn waarbij het (liturgisch) ‘hart’ wel toebedeeld wordt aan één gebouw, maar dat in
het ander gebouw een (veel) kleiner ‘hart’ (al dan niet liturgisch) wordt gehouden:
18
• gelijktijdig: dus de eredienst blijvend in het ene gebouw terwijl in het andere
gebouw een ochtendgebed wordt gehouden of een gespreksbijeenkomst;
• niet gelijktijdig: dus de eredienst blijvend in het ene gebouw terwijl in het
andere gebouw, niet op zondagmorgen!, een vesper, een experiment of een
leerhuis wordt gehouden.
Deze aanpak biedt veel schuifruimte, variaties om te onderzoeken. Ritme om te
spelen! Ze zullen zeker, zo is onze hoop, bijdragen aan een nieuw elan.
Draagvlak
Heeft dit scenario, “Samen onder het dak van De Wijngaard & Walburgis”, draagvlak in
de gemeente? Waarschijnlijk wel. Voortzetting van de huidige situatie heeft meestal
de meeste stemmen omdat immers hiermee de toekomst het minst bedreigend
overkomt. We weten wat we hebben en we kunnen het nog wel even uitzingen. En
afwisselend onder één dak?
Daar zal, zo is onze verwachting, ook draagvlak voor zijn en niet eens vanuit een kleine
groep mensen, denken we, nogmaals zonder er onderzoek naar gedaan te hebben. Al
langer worden vanuit de gemeente vragen gesteld naar mogelijke aanpassingen in ons
vieren, ook met oog op onze gebouwen. Werkgroep vieren houdt zich er mee bezig,
het idee van zomer- en winterkerk dat al langer bestaat, mogelijkheden voor
alternatieve vieringen etc. Natuurlijk blijft het in dit scenario ook stoeien met de
eerder geconstateerde aspecten als esthetiek, continuïteit, gemeenschapszin en
comfort.
Een nadeel van dit scenario is dat beide gebouwen juridisch eigendom blijven van de
Protestantse Gemeente van Zutphen met alle financiële consequenties van dien. Maar
door telkens één van de gebouwen te sluiten zal het ook een kostenbesparing met zich
meebrengen.
Tot het moment dat er een finale beslissing moet worden genomen over met welk
gebouw we doorgaan, kunnen in de tussentijd beide gebouwen afwisselend ingezet
worden voor de geloofscommunicatie.
19
7. Alternatieven
In het denken over de bestaande gebouwen ontstaat ook een paar alternatieven. De
bekende ‘droom van Simon’ is daar een voorbeeld van. Hieronder een klein overzicht:
1. We bouwen een nieuw kerkelijk centrum op de plek van De Wijngaard, nadat
we deze eerst hebben gesloopt. Over nieuw elan gesproken. Dat ga je wel
krijgen bij het bouwen van een nieuwe kerk. Eentje met een toren, immers
“Zutphen torent boven alles uit”. Een deelvariant is om samen met andere
kerkgenootschappen of maatschappelijke of commerciële partners een
multifunctioneel gebouw (of gebouwenensemble) neer te zetten. Hier past ook
het beeld van ‘woningen boven de kerk’ in de ‘droom van Simon’.
Wat het “samenwonen” met andere kerkgenootschappen betreft, concluderen
we uit oriënterende contacten met o.a. de Protestantse Gemeente van
Warnsveld dat dit voor de komende jaren waarschijnlijk geen perspectieven
biedt. Hoewel de Rooms Katholieke Parochie Sint Jan – Emmanuel zich wat de
gebouwen betreft in een vergelijkbare situatie bevindt als onze gemeente
lijken er volgens de werkgroep geen voor de handliggende mogelijkheden voor
samenwerking op het gebied van accommodaties.
2. We bouwen een nieuw kerkelijk centrum. Niet op de plaats van De Wijngaard,
die hebben we immers van de hand gedaan. Maar een geheel nieuw gebouw.
Bijvoorbeeld in het te herstructureren stedelijk gebied van de Mars, in de
IJsselsprong of nabij Het Lichtpunt op het terrein van het voormalig
openluchtzwembad.
3. We kopen een bestaand gebouw en gaan dit hergebruiken voor ons
gemeenschappelijk geloofsleven.
4. We huren een zaal voor onze samenkomsten. Bijvoorbeeld van een ander
kerkgenootschap of ergens een hal op een bedrijventerrein. Of van de Stichting
Walburgis of Stichting Gelderse Kerken. Of van zalencentrum de Druiventros.
5. We gooien het over een andere boeg. We knippen de geloofsgemeenschap op
en gaan werken met zogenaamde pastorale en liturgische cellen. De
gemeenschap is in z’n totaliteit te groot. Te groot om elkaar echt te kennen, om
echt om te zien naar elkaar. Gemeenschappen van 60 mensen is dan maximaal
haalbaar. Deze cellen komen bij elkaar in wijkcentra, in buurthuizen,
vergaderzalen, werkschuren, bedrijvenkantines, kraakpanden, leegstaande
winkels, etc. De individuele huiskamers gaan een belangrijke rol spelen. Voor
de grotere bijeenkomsten (maximaal vier per jaar) huren we de Hanzehal of de
sociëteit van de Hanzehof of de burgerzaal.
6. We gooien het echt over een andere boeg. De Protestantse Gemeente van
Zutphen gaat volledig digitaal. Gebouwen hebben we niet meer nodig. Maar de
nieuwe media worden ingezet. Op zondagmorgen logt iedereen in. Wel
ouderwets hoor om gelijktijdig in te loggen. De individuele huiskamers spelen
de hoofdrol. Het digitale netwerk met al haar mogelijkheden ondersteunt de
gemeenschapszin. Van daaruit worden op maat diverse activiteiten
georganiseerd.
20
Draagvlak
Is er draagvlak voor deze alternatieven? Het zal zeker liggen aan welke variant wordt
gedacht. Varianten 1 en 2 hebben wel iets in zich dat een aanzienlijke groep mensen
kan enthousiasmeren. Het nieuw bouwen van een kerkelijk centrum of
multifunctioneel centrum zal zeker een aanzienlijk groep weten te mobiliseren.
Bouwen aan een nieuwe kerk betekent tegelijkertijd bouwen aan de vitaliteit van de
geloofsgemeenschap. Voor een aantal zal het pionieren met andere partijen erg
aantrekkelijk zijn. Aan de andere kant moet je je ook realiseren dat de grote
hoeveelheid energie die je als gemeente in nieuwbouw steekt ten koste zal gaan van
de energie die voor andere activiteiten op het gebied van gemeenteopbouw nodig is.
De overige vier varianten zullen waarschijnlijk veel minder mensen op de been
brengen. Wel zijn er onderdelen in deze varianten die interessant zijn in andere
scenario’s. Bijvoorbeeld gebruik nieuwe media, inrichten van pastorale en liturgische
cellen, huur van gebouwen of zalen voor specifieke activiteiten of bijeenkomsten. Dit
laatste gebeurt al als bijvoorbeeld in het kader van ZininZutphen een zaal in het
IJsselpaviljoen wordt gehuurd voor een lezing.
De genoemde alternatieven hebben elk hun eigen financiële consequenties. Levert
verkoop van Wijngaard en/of Walburgis voldoende op om nieuwbouw te kunnen
bekostigen?
21
8. Praktische criteria
In hoofdstuk 2 hebben we als WKA een voorkeursscenario geschetst. Hoe zijn we
daartoe gekomen? Dit is een weg langs de volgende elementen: stellen van twee
sturende vragen (hoofdstuk 1), meewegen van leidende principes (hoofdstuk 3),
kwalificeren van beide gebouwen (hoofdstuk 4 en 5), stil staan bij de ontwikkeling van
de status quo (hoofdstuk 6) en beproeven van enkele alternatieven (hoofdstuk 7). Aan
de hand van praktische criteria onderbouwen we onze keuze voor het
voorkeursscenario. Het is aan de lezer om de mate van objectiviteit/subjectiviteit te
bepalen.
Nog even in het kort ons voorkeursscenario:
1) In De Wijngaard het kerkelijk centrum van de Protestantse Gemeente te
Zutphen vestigen en verder ontwikkelen. Een vitaal en aantrekkelijk huis voor
de geloofscommunicatie voor ‘binnen en buiten’.
2) In de Walburgis het centrum voor religie, cultuur en samenleving vestigen en
verder ontwikkelen. Een inspirerend huis voor Zutphen en omgeving. Een
‘nieuwe’ stichting met passende statuten neemt het roer.
Continuïteit
Betekent het hierboven geformuleerde voorkeursscenario een breuk in de continuïteit
van vieren en het geloof beleven - het gebed - in de Walburgis? Immers aan het
verhaal van de Walburgis wordt met het centrum voor religie, cultuur en samenleving
een nieuw hoofdstuk geschreven. En in die zin kan er sprake zijn van een breuk. De
Walburgis krijgt een andere betekenis, een nieuwe rol in de samenleving. Maar de
Walburgis zal het wel ‘gewend’ zijn. In haar ruim 900 jarige bestaan van de Walburgis
heeft zij veelvuldig breukvlakken gekend. Maar de “continuïteit van het gebed” gaat
voor de stad Zutphen niet verloren. Vindt haar concentratiepunt voor wat betreft de
Protestantse Gemeente in De Wijngaard. En zij beseft daarbij dat ze daarin niet alleen
staat, gezien de stedelijke rijkdom aan kerkgenootschappen die gezamenlijk zorgen dat
het gebed doorgaat. De Walburgis kan overigens in haar nieuw bestaan als centrum
voor religie, cultuur en samenleving weldegelijk een specifieke en eigentijdse rol
krijgen in de gewenste rituelen van en voor de stad.
Locatie, bereikbaarheid en toegankelijkheid
De Walburgis heeft een prominente en zichtbare plek in de stad. Opgenomen in de
omringende historische omgeving en deze ook mede bepalend. De Wijngaard
daarentegen is minder zichtbaar, wel als kerk in het woonwijkje ter plekke herkenbaar,
gelegen aan de rand van de oude binnenstad, smaakvol aan de Berkel. De Walburgis
kent een goede bereikbaarheid, maar De Wijngaard doet daar niet veel aan onder. Het
auto-parkeren is bij De Wijngaard problematischer dan bij de Walburgis, hoewel het
daar soms ook zoeken is. De Walburgis is als gebouw goed toegankelijk. De Wijngaard
daarentegen minder vanwege de interne niveauverschillen.
22
Flexibiliteit en aanpasbaarheid
De Wijngaard is wat gebouw betreft robuust. Stoer, stevig en kan tegen een stootje.
Wij hebben hem als het ware zelf gebouwd (de generatie die er voor gespaard heeft
leeft nog). Maar het gebouw geniet geen beschermde status. Dat maakt dat we er tot
op zekere hoogte mee kunnen doen wat we willen. De Wijngaard is flexibel en
aanpasbaar, geschikt om veel sneller ruimte te geven aan huidige wensen en
behoeften en om toekomstige (nog onvoorziene) ontwikkelingen mogelijkerwijs op te
vangen. De Walburgis daarentegen is weliswaar mooi en monumentaal maar daardoor
juist veel minder flexibel en aanpasbaar. De monumentale status maakt dat
aanpassingen moeilijk zijn door te voeren. Technisch gesproken zijn er weldegelijk
mogelijkheden. Dit vergt wel een andere omgang met het gebouw. De Wijngaard
vraagt van nature om een losse houding, een prettige doch verantwoorde losheid, die
het gemeenschapsleven ondersteunt.
Esthetiek
Ontegenzeggelijk, de Walburgis is groots en indrukwekkend, monumentaal,
overweldigend, bron van historiciteit, met groot gevoel voor cultuurhistorie in de jaren
negentig van de vorige eeuw gerestaureerd. De Walburgis heeft elementen om van te
houden: kaarsenkroon, Baderorgel, klokken, muurschilderingen, librije. Een gebouw
om trots op te zijn. Ze geeft alle ruimte aan een esthetisch levensgevoel, een stijlvolle
beleving van schoonheid. En een akoestiek die orgel en koorzang goed ondersteunen.
De Wijngaard daarentegen legt het met zijn robuustheid af als het gaat om
schoonheid. En toch kunnen we ook trots zijn op De Wijngaard en zijn er elementen
die iets van schoonheid oproepen, zoals - in alle bescheidenheid - het
mozaïeksymbool van kruis en wijnrank, de glas-in-loodramen, het witte interieur.
Opmerkelijk is dat schoonheid of het gevoel van schoonheid niet wordt aangehaald,
bijvoorbeeld in ons beleidsplan, als een grondslag voor onze gemeente. Het gaat
eerder om de ontmoeting met God, met elkaar en met de wereld. Het gaat om vrede
stichten, gerechtigheid doen en heelheid brengen. Schoonheid kan helpen maar is in
haar fysieke betekenis niet het wezenlijke. Te grote nadruk op een verantwoorde
schoonheid (en afhankelijk willen zijn van een sublieme smaak en stijl) ondersteunt
ons inziens niet het gemeenschapsleven van de gemeente. Het lijkt of het recht-toe-
recht-aan karakter (of het min of meer neutrale karakter) van De Wijngaard juist
ruimte biedt aan schoonheid in haar metafysische betekenis: schoonheid van het
Woord van God, het samenzijn, het doen van vrede, gerechtigheid en heelheid. Neemt
niet weg dat de schoonheid van de Walburgis verbluffend is en gezien en door velen
beleefd mag worden en dat kan zeer goed als centrum voor religie, cultuur en
samenleving.
Binnenklimaat
We ondervinden het weer elk jaar dat de Walburgis in de wintermaanden wat
binnentemperatuur betreft een koude kerk is. Er wordt dan uitgeweken naar de
credokapel. De credokapel is echter te klein om het participerend deel van de gehele
gemeente bijeen te brengen voor de wekelijkse vieringen. Dubbelgebruik van de kapel,
dat is twee vieringen (als dat al voldoende is) houden, leidt weer tot ongewenste
splitsing van de gemeente. De Wijngaard daarentegen is heel het jaarrond goed op
temperatuur te brengen. Een comfort dat gewenst wordt, niet alleen door ouderen en
ten goede komt aan het gemeenschapsleven. Natuurlijk kan men aan koude wennen,
23
kwestie van je goed en warm kleden. Toch heeft een ‘jassen-uit’ kerk sterke voorkeur
omdat dit een openheid en gastvrijheid toont die we wensen. We nemen tijd voor
elkaar. We zijn voor elkaar geen toevallige passanten die binnenkomen, gaan zitten,
het over ons heen laten komen en weer weggaan. Wel zij opgemerkt dat bij
zomerhitte (door klimaatverandering zal dit mogelijk vaker voorkomen) de Walburgis
kan functioneren als een heerlijke koele oase voor de hele stad.
Beschikbaarheid zalen
De Wijngaard beschikt over een aantal nevenruimtes (grote zaal, kleine zaal,
consistorie, bovenzaal, jeugdruimte en een goed toegeruste keuken) die goed in te
zetten zijn voor verschillende activiteiten die volledig horen bij een vitale
geloofsgemeenschap, variërend van kindernevendienst, gesprekgroepen,
gemeenteavonden, jeugdwerk, gemeenschappelijke maaltijden, vergaderingen etc.
Deze ruimtes worden ook te huur aangeboden. Vanuit de stad is daar grote vraag naar.
Als gemeente wegen we telkens af aan wie wij verhuren. De Walburgis heeft fysiek ook
veel ruimte maar deze is niet praktisch en gevarieerd in te zetten voor de
geloofsgemeenschap. De ruimtes van de Walburgis zijn wel goed in te zetten voor
culturele, muzikale, museale, educatieve, recreatieve doeleinden en voor algemeen
maatschappelijke en algemeen religieuze doeleinden van formaat, b.v. rouw-, trouw-
en herdenkingsdiensten.
Gemeenschapsleven Tussen Walburgis en Wijngaard is sprake van een subtiel verschil in
gemeenschapsleven, in het gevoel van gemeenschap ervaren. Dit verschil duiden is
behoorlijk lastig, in ieder geval subjectief en er zullen vast altijd wel tegenvoorbeelden
zijn. Toch een poging vragenderwijs. Is het een verschil tussen huis-tuin-en-
keukenchristenen en cultuurchristenen? Gaat het om het verschil tussen groen
(minder grijs) en grijs? Het verschil tussen gereformeerd en hervormd, tussen volks en
elitair ? (en even voor de goede orde, beide woorden zijn positief te verstaan). Tussen
jassen uit en jassen aan? Tussen elkaar vaker en minder vaak ontmoeten? Tussen
losheid en stijlheid? (beide woorden zijn ook negatief te duiden). Tussen nog even
kletsen in de banken en stilte betrachten? De sfeerverschillen hebben wat ons betreft
ook te maken met de sferen en de mogelijkheden van de gebouwen. En kiezen tussen
de gebouwen betekent ook kiezen in welke sfeer we willen bouwen aan de
geloofsgemeenschap. Het lijkt er op dat De Wijngaard het gemeenschapsleven van de
Protestantse Gemeente beter ondersteunt dan de Walburgis. Het pluriforme karakter
van de geloofsgemeenschap krijgt in De Wijngaard meer kans.
Gerichtheid op de stad Met de Walburgis hebben we te maken met een gebouw dat zich uitstekend leent
voor een sterke gerichtheid op de stad. En het is interessant om die gerichtheid meer
dan voorheen vanuit een neutralere en algemenere positie vorm en inhoud te geven,
in plaats vanuit een positie van een specifieke geloofsgemeenschap van Protestantse
snit. Voor de gemeenschap betekent deze gerichtheid op de stad de Walburgis meer
los (durven) laten. Er ontstaat dan ruimte om de Walburgis meer dan voorheen in te
zetten voor algemeen religieuze, culturele en maatschappelijke activiteiten. In dit
kader kan ook gewerkt worden aan een betere openstelling en modernisering van de
museale presentatie. De Wijngaard zal deze functie bij lange na niet halen, maar dat
24
hoeft ook niet. Zij zal vanuit het functioneren als Protestantse Gemeente haar steentje
bijdragen, ook in de toekomst als naar verwachting haar gerichtheid op de stad zich
eerder laat vertalen in termen van omzien naar elkaar, diaconaat en vorming en
toerusting.
25
9. Aanbevelingen
Gaan voor de nieuwe koers De Protestantse Gemeente van Zutphen moet over één dak beschikken waaronder zij
haar thuis heeft en de liturgie viert. “Samen onder één dak”, in de eerste plaats en in
ieder geval voor de eredienst op zondagmorgen. Samen de ontmoeting met God en
met elkaar zoeken. Concentratie van de activiteiten in één kerkgebouw kan de verdere
ontwikkeling van een levende, gastvrije en dienstbare gemeente bevorderen en dit
ook voor de toekomst financieel mogelijk blijven maken.
De thuisbasis van de Protestantse Gemeente van Zutphen Als thuisbasis voor de gemeente lijkt De Wijngaard, als volledig toegerust kerkelijk
centrum, het meest geschikt. De Wijngaard is een praktisch en comfortabel gebouw,
met de nodige aanpasbaarheid. Naast het accommoderen van de activiteiten van de
gemeente is De Wijngaard ook geschikt voor de wisselwerking tussen de
geloofsgemeenschap en de wereld.
Om het gebruik van De Wijngaard verder te optimaliseren is een aantal bouwkundige
aanpassingen gewenst.
Centrum van religie, cultuur en samenleving In de samenleving lijkt een toenemende interesse voor religiositeit en spiritualiteit,
buiten kerkelijke kaders om. Voor deze individuen en bewegingen kan de Walburgis
een belangrijk centrum van samenkomst vormen. De Walburgis: niet alleen een
kerkgebouw voor de Protestantse Gemeente van Zutphen, maar een gebouw ten
dienste van de Zutphense samenleving. Waar activiteiten plaatsvinden die passen bij
de schoonheid en de mogelijkheden van het gebouw. De Walburgis moet behouden
worden, niet alleen t.b.v. kerkgebruik, maar ook vanwege haar cultuurhistorische,
monumentale en kerkhistorische waarde.
In de tussentijd twee gebouwen Voor de komende jaren wordt het gebruik van zowel De Wijngaard als de Walburgis
voor de viering van de eredienst aanbevolen. Hierbij zal de gemeente voor de
eredienst steeds maar in één van de kerkgebouwen bijeenkomen, volgens het “Samen
onder één dak” principe. In de koude periode worden de diensten in De Wijngaard
gehouden, terwijl in de warmere jaargetijden en op hoogtijdagen en bij bijzondere
gelegenheden de diensten in de Walburgis plaatsvinden.
Onderzoek alternatieven als nieuwbouw Als alternatief voor handhaven en aanpassing van De Wijngaard is sloop en herbouw,
in combinatie met andere functies, een nader te onderzoeken optie. Hiertoe kan
contact worden opgenomen met woningcorporaties en andere vastgoedbeheerders
om mogelijkheden te onderzoeken voor een gebouw met een multifunctionele
bestemming.
Bespreken in de kerkenraad en communicatie met de gemeente Na standpuntbepaling door het College van Kerkrentmeesters zal een voorstel
betreffende de accommodaties van onze gemeente voor de toekomst in de grote
kerkenraad worden besproken. In de kerkorde is aangegeven dat leden van de
26
gemeente gehoord moeten worden over ingrijpende beslissingen m.b.t.
kerkgebouwen. Dit kan worden gedaan door bv. organisatie van een gemeenteavond
en het bieden van mogelijkheden voor individuele reacties. Een deel van de
gemeenteleden zal moeite hebben met de voorstellen voor de toekomst van onze
gebouwen. Afstoten doet pijn. Uiteindelijk zal definitieve besluitvorming door de
kerkenraad plaats moeten vinden.
27
A. Algemene informatie Bijlage
1. Aantal leden
Het aantal leden van de Protestantse Gemeente van Zutphen (2010) is 2352:
Doopleden 930
Belijdende leden 1422
Leeftijdsopbouw
Leeftijd Doop Belijdenis Overige Totaal
0 - 9. 85 0 0 85
10 - 19. 172 0 0 172
20 - 29. 154 9 0 163
30 - 39. 121 51 0 172
40 - 49. 156 136 0 292
50 - 59. 105 199 0 304
60 - 69. 76 348 0 424
70 - 79. 33 315 0 348
80 - 89. 23 304 0 327
90 - 99. 3 57 0 60
100 - 120. 0 3 0 3
Net zoals landelijk houdt onze kerk ook rekening met een afname van 3% per jaar. Dit
betekent dat er naar verwachting over 5 jaar nog ca. 2000 leden zijn en over 10 jaar
nog ca 1750 leden.
2. Financieel perspectief
Het financieel perspectief van de kerk is niet goed. De kerkelijke bijdrage neemt ook
jaarlijks af met 3%. In 2008 werd 56% van de kerkelijke bijdragen betaald door
gemeenteleden ouder dan 70 jaar.
Er is geen meerjarenbegroting opgesteld, wel een concept meerjarenbegroting 2009-
2018. In dat concept is berekend dat zonder beleidswijzigingen het tekort steeds
verder zal oplopen. Het begrote tekort voor 2010: € 42.000,-
B. De kerk als ontmoetingsplek
1. De kerk en de bijgebouwen
Aantal zitplaatsen in de kerkzalen en bijzalen
• De Wijngaard
- Kerkzaal: 600
- Grote zaal: 100
- Kleine zaal: 60
- Bovenzaal: 70
28
• De Walburgis:
- Kerk: 800
- Credokapel: 160
- Consistorie 20
2. Het gemiddeld genomen zondagse kerkbezoek
• De Wijngaard: (op basis van eigen tellingen):
Regulier 150 - 250
Hoogtij 200 - 300
• De Walburgis: Bezoek wordt wekelijks bijgehouden door koster
Regulier 80 - 175
Hoogtij 350 (Pasen) - 800 (kerst)
In de zomerperiode zijn er eerder meer kerkgangers dan minder.
3. Verhuur
• Wijngaard:
De Wijngaard kent een scala aan externe huurders, dit levert jaarlijks bruto een
kleine € 25.000,- op. Dagelijks (ook in de weekenden) worden voor meerdere
dagdelen ruimtes verhuurd. Vaak aan verenigingen en vrijwilligersorganisaties,
in sommige gevallen ook aan (semi-) professionals. Eén opvallende huurder is
de Indonesische kerkgemeenschap Gereja Minahasa Zutphen. Zij huren op
zondagmiddag een zaal . De huurders gebruiken de ruimtes voor
vergaderingen, trainingen, (feestelijke) bijeenkomsten, maaltijden e.d.
De koster heeft de indruk dat er in Zutphen veel gezocht wordt naar geschikte
ruimte. Er is in De Wijngaard nog capaciteit om meer te verhuren. Hier zou dan
gericht beleid op moeten komen.
Voorts wordt De Wijngaard op de door-de-weekse dagen met name ’s avonds
gebruikt voor eigen bijeenkomsten. Gemiddeld zijn twee zalen per avond bezet
voor vergaderingen/bijeenkomsten van kerkleden.
• Walburgis:
De Walburgis kent een heel andere verhuurtraditie. Deze kerk wordt met name
verhuurd voor culturele evenementen zoals concerten, evenementen,
exposities, bijzondere lezingen etc. Tussen 1 april en 1 december kan de toren
beklommen worden en zijn er rondleidingen.
Een bijzondere relatie is er met de Stichting Librije, deze huurt het museale
gedeelte.
De Stichting Henrick Baderorgel organiseert de avondconcerten en
marktconcerten (zaterdag) tussen 1 april en 1 november (niet later in het
seizoen ivm de kou in de kerk voor zowel de mensen als de instrumenten).
Exacte cijfers hebben we niet ontvangen. Maar vooral in de ‘warmere’
maanden is de kerk een geliefde ontmoetingsplek voor culturele
samenkomsten. De kerk kent een vergaderruimte die af en toe gebruikt wordt
voor eigen bijeenkomsten.
29
C. Toekomstig gebruik
1. Opbrengst bij verkoop
Een schatting van de vrije verkoopwaarde van De Wijngaard is niet
voorhanden. De keuze tussen voortzetting voor religieus gebruik of gewijzigde
bestemming dringt zich dan al snel op. Vast staat dat er voor woningbouw een
bestemmingsplanwijziging dient te worden doorgevoerd. Ook is verkoop van
een deel mogelijk (bijvoorbeeld kosterwoning).
Hierover heeft overleg plaats gevonden met een plaatselijk makelaar en het
Kantoor der Kerkelijke Goederen in Amersfoort, de heer L. ten Hooven. Gezien
de noodzaak van het zeer zorgvuldig aflopen van dit traject is hier door de
werkgroep in de fase van deze startnotie geen gevolg aan gegeven.
Eventuele verkoop van de Walburgis zal enkel symbolisch van aard zijn.
2. Bouwtechnische ingrepen
• Wijngaard
In overleg met de heer M.W. Groot Wassink van Kreunen Bouw Zutphen B.V.
zijn aanpassingen van De Wijngaard doorgesproken en geraamd voor wat
betreft benodigde kosten. Een en ander conform opgave d.d. 7 juli 2010:
1. Ontdrempelen en entreepui en centrale hal verlagen naar niveau kerkzaal:
€170.000
2. Ombouw kerkzaal tot vrij indeelbare ruimte met genivelleerde vloer en
vloerverwarming: €230.000
3. Hellingbaan (voor mindervaliden) en verbreden toegang vanuit kerkzaal naar
bijgebouwen ten behoeve van bereikbaarheid kerkzalen: €60.000
• Walburgis
In overleg met dhr. H. Boerman van architectenbureau Boerman zijn
aanpassingen aan de Walburgiskerk besproken.
Glazen afscheiding zoals bij de credokapel (C) is goed mogelijk om een aparte
ruimte te maken voor de kindernevendienst.
1. Beste plek hiervoor is z.i. voor het koor (A). De kosten schatte hij in voor €
50.000,- à € 60.000,- ex. BTW.
2. Dezelfde mogelijkheid is bij de Annakapel (B), maar het is niet praktisch om
daar kindernevendienst te houden i.v.m. geluid. Deze wand zou wat groter en
dus duurder worden: € 60.000,- à € 70.000,- ex. BTW.
3. Een andere mogelijkheid is om een glazen “doos” in de kerk te bouwen, en
de meest geschikte plek daarvoor is aan de noordwest zijde (D), nu nog een
beetje een verloren hoek. Deze glazen “doos” zou dan op poten komen te staan
met een eveneens glazen vloer zodat de zerken zichtbaar blijven. Wat betreft
30
de kosten moeten we hiervoor rekenen op € 150.000,- à € 200.000,- ex. BTW
(incl. verwarming en verlichting).
Aanpassingen buiten
Ook aan de buitenzijde van de kerk hebben we gekeken, waarbij waarschijnlijk
wel mogelijkheden zijn aan de noordoost zijde (E, pleintje bij het kerkelijk
bureau) want dat is meer uit het zicht, en ook aan de zuidwest zijde (F, bij het
standbeeld van Walburga). Maar ons oordeel is dat er binnen genoeg ruimte is
zodat de noodzaak om een ruimte aan de buitenkant te bouwen vooralsnog
niet nodig lijkt.
Verwarming
Ook hebben we met dhr. Boerman gesproken over de verwarming in de kerk.
Hij vertelde dat zij experimenteerden met het inblazen van warme lucht d.m.v.
nozzles. Een andere oplossing is om grote ventilatoren op te hangen die de
warme lucht naar beneden drukken, maar dat kan weer tocht opleveren. Al met al was dhr. Boerman van mening dat het beter was om de verwarming
zo te laten. Echt behaaglijk zal het niet worden in de winter, de stookkosten
lopen anders wel op en wisselende temperaturen zijn niet goed voor het orgel
en de rest van de kerk.
D. Alternatieven
1. Kosten nieuwbouw
De kosten van het bouwen van een nieuwe kerk zijn uiteraard aanzienlijk en hangen
met name af van
• Grondkosten
• Plankosten
• Proceskosten
• Bouwkosten
Als indicatie kan worden vermeld dat de bouw van “Het Lichtpunt” van de
Gereformeerde Kerk (Vrijgemaakt) ongeveer € 2,2 miljoen heeft gekost.
De kosten van nieuwbouw kunnen worden verminderd door het nieuwe gebouw te
delen met andere kerkgenootschappen of met een andere partner, b.v. een
verzorgingstehuis, school of appartementencomplex. Hiervan zijn enkele voorbeelden
31
bekend, zoals het kerkelijk centrum “De Bron` in Assen, waar de bestaande kerk is
afgebroken en een appartementencomplex, een school voor voortgezet onderwijs en
een prachtige stijlvolle kerkzaal, die door school en kerk samen worden gebruikt,
werden gerealiseerd.
2. Alternatieve ruimte
• Wijngaard
Een alternatief is om de eredienst en de vergader- ontmoetingsruimten elders
te huren/bouwen. Bijvoorbeeld bij een verzorgingshuis, wijkcentrum, andere
kerkgemeenschap. Wij hebben dit niet verder onderzocht.
• Walburgis
Een alternatief is om voor vergaderruimte/kindernevendienst het kerkelijk
bureau annex kosterswoning te verbouwen of ruimte om de kerk heen te
huren.
E. Verkenning
1. Gesprek predikanten
Begin september heeft een gesprek plaatsgevonden met de predikanten over hun visie
op de gebouwen. De door hen naar voren gebrachte keuzes, argumenten, vraagpunten
zijn in onze reactie zo veel mogelijk meegenomen en van onze mening voorzien.
2. Stichtingen ten dienste van Walburgis
Rond de Walburgiskerk is een aantal stichtingen actief. De belangrijkste taak van deze
stichtingen is het deskundig beheren van gebouw, orgel en Librije en het
bijeenbrengen van de vele gelden die daarvoor nodig zijn.
Stichting Behoud Walburgiskerk
Doel:
- het wekken van belangstelling voor de Walburgiskerk en het behoud van het gebouw;
- het bijeenbrengen van middelen voor onderhoud en restauratie van de kerk;
- het doen uitvoeren van de werkzaamheden, verbonden aan onderhoud en
restauratie van de kerk.
De Stichting zorgt dus voor de instandhouding van het gebouw, terwijl de kerkelijke
gemeente de inrichting- en gebruikskosten betaalt. De Protestantse Gemeente is
eigenaar van de Walburgiskerk (inclusief toren). De meerderheid van de leden van de
Stichting wordt dan ook benoemd door het college van kerkrentmeesters.
De Stichting is financieel gezien gezond en zelfbedruipend. De uitgaven worden gedekt
door inkomsten uit subsidies, donaties, legaten en giften.
Stichting Henrick Baderorgel
De Stichting verzorgt het beheer en het onderhoud van de orgels in de Walburgiskerk.
Zij realiseert dit doel door:
- het organiseren van een concertserie in de Walburgiskerk waarin het orgel een
belangrijke rol speelt;
32
- het houden van financiële acties ter dekking van de kosten van beheer en onderhoud
van de orgels;
- het zorgen voor het vereiste onderhoud van de orgels.
Stichting Librije Walburgiskerk Zutphen
Het doel van de Stichting is de instandhouding en het beheer van de boeken,
handschriften, meubilair en inrichting van de Librije. Tevens verzorgt de Stichting de
museale functie van Librije en Walburgiskerk. De openstelling voor bezoekers wordt
onder verantwoordelijkheid van de Stichting uitgevoerd door de Commissie
Openstelling St Walburgiskerk en Walburgwinkel, waarin ca. 100 vrijwilligers actief zijn,
waarvan ongeveer de helft lid is van de Protestantse Gemeente.
Naast de “beheersstichtingen” bestaat sinds ongeveer vijf jaar de Stichting
Walburgisevenementen die zich ten doel heeft gesteld om culturele en educatieve
activiteiten gericht op een zo breed mogelijk publiek te organiseren gerelateerd aan de
Walburgiskerk.
Met de secretaris van de Stichting Behoud Walburgiskerk is gesproken over diverse
aspecten betreffende gebruik van de Walburgis en daarmee verbonden financiële
zaken.
De werkgroep constateert dat het huidige beheer van de Walburgis in zeer goede
handen is. Onderzoek naar de mogelijkheden van overdracht van de Walburgis aan de
Stichting Oude Gelderse Kerken lijkt momenteel niet opportuun.
3. Deskundigen
Kosters/kerkelijk bureau
We hebben dankbaar gebruik gemaakt van de kennis van de kosters en de informatie
die zij ons konden geven. Ook het kerkelijk bureau heeft ons goed geholpen.
Landelijk dienstencentrum
De werkgroep heeft met de heer Ab Wolswinkel, de regionale gemeenteadviseur voor
beheerszaken van het landelijk dienstencentrum, van gedachten gewisseld over de
mogelijkheden en problemen m.b.t. de situatie van de kerkelijke gebouwen in onze
gemeente. We spraken over de aanpak, proces en alternatieven. Na enkele maanden
hebben we de heer Wolfswinkel nog eens geconsulteerd. We hebben gebruik gemaakt
van 2 publicaties: Maatwerk (naar een passend huis voor de gemeente/2005) en
Kansen voor kerkgebouwen (vragen & uitdagingen bij gebruik en bestemming/2007).
Makelaar
We hebben gesproken met een makelaar, die bereid was ons van advies te voorzien.
Omdat dit gepaard ging met vrij hoge kosten hebben we besloten dit niet te doen en
afhankelijk van de keuze van de gemeente de kerkrentmeesters te adviseren dit advies
in een later stadium in te winnen.
33
Architect/aannemer
We hebben gesproken met een architect dhr. H. Boerman van architectenbureau
Boerman over aanpassingen aan de Walburgis (bij dit gesprek waren ook
vertegenwoordigers van de stichtingen zoals boven genoemd aanwezig).
M.W. Groot Wassink van Kreunen Bouw Zutphen B.V. heeft geadviseerd over
aanpassingen aan De Wijngaard. De weerslag van deze gesprekken vindt u in deze
bijlage.
4. Reacties van gemeenteleden
Werkbijeenkomsten
In een tweetal werkbijeenkomsten in De Wijngaard is met gemeenteleden
gediscussieerd over onze kerkelijke accommodaties.
Tijdens de eerste bijeenkomst op 11 maart 2010 , waarbij ongeveer 25 gemeenteleden
aanwezig waren, werd vooral met elkaar gesproken over de vertaling van het
beleidsplan van de gemeente naar de vraag wat voor ruimte we nodig hebben om een
‘levende, open, gastvrije, dienstbare gemeente’ te kunnen zijn.
Tijdens de tweede bijeenkomst op 10 juni 2010, waarbij ongeveer 60 gemeenteleden
aanwezig waren, werden door de werkgroepleden vijf mogelijke toekomstscenario’s
gepresenteerd. In de daaropvolgende discussie werd zeer betrokken door de
aanwezigen over deze scenario’s doorgepraat. Hierbij bleek ook duidelijk dat de
meningen over mogelijke oplossingen divers zijn.
Reacties
Verder ontving de werkgroep na oproepen in Op Weg van een aantal gemeenteleden
een schriftelijke of mondelinge reactie.
Een aantal van de gemeenteleden wees ons op goede voorbeelden in den lande,
anderen benadrukten de voordelen van één van beide gebouwen. Wij hebben in onze
reactie zo veel mogelijk geprobeerd de door de leden naar voren gebrachte
argumenten te benoemen en van onze mening te voorzien.
5. Contacten met andere kerkgenootschappen.
Zutphen
Met de Protestantse Gemeente van Warnsveld is gesproken over de mogelijkheden
van samenwerking op het gebied van de kerkelijke accommodaties. Dit heeft niet
geleid tot concrete ideeën of voorstellen.
Buiten Zutphen
In veel protestantse gemeenten in Nederland is men geconfronteerd met de gevolgen
van het samengaan van kerken en afname van het ledenbestand, met name het
overbodig worden van één of meer gebouwen. Het sluiten van een kerkgebouw is
vrijwel altijd een pijnlijk proces, met name voor de gemeenteleden die een speciale
band hadden met het afgestoten kerkgebouw. In veel gevallen heeft men gekozen
voor behoud van het oorspronkelijk hervormde historische kerkgebouw en afstoten
van het veel recentere gereformeerde gebouw. In steden met grote historische kerken
(b.v. Arnhem, Deventer) heeft het kerkgebouw een multifunctionele functie gekregen
en is nog maar beperkt in gebruik voor kerkelijke activiteiten. Hoewel we kunnen leren
34
van ervaringen elders, is het ook duidelijk dat het accommodatieprobleem vooral
plaatselijk opgelost moet worden.
6. Terugkoppeling met College van Kerkrentmeesters en moderamen kerkenraad
De werkgroep heeft tweemaal mondeling gerapporteerd in vergaderingen van het
College van Kerkrentmeesters en eenmaal met het moderamen van de kerkenraad . Er
was regelmatig mondeling contact tussen leden van de werkgroep en de voorzitter van
het College over de voortgang van de opdracht.
“Maar niet met steen en hout alleen is ’t grote werk gedaan. ’t Zal om onszelve gaan”
(Gez. 320:3b)
