/Vous pub/zo/is c/-après /a seconde part/e de /art/c/e que Pau/ 7e///er a consacré à /a y/e ef à /'œuvre de V/'ncenf Van Gogb ft/o/'r BNB, mai 1982J.

Paris, !e choc impressionnisteA ia fin de février 1886, Vincent Van Gogh est à Paris, où ii restera deux ans exactement, ii y vit en compa­gnie de Théo, d'abord rue de Lavai (actuetiement rue Victor-Massé) puis au 54 rue Lepic à Montmartre dans un appartement situé au troi­sième étage et d'où ia vue sur Pa­ris est magnifique. La vie commune n'est pas toujours exempte de ten­sions ainsi que ceia transparaît dans des iettres adressées par Théo ou Vincent à ieur sœur ca­dette Wiiheimina.A Paris, Théo est connu pour ses préjugés en faveur des impression­nistes. Sous sa propre responsabi- iité ii fait œuvre de pionnier en ex­posant chez Goupii, 19 bouievard Montmartre, de nombreuses toiies de Pissarro, Sistey, Degas, Monet, Renoir, Gauguin ou Raffaëiii. La direction, en particuiier Boussod, n'apprécie pas teiiement ces « modernes invendabies >*.Par Théo, Vincent fait ia connais­sance des impressionnistes. C'est un véritabie choc devant ia iumière et ia couieur qui débordent de ces toiies. Ses propres toiies tui pa­raissent soudain sombres, tristes, tourdes, oppressantes, tugubres et sans vie. tt étudie de près ta tech­nique divisionniste et pointittiste de Signac et Seurat. Sans subir servi­lement ces inftuences, it en intègre tes divers étéments et se forge un styte propre.tt fréquente quetques mois i'atetier de Fernand Cormon à Montmartre, tt y rencontre de jeunes peintres : Cocquiot, Hartrick, Russe)). A ['en­tremise de Théo, i) fréquente tes peintres parisiens de t'époque : Guittaumin, Monet, Cézanne,

ViNCENT

VAN GOGH (!!)

Sistey, Pissarro, Seurat, Degas, Re­noir ou te Douanier Rousseau, tt se tie d'amitié avec Gauguin, Tou- touse-Lautrec, Signac et Emiie Bernard, it assiste de même aux « guerres civites » au sein du groupe des impressionnistes, tes- quets se tancent dans des discus­sions théoriques sans fin auxquet- tes it participe, tt devient un assidu du Musée du Louvre, où it admire Detacroix, Rembrandt et Monticetti. Vincent continue sa cottection d'estampes japonaises par des achats chez Bing, rue de Provence.Si sa vie artistique est combtée, sa vie matériette reste, quant à ette, assez misérabie. tt ne vend rien des deux cent trente toites qu'ii peint : natures mortes, autoportraits, fteurs, paysages parisiens et des bords de Seine à Asnières. tt s'es- saye même à peindre des ptâtres sur fond bteuâtre et à copier des gravures japonaises d'Hiroshige. Comme on te voit, tous tes sujets qui) peint ne requièrent aucun modète vivant puisqu'i) n'a pas tes

moyens de s'en payer, tt pend quetques toites dans un cabaret du boutevard Ctichy, te Tambourin, géré par un ancien modète de De­gas, Agostina Segatori, avec qui it aura une brève tiaison. Le père Tanguy, marchand de couieurs et ami des peintres, accepte de four­nir Vincent en matérie) en échange de quetques toites, au grand mé­contentement de sa femme qui ne veut pas s'encombrer d'œuvres invendabies.

La santé de Vincent se ressent de t'abus de tabac, de vin et d'une aiimentation déficiente. L'hiver pa­risien 1887-1888 tui est pénibte, it étouffe à Paris au point qu i) s'en­fuit en février 1888 vers i'air, ta iu- mière et te soteit, vers ta Provence et en particuiier vers Artes que Toutouse-Lautrec tui avait conseii- tée.

Aries, ia révéiation du soieii et de ia couieurLorsque Vincent arrive à Artes, te printemps éciate de partout. Le soteit d'un jaune ébiouissant, te ciet d'un bteu intense et te vert des champs rendent toute ta nature tumineuse. Vincent commence par peindre tes vergers en fteurs. Ces toites de poiriers, pêchers, pruniers ou amandiers témoignent d'une in- ftuence japonaise très nette, it en est de même pour tes innombra- btes fteurs qu'it peint égatement : iris et tournesots, dont it existe à proximité d'Artes des champs en­tiers cuttivés en vue d'extraction d'huite.tt peint avec frénésie : presque une toiie par jour (au totai cent quatre-vingt-dix toites). Les habi­tants de ta vitte te voient courir partout avec son tourd chevaiet et son matérie), tt peint des heures durant, tête nue, en ptein soteit, tuttant contre te mistrat, ayant sta- bitisé son chevatet par des pieux fichés en terre. Son comportement excessif, sa rage de peindre

VtNCENT VAN GOGH (tt)

H/eroncZer pub//'ceren w/) hef fweede dee/ van hef arf/7(e/ van Pau/ 7e///er over hef /es/en en over hef wer/f van V/ncenf Van Gogh (z/'e NBB, mei 1982).

Parijs, de impressionistische schokEind februari 1886 is Vincent Van Gogh in Parijs waar hij precies ge- tetd twee jaar zat biijven. Hij woont in Parijs samen met Theo, eerst in de rue de Lava/ (thans rue V/cfor Massé) daarna in de rue Lep/c 54, in Montmartre in een appartement op de derde verdieping vanwaar men een prachtig gezicht op Parijs

heeft. Het samenteven vertoopt niet attijd zonder spanningen zoats btijkt uit de brieven die Theo of Vincent aan hun jongste zuster Withetmina schreven.tn Parijs is het atgemeen bekend dat Theo de impressionisten een warm hart toedraagt. Op zijn eigen verantwoordetijkheid verricht hij pionierswerk door bij Goupit, 19, bou/evard Monfmarfre, talrijke

doeken van Pissarro, Sisley, Degas, Monet, Renoir, Gauguin of Raffaëtti tentoon te stelten. De directie, en meer bepaald Boussod, heeft niet erg vee) waardering voor deze « onverkoopbare moderne wer­ken ».Via Theo maakt Vincent kennis met de impressionisten. De confrontatie met het ticht en de kteur, die van deze doeken uitgaan, veroorzaakt een ware schok, tneens tijken zijn eigen doeken hem somber, triest, zwaar, neerstachtig, tuguber en tevenstoos. Hij bestudeert nauwkeurig het divisionisme en het pointittisme van Signac en Seurat. Zonder deze staafs na te votgen, neemt hij diverse etementen ervan in zijn werk op en bouwt een eigen stijt op.Hij gaat gedurende enkele maan­den naar het atetier van Fernand Cormon in Montmartre. Hij ont­moet er jonge schitders : Coc- quiot, Hartrick, Russett. Door toe­doen van Theo heeft hij contact met de Parijse schitders uit die tijd : Guittaumin, Monet, Cézanne, Sistey, Pissarro, Seurat, Degas, Renoir of de Douanier Rousseau. Hij knoopt vriendschapsbanden aan met Gauguin, Toutouse- Lautrec, Signac en Emile Bernard. Hij neemt ook deet aan de « bur­gertwisten » in de schoot van de tmpressionisten, die zich in oever- toze theoretische discussies wer­pen waaraan hij ook meedoet. Hij wordt een regetmatige bezoeker van het Louvremuseum waar hij Detacroix, Rembrandt en Monticelti bewondert. Vincent btijft zijn ver- zameting Japanse prenten aanvut­ten met aankopen bij Bing, rue de Provence.

Vue de /a chambre de V/'ncenf. Gez/c/if yanu/f V/ncenfs Warner.

!ui vatent dans !a poputation arté­sienne !e surnom de « fou roux ». Les paysans t'observent avec cu­riosité, avec appréhension et répu­gnent à )ui servir de modètes; c'est pourquoi i! peint surtout des pay­sages. En pius de ses peintures, i! exécute de nombreux dessins au roseau taitté trempé dans i'encre.

Cette période nous est reiativement bien connue puisqu'à sa corres­pondance habitueile avec Théo, s'ajoutent des tettres à sa sœur Witheimina et à son ami parisien Emite Bernard.!) se )ie d'amitié avec !a famitte du facteur Joseph Routin et avec te sous-tieutenant de zouaves Mittiet. De tous ces personnages, it nous taissera des portraits saisissants, tt gagne également ta sympathie de ta jeune Rachet, une pensionnaire d'une maison de totérance assez sordide, fréquentée principatement par tes zouaves casernés à Artes.

En mai 1888, Vincent quitte sa chambre misérabte et chère de t'hôtet-restaurant Caret), 30 rue de ta Cavaterie, et toue, pour15 francs par mois, au 2 ptace La­martine, t'aite droite d'une maison appartenant aux époux Ginoux, ta cétébre « maison jaune ». tt com­mence à ta meubter. Cette maison sera pour tui un nouveau havre et te point de départ de nombreux projets puisqu'i! rêve d'en faire te centre d'un atetier cottectif pour ses amis peintres, t'Atetier du Midi.

tt retrouve en Provence de nom­breuses impressions de son pays natat, cette Hottande tumineuse rendue dans tes peintures de Ruysdaet, Hobbema et Van Ostade. Ces souvenirs hottandais s'expri­ment principatement à travers tes ponts à bascute qui tui rappettent son pays (te pont de Langtois) ainsi que tes toites peintes aux Saintes-Maries-de-ta-Mer. C'est en effet tà que, pendant quetques jours en juin 1888, it découvre ta

Méditerranée, ses couteurs chan­geantes et ta vie des pêcheurs, tt se croit revenu au temps de Sche- veningen.

En septembre 1888, Vincent se met à peindre ta nuit dans tes rues, tt dort te jour. Les habitants désar­çonnés par ce comportement se moquent de tui. Cette activité nocturne produit tes sptendides toites de nuit viotemment étoitées que nous admirons maintenant.

!t se tie d'amitié avec Eugène Boch, fits d'une famitte boraine connue, peintre fixé à Fontvieitte après avoir renoncé à succéder à son père dans ['industrie de ta céramique. La sœur d'Eugène, Anna, achètera pour 400 francs ta seute toite que Vincent vendra de son vivant, tt s'agit de ta « Vigne rouge Mont Majour ». Cette œuvre, actuette- ment exposée au musée Pouchkine à Moscou, faisait partie en janvier 1890 du 7" saton du Groupe des XX

Pans ytv de Monfmarfre.Par/;s gez/en anu<f Montmartre.

!n tegenstetling tot zijn artistiek ieven dat nu rijketijk gevutd is, blijft zijn materieel bestaan vrij armoe­dig. Hij kan geen enkete van de tweehonderddertig doeken, die hij schitdert, verkopen : stittevens,zetfportretten, btoemen, Parijse landschappen en oevers van de Seine in Asnières. Hij oefent zich zeifs in het schiideren van pteister- beetden op btauwachtige ach­tergrond en in het kopiëren van de Japanse prenten van Hiroshige.

Zoais men kan zien vereisen aite onderwerpen die hij schitdert geen enket levend modei vermits hij de middeten niet heeft om ze te beta- ten. Hij hangt enkeie doeken in een cabaret aan de botv/et/ard C/Zc/iy, de Tambour/n, beheerd door een vroeger mode) van Degas, Agostina Segatori met wie hij een korte ver­houding zat hebben. Le père Tan­guy, handetaar in kteur- en verf­stoffen en schitdervriend, stemt ermee in Vincent schitdermateriee) te teveren in ruit voor enkete doeken, tot grote misnoegdheid van zijn vrouw die niet wit opge­scheept zitten met onverkoopbare werken.

Vincents gezondheid tijdt onder het overvtoedig roken, wijndrinken en een gebrekkige voeding. De winter van 1887-1888 in Parijs betekent een ware het voor hem, hij stikt in Parijs en vtucht er op 20 februari 1888 dan ook uit weg, smachtend naar de tucht, het ticht en de zon van de Provence en meer bepaald van Artes zoals Toutouse-Lautrec hem had aanbevoien.

Ar!es, de openbaring van zon en kteur

Wanneer Vincent in Arles aankomt, is het votop tente. De verbtindend gete zon, de intens btauwe hemet en de groene velden brengen ticht in de hete natuur. Vincent schiidert eerst de btoeiende boomgaarden. Zijn doeken, met pere-, perzike-, pruime- en amandetbomen, ge­tuigen van duidetijke Japanse in- vtoed. Die invtoed is ook terug te vinden in de tattoze btoemen die hij schitdert : irissen en zon-nebtoemen waarvan er in de nabij­heid van Artes hete velden ge­kweekt worden ten einde otie uit de pitten te winnen.

Hij schildert tegen een razend tempo : bijna een doek per dag (in totaat honderdnegentig doeken). De inwoners van de stad zien hem overai topen met zijn zware schit- dersezet en zijn materieet. Hij schildert uren aan een stuk, btootshoofd, in votte zon, vechtend tegen de mistra) na zijn ezet in de grond te hebben vastgestagen. Door zijn ongewoon gedrag en zijn schitderdrang krijgt hij bij de be- votking van Artes de bijnaam « fou roux » (rosse zot). De boeren ob­serveren hem nieuwsgierig, vot achterdocht, en zijn er niet voor te vinden voor hem mode) te staan; daarom schitdert hij voorat land- schappen. Naast zijn schitderijen maakt hij vete tekeningen met een in inkt gedrenkte gestepen rietstenget.Over deze periode is retatief vee) gekend, omdat er benevens zijn gebruiketijke briefwisseiing met Theo nog brieven zijn aan zijn zuster Withetmina en aan zijn Pa­rijse vriend Emite Bernard.Hij raakt bevriend met de famitie van postbode Joseph Routin en met de ondertuitenant van de zoeaven Mittiet. Van at deze per­sonen zat hij ons aangrijpende portretten nataten. Hij wint ook de sympathie van de jonge Rachet, een kostgangster van een nogat armzatig huis van tichte zeden dat voornametijk wordt bezocht door in Artes gekazerneerde zoeaven.tn mei 1888 trekt hij weg uit zijn miserabel en duur kamertje van het hotet-restaurant Carett, 30 rue de /a Caya/er/e en huurt op de p/ace Lamarf/ne, 2, voor 15 frank per maand, de rechtervteuget van een huis dat aan het echtpaar Ginoux toebehoort, het beroemde « gete huis ». Hij begint het te meubeten.

Par/s - Par//'s.

à Bruxeües. C'est donc une Beige qui constituera ia seuie ctientète de Vincent!Vincent a invité piusieurs fois son ami Gauguin à ie rejoindre à Aries; ce dernier, matade et dépressif, végète à Pont-Aven en Bretagne. Finaiement Gauguin accepte et ar­rive à Aries ie 20 octobre. Les deux artistes vivent et travaitient ensem- bie. its auront t'un sur t'autre une inftuence très nette : Gauguinpeint de manière ptus tégère, ptus cotorée, tandis que tes cotoris de Vincent deviennent ptus nuancés. Pourtant cette cottaboration ne durera que deux mois : its ont en matière d'art chacun des théories tranchées et opposées, teurs con­versations incessantes dégénè­rent souvent en querettes. Vincent est hors de tui torsque Gauguin, incisif et moqueur, tui ctoue te bec par des phrases qui tombent comme un couperet, tts vont en- sembte visiter te musée de tVtont- pettier et y voir notamment tes œuvres de Courbet et de Detacroix. La santé de Vincent est mauvaise, it se ptaint de maux de tête et de mat aux yeux, tt dort très peu, mange peu et mat, et commet des excès de tabac et d'absinthe.Le 23 décembre 1888, c'est te drame; au cours d'une dispute Vincent tente de btesser Gauguin au moyen d'un rasoir. Gauguin épouvanté quitte ta maison jaune, va coucher à t'hôtet et prend te premier train pour Paris. Dans ta nuit du 23 au 24, Vincent a une

crise de foiie : i) se tranche un morceau de t'oreitte droite au ra­soir, te tave soigneusement, i'en- vetoppe dans un journat et va te porter en cadeau à ta petite pros­tituée Rachet. Cette dernière est terrorisée, te scandate est pubtic. La potice intervient, Vincent est interné à t'hôpitat d'Artes. Théo, averti par Gauguin, accourt.

Vincent reste à t'hôpitat jusqu'au7 janvier, it est soigné par te doc­teur Rey qui tui recommande de se reposer, de mener une vie régutière et sans excitation, de s'abstenir d'absinthe et de ne ptus courir en ptein soteit sans chapeau, tt vit quetques semaines seton ces ins­tructions mais se trouve atonique et ne peut ptus peindre, tt recom­mence à travaitter dans t'enthou­siasme, ['excitation, dans un état quasi frénétique.Ses insomnies et ses hattucinations réapparaissent, tt fait un esctandre dans un petit restaurant, préten­dant qu'on a mis du poison dans ta soupe pour t'assassiner. Au cours d'une crise aiguë, it jette par ta

fenêtre de ta maison jaune tout ce qu'it possède.Une pétition circute dans Artes, te déctarant fou dangereux et deman­dant au maire de te faire interner. Les étections étant proches, te maire acquiesce et tes gendarmes te ramènent à t'hôpitat.En avrit, Théo tui annonce son ma­riage avec Johanna Bonger. tt tui envoie Signac en visite à t'hôpitat.Le docteur Rey tui conseitte de soigner ses crises par une cure de repos d'une année dans un asite d'atiénés, te monastère de Saint- Paut-de-Mausote près de Saint- Rémy-de-Provence. Vincent ac­cepte d'y entrer.

Saint-Rémy ou !a tutte désespé­rée contre ta matadie mentateThéo a régté avec te directeur de t'asite, te docteur Peyron, tes dé­faits du séjour de Vincent, qui dis­posera d'une chambre personnette et d'une autre pièce pour y travait­ter. De ptus une assez grande ti- berté tui sera assurée : it pourra se promener à ['extérieur de t'asite.

Deze gete woning zat voor hem een nieuwe thuis worden en het ver­trekpunt van tatrijke projecten ver­mits hij ervan droomt de woonst in te richten ais centrum van een coiiectief atetier voor zijn vrienden- schiiders, het Afe/Zer cfu MZdZ.

tn de Provence vindt hij tatrijke impressies terug van zijn ge- boortetand, dat ktaarhetdere Hot- tand, dat is weergegeven in de schitderijen van Ruysdaet, Hob- bema en Van Ostade. De herinne­ringen aan Hottand komen voorat tot uiting in de ktapbruggen die hem doen terugdenken aan zijn tand (de brug van Langtois) even- ats in Saintes-Maries-de-ta-Mer. Daar ontdekt hij immers, gedu­

/tr/es, /e ponf à bascu/e. 4r/es, de op/iaa/brug.

rende enkete dagen in juni 1888, de Middettandse Zee met haar wis- setende kteuren en haar visserste- ven. Hij waant zich terug in Sche- veningen.tn september 1888 begint Vincent 's nachts te schitderen in de stra­ten. Hij staapt overdag. De inwo­ners die door dit gedrag uit hun tood zijn gestagen, spotten met hem. Deze nachtetijke activiteit te- vert de prachtige doeken met don­kere sterrenkeurets, die wij nu zo bewonderen.Hij raakt bevriend met Eugène Boch, zoon van een bekende fami- tie van de Borinage en schitder, die zich in Fontvieiüe heeft gevestigd na afgezien te hebben van de op-

votging van zijn vader in de kera- miekindustrie. De zuster van Eugène, Anna, zat voor 400 frank het enige doek kopen dat Vincent tijdens zijn teven zat verkopen. Het betreft de VZgne rouge Monf Ma- /our. Dit werk, dat thans is ten- toongestetd in het Poeschkin- museum in Moskow, figureerde in januari 1890 op het 7" saton van de groep van XX in Brusset. De enige ctiënte van Vincent is dus een Bet- gische!

Vincent heeft zijn vriend Gauguin meerdere maten gevraagd bij hem te komen in Artes; deze taatste, die ziek en depressief is, vegeteert in Pont-Aven in Bretagne. Uiteindeiijk aanvaardt Gauguin toch en komt in Artes aan op 20 oktober. De twee artiesten teven en werken samen. Zij zutten eikaar zeer duideiijk beïnvtoeden : Gauguin schitderttichter en met meer kteuren terwijt Vincents tinten genuanceerder worden. Deze samenwerking zat nochtans maar twee maand du­ren : hun respectieve opvattingen van kunst staan diametraat tegen­over etkaar en steken schrit tegen etkaar af, hun voortdurende ge­sprekken ontaarden vaak in twist en zetfs in ruzie. Vincent raakt buiten zichzetf wanneer Gauguin, scherp en spottend, hem de mond snoert met woorden die ats een vatbijt op hem neerkomen. Ze gaan samen het museum van Montpettier bezoeken en zien er onder andere de werken van Courbet en van De- tacroix. Vincents gezondheid is stecht, hij ktaagt over hoofdpijn en pijn in de ogen. Hij staapt heet weinig, eet weinig en stecht, rookt onophoudetijk en drinkt over- vtoedig absint.

Op 23 december 1888 gebeurt het drama : tijdens een ruzie probeert Vincent Gauguin te verwonden met een scheermes. Een verschrikte Gauguin vertaat het gete huis, gaat stapen in het hotet en neemt 's an­derdaags de eerste trein naar Pa-

La ma/son de Van Gogh à Ar/es. Hef hu/s van S/an Gogh fe Ar/es.

Donc, en mai 1889, Vincent, ac­compagné du pasteur Saiies, pré- dicant à Aries, se rend à Saint- Rémy. Le docteur Peyron i'ac- cueiiie très bien.Vincent met une persévérance, une ténacité à vouioir guérir, à vouioir sortir de cette foiie qui te guette, tt reprend son travait intense, entre­coupé de crises réguiières. L'une d'entre ettes, qui survient après une visite à Artes te 6 juiiiet, te iaisse inconscient dans tes champs. Au cours d'une autre crise, it tente même d'avaier ses couieurs. tt souffre cruettement de sa soiitu- de moraie, entouré de fous entisés dans une totaie décrépitude, sor­tant de t'hébétude iorsque se pro­duit une crise chez i'un ou t'autre.it peint cent cinquante toiies et exécute des centaines de dessins, tt fixe son intérêt sur tes cyprès qu'ii peint tourmentés, tordus en espèces de voiutes. Lorsque son état de santé tui permet de sortir, i! peint tes champs aux aientours, tandis que torsqu'i) n'est pas capa- bte de quitter t'asite, ii peint ce qu'ii voit à travers ies barreaux de ia fenêtre — ies jardins intérieurs, ies infirmiers — ou bien it fait des autoportraits ou encore travaiite sur ta base de reproductions que tui envoie Théo. C'est ainsi qu i) s'inspire de Mittet, Rembrandt, Detacroix, Doré ou Daumier. Tour­menté par te comportement bigot des sœurs du monastère, it est at­teint occasionneiiement d'hattuci- nations retigieuses, qui se concré­tisent dans des toiies à caractère retigieux.

Le 31 janvier naît à Paris ie fits de Théo. Vincent, dont it porte te pré­nom, sera son parrain. Au cours du même mois te critique d'art, Aibert Aurier, pubiie un articie sur Vincent (« Les tsotés ») dans ia revue « Mercure de France ». Vincent en est fort ému et écrit à Aurier pour te remercier. Ce sera ta seuie ma­nifestation d'un critique d'art à son sujet pendant sa vie.

Théo convient en mai 1890 avec te docteur Peyron que ta cure est terminée. Théo a, par aiiieurs, sur ies conseits de Pissarro, pris contact avec ie docteur Gachet qui habite à Auvers-sur-Oise (près de

La chambre de V/ncenf à Ar/es. V/ncenfs s/aapAamer (e Ar/es.

rijs. De votgende nacht heeft Vin­cent een waanzinscrisis : hij snijdt met een scheermes een stuk van zijn rechteroor, wast het zorg- vutdig, wikkett het in een krant en gaat het schenken aan de jonge prostituee Rachei. Deze iaatste is verschrikt : het schandaai breekt uit. De poiitie grijpt in, Vincent wordt opgenomen in het zieken­huis van Aries. Theo, die door Gauguin was verwittigd, komt toe- gesneid.Vincent biijft in het ziekenhuis tot 7 januari, hij wordt verzorgd door dokter Rey die hem rust voor­schrijft. Hij moet ook een reget- matiger ieven gaan teiden zonder zich op te winden, hij mag geen absint meer drinken en niet meer in votie zon iopen zonder hoed. Hij voigt deze voorschriften gedurende enkeie weken maar vertiest zijn punch en kan niet meer schiideren. Hij herbegint voi enthousiasme en

opgewonden, bijna ais een razende te werken.

Hij wordt opnieuw siaapioos en krijgt haüucinaties. Hij maakt schandaai in een restaurantje door te beweren dat men vergif in zijn soep heeft gedaan om hem te ver­moorden. Tijdens een acute crisis, gooit hij ai zijn bezittingen uit het raam van het geie huis.

in Aries circuieert een petitie, waarin hij gevaariijk gek wordt ver- kiaard en aan de burgemeester wordt gevraagd Vincent te doen opnemen in een gesticht. Daar de verkiezingen in zicht zijn, geeft de burgemeester toe en de gendarmen voeren de schitder naar het zieken­huis.

tn aprit kondigt Theo hem zijn hu- wetijk aan met Johanna Bonger. Hij stuurt Signac om hem in het ziekenhuis te bezoeken.

Dokter Rey raadt hem aan een rustkuur van een jaar te votgen in het gekkenhuis van Saint-Paui-de- Mausole nabij Saint-Rémy-de- Provence. Vincent voigt gewiiiig die raad op.

Saint-Rémy of de wanhopige strijd tegen de geestesziekte

Theo heeft, dank zij dokter Peyron die het gesticht ieidt, ervoor ge­zorgd dat Vincent tijdens zijn ver- biijf zai kunnen beschikken over een persooniijke kamer en een an­der vertrek om in te werken. Daar­naast zat hij een vrij grote vrijheid genieten : hij zat mogen wandeten buiten het gesticht.

tn mei 1889 begeeft Vincent zich dus, samen met dominee Sattes, predikant in Artes, naar Saint- Rémy. Dokter Peyron ontvangt hem zeer goed.

Vincent zet zich hard in en drijft door want hij wit absotuut genezen, hij wit uit die waanzin geraken die

hem niet tos iaat. Hij gaat weer in­tensief werken maar krijgt onder­tussen geregeid crisissen. Na een bezoek in Artes, op 6 juti, biijft hij bewustetoos achter in de veiden. Tijdens een andere aanvat probeert hij zetfs zijn verfjes in te stikken. Hij tijdt gewetdig onder zijn morete eenzaamheid, omringd door gek­ken die vottedig ten onder gaan, af en toe nog eens uit hun wezentoos bestaan gewekt wanneer de een of de andere een crisis krijgt.

Hij schitdert honderdvijftig doeken en maakt honderden tekeningen. Hij spitst zich toe op de cipressen die hij gewrongen, vervormd in een soort votuten schitdert. Wanneer zijn gezondheidstoestand het toe- taat, gaat hij buiten en schitdert de akkers in de omgeving. Wanneer hij onmogetijk het gesticht kan vertaten, schitdert hij wat hij door de tra)ies van het venster ziet : de binnentuinen, de verptegers, ofwet maakt hij zetfportretten of werkt hij op grond van reprodukties die Theo hem stuurt. Zo inspireert hij zich op Mittet, Rembrandt, Deta- croix, Doré of Daumier. Gekwetd door het kwezetachtig gedoe van de ktoosterzusters, krijgt hij af en toe reiigieuze hattucinaties, die zich uiten in doeken met reiigieuze motieven.

Op 31 januari wordt in Parijs Theo's zoontje geboren. Vincent wordt zijn peter en het kind draagt ook zijn voornaam. Tijdens dezetfde maand pubticeert de kunstcriticus Atbert Aurier een artiket over Vincent (« Les /so/és », de Atteenstaan- den) in het tijdschrift Mercure de France. Vincent is diep ontroerd en schrijft naar Aurier om hem te be­danken. Dit is het enige artiket dat een kunstcriticus aan hem wijdt tij­dens zijn teven.

tn mei 1890 komt Theo met dokter Peyron overeen dat de kuur gedaan is. Theo heeft, overigens, op aan­geven van Pissarro, contact opge-

Pontoise). Ce médecin, spéciaiiste des matadies nerveuses, est en outre un grand amateur de pein­ture et un peintre tui-même. !i a hébergé beaucoup de peintres amis : Pissarro, Cézanne, Daubi- gny, Sistey, Courbet, Deiacroix, et accepte maintenant de prendre soin de Vincent.

Auvers-sur-Oise, !e sentiment in- soutenabie de i'échec

Le 17 mai 1890, Vincent quitte seui Saint-Rémy et part pour Paris. Théo vient t'accueittir à ta gare de Lyon, tt reste trois jours heureux à Paris où it fait connaissance de ta famitte de son frère : sa femme Johanna, teur bébé Vincent, son fitteut. tt retrouve aussi divers amis parisiens comme te père Tanguy, Atbert Aurier ou Toutouse-Lautrec.

Quittant ['agitation parisienne qui tui est néfaste, it s'instatte à Au­vers-sur-Oise, d'abord à t'Hôtet Saint-Aubin, puis au café Ravoux, ptace de ta mairie.Ses retations avec te docteur Ga- chet deviennent vite amicates, te docteur admire sans réserve t'art de Vincent. Le vittage et ta région ptaisent beaucoup à Vincent qui travaitte énormément (ptus de quatre-vingts toites), it peint des paysages, des champs, fait des portraits des membres de ta famitte Gachet. Les symbotes de ta mort se précisent dans ses toites; à Saint- Rémy tes faucheurs et moisson­neurs étaient présents, maintenant ce sont tes ciets tourds, tes cor­beaux et tes couteurs viotettes.

En juittet, un séjour à Paris chez son frère qui habite maintenant au 8, cité Pigatte, te troubte énormé­ment. tt trouve ta famitte en proie à de sérieuses difficuttés : te bébé est en mauvaise santé, Théo a de gros probtèmes financiers, it se trouve en mauvais termes avec ses emptoyeurs Boussod et Vatadon qui contestent son activité en fa­

veur des impressionnistes, et pense même tes quitter et ouvrir une gâ­terie à son compte.Déprimé, désespéré, ne supportant ptus ta sotitude, redoutant que ta prochaine crise nerveuse ne te fasse bascuter définitivement dans ta fotie, effrayé à t'idée de pourrir dans un asite d'atiénés et de deve­nir une charge insupportabte pour sa famitte, it tente de se suicider te 27 juittet 1890. tt se tire un coup de revotver dans ta poitrine, se rate, rentre au café Ravoux et se met au tit. Le docteur Gachet et Théo ac­courent à son chevet. Vincent passe ta journée du 28 assis sur son tit, attendant ta mort, en fu­mant ta pipe sans arrêt. Le catme est revenu : it sait qu'it a atteint te point finat de sa course tumut- tueuse et qu'it va bientôt trouver ta paix qu'it a si désespérément cher­chée. Dans ta nuit du 28 au 29, it meurt dans ta maison Ravoux qui fait face à ta mairie d'Auvers exac­tement comme sa maison natate faisait face à ta mairie de Zundert. Le 30 juittet, Théo, te docteur Ga­chet, Andries Bonger, Lucien Pis­sarro, Emite Bernard et te père Tanguy te portent en terre au ci­metière d'Auvers.Son frère Théo est tettement af­fecté par ta perte de Vincent qu'it tombe gravement matade. Depuis te mois d'août 1890 jusqu'à janvier 1891, it est soigné d'abord à Paris, ensuite sa femme t'emmène en Hottande. tt meurt te 21 janvier 1891 dans un hôpitat d'Utrecht, moins de six mois après Vincent.En avrit 1914, sa femme te fera ex­humer et t'enterrera à Auvers, où désormais tes deux frères qui avaient été tettement unis dans ta vie reposent côte à côte dans ta mort.

Le chemin des tourments

Pour reprendre te titre d'une œuvre de ['écrivain soviétique Atexis Totstoî, Vincent sera, sa vie durant,

sur te chemin des tourments. A ta recherche d'une réatité personnette qui tui échappe sans cesse, it ne connaîtra qu'une tongue série, di­sons même une cascade, d'échecs.

Son caractère imputsif, obstiné, passionné, rude voire même vio- tent, une sensibitité matadive se­ront à ['origine d'une incapacité à étabtir des rapports humains nor­maux.

nomen met dokter Gachet die in Auvers-sur-Oise (dichtbij Pon- toise) woont. Deze geneesheer, die gespeciatiseerd is in zenuwziekten, is bovendien een groot iiefhebber van de schitderkunst en schitdert ze!f ook. Hij heeft hee) wat vrienden schitders bij zich geno­men, waaronder Pissarro, Cézanne, Daubigny, Sistey, Courbet, Deta- croix en aanvaardt nu te gaan zor­gen voor Vincent.

Auvers-sur-Oise, het ondraagtijke gevoei van de misiukking

Op 17 mei 1890 vertrekt Vincent at- teen uit Saint-Rémy naar Parijs. Theo verwelkomt hem in de gare de Lyon. Hij beleeft drie getukkige dagen in Parijs waar hij ken­nismaakt met de famiiie van zijn broer : zijn vrouw Johanna, hun kindje Vincent, waarvan hij peter is. Hij vindt ook verschiüende Pa-

La ferme — De boerden)'.

rijse vrienden terug zoais /e père Tanguy, Albert Aurier of Touiouse- Lautrec.Hij veriaat de Parijse drukte die na- deiig is voor hem en neemt op 20 mei zijn intrek in Auvers-sur- Oise, eerst in het hotel Saint- Aubin, daarna in Café Ravoux, p/ace de /a Ma/'r/e.

Hij wordt at snet dikke vrienden met dokter Gachet die een grote bewondering koestert voor Vin­cents kunst.Vincent houdt erg veel van het dorp en van de streek en werkt dan ook enorm vee) (meer dan tachtig doeken). Hij schitdert tandschap- pen, akkers, en maakt portretten van de teden van de Gachetfamitie. De symboten van de dood worden zichtbaar in zijn doeken; in Saint- Rémy schilderde hij maaiers en oogsters, nu zijn het grauwe he- mets, zwarte raven en viotette kteuren.tn juti wordt hij enorm in de war gebracht wanneer hij in Parijs bij zijn broer gaat togeren die nu in de C/fé P/ga//e 8, woont. Het gezin worstett met ernstige moeitijk-heden : de baby verkeert instechte gezondheid, Theo heeft zware financiëte probtemen, hij heeft woorden met zijn werkgevers Boussod en Valadon die zijnactiviteiten ten voordeet van de impressionisten betwisten en hij overweegt zetfs ze te verta- ten en een gaterij voor eigenrekening te openen.

Les premiers échecs qu'i) rencon­tre sont scoiaires : ses études se­condaires sont interrompues, t'en­trée à ta facuité de Théoiogie d'Amsterdam iui est refusée. Sui­vent ies insuccès dans son métier de vendeur d'œuvres d'art et ses conftits avec ta ctientète et ta di­rection de ta gâterie Goupit et de ta iibrairie à Dordrecht.

Une crise qui te marquera de ma­nière beaucoup ptus grave est t'échec de sa vocation pastorate. A un moment où it n'avait pas encore déceié sa vocation de peintre, it croit que sa voie est de suivre tes traces paternettes et de devenir pasteur. Son zète reiigieux tourne au fanatisme. S'it réussit assez bien à gagner ta sympathie des mineurs borains matades et souffrants en tes soignant et en tes aidant à sor­tir un peu de ta misère, it ne par­vient absotument pas à faire passer son message retigieux. Cet échec est grave car it aboutit à une perte de ta foi et entretiendra des doutes de conscience, une vive cutpabitité devant son incapacité à maîtriser ses imputsions et un sentiment tancinant de péché : dans ['atmos­phère du monastère de Saint-Paui-

de-Mausote tes hattucinations reti- gieuses réapparaissent, tt peint des tabteaux à motifs retigieux, ta toite cétèbre de t'égtise d'Auvers traduit par ses couieurs intenses t'an­goisse métaphysique de Vincent.

Cette incapacité fondamentate à communiquer handicape tous ses rapports avec autrui. Les retations qu'it noue avec tes autres tournent systématiquement à ta brouitte, à ta dispute ou à ta rupture : que ce soit avec ses parents, avec ses sœurs Anna et Eiizabeth, avec ses emptoyeurs (gâterie Goupit, tibrai- rie à Dordrecht ou encore Consis­toire de t'Ecoie d'Evangétisation), avec ses amis peintres (ses cottè- gues de La Haye, d'Anvers, van Rappard, Gauguin ou ta tentative avortée d'un atetier cottectif). tt n'aura des retations satisfaisantes qu'avec queiques personnes qui te comprennent, comme Emite Ber­nard ou te docteur Gachet, ou qui sont des marginaux comme iui, tei Toutouse-Lautrec, ou encore avec des gens simptes, tes famittes Rou- tin et Ginoux à Artes, ta famitte Ravoux à Auvers.

Un seut véritabte ami tui restera acquis, c'est son frère Théo, ce

frère dont t'appui et t'amitié fidète et désintéressée triomphera de toutes tes crises, même des ten­sions de ta cohabitation parisienne. Les sentiments de Vincent à t'égard de Théo sont métangés : it voue une profonde affection et une profonde gratitude à cetui qu'it ne cesse de harceter de demandes d'argent, de matérie) de peintre ou de reproductions d'œuvres d'art, t) apprécie ses conseits et te fait que Théo t'introduise dans tes mitieux artistiques et tui fasse nouer des contacts enrichissants. Pourtant ta dépendance financière vis-à-vis de Théo, te rôte quasi paterne) que ce dernier joue génèrent chez Vincent une ambivaience de sentiments et une tension psychotogique : i) se sent dépendant de son frère, en est irrité mais d'un autre côté ne sait comment tui rendre son dû si ce n'est par t'envoi régutier de ses nombreuses toites invendabtes. Pour se tibérer, it va même jusqu'à proposer à Théo (à Paris en 1888) d'épouser une maîtresse de ce- tui-ci, devenue encombrante! Son départ pour Artes est sous cer­tains aspects une tibération par rapport à son frère, une expression d'autonomie gagnée. C'est en

Champs de d/é aux cordeaux — Koren ye/d mef /traa/en. @ Van Goghmuseum. Amsterdam

Hij raakt diep gedeprimeerd, hij is de wanhoop nabij, hij verdraagt de eenzaamheid niet meer, hij vreest dat de votgende zenuwcrisis hem definitief in de waanzin za! storten, en hij huivert bij de gedachte dat hij zou verkwijnen in een gekken­huis en een ondraagiijke iast zou worden voor zijn famiüe. Dat aiies ieidt tot een zeifmoordpoging op27 juii 1890. Hij schiet zich voor de borst, mist, gaat het café Ravoux binnen en gaat naar bed. Dokter Gachet en Theo snetten hem ter huip. Vincent brengt de 28" juii door op zijn bed, wachtend op de dood, terwiji hij voortdurend de pijp zit te roken. Zijn rust is her- steid : hij beseft dat hij het eind­punt van zijn tumuitueuze trip heeft bereikt en dat hij spoedig de rust zai vinden waarnaar hij zo wanho­pig op zoek is geweest. )n de nacht van 28 op 29 juii sterft hij in het huis Ravoux rechtover het ge­meentehuis van Auvers, juist zoais zijn geboortehuis rechtover het gemeentehuis van Zundert iag. Op 30 juii dragen Theo, dokter Gachet, Andries Bonger, Lucien Pissarro, Emite Bernard en /e père Tanguy hem ten grave in het kerkhof van Auvers.

Zijn broer Theo is zodanig getrof­fen door het veriies van Vincent dat hij zwaar ziek wordt. Van augustus 1890 tot januari 1891 wordt hij eerst in Parijs verzorgd en daarna brengt zijn vrouw hem naar Hoiiand. Hij sterft op 21 januari 1891 in een ziekenhuis in Utrecht, minder dan zes maanden na Vincent.

in aprii 1914 iaat zijn vrouw Jo- hanna het iichaam van Theo op­graven waarna het begraven wordt in Auvers waar de twee broers die zo aan eikaar gehecht waren in het ieven, voortaan zij aan zij rusten.

De weg der kweüingenMet de titei van een werk van de Russische schrijver Atexis Toistoï kan men uitdrukken weike weg

Vincent gedurende zijn kort ieven heeft gevoigd : de weg der kwei- tingen.

Op zoek naar een persooniijke reaiiteit die hem voortdurend ont­snapt, zai hij stechts een iange reeks, ja zeifs een iawine van mis- tukkingen kennen.

Door zijn impuisief, koppig, vurig, ruw en soms zeifs geweiddadig karakter en zijn zieketijke gevoeiig- heid is het hem onmogeiijk nor- maie mensetijke betrekkingen aan te knopen.

De eerste tegensiagen kent hij op schooi : zijn middeibare studies worden onderbroken, de toegang tot de fakuiteit Theoiogie in Am­sterdam wordt hem geweigerd. Daarna votgen de misiukkingen op professioneei vtak ais kunst- werkverkoper en zijn konftikten met de kiiëntee) en de direktie van de gâterie Goupit en van de boekhan- de! in Dordrecht.

Zijn mistukking in zijn roeping ats dominee zai hem echter veei meer tekenen. Op een ogenbiik dat hij zijn schiiderstaient nog niet had ontdekt, meent hij dat hij in de voetsporen van zijn vader dominee moet worden. Zijn reiigieuze ijver draait uit op fanatisme. Hij staagt er wet vrij goed in de sympathie te wekken van de zieke en tijdende mijnwerkers door ze te verzorgen en door ze te heipen een beetje uit het siop te geraken, maar hij staagt er hoegenaamd niet in zijn reii­gieuze boodschap over te brengen. Dit onvermogen heeft ernstige ge- votgen vermits het ieidt tot het ver- ties van zijn getoof. Het zat boven­dien zijn gewetenstwijfel, zijn diepe schutdgevoetens tegenover zijn onvermogen zijn imputsen te beheersen, en zijn zondegevoeiens aanwakkeren : in de atmosfeer van het ktooster van Saint-Paui-de- Mausote krijgt hij opnieuw reii­gieuze hattucinaties, hij schitdert doeken met retigieuze motieven.

De intense kteuren in het bekende doek van de kerk van Auvers verra­den Vincents metafysische ang­sten.

Dit fundamenteie onvermogen om te communiceren speeit hem par­ten in ai zijn reiaties met zijn naasten. De betrekkingen die hij aanknoopt met de anderen iopen systematisch uit op onenigheid, twist of breuk : zówet met zijn ouders, zijn zusters Anna en Eiiza- beth, zijn werkgevers (gâterie Goupii, boekhandei in Dordrecht of nog de Kerkeraad van de Evan- geiisatieschoot), met zijn vrienden- schitders (zijn coiiega's in Den Haag, Antwerpen, van Rappard, Gauguin) en de misiukte poging tot een coitectief atetier. Hij zai stechts bevredigende reiaties heb­ben met enkeie personen die hem begrijpen zoais Emiie Bernard of dokter Gachet, of die marginaien zijn zoais hij, bijvoorbeetd Touiouse-Lautrec, of nog met eenvoudige mensen : de famities Routin en Ginoux in Aries, de fami- tie Ravoux in Auvers.

Een enkete ware vriend zai hem trouw biijven, nameiijk zijn broer Theo, wiens steun en trouwe en onbaatzuchtige vriendschap aiie krisissen en zetfs de spanningen van het samenwonen in Parijs overwinnen. Vincents gevoeiens tegenover Theo zijn gemengd : hij voeit een diepe genegenheid en grote dankbaarheid voor diegene die hij onophoudeiijk biijft besto­ken om geid, schitdermateriaai of reprodukties van kunstwerken tos te krijgen. Hij apprecieert zijn raadgevingen en het feit dat Theo hem introduceert in de artistieke miiieus en hem verrijkende kontak­ten doet aanknopen. De financiëie afhanketijkheid tegenover Theo, de vaderroi die deze iaatste prak­tisch gaat speten, wekken bij Vin­cent gemengde gevoeiens en een psychotogische spanning : hij voeit zich afhanketijk van zijn broer,

<4u vers-sur-O/se.

La ma/son où vécuf ef mourt/f Van Gogh. Wef hu/s waar Van Gogh /eeMe en sf/'erf.

grande partie aussi parce qu'ii craint de sombrer dans !a foiie et de devenir une charge permanente pour son frère qu'ii décidera de mettre fin à ses jours.Ses reiations avec tes femmes provoquent égatement une pertur­bation psychique considérabie. Son physique ingrat, son caractère braque entraînent ptusieurs échecs amoureux : Ursuia Loyer, sa cou­sine Kate, ia voisine Margot Bege- mann. La tentative de suicide de cette dernière ie cuipabiiisera d'aiiieurs à ['extrême. Vincent est incapabie de conquérir et de gar­der ['amour d'une femme. Cette in­capacité est tantôt subiimée dans des actes héroïques torsqu'ii main­tient sa main dans ia fiamme d'une iampe à pétroie chez ies parents de Kate à Amsterdam ou iorsqu'ii se mutiie t'oreiite au rasoir et va i'of- frir à Rachet. Tantôt eite est vengée dans ta marginaiité affective et sexuette (cohabitation à ia Haye avec ta prostituée Sien, fréquenta­tion des maisons de totérance).Vincent n'aura jamais eu de vraie famiiie, ii sera toute sa vie un soii- taire. Cette marginaiité aussi ie fait souffrir, c'est sans doute pourquoiii s'attache tant aux enfants qu i) rencontre : t entant de Sien qui iui

donne t'iitusion d'une famitte et pour tequet ii accepte pendant queiques mois une vie dégradée avec ia mère de i'enfant, et te fits de Théo, son neveu et fiiteui Vin­cent, dont i'état de santé déficient iui cause des inquiétudes extrê­mes. On pourrait se demander si ['extraordinaire fécondité artistique de Vincent n'est pas un substitut ou un exutoire à une puision sexueiie qui n'a pu trouver sa concrétisation dans ta procréation d'enfants. Ses œuvres, peintes d'un seui coup, jamais retouchées, jamais reprises, ne sont-eiies pas un peu à i'image de ['acte amou­reux qui, arrivé à sa conciusion, ne peut être repris ou améiioré?Ces composantes de ta vie person- netie, sociaie, affective, intime de Vincent nous permettent de mieux percevoir pourquoi cet être soii- taire est déchiré, écarteié, en proie

à une tension intérieure rarement apaisée, à une recherche iniassabie de sa réaiité personneiie et du des­tin qui est ie sien, tt écrira d'ait- teurs à Théo, trois jours avant sa mort, dans une iettre qu'ii portait sur iui au moment de sa tentative de suicide : « mon travaii à moi, j'y risque ma vie et ma raison y a sombré à moitié ».Ces tensions intérieures sont ag­gravées par un état de santé très déficient provoqué par une hygiène épouvantabie : abus de tabac,mauvais atcoot méthyiique bu sous forme d'absinthe, aiimentation dé- piorabte, surmenage constant, sommeii insuffisant. Eiies provo­quent des crises aiguës et périodi­ques de schizophrénie compti- quées par des accès épiteptiques. La personnatité de Vincent est distoquée, comme dédoubiée : ii peut se montrer doux, charitabie et

windt zich daarover op, maar iangs de andere kant weet hij niet hoe hij hem hiervoor moet bedanken, ten­zij door hem regeimatig zijn tairijke onverkoopbare doeken te sturen. Om zich vrij te maken gaat hij zeifs zo ver Theo (in Parijs in 1888) voor te steüen te trouwen met een min­nares van deze iaatste, die in de weg komt te staan. Zijn vertrek naar Artes betekent in zekere zin een bevrijding van zijn broer, een uitdrukking van gewonnen zetf- standigheid. Het is in grote mate ook omdat hij vreest in de waanzin te vervatten en atdus een per­manente tast te worden voor zijn broer, dat hij bestist er een einde aan te maken.

Zijn retaties met de vrouwen zijn ook een bron van aanzientijke psy­chische stoornis. Zijn onaantrek- ketijk voorkomen en zijn on­stuimig karakter doen meerdere tiefdesretaties op de ktippen to- pen : Ursuta Loyer, zijn nicht Kate, de buurvrouw Margot Begemann. De zetfmoordpoging van deze taatste zat hem trouwens tot uiter­ste schutdgevoetens drijven. Vin­cent is niet in staat de tiefde van een vrouw te winnen en te houden. Deze onbekwaamheid wordt afge­reageerd in hetdendaden wanneer hij zijn hand in de vtam van een otietamp houdt bij de ouders van Kate in Amsterdam en zich gruwe- tijk verbrandt of wanneer hij met een scheermes zijn oor afsnijdt en het aan Rachet gaat schenken. Dan weer wordt zij gewroken in de af- fektieve en sexuete marginatiteit (samenwonen in Den Haag met de prostituee Sien, bezoeken van on- tuchthuizen).

Vincent heeft nooit een echt gezin gehad, hij zat heet zijn teven een eenzaat btijven. Hij tijdt ook onder dit marginaat teven, dat is mis­schien de reden waarom hij zich zo hecht aan de kinderen die hij ont­moet : Siens kind dat hem de it- tusie van een gezin geeft (voor dat

kind is hij gedurende enkete maan­den bereid een minderwaardig te­ven te teiden met de moeder van het kind), de zoon van Theo, zijn neef en petekind Vincent voor wiens stechte gezondheidstoestand hij uiterst bezorgd is. Men kan zich afvragen of de buitengewone ar­tistieke vruchtbaarheid van Vincent geen substituut of een uittaatktep is voor een sexuete drang die hij niet heeft kunnen concretiseren door kinderen te krijgen. Zijn zijn wer­ken, die in een trek geschitderd zijn, en nooit geretoucheerd of bij­gewerkt werden, niet een beetje de weerspiegeting van de liefdesdaad, die, eens ze vottooid is niet meer kan hernomen, of verbeterd wor­den?

Aan de hand van at deze etementen van het sociale, affektieve, intieme persoontijke teven van Vincent kunnen we beter begrijpen waarom deze eenzaat verscheurd is, ten prooi is aan een innertijke span­ning die zetden tot rust komt, aan een voortdurend zoeken naar zijn eigen identiteit en naar zijn eigen noodtot. tn een brief die hij bij zich had op het ogenbtik van zijn zetf­moordpoging schrijft hij Theo, drie dagen voor zijn dood, het vot- gende : « dat werk van mij, ik ris­keer er mijn teven bij en mijn ver­stand heb ik er hatf bij ingescho­ten ».

Deze innertijke spanningen worden nog erger door zijn zeer slechte gezondheidstoestand te wijten aan een verschrikketijke tevenswijze : overdadig roken, drankmisbruik en dan nog stechte methytatcohot in de vorm van absint, erbarmetijke voeding, voortdurend overwerkt, onvotdoende staap. Ze teiden tot acute en periodieke crises van schizofrenie die nog verergerd worden door epitepsie-aanvalten. Vincents persoontijkheid is onbere­kenbaar atsof hij een dubbete persoontijkheid had : hij kan zacht, mitd en mensetijk zijn wanneer hij

de zieken verzorgt en ineens wordt hij prikketbaar, agressief en ge- wetddadig. Door zijn schizofrenie vertiest hij kontakt met de reatiteit, hij teeft teruggetrokken in een denkbeetdige weretd van uitzinnige gedachten en hattucinaties. Hij gaat vreemd en ondoorgrondetijk handeten, terwijt zijn sociaat ge­drag extravagant is (in Artes noemt men hem trouwens « rosse zot »). De krisissen votgen etkaar op in een typisch schizofreen proces met zetfverminking (oor afgesneden) en ten stotte met zetfmoordpoging.

De boodschap van de schitderVincents werk kan worden inge­deeld in twee wezentijk onder­scheidene periodes, de Hottandse periode van aprit 1881 tot november 1885 (Etten, Den Haag, Drente en Nuenen) en de Franse periode van februari 1888 tot zijn dood (Artes, Saint-Rémy en Auvers-sur-Oise). Deze twee periodes zijn gescheiden * door een keerpunt dat een kapitate rot zat speten in de evotutie van de schitder, nametijk zijn respektieve verblijven in Antwerpen en in Pa­rijs. tn de Hottandse periode on­dergaat hij op artistiek vtak de in- vtoed van het Hottands reatisme en van de Franse romantische en reatistische schoot. Onder de in­druk van de ettende en het vervat die hij in de Borinage heeft gezien en meegemaakt, en verzot op de werken van Zota en Dickens, schit- dert Vincent de nederige mensen, de verworpenen, de mijnwerkers, boeren, wevers en in het atgemeen alte arbeiders. Zijn sociate boodschap is « geschitderd met aarde », zijn donker patet is som­ber en bektemmend. Hij is ver- deetd tussen tegengestetde gevoe- tens. Enerzijds koestert hij tiefde voor de hete tijdende mensheid die nog groter wordt door zijn grote dorst naar tiefde, zijn grote behoefte om te geven die niet kan omgezet worden in een gestaagde mensetijke tiefderetatie. Hij is

humain, soignant ies maiades, et tout d'un coup i! devient irritabie, agressif et vioient. La maiadie schizophrénique entraîne une perte de contact avec ie monde rée), un repii dans ia sphère imaginaire des idées détirantes et des hattucina- tions. Les actes deviennent étran­ges, impénétrabtes, ta conduite so- ciate est extravagante (ne t'appet- te-t-on pas à Artes te « fou roux » ? ). Les crises suivent un processus schizophrénique typique avec automutitation (t'oreitte cou­pée) et enfin ta tentative de sui­cide.

Le message du peintre

L'œuvre de Vincent Van Gogh peut être découpé en deux périodes : ta période hottandaise, d'avrit 1881 à novembre 1885 (Etten, La Haye, ta Drenthe et Nuenen), et ta période française, de février 1888 à sa mort (Artes, Saint-Rémy et Auvers-sur- Oise). Ces deux périodes sont sé­parées par une charnière qui jouera un rôte capitat dans t'évotu- tion du peintre, it s'agit des séjours à Anvers et à Paris.

La période hottandaise subit sur te ptan artistique t'inftuence du réa- tisme hottandais et des écotes fran­çaises romantique et réatiste. tm- pressionné par ta misère et ta dé­chéance qu i) a vues et vécues dans te Borinage, dévorant tes œuvres de Zota et de Dickens, Vin­cent peint tes humbtes, tes ré­prouvés, tes mineurs, paysans, tisserands et en générât tous tes travaitteurs. Son message sociat est « peint avec de ta terre », sa pa- tette bitumeuse est sombre et op­pressante. tt est partagé entre des sentiments contradictoires. D'une part, it éprouve pour toute ['huma­nité souffrante, un attachement qui est d'autant ptus subiimé que sa grande soif d'amour, son grand besoin de donner ne peuvent se concrétiser dans un amour humain réussi, tt vibre d'un idéai sociaiiste,

un peu utopique, teinté d'huma­nisme romantique. D'autre part, ses échecs répétés te rendent sombre, tui donnent un sentiment d'impuissance à améiiorer te sort des réprouvés, tui font crier d'in­justice devant ces situations que Dieu permet, tt en conçoit un vif sentiment de péché. Ces senti­ments t'entraînent dans des toites sombres, à peine éciairées, où jouent tes ctairs-obscurs. tt met en évidence tes côtés tes moins ave­nants de ses sujets, accentue ieurs défauts, ou, comme certains de ses contemporains te tui reprocheront, voue un cutte à ta taideur. Cette période se termine par ta céièbre toiie des mangeurs de pommes de terre.

Ses préoccupations sociates se re­trouvent égatement dans tes gra­vures et iitustrations à thème sociat dont it a commencé ta cottection à Londres, t) ne cessera d'en ras- sembter dans des pubtications an- gtaises (7/?e Grap/i/c, 7be ///usfra- fed London Mews), hottandaise (Ka^o/zë/re ///tvsfraf/e), beige (Uy- tenspieget de Rops et Degroux) ou françaises (t'tttustration, ta Vie Mo­derne, ta Revue tttustrée, te Musée Universet, Paris tiiustré, te Monde tttustré). tt pariera régutiérement dans ses tettres des ittustrateurs qu'it aime : Gustave Doré, Gode- froy Durant, Luke Fitdes, Chartes Green, Chartes Renouard et bien d'autres.

L'époque charnière des séjours à Anvers et Paris, c'est bien sûr ta découverte de ta couieur et de ta tumière, ce sont tes inftuences dé­cisives de Rubens et des artistes japonais, des impressionnistes et pointittistes parisiens. Pris de pas­sion pour tes estampes japonaises, it en accumuiera ptus de cinq cents! Sa paiette commence à s'éctairer dès son séjour à Anvers; à Paris it s'essaye à toutes tes techniques nouvettes. Réunissant toutes ces découvertes, it se crée

un styie propre qui éctatera dès son arrivée à Artes.

L'époque provençate et te séjour à Auvers sont nettement moins mar­qués par te thème sociat qui ca­ractérisait ta période hottandaise. Certes, it continue à peindre des sujets humains dès qu'it te peut, mais ce sont ators ptutôt tes por­traits de ceux avec tesquets it se tie d'amitié. De Provence, de ce « ja­pon du Sud » monte bien davan­tage un véritabte hymne d'amour à ta vie, à ta nature, à taquette it in­corpore une force quasi cosmique.

La quête de sa réatité personnette profonde, ta recherche de t'absotu, te refus des compromissions et des demi-mesures, te poussent à at­teindre t'essentiet des choses, tt distoque tes formes, accentue tes contours, divise tes couieurs en surfaces franchement contrastées, tt apptique de targes coups de pin­ceau pieins de fougue, opposant tes tignes verticates et tes tignes horizontates. Avant de peindre, it précise soigneusement tes détaits de sa future toite dans son esprit puis it se met à peindre avec fré­nésie et acharnement, d'un seut coup, sans pratiquement se re­prendre, sans retouche. Lorsque son état physique et mentat se dé­gradera, apparaîtront tes targes bouctes détirantes et mouvemen­tées qui unissent ciei et terre. On connaît te mouvement vibratoire et onduiant, tes spirates ascension- nettes houteuses et désordonnées des cyprès qu'it représente. Les sujets deviennent vioients, rythmés et empâtés. Ators que tes premiè­res toites étaient un hymne à ta vie, à ta joie et à ta renaissance (tour- nesots, soieiis, semeurs, champs verdoyants, meutes de foin), tes symbotes de mort commencent à apparaître (corbeaux, saute dessé­ché, faucheurs). Faut-it voir dans ses déceptions amoureuses et dans te dédoubtement schizophrénique de sa personnaiité, ['origine pro-

At/yers-sur-O/se. Sfafue de Van Gogh pa/* Zad/dne.

Sfandùee/d s/an Van Gogh door Zad/dne.

doordrongen van een sociatistisch ideaat, een beetje utopisch, met een tintje romantisch humanisme. Anderzijds maken zijn herhaatde misiukkingen hem somber, ze ge­ven hem een gevoei van onvermo­gen het tot van de minderbedeet- den te verbeteren. Ze doen hem huiien van onrechtvaardigheid voor deze situaties die God toeiaat. Hij houdt er een diep zondegevoet aan over. Deze gevoeiens drijven hem tot sombere doeken, nauwetijks veriicht met het spet van ticht en schaduw. Hij doet de minst bevai- iige kanten van zijn onderwerpen uitkomen, hij bekiemtoont hun ge­breken of wijdt een kuitus aan de teiijkheid, zoais sommige van zijn tijdgenoten hem zutten verwijten. Deze periode eindigt met het be­roemde doek van de aardappete- ters.Zijn sociate engagement is ook te­rug te vinden in de gravures en ii- tustraties met sociaat thema die hij begint te verzameien in Londen. Hij btijft zé steeds bijeenzameten uit Engetse (77?e Grapfi/c, 77?e //-

/tvsfrafed London /Vews), Neder- iandse (Kathoiieke itiustratie), Bei- gische (Uytenspiegei van Féiicien Rops en van Degroux) of Franse pubtikaties (L7//usfraf/on, La V/'e Moderne, La Ret/tve ///tvsfrée, Le Musée (Jn/Verse/, Par/'s ///tvsfré, Le Monde ///usfré). Hij zat in zijn brieven regeimatig spreken over zijn favoriete itiustrators : Gustave Doré, Godefroy Durant, Luke Fii- des, Chartes Green, Charles Re- nouard en vete anderen.

De verbiijven in Antwerpen en Pa­rijs zijn het keerpunt door de ont­dekking van kieur en ticht, het zijn de decisieve invtoeden van Rubens en van de Japanse artiesten, van

de Parijse impressionisten en pointitiisten. Hij staat in vuur voor de Japanse prenten, hij zai er in totaai meer dan vijfhonderd bij­eenzameten ! Zijn paiet wordt het- derder vanaf zijn verbiijf in Ant­werpen; in Parijs probeert hij aite nieuwe technieken uit. Door het samensmetten van at deze in­vtoeden en ontdekkingen, ontwik- kett hij een eigen stiji die van bij zijn aankomst in Artes opzien zai baren.

De Provençaaise periode en zijn verbiijf in Auvers zijn duideiijk min­der getekend door het sociaie thema, dat de Hottandse periode kenmerkte. Hij btijft weiiswaar nog steeds mensen schitderen zodra hij dat kan, maar het zijn dan eerder de portretten van diegenen waar­mee hij bevriend raakt. Uit de Provence, het « Japan van het zuiden » stijgt nog meer een ware ode aan het ieven, aan de natuur die hij een quasi kosmische kracht toeschrijft.

Zijn zoektocht naar zijn diepe persooniijke reaiiteit, zijn streven naar het absotute, zijn weigering van compromis en haive maatre- geten, drijven hem ertoe het es- sentiëte van de dingen na te stre­ven. Hij rijt de vormen uiteen, be- ktemtoont de snijpunten, scheidt de boveniiggende kieuren in sterke kontrasten. Hij brengt brede, on­stuimige penseeistreken aan en zet de vertikaie iijnen en de horizontaie tegenover eikaar. Vooraieer te schiideren, concipieert hij zorg- vutdig de detaits van zijn toekom­stig doek in zijn geest, waarna hij zich in vuur en viam aan het schit­deren zet, praktisch in een enkete trek zonder zich te herpakken, zonder retouche. Wanneer zijn psychische en mentaie toestand achteruit gaat, verschijnen de grote uitgetaten en bewogen krutien die hemet en aarde bij eikaar brengen, iedereen kent de trittende en got- vende beweging, de onstuimige en

fonde de ['apparition de couptes de femmes dans certaines toiies pro­duites au cours des derniers mois de sa vie?

Vincent joue sur ia iuminosité des couieurs pures, couieurs primaires— jaune, bieu et rouge —, ainsi que sur ['opposition des couieurs compiémentaires. ii exptique d'ait- ieurs tui-même ta signification de ce choix : « j'ai cherché par des contrastes de rouge et de vert à exprimer des terribies passions humaines ». Le choix des couieurs traduit donc iui aussi ia grande tension intérieure du peintre. Même torsqu'ii dessine à ia piume,ii s'efforce de rendre ies « cou- teurs » par des hachures différen­ciées.

En descendant vers ie Midi, it suit ies traces de Courbet, qui avait

séjourné chez ie peintre Bruyas à Montpeitier. ti se rend dans ie pays d'origine de Fragonard (Grasse), Monticetii (Marseiiie), Cézanne, Granet (Aix) et d'artistes iocaux comme Loubon ou Guigou. Vin­cent ouvre ia voie à beaucoup d'autres peintres du Nord qui iront chercher dans te Sud ta tumiére, ia couieur et ['inspiration. Citons Mo- net, Renoir, Signac et uttérieure- ment Bonnard, Braque, Buffet, Chagait, Dufy, Kandinsky, Matisse, Modigtiani, Soutine, Vasareiy et tant d'autres peintres contempo­rains.Van Gogh infiuencera tes Nabis (Sérusier, Bonnard, Vuiiiard) de même que ies Fauves (Derain, Van Dongen, Viaminck, Matisse). Mais, en fait, Van Gogh sera surtout un des pionniers de ['expression­nisme. [[ exercera une infiuence profonde sur Soutine, Chagait, Rouauit, Ensor, ainsi que sur tes expressionnistes atiemands du groupe D/e Brüc/re. Si son rêve de réunir ies artistes dans un travait commun, dans une espèce de dé­mocratie de t'art, n'a jamais pu se concrétiser par t'Ateiier du Midi, si sa tentative d'association avec Gauguin se révète catastrophique, cette idée sera pourtant reprise et réaiisée par ie groupe aitemand du Bauhaus, qui réunira de 1919 à 1933 des créateurs de disciptines diffé­rentes : architecture, peinture et scuipture.A Zundert, à travers te Borinage, à Auvers-sur-Oise, au monastère de Saint-Paui-de-Mausoie, on con­serve tes traces du passage de Van Gogh. A Zundert et à Auvers, on peut admirer des scuiptures que Zadkine a dédiées à Vincent et à son frère Théo. A Nuenen a été ouvert un centre de documentation qui rassembie de nombreux docu­ments sur te séjour que Vincent y fit.Le musée du Jeu de Paume à Pa­ris, te musée Boymans-Van Beu-

ningen à Rotterdam présentent piusieurs œuvres très intéressantes de Vincent, mais ia meiiteure façon de pénétrer t'œuvre magistraie de Van Gogh est de visiter deux mu­sées qui iui sont spéciaiement dé­diés : te Rijksmuseum Vincent Van Gogh à Amsterdam, dont ['agen­cement intérieur n'est pas sans rappeter te musée Guggenheim de New York, et te Rijksmuseum Kröiier-Müiier à Otterto. Situé au Nord d'Arnhem au miiieu du mer- veiiteux parc nationai de ta Hoge Veiuwe dans un cadre de bruyère sauvage, ce dernier musée ren­ferme une cottection de près de trois cents œuvres de Van Gogh et donne une exceiiente idée de t'évotution de ceiui qui a taissé au totai, maigré tes pertes et destruc­tions, huit cent quatre-vingts toiies et pius de miiie sept cents dessins, qu'ii ne signait — quand it tes si­gnait — que de son seut prénom.Face à des autoportraits, dont ii nous a taissé de nombreux exem­ptes, on ne peut que se sentir soi- même remis en question, torsque son regard nous taisse entrevoir un être écarteié, torsque ie bieu de ses yeux inquiets nous scrute d'une manière presque insoutenabie, nous dévisage et nous interroge sur nous-mêmes.

Paul TELUER.

wanordeiijke opktimmende spiraien waarmee hij zijn cipressen voor- steit. De onderwerpen worden ge- weidig, ritmisch en opgebtazen. Daar waar de eerste doeken een ode aan het ieven, aan de vreugde en aan de wedergeboorte waren (zonnebioemen, zon, zaaiers, groene akkers, hooibergen), ko­men nu stiiaan de symboten van de dood boven (raven, dorre witgen, maaiers). Tijdens de taatste maan­den van zijn ieven schiidert hij vrouwenkoppeis op sommige doeken. Moet de ware verkiaring hiervoor gezocht worden in zijn iiefdesontgoocheiingen en in de schizofrene ontdubbeiing van zijn persooniijkheid ?

Vincent speett in op de iuminositeit van de zuivere kieuren, de primaire kieuren : geei, biauw en rood, ats- ook op de tegenstetiing tussen de compiementaire kteuren. Hij ver- ktaart trouwens zeif de betekenis van deze keuze : « aan de hand van rood-en-groen kontrasten heb ik getracht verschrikketijke men- setijke passies uit te drukken ». De keuze der kteuren verraadt dus ook de grote innertijke spanning van de schiider. Zetfs wanneer hij met de pen tekent, tracht hij << kteuren » weer te geven door arceringen in verschittende richtingen.

Afdatend naar de Midi votgt hij de voetsporen van Courbet die een tijd bij de schitder Bruyas in Mont- pettier verbteef. Hij gaat naar het tand van herkomst van Fragonard (Grasse), Monticetti (Marseitte), Cézanne, Granet (Aix) en ptaatse- tijke artiesten zoais Loubon of Guigou. Vincent baant de weg voor vete andere schitders van het noorden die in het zuiden op zoek gaan naar ticht, kteur en inspiratie. Vermeiden we Monet, Renoir, Sig- nac en tater Bonnard, Braque, Buffet, Chagatt, Dufy, Kandinsky, Matisse, Modigtiani, Soutine, Va- sarety en zovete andere heden­daagse schitders.

Van Gogh zat de « Nabis » (Séru- sier, Bonnard, Vuittard) beïn- vtoeden evenats de Fauvisten (De- rain, Van Dongen, Vtaminck, Ma­tisse). Maar in feite is Van Gogh voorat een van de pioniers van het expressionisme. Hij zat een diepgaande invioed uitoefenen op Soutine, Chagatt, Rouautt, Ensor, evenats op de Duitse expressionis­ten van de groep DZe BrücKe. Hij heeft zijn droom de artiesten sa­men te brengen in een ge- meenschappetijk werk, in een soort kunstdemocratie, nooit kunnen waarmaken in het Afe/Zer du MZdZ en zijn poging om zich te vereni­gen met Gauguin is katastrofaat gebteken, maar de idee zat evenwet hernomen en verwezentijkt worden door de Duitse groep Bauhaus die van 1919 tot 1933 beoefenaars van verschittende kunsttakken zat ver­enigen : architektuur, schitder- en beeidhouwkunst.

tn Zundert, in de Borinage, in Auvers-sur-Oise, in het ktooster van Saint-Paut-de-Mausote be­waart men de sporen van Van Goghs verbiijf aidaar. tn Zundert en in Auvers, kan men de beetdhouwwerken bewonderen die Zadkine aan Vincent en aan zijn broer Theo heeft opgedragen, tn Nuenen werd een dokumen- tatiecentrum geopend waar tatrijke dokumenten over Vincents verbtijf atdaar werden verzametd. Het mu­seum van het Jeu de Paume in Pa­rijs, het Boymans-Van Beunin- genmuseum in Rotterdam bewaren meerdere zeer interessante werken van Vincent.

De beste manier om het magistrate werk van Van Gogh te doorgron­den is nochtans twee musea te bezoeken die in het bijzonder aan zijn werk zijn gewijd : het Rijks­museum Vincent Van Gogh in Am­sterdam waarvan de binnenin- richting doet denken aan het Gug- genheimmuseum van New York, en het Krötter-Mütter Rijksmuseum in

Otterto. Dit taatste museum, gete- gen ten noorden van Arnhem, mid­den in het prachtige nationate park van de Hoge Vetuwe, in een kader van witde heide, bevat een verza- meting van bijna driehonderd wer­ken van Van Gogh en geeft een uitstekend idee van de evoiutie van een schitder die, ondanks de ver­hezen en vernietigingen, in totaat achthonderdtachtig doeken en meer dan duizendzevenhonderd te­keningen heeft gemaakt, die hij enkel met zijn voornaam tekende— voor zover hij ze tekende.Ats je de zeifportretten ziet die hij ons in grote getate heeft nagetaten, kan je niet naiaten jezetf weer vra­gen te stetten, wanneer zijn biik ons een verscheurd wezen taat zien, wanneer het biauw van zijn onrustige ogen ons op bijna on- draagtijke wijze doorgrondt, naar ons tuurt en ons gaat ondervragen over onszetf.