Vier meter molen - landschap (5a) Nieuwe molen Veenendaal … · 2018-05-18 · molenaars zijn die...

Nr. 4 april 2002

Maandblad over molens en hun opvolgers 5de jaargang, nr. 4

Nieuwe molen Veenendaal maalt wiekenkruis af

Vier meter molen-landschap (5a)

Bij de omslag voorzijde: De Nieuwe Molen in Veenendaal ‘s daags na het ongeluk. Deaskop hangt op de binnenroe. De buitenroe ligt op de balie enover het huis.

Bij de omslag achterzijde: De korenmolen van Vilsteren (foto Jeroen van Dijke).

COLOFON

Redactie & administratie: Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle,Tel./fax: +31 (0)79-5931303E-mail adres: [email protected]

Verschijning: elf maal per jaar, als regel op de eerste woensdag van demaand. Gedurende de maanden juli en augustus verschijntéén gecombineerd nummer

Uitgave:De 'Molenwereld' is een uitgave van de Stichting MolenwereldBenedenrijweg 521 2987 VA RidderkerkTel.: 0180-411018

Uitgever:dhr. Sj. J. VeermanNeptunushof 28 2931 XS Krimpen a/d LekTel.: 0180-524509E-mail adres: [email protected]

Eindredacteuren:dhr. J.S. BakkerMoerdijkstraat 37 2751 BE Moerkapelle,Tel/fax 079-5931303E-mail adres: [email protected]. W.A. RooseVest 65 2801 VE Gouda Tel.: 0182-522041E-mail adres: [email protected]

Advertenties:J. OttevangerMolenviergang 2 2761 BK ZevenhuizenTel.: 0180-638180 / Fax: 0180-638179 E-mail adres: [email protected]

Abonnementen:Tel.: +31 (079)-5931303 (na 18.00 uur) / Fax: +31 (079)-5931303Nederland (f 47,50) per jaar (incl. 6% BTW)

Overige landen Europa (f 65,-)Andere landen prijs op aanvraag

De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan.Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaanen worden automatisch verlengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaarschriftelijk wordt opgezegdDe in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenen nummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden,indien nog voorradig

Prijs losse nummers: in Nederland ˜ 6,-; overig Europa ˜ 7,- (exclusief porto)

Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het blad gratis bij een minimum-donatie van 62,50 Op schenkingen en legaten aan de Stichting Molenwereld isartikel 24 lid 4 van de Successiewet van toepassing

Bankrelatie:Voor Nederland: Postbank 4506935 / Rabobank 3750.30.867Voor België: Postcheque 000-1746998-28

Kopij:Zenden aan de redactie van de Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle

Lay-out en Druk:Vis Offset, Alphen aan den Rijn

ISSN 1387-2974

© COPYRIGHT 2001 Stichting Molenwereld MoerkapelleNiets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ofopenbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zondervoorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever

Inhoud pagina

Molens Actueel 95

Grensmolens 105

Vier meter molenlandschap (5a) 109J.S. bakker

Het moderne molenlevenWvdL 113

Restauratie korenmolen ‘s-Gravenzande 114Wim Rotteveel

Nieuwe Molen Veenendaal maalt wiekenkruis af 116Willem Roose

Papiermolen: Het geloofsleven van een molenaar 118

Zoeker 119

Forum 122

Redactioneel‘Een molenaar kan wel in een halve minuut arm, maar in geen halve eeuwrijk worden’.Deze oude korenmolenaarswijsheid komt weer bovendrijven bij het veron-gelukken van de Veenendaalse Nieuwe Molen. Alleen al het bestaan vandeze uitdrukking maakt duidelijk dat dergelijke ongelukken niet nieuw zijn.Foto’s en verhalen bevestigen dit. Het bestaan van deze uitdrukking bewijstook dat zelfs vakmolenaars in het algemeen zichzelf als een potentieelslachtoffer zagen, ongeacht of dit door gebreken of een moment van on-achtzaamheid kwam. Het is in situaties als deze gemakkelijk om een be-schuldigende vinger uit te steken. Ik weet dat er toch heel wat zorgvuldigemolenaars zijn die zich met dankbaarheid situaties herinneren waarin eengoede afloop niet zozeer hun eigen verdienste was; situaties waarin babbelsachteraf of een hoge borst nog meer misplaatst zijn dan een beschuldi-gende vinger nu. Het Bijbelse ‘wie zonder zonde is werpe de eerste steen’ isdan ook zeker op zijn plaats. Natuurlijk is het verschrikkelijk wat er gebeurd is. Het zal je maar gebeurendat je als enthousiast vrijwillig molenaar je fantastische hobby ziet uitdraaienop een klinkklare nachtmerrie, vandaar onze deelneming voor de betrok-ken molenaar.Voor alles past echter de dankbaarheid dat dit ongeluk en dat in Zuidwoldezonder persoonlijke ongelukken is afgelopen. ‘Bewaring’ heet zoiets. Bij eenvergelijkbaar ongeluk in Wijchen in 1910 zijn de molenaarsknecht en de mo-lenaarszoon om het leven gekomen, negentien en zestien jaar oud...Het verslag van de gebeurtenissen in Veenendaal is dan ook beslist niet be-doeld om iets of iemand de schuld in de schoenen te schuiven, ook niet be-doeld om de waarheid of wat dan ook te verdoezelen. We zetten dan ookniet meer dan de feiten op een rijtje. Wees voorzichtig met beschuldigingenop grond hiervan en zeker in de trant van: dat zou mij niet overkomen. Hetbesef bewaring nodig te hebben is beter op zijn plaats.Laten we in ieder geval hopen, dat gebeurtenissen als deze ervoor zorgendat iedere molenaar, beroeps- of vrijwilliger, in ieder geval en altijd alert blijften risico’s uit de weg gaat en zelfs dan... Je weet nu wat er kan gebeuren...En er was niet veel voor nodig om het nog veel erger te laten zijn...

JSBAfsluitdatum van de kopij voor het meinummer van de Molenwereld: 5 april 2002; kort nieuws (Molensactueel) mag een weekje later.

f

955de jaargang 2002 nr. 4

MOLENSACTUEEL

Informatie bestemd voor deze rubriek: schriftelijk: Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303

telefonisch: W. Roose, tel. 0182-522041E-mail adres: [email protected]

Brokken in Farmsum (vervolg)

In Molenwereld 2002-3 is vermeld dat deAeolus in Farmsum wegens schade aanspruit en schoren stil staat. Gelukkig kan numedegedeeld worden dat de molen weerdraait. Op vrijdag 15 februari is molenma-ker Jellema uit Birdaard begonnen met hetdemonteren van de rechter korte schoor,staartbalk en korte spruit met achterkeuve-lens. In verband met het slechte weer heefthet werk daarna even stil gelegen. Eind fe-bruari is echter begonnen met het overzet-ten van het achterkeuvelens op de nieuwespruit en het op maat maken en schilderenvan de nieuwe onderdelen. Dinsdag 5 maart is het dan zo ver. Er staatniet veel wind en het is droog: het inhijsenvan alle delen kon beginnen. Aan heteinde van de dag is deze klus geklaard. Op6 maart worden nog de laatste dingen af-gewerkt en daarmee is de kous af. Dankzijde vlotte medewerking van de gemeenteDelfzijl en die van molenmaker Jellema kande Aeolus gelukkig weer snel draaien. Degrote uitgave stond uiteraard niet gepland!Bert Peihak.

Mooie plannen voor De Haan inLeeuwarden

Het wijkpanel oud-oost in Leeuwarden is al-lerminst gelukkig met de plannen voor desloop van het restant van de oliemolen DeHaan in Leeuwarden (zie Molenwereld2001-3-60). De wijkbewoners zouden hetbetreuren als dit stukje historisch Leeuwar-den zou verdwijnen en namen het advies-bureau BC&TT in de arm om met een alter-natief te komen. Het bureau heeft vijf stu-diemodellen opgezet voor het behoudvan De Haan. Daarvan kiest het wijkpanelvoor volledige reconstructie van de molen, het behoud van het pakhuisje en sloopvan de overige aanbouwen. Daar alleenhangt evenwel al een prijskaartje van tweemiljoen euro aan. Bij het aanbieden vanhet rapport liet wijkwethouder Hafkamp alweten dit plan veel te duur te vinden.

Ybema’s Molen bij Workum inrestauratie

De Ybema’s Molen aan de Yskeboeren-vaart onder Workum wordt eindelijk geres-taureerd. De molen werd in 1957 door zijneigenaar, Jan Ybema, aan de gemeentegeschonken. De molen werd daarna nogverschillende malen hersteld, zoals in1967/1969 en in 1982 na een blikseminslagnog eens. Ybema wilde de molen voorWorkum behouden en wees daarom eenbod van 10.000 gulden van de hand. Degemeente Zaandam wilde dit neertellenom de molen een plaatsje te geven in deZaanse Schans. In 2001 droeg de ge-meente de molen over aan de Molenstich-ting Nijefurd (zie Molenwereld 2001-4-92).Tevens werd de restauratieprocedure voorde sinds een jaar of zes wiekenloze moleningezet en op 16 januari 2002 werd de mo-len gedemonteerd en overgebracht naarde werkplaats van Bouw ‘75 in Workum, al-waar het feitelijk herstel plaatsvindt. Nog ditjaar moet de molen weer geheel maal-vaardig zijn en zelfs zijn functie weer kunnenvervullen

Schuur bij molen Balkbrug

De Historische Vereniging Avereest betaaltde provincie Overijssel E 1,- voor een schuurdie in gebruik is bij de Dienst Wegen en Be-heer van de provincie. De dienst wil op deplaats van de schuur bij de oprit van de N

Restant oliemolen De Haan Leeuwar-den (foto D. Swierstra).

48 een nieuw pand bouwen en daarommoet de honderd jaar oude schuur ver-dwijnen. De schuur stond in het verledenaan de oever van de Dedemsvaart, bij demolen. De molen werd verplaatst, maar deschuur bleef staan. Nu zullen de molen ende schuur dus weer verenigd worden, wantde HVA wil de schuur een plaats naast demolen geven. De gemeente Hardenberg isom medewerking gevraagd en de proce-dure voor een bouwvergunning is gestart.Men wil de schuur in zijn geheel per as ver-plaatsen. Dit moet al voor de bouwvakva-kantie gebeuren omdat de provinciedaarna wil gaan bouwen op de plaats vande schuur.

Haarmolen Hardenberg naar degemeente?

De Haarmolen in Hardenberg, een in 1950onttakelde stenen beltmolen in de buurt-schap Collendoorn, die nu als woonhuis ingebruik is, raakt steeds meer in de knel doorde aanleg van het industrieterrein Haardijk.De molen, die al heel lang te koop staat, isdaardoor als woonhuis onverkoopbaar ge-worden. De meerderheid van de gemeenteraad

De Haarmolen in Hardenberg omst-reeks 1970. De ‘balustrade’ is later verd-wenen.

96 5de jaargang 2002 nr. 4

MOLENSACTUEEL

Op dinsdag 26 februari heeft molen Ko-ningslaagte te Zuidwolde aanzienlijkeschade opgelopen door het breken vaneen schalm van de kruiketting op eenoude breuk. Dit had mede door een zwarewindstoot grote gevolgen: de molen gingruim 180 graden om, de bovenas dompte

met penbalk en al. (Deze bleek nooit vastte hebben gelegen.) Doordat de windpe-luw niet al te sterk meer was belande eenend in de grond en raakte het gevlucht be-schadigd.Waarom malen bij zware wind? Het waskiezen of delen, niet gaan malen hield in

dat het water het huis binnen zou lopen. De molen ver onder de wind liep een gan-getje van 50 tot 80 enden. Helaas gooidehet breken van de schalm roet in het eten.Na een eerste inspectie van molenmakerijDunning kregen de molenaars te horen ge-luk te hebben gehad, hadden we niet ge-malen, dan waren de gevolgen waar-schijnlijk een stuk ernstiger geweest. Brandwordt niet uitgesloten.Hopelijk zal de molen zo snel mogelijk gere-pareerd kunnen worden en weer kunnenmalen.

Het steenbord met keer- en weerstijl is uit de kap gedrukt; een wonder dat hetkruis is blijven hangen (foto H. Noot).

Het achteruit draai-ende gevluchtwerkte zich na hetomslaan uit de kap,waarbij de binnenroevastliep in de mo-lenwerf. Dit voor-kwam het uitvallenvan het kruis. Het isdan ook allemaal alsdoor een wonder re-delijk goed afgelo-pen (foto H. Noot).

De molen van Ko-ningslaagte, de dagna het ongeval metdichtgeslagen en be-schadigde zelfzwich-ting. Het is een won-der dat de as in dekop niet is gekraakt(foto H. Noot).

Het uitvallen van het kruis is welkantje boord geweest! (foto H. Noot).

Molen Koningslaagte verongelukt


MOLENSACTUEEL

wil nu, tegen de wens van het gemeente-bestuur in, dat de gemeente Hardenbergde Haarmolen desnoods aankoopt om zode eigenaren genoegdoening te geven.Wat dit voor gevolgen heeft voor het voort-bestaan van de molen is op dit moment alhelemaal niet duidelijk: het kan alle kantenop.

Problemen met fundering voorslag Passiebloem

De fundering van de voorslag van de olie-molen De Passiebloem in Zwolle begeefthet. Door het treffen van noodmaatrege-len kan de molen toch blijven werken. Hetmanco is dat bij de restauratie van 1984het stuitblok is vernieuwd. Hierbij is het bo-venste deel van de (verrotte) heipalen ver-vangen door beton. Dit heeft het verrot-tingsproces echter niet gestopt, want dekoppen van de houten heipalen zijn bovenhet grondwaterpeil geleven. Als nu onderdeze betonnen poer wordt gegraven, danverraad alleen de donkerbruine kleur vanhet zand dat hier ooit een houten funde-ring heeft gezeten. In feite is ons voorslag-blok dus alleen nog maar gefundeerd oplos zand. Bij het naslag was het een aantaljaren precies hetzelfde. Daar is toen eennieuwe fundering, inclusief nieuwe stuit-blokken, aangebracht. Dit zal nu ook bij hetvoorslag moeten gebeuren. De gemeenteis al op de hoogte en zal de herstelproce-dure in gang zetten. Voorlopig wordt het st-uitblok steeds maar weer vastgewicht on-der de laad. Mark den Boer.

Provincie Gelderland subsidieertrestauratie molen in Polen

De provincie Gelderland heeft een partner-schap met de Poolse provincie Lubelski.Daarbij heeft Gelderland toegezegd datde provincie het openluchtmuseum in destad Lublin te steunen. In dit museum staateen windmolen, de laatst overgeblevenevan deze Poolse provincie, waar er ooitruim honderd hebben gestaan. De molensdie hier de Tweede Wereldoorlog overleef-den kregen de genadeslag bij de collectivi-satie van de landbouw tijdens de vestigingvan het communistische bewind. De histori-sche waarde van de molen in de provincieis dus groot en vandaar dat het provincie-bestuur de molen wil adopteren, waarmeeeen bedrag van 12.400 euro is gemoeid. Demolen kan dan gerestaureerd worden.

Jubileum molen De Kroon Arnhem-Klarendal

Op zaterdag 13 april van 11.00 tot 17.00 uuris er een speciale jubileum-Wiekendag opmolen De Kroon aan de Klarendalseweg82 in Arnhem. Het is deze maand precies 25jaar geleden dat de molen weer graanging malen na een ingrijpende en langdu-rige reddingsoperatie en restauratie. Vanafdat moment is de molen door vrijwilligersbemand en onafgebroken op windkracht

Afgelopen dinsdag 5 maart heeft eenkraanwagen van de firma Wagenborg de12,5 ton wegende met schaliën bedektekap, op het achtkant van de Meppelermolen De Vlijt geplaatst.Het plaatsen van de kap op het achtkantwas niet via de pers bekend gemaakt, dereden hiervan was, dat de laatste dagende ene na de andere storm Meppel is ge-passeerd, en men er niet zeker van was ofhet dinsdag wel door kon gaan. Alleen eenaankondiging bij de bouwplaats brachtdinsdagmiddag toch een honderdtal be-langstellenden op de been.Blijkbaar was de storm die dinsdag uitge-raasd, en moest hij even op adem komen,want het was vrijwel windstil, en de zondeed ook nog even mee, zodat het eenprachtige voorjaarsdag was.Nadat de molenmakers van de firma GrootRoessink de voorbereidingen hadden ge-troffen, kon omstreeks half drie ‘s middagsde kap op het achtkant worden geplaatst. Voor het plaatsen van de kap op het acht-kant, heeft de Molenstichting De Vlijt nietvan de mogelijkheid gebruik gemaakt, omook een koning in de molen te plaatsen. Maar bij het maken van het bovenwiel,heeft Groot Roessink wel de kamgaten uit-

geboord, zodat het eventueel in de toe-komst steken van de kammen eenvoudi-ger is dan het aanbrengen van een drie eneen halve meter lange koning. De reden dat De Vlijt voorlopig niet alsmaalvaardige molen wordt opgeleverd isdat de onderbouw van molen De Vlijt be-woond is.Om de molen te kunnen bezichtigen, zalonder de stelling aan de zuidoostkant vande molen een buitentrap worden aange-bracht. Voordat deze trap kan worden geplaatst,zal er een paalfundering worden geboord,omdat de grond om de molen uit veen be-staat: bij proefboring had men na drie me-ter nog geen vaste grond!Nadat alle hijswerkzaamheden waren af-gerond, kan Meppel trots zijn op haarnieuw aanwinst: die mag er zeker zijn. Mep-pel heeft haar stadsmolen na ruim veertigjaar terug. Op 19 maart zijn de roeden gestoken. Deofficiële heropening zal plaats vinden opvrijdag 26 april, zodat op Koninginnedag erin Meppel dan twee draaiende molens tezien zijn.R. Kooiker.

Kap op molen De Vlijt in Meppel

De kap van DeVlijt in Meppel‘op weg naarhuis’ (foto R.Kooiker).

Nu de wieken ende staart nog!(foto R. Kooiker).


MOLENSACTUEEL

in bedrijf geweest. Op de graanzolder (eer-ste verdieping van de molen) wordt metbehulp van foto’s en krantenknipsels uit dejaren zeventig getoond hoe de molen vansloop werd gered. De molen is gratis toe-gankelijk voor iedereen die meer wil wetenover deze geschiedenis en over het malenop windkracht. Als er voldoende wind iswordt er graan gemalen. De molenaars lei-den u rond, beantwoorden vragen en ui-teraard wordt er meel verkocht. De nor-male openingstijden van de molen en dewinkel zijn: iedere vrijdagmiddag van 13.00tot 16.00 uur en iedere zaterdagochtendvan 9.00 tot 12.00 uur en op afspraak. Enverder: als de wieken draaien, is de mole-naar aanwezig en wordt er meel verkocht.Molen De Kroon.

Bouwen bij de Concordia

De gemeente Ede heeft de bouwplannenontvouwd voor het terrein rond de Concor-dia. Er moeten 79 nieuwbouwapparte-menten komen, 25 eensgezinswoningenplus een vrijstaand huis op het terrein tussende Molenstraat, Telefoonweg, Bettekampen Evertsenstraat volgens een plan van hetbureau Claus en Kaan Architecten Amster-dam. De molen zal worden gerestaureerd,evenals het molenaarshuis. Ook de histori-sche maalderij blijft gespaard. Het restau-ratieplan voor de onttakelde molen is in-middels ingediend bij Monumentenzorg,maar op zijn vroegst wordt volgend jaarpas met het werk begonnen. De monu-menten komen als losse objecten in eengroenzone te staan. Erg biotoopvriendelijkklinkt het allemaal niet.

Mevrouw Van Harn uit Liendenoverleden

Op 10 maart 2002 overleed na een lang-durig ziekbed in het ziekenhuis Rivierenlandte Tiel, mevrouw Jannetje Clasina van Harn-Van den Brink op de leeftijd van 69 jaar. Zij isdoor het hele land bekend geweest als de

eigenares van de torenmolen De Zwaan inhaar woonplaats. Moeiten en verdriet zijnhaar in haar leven niet bespaard geweest.Zij verloor al jong haar man, Aart van Harn,die na een ziekteperiode op 20 maart 1976op 44-jarige leeftijd overleed. Daardoorkwam zij niet alleen voor de zorg voor haargezin, maar ook voor het bedrijf te staan.Dit laatste in een periode, waarin het voort-bestaan voor kleine molenaarbedrijvensteeds moeilijker werd. De bakens moestenverzet worden om het hoofd boven waterte houden. Het traditionele molenaarsbe-drijf dat in 1976 werd bëiindigd, veranderdein een bedrijf dat gingen rusten, beter gingwerken, op vier pijlers: dierenspeciaalzaak,hengelsport, een sportafdeling en tuinarti-kelen. Ondanks deze omschakeling bleefde liefde en de zorg voor de molen, hetoude familiebezit, onverminderd groot. Vrij-willige molenaars kregen de gelegenheidom te draaien en te malen. Mevrouw VanHarn toonde zich ook uitermate strijdbaarals het om de belangen van de molenging. Vooral in de jaren tachtig heeft zij felen met succes geknokt voor de biotoopvan haar molen. Niet voor niets kreeg zij inmaart 1995 het Certificaat van Verdienstevan de Vereniging De Hollandsche Molenvanwege de betoonde zorg voor DeZwaan. Aan dit zorgen is nu een einde ge-komen. Juist vanwege die inzet zal zij ook inmolenkringen nog lang blijven voortleven inde gedachten van velen. Het moge de fa-milie tot troost zijn. Op 14 maart heeft debegrafenis plaatsgevonden op de oude al-gemene begraafplaats in Lienden.

Lot Oostermolen Nijkerk nog nietdefinitief

Op 18 februari kwamen in de raadscom-missie Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordeningen Milieu van Nijkerk de plannen voor hetMolenplein aan de orde. Er lag een viertalvarianten op tafel. In eerste instantie wildehet gemeentebestuur de molenstomp af-breken: nota bene het enige pand in hetplangebied met een beschermde status(gemeentelijk monument)! Dat plan was nuvan tafel en in plaats daarvan lagen er nutwee varianten, waarbij de molenstompwordt geïntegreerd in een nieuw complexmet een supermarkt en woningen. Het ge-meentebestuur is evenwel van mening datcompleet herstel van de molen voor haargeen optie is op grond van ruimtelijke, fi-nanciële en functionele overwegingen.Een definitief besluit is achterwege geble-ven, omdat men de eigenlijke besluitvor-ming de taak achtte van de nieuwe raaden college van B&W. Misschien wil men intussentijd ook wel in Meppel gaan kijken,waar men in een paar jaar tijd twee mo-lenstompen à la de Oostermolen ‘omto-verde’ in uiterlijk volwaardige molens.

Mevrouw Van Harn uit Lienden bij detoekenning van het Certificaat van Ver-dienste van De Hollandsche Molen op4 maart 1995 (foto J.L.J. Versteeg).

Jaarverslag 2001 molen Veessen

De molen van Langevoord in Veessen, ei-gendom van de gemeente Heerde, wordtbeheerd door een actieve stichting. In 2001draaide de molen 87 dagen en maakte zo259.636 omwentelingen. Daarmee konmen aanspraak maken op de maximaleGelderse draaipremie, 1200 euro. Door devrijwillige molenaars zijn diverse onder-houdswerkzaamheden uitgevoerd. Tenwesten van de molen staan een paargrote kaprijpe populieren die voor windbe-lemmering zorgen. Met de eigenaar is af-gesproken dat de binnen een paar jaar teverdwijnen bomen niet herplant zullen wor-den. Een aantal hoog opschietende wil-genbomen in de Veesser Weerd zullen op-geruimd worden. Met een bewoner vaneen boerderij tegenover de molen is over-leg gevoerd om een groep hoge berken-bomen te vervangen door fruitbomen diequa karakter beter bij de boerderij en demolen passen. De dieselmotor in de maal-derij naast de molen heeft regelmatig ge-draaid, maar een nieuw koppel stenen isgewenst, te meer daar de loper gescheurdis. Verder moet er in de overbrenging nogeen nieuwe gang kammen worden gesto-ken.

Conflict ronde nevenactiviteitenVenemansmolen

De Stichting Bevordering Eerlijke Mededin-ging is boos over de horeca-activiteiten dieuitgeoefend worden bij de Venemansmo-len in Winterswijk. De Stichting acht dezeactiviteiten ongewenst en illegaal en heeftzelfs de politie ingeschakeld vanwege ver-onderstelde overtredingen van de drank-en horecawetgeving. De stichting heeftniet zozeer bezwaar tegen de activiteitenop zich, maar wel dat de plaatselijke hore-cabedrijven hiermee oneerlijk concurrentiewordt aangedaan omdat die moeten vol-doen aan veel zwaardere voorwaarden. Zovallen vrijwilligers bij het molencomplex nietonder de CAO, horecawerknemers wel. De‘Graansilo’ bij het molencomplex heeft eenbeperkte horecavergunning. De langs dieweg verkregen inkomsten zijn noodzakelijkvoor de instandhouding van de molen, demaalderij etc. Een mogelijke oplossing is hetverpachten van de Graansilo aan een Win-terswijkse horeca-ondernemer.

Actie rond korenmolen Voorst

De Stichting Korenmolen Voorst is nogsteeds actief om de onttakelde Molen vanVan Hal in Voorst tot een maalvaardigemolen, het middelpunt van de buurtschap,te maken.De Gemeente Gendingen heeft in januarivan dit jaar de status gemeentelijk monu-ment gegeven. Het provinciaal bestuurvan Gelderland heeft geruime tijd gele-den al een positief advies voor restauratieaan de Rijksdienst voor de Monumenten-zorg afgegeven.Inmiddels heeft de stichting niet stil geze-


MOLENSACTUEEL

De molen van Voorst in 1972.

ten. Voortdurend wordt contact onderhou-den met de betrokken instanties.Aan de molen zijn inmiddels nieuwe echtedeuren in de belt aangebracht. Rond de molen staan allerlei activiteiten opstapel. Op 11 april a.s. komt de Vars-seveldse Accordeon Vereniging een con-cert geven. Op deze avond zullen er ver-schillende nummers van hun CD ‘Accor-deon-Melange’ ten gehore worden ge-bracht, maar ook zijn er een aantal nieuwemuziekstukken ingestudeerd.Tevens zal de heer Ben Schreven een kortedia-presentatie met prachtige oude beel-den van Voorst uit de jaren zeventig hou-den. Daarin is te zien hoeveel er is veran-derd in dertig jaar!In 2001 kon helaas de geplande Boeren-landdag vanwege de MKZ- crisis geendoorgang vinden. Dit jaar echter, hebbenheeft de Stichting de plannen weer opge-pakt. De opzet is verbreed en er zal bij demolen een grensoverschrijdende landdagkomen, de Grenslanddag! Deze dag, diewordt georganiseerd in samenwerking metde PR-afdeling van het GLTO en de Hei-matverein Anholt, zal plaatsvinden op za-terdag 27juli 2002 en zal voor elk wat wils tebieden hebben. Stichting Korenmolen Voorst.

Archeologen boos: resten molenHeemskerk opgeruimd

In Heemskerk wordt op dit moment hetLandschapspark Assumburg Oud-Haerlemaangelegd in een archeolgisch gezien be-tekenisvol gebied. Met de sporen van hetverleden blijkt tot woede van de Archeolo-gisch Werkgemeenschap Nederland

(AWN), afd. Beverwijk/Heemskerk bepaaldniet zorgvuldig omgesprongen te zijn. Zobleek de plaats waar voor 1351 de koren-molen van kasteel Oud-Haerlem heeft ge-staan totaal verstoord te zijn en de restan-ten vernietigd. Het lijkt wel een soort soap:archeologisch waardevolle molenrestenverdwijnen klakkeloos, enige tijd geleden inHazerswoude, nu in Heemskerk, terwijl ne-gentiende eeuwse molens, waarvan ge-gevens genoeg en te over zijn zorgvuldigonderzocht worden (Wateringen, AnnaPaulowna)!

Oplevering molen C Alkmaar-Oudorp

Maandagochtend 18 maart 2002 vond bijmolen C van de Zes Wielen een feestelijkebijeenkomst plaats. Dit naar aanleiding vande oplevering van de eerste fase van derestauratie, uitgevoerd door molenmakers-bedrijf Poland uit Broek op Langedijk, en derietdekkers Pelt/Sprenkeling. Door de voor-

zitter van de Molenstichting Alkmaar, EricZwijnenberg, werd de vang gelicht, en mo-len C maakte met 2 volle zeilen na zo’n 60jaar weer zijn eerste rondjes! Vrijwillig mole-naar/toekomstig bewoner Aggie Fluitmanwas duidelijk in haar nopjes! Nu maar ho-pen op voldoende geld voor fase 2, waar-bij de molen maalvaardig moet wordengemaakt. Eric Zwijnenberg.

Verzet tegen nieuw gemaal bijDe Woudaap

Het waterschap Het Lange Rond wil eennieuw gemaal bouwen bij de molen DeWoudaap in Uitgeest. Dit nieuwe gemaalneemt de functies van De Woudaap enhet gemaal De Zwerver bij de Noordersluisover. De bewoners van Krommeniedijk vin-

De oplevering van molen C op 18maart 2002 (foto Erich Zwijnenberg).

den dit geen goed plan, omdat hetnieuwe gemaal het aanzien van de molenschaadt, terwijl veehouders hun twijfelshebben over een doeltreffende waterbe-heersing met het nieuwe gemaal.

Bouw Industrieel erfgoedpark DeHoop begonnen

Aan de rand van het Uitgeester Meer is hetbouwbedrijf Derksen & Singerling begon-nen met de bouw van het Industrieel Erf-goedpark De Hoop, bestaande uit een re-constructie van de paltrokmolen De Hoopdie in 1911 afbrandde plus een werkschuur,een restaurant, een dienstwoning en eenwerkplaats. In augustus 2001 ging de eerstepaal hiervoor de grond in. De molen zal ge-bouwd worden door een reguliere molen-maker, maar de overige panden zullen inkader van een leerlingbouwplaats wordenopgetrokken door bouwvakleerlingen viahet genoemde bedrijf. Sinds 1986 beijverteen plaatselijke stichting zich voor dit doel,eigenlijk als hommage aan een van demeest bekende maar even sterk vergeteninwoner van Uitgeest Cornelis Cornelisz.van Uitgeest die met zijn toepassing van dekrukas voor een zaagmolen de basis legdevoor de houtzaagnijverheid die in de ze-ventiende eeuw, vooral in de Amster-dam/Zaanstreek tot ongekende bloeikomt.

Geen futuristische villa bij DeBonte Hen

Na jaren discussie en grote politieke en be-stuurlijke verdeeldheid is de bouw van eenfuturistische villa in de nabijheid van de olie-molen De Bonte Hen in Zaandam door degemeenteraad afgewezen. MeerdereZaan se organisaties, waaronder de Vereni-ging De Zaansche Molen hadden bezwa-ren ingediend tegen het ontwerp dat zichin hun ogen niet liet rijmen met de histori-sche en landschappelijke waarden in deomgeving.

Wim van der Werken, secretarisSIMAV, overleden

In de leeftijd van 79 jaar is op 1 maart 2002de heer Willem van der Werken overleden,in de molenwereld bekend als secretarisvan de Stichting tot Instandhouding vanMolens in de Alblasserwaard en de Vijfhee-renlanden (SIMAV).Wim van der Werken werd op donderdag7 maart begraven op de Algemene Be-graafplaats in Hoornaar (gemeente Gies-senlanden). Van professie was hij gemeen-tesecretaris. In die hoedanigheid heeft hijerg veel voor de gemeenschap betekend,aldus de heer C. Bakker, burgemeester vanGiessenlanden en voorzitter van de voor-noemde molenstichting. Het was niet voorniets dat hem bij het beÎindigen van zijn be-taalde baan de versierselen behorend bij‘Ridder in de Orde van Oranje Nassau’werden opgespeld. Daarmee kwam ech-


MOLENSACTUEEL

ter geen eind aan zijn arbeidzaam leven.Je zou kunnen zeggen dat hij zijn naam eeraan deed: werken. Zaken regelen typeer-den hem, liefst snel en duidelijk. Aan het se-cretariaat van de SIMAV werd na zijn pen-sionering met nog meer kracht en enthou-siasme invulling gegeven. De molenstich-ting heeft momenteel 26 molens in haarbezit en de overledene was zo ongeveerdagelijks te vinden in het ‘molenkamertje’in het gemeentehuis om de vele aspectendie de stichting met zich brengt te beharti-gen. Mede vanwege zijn grote betrokken-heid en inzet betekende het secretariaatveel voor hem, hoewel hij ook intens kongenieten van zijn familie. Een bijzondereplaats hadden zijn kleinkinderen voor hem.Wij bewaren aan Wim van der Werken dier-bare herinneringen. Zo is daar het beeldvan de secretaris met altijd zijn dikkeagenda voor zich waarin alle activiteitenwerden genoteerd en bewaakt. Daar-naast is er het beeld van de warme be-langstelling voor de mens naast hem.Wim van der Werken is niet meer, de mo-lens in ‘zijn’ werkgebied vertolkten door derouwstand onze gevoelens. Wij wensen ookvanaf deze plaats zijn vrouw en (klein)kin-deren alle sterkte toe om dit grote verlies tekunnen dragen en hopen dat zij nu en inde toekomst troost zullen putten uit het ge-predikte woord, handelend over deGoede Herder, dat vooraf ging aan de be-grafenis. G. Ottevanger.

Stichting Werelderfgoed Kinder-dijk opgericht

Op 7 februari is de Stichting WerelderfgoedKinderdijk officieel van start gegaan. De of-ficiële presentatie van de Stichting heeftplaatsgevonden op vrijdag 22 maart. Indeze Stichting, waarvan de heer D. Mole-naar directeur is, worden alle negentienKinderdijkse molens ondergebracht. Hier-door wordt het mogelijk om het molenge-bied als een totaalpakket te beheren enop die manier

Molenmaker verhuist en veran-dert van naam

Het molenmakersbedrijf De Gelder Favieruit Meerkerk is sinds kort verhuisd naar dePlanetenlaan in Nieuw-Lekkerland, waarhet wordt samengevoegd met het bouw-bedrijf G.J. van Ek dat daar al is gevestigd.Het molenmakersbedrijf draaide nog on-der de oude naam De Gelder Favier, maaromdat de familie Favier niet meer bij hetbedrijf is betrokken keer men terug naareen nog oudere naam: De Gelder. Jan deGelder is namelijk de grondlegger van hetbedrijf, dat in de jaren dertig heel veel werkdeed voor polderopzichter A.J. Dekker, deman van de Dekkerwieken. Later werd zijnbedrijf door zijn schoonzoons vanuit Arkelen Valkenburg (ZH) voortgezet. Na de slui-ting van het Valkenburgse bedrijf bleef hetArkelse bestaan, sinds 1998 het eigendomvan aannemer Bert Woudenberg. Wou-denberg nam vorig jaar ook het bedrijf van

Van Ek over en besloot uit oogpunt van ef-ficiency het molenmakersbedrijf naarNieuw-Lekkerland te verplaatsen, waar bijhet bedrijf van Van Ek een nieuwe werk-plaats voor de molenmakerij wordt ge-bouwd. Bij De Gelder werken op dit mo-ment acht medewerkers. Het bedrijf heeftzo’n vijftig molens in onderhoud voor hetgrootste deel in de Alblasserwaard en deVijfheerenlanden.

Nieuwe functie voor uitstroom -koker

In 1742 liet de stad Rotterdam een kolossalewatermolen bouwen, de Kostverlorenmo-len, om de stad te bevrijden van waterover-last door een te hoog opgemalen Rotte.Een grote gemetselde koker voerde het wa-ter vanuit de molenkolk door de Oostzeedijknaar het Boerengat en daarmee naar deMaas. In 1870 werd de molen vervangendoor een stoomgemaal op de plaats vande molen. In 1898 werd aan het Boerengateen nieuw stoomgemaal gebouwd voor debemaling van de Rotteboezem en de wind-bemaling met acht molens opgegeven. De(verlengde) koker uit 1742 werd nu toevoer-koker voor het nieuwe gemaal. Door debouw van het metrostation Oostplein in1972 verloor het gemaal zijn functie omdatde metrobuis de koker doorsneed. Hetstoomgemaal uit 1899 bleef behouden en iseen rijksmonument. In het gemaal is nu eeninterieurbedrijf gevestigd. De eigenaar, H.Notenboom, laat op dit moment het ge-maal restaureren en hij wil ook de koker (op-pervlak ruim 400 m2!) in gebruik nemen alsshowroom/ expositieruimte. Daartoe komt ereen glazen lift in het machinehuis. De res-tauratie van het gemaal moet over negenmaanden voltooid zijn. Over de Kostverlo-renmolen, de grootste watermolen die inNederland heeft gestaan, zit nog een uit-voerig artikel in de pen voor de Molenwe-reld.

Windbelemmering voor de molen uit

In Schiedam bestaan plannen om de ver -dwenen moutmolen De Kameel op hetDoelenplein te reconstrueren (zie Molen-wereld 1999-11-226). Dat was een molenvan de eerste generaties brandersmolens,kleiner en smaller dan de jongere loten aandie stam. Zelfs al voor er een spa de grondis ingegaan voor de nieuwe molen zijn erbiotoopproblemen. ProjectontwikkelaarBremamax wil nu aan de andere kant vande Schie, pal tegenover de te bouwen mo-len een appartementencomplex neerzet-ten met een nokhoogte van 18,20 m, terwijlde baliehoogte van De Kameel volgens dereconstructietekening van Bas Koster maar13,9 m is (zie Molenwereld 2001-11-292).John van Gestel, de voorzitter van de Be-wonersvereniging Schiedam-Centrumheeft bezwaar aangetekend tegen debouw van het appartementencomplex, temeer daar de gemeenteraad zich in no-vember 1999 in een raadsbrede motie uit-

De koker/spuisluis uit 1742 in de Oost-zeedijk te Rotterdam. De Kostverloren-molen stond achter de bouwkeet. Dezekeet staat op de sluis die de kolk ver-bond met de Slaak, de uitwatering vande polder Kralingen. De schoorsteen-pijp is die van het nieuwe boezemge-maal aan het Boerengat. De kokerwordt hier voor het nieuwe gemaalverlengd in de richting van de boezem.De kolk is gedempt en maakt deel uitvan het vergrote Oostplein (foto Col-lectie Gemeentearchief Rotterdam).

sprak voor de bouw van De Kameel. DriePvdA-raadsleden hebben trouwens in degemeenteraad ook schriftelijk vragen inge-diend over de gang van zaken. De pro-jectontwikkelaar stelt tegenover al dezebezwaren dat zijn te bouwen pand netjesvoldoet aan de maximale hoogten vanhet bestemmingsplan en de provincie isdaarmee dan ook akkoord gegaan.

Nieuw woonhuis bij de Broek-dijkmolen

Het bestaande woonhuis bij de Broekdijk-molen wordt gesloopt. In plaats daarvanlaat bewoner Ben Hoogduin een nieuw

De Broekdijkmolen met het te slopenmolenaarshuis.


MOLENSACTUEEL

huis bouwen aan de oostkant van de mo-len. Het oude huis verkeert in slechte staaten is heel erg vochtig. De zandwinning in ‘tJoppe heeft het huis waarschijnlijk geengoed gedaan. Hoogduin, die sinds 1980 inhet huis woont, had aanvankelijk op deplaats van het oude een nieuw en groterhuis willen neerzetten, maar de provincieen de Rijnlandse Molenstichting, de eige-naar van de molen, hadden daar moeitemee omdat het nieuwe huis meer windbe-lemmering zou geven. Na drie jaar is nu al-les op papier rond. Als in september hetnieuwe huis klaar is dan gaat het oude te-gen de vlakte.

Onderzoek behoud Zeeuwsekerken, molens en boerderijen

In 2001 bracht het provinciaal bestuur vanZeeland de nota ‘Toekomst voor het verle-den’ uit, waarin Gedeputeerde Statenmeer aandacht vroegen voor de Zeeuwsecultuurhistorie. Zo is er nu 75.000 euro be-schikbaar gesteld voor een proefprojectmet een molen, een kerk en een boerderij.Bij dit project wil men voor elk van de cate-gorieën nagaan wat de subsidiemogelijk-heden zijn en hoe het behoud het bestekan worden gewaarborgd. Daarin spelenzaken mee als beheersstructuur, financie-ring en planologische aspecten. Het groteprobleem is dat veel van deze monumen-ten nauwelijks economisch nut meer heb-ben voor de eigenaar die daardoor zit op-gescheept met een financieel blok aan zijnbeen. Vandaar, dat ook zaken als exploita-tie en, indien nodig, herbestemming mee-spelen. Alleen al voor restauratie van 32Zeeuwse molens is de komende tien jaarzeker 7,26 miljoen euro nodig

Restauratie standerdmolen Retranchement rond

In maart ging Monumentenzorg akkoordmet het restauratieplan en de subsidietoe-

kenning voor de standerdmolen van Ret-ranchement. Er kan nu in deze maand methet werk begonnen worden dat toever-trouwd is aan molenmaker Adriaens uitWeert. Er is een bedrag van 300.000 euromee gemoeid. Het voorziet niet alleen inhet opheffen van de bouwkundige gebre-ken, maar ook in het reconstrueren van ver-dwenen, maar betekenisvolle delen uit hetverleden van de molen. Zo krijgt de kapweer een bedekking met eikenhouten spa-nen en komen het bij het herstel van deoorlogsschade in 1948 verwijderde tweedekoppel stenen plus de toen eveneens ver-wijderde pelsteen weer terug. Het is de be-doeling dat de molen na de voltooiing vande restauratie meer gaat draaien. Eentweede vrijwillige molenaar moet in datopzicht uitkomst bieden. Verder zal de mo-len opgenomen worden in een grensover-schrijdende molenfietstocht met de Belgi-sche provincie Oost-Vlaanderen.

De standerdmolen van Retranchementin vooroorlogse gedaante.

Molentellers in Noord-Brabanteen groot succes !

Vanaf 1 januari 2002 kan elke molen eigen-dom van een gemeente ook de beschik-king krijgen over subsidie via de asteller. Mitsde eigenaar lid is van de monumenten-wacht kan er zonder kosten een (digitale)teller geplaatst worden. Voorheen warenalleen molens eigendom van particulierenen stichtingen uitgerust met een teller. In-middels hebben vele gemeenten een telleraangevraagd en gekregen. Dit hoge aan-tal veroorzaakte dat de Monumenten-wacht nog extra tellers moest bijbestellen.Ook zijn op verzoek van de MolenstichtingNoord-Brabant degelijke tellers geplaatst.Op dit gebied had Noord-Brabant eenslechte naam. De “oude” zwarte De Wit-

tellers functioneerden slecht bij vorst. Er zijnmolenaars zijn geweest die de teller ont-dooiden... Ook de opvolger gaf problemenmet een goede registratie. Inmiddels is deMonumentenwacht overgegaan tot hetplaatsen van digitale tellers. Deze tellergeeft tot heden nog geen problemen. Almet al heeft deze actie van de Molenstich-ting Noord-Brabant voor een goed responsgezorgd in de provincie. Aan het eind vanhet jaar wordt het subsidiebedrag bekekendoor de provincie en indien nodig aange-past. Met de gegevens kan nu ook een dui-delijk beeld worden gekregen van de acti-viteiten van de molens in de provincie. In-middels is ook duidelijk geworden dat doorde teller er op vele molens meer gedraaidwordt. Met name in Midden-Brabant werder de eerste maanden hard aan getrokken.Opmerkelijk is de hoge score van de Zand-wijkse wipmolen in Uppel. Op 1 maart zatdeze molen bemalen door vrijwilligers al op35.000 omwentelingen ! De molen is alleenop zaterdagen in bedrijf. Bart Hoofs.

Molenstichting Noord-Brabantbouwt verder

Het fundament is gelegd en nu gaat deMolenstichting Noord-Brabant in de steigersvoor verdere uitbouw. Vanuit de afdelingNoord-Brabant van het Gilde van VrijwilligeMolenaars is de start gemaakt voor eenmolenstichting. Oud-voorzitter Carel vanHerpt uit Goirle legde de fundamenten enkon vanwege zijn contacten bij de provin-cie deuren openenen. Na een herstartwordt de stichting geleid door Johan Vos uitDongen. Vanwege zijn werkzaamheden bijde gemeente Dongen zijn er goede con-tacten met de provincie en andere organi-saties. Na een nieuwe beleidsplan te heb-ben geschreven werd er gestart met eengroter bestuur. Speerpunten in het beginwaren de molenkaart, het Brabants molen-weekend en de subsidieregeling via de as-tellers. Dit alles is inmiddels gerealiseerd. Omde taken te verdelen en nog meer zaken tegaan realiseren werd onder het bestuureen werkgroepenstructuur aangebracht.Inmiddels is die structuur gereed en zijn allewerkgroepen met kundige mensen voor-zien. Men heeft drie werkgroepen in het le-ven geroepen: de werkgroep PR & Educa-tie met als subwerkgroep molenweekend,de technische werkgroep en de werk-groep databeheer en internet. De eerstevergaderingen zijn reeds gepland en iederheeft zijn doelstellingen uitgezet. Speerpun-ten zijn o.a.: een nieuwe molenkaart, eengoede behartiging van de molenbiotoop(na het vertrek van Gerbrand de Vries bij deHollandse molen is er in Brabant maar ookelders een groot gat gevallen) en de ver-dere uitbouw en verfijning van de internet-site: www.molens.net/noord-brabant Mo-menteel is de database van de molen-stichting al het meest up-to-date bestandin Nederland op het internet wat betreft deBrabantse molens. Doel is ook te komen toteen koepelorganisatie in Noord-Brabantvoor het molenbehoud. De intentie van demolenstichting is het aanspreekpunt te

MOLENSACTUEEL


worden voor de provincie en andere orga-nisaties. In goede samenwerking met de re-gionale molenclubs zoals: Land van Cuijk,Peelland, Land van Heusden en Altena,West-Brabant en de afdeling Noord-Bra-bant van het Gilde van Vrijwillige Mole-naars. Kortom de molenstichting heeft dezaak in de steigers staan en de bouw gaatoverdroten verder. Bart Hoofs.

Wateroverlast voor de Brabantse watermolens

Weinig water in de zomer en nu teveel wa-ter om te kunnen draaien. Dat was het re-sultaat van de overvloedige regeval eindfebruari op vele watermolens. Eigenaar enmolenaar Emiel van Esch van de Spoor-donkse watermolen heeft gedurendetwee weken niet kunnen malen. Het water-rad stond voor de helft in het water. Ook opwatermolen in Dommelen was eenzelfdesituatie te zien. Achter de molen warenhele gebieden ondergelopen. Iets wat ookwas waar te nemen bij de Collse watermo-len in Eindhoven. De meelvoorziening zalniet in gevaar zijn gekomen, diverse water-molenaars hebben goede contacten metde windmolenaars. Deze werden in febru-ari op genoeg wind getracteerd om voor-raden meel aan te leggen. Bart Hoofs.

Hoop voor De Hoop in Beers?

Sinds 1960 staat de korenmolen De Hoop inBeers er onttakeld bij. Restauratie heeft ja-renlang als het ware onder handbereik ge-legen, maar de gemeentelijke herindelingwaarbij Beers opging in de gemeenrteCuijk en het stellen van andere prioriteitendoor de locale politici hebben er voor ge-zorgd dat die restauratie achter de horizonbleef hangen (zie Molenwereld 2000-10).

De onttakelde molen van Beers, resul-taat van meer dan veertig jaar verval,onttakeling, brand en verwaarlozing.Het kan nog goed komen. (foto F.D.Harteman).

Anderhalf jaar geleden was het gemeen-tebestuur van Cuijk op grond van kosten-overwegingen tegen restauratie. De ge-meente is al eigendom van twee molens(de Mariamolen in Haps en de Jan vanCuijk in Cuijk) waarvoor de gemeente al22.700 euro aan onderhoud per jaar be-taalt. Zelfs de plaatselijke monumenten-commissie bracht een negatief advies uit!Desondanks keek de gemeenteraad eranders tegen aan en zo werd een molen-maker toch om een begroting gevraagd.Die laat een bedrag van 430.000 euro zienvoor een complete restauratie. Als de mo-len alleen maar draaivaardig moet wor-den dan kan men met 315.000 euro toe.Daarvan komt in het ene geval 189.000euro en in het andere geval 126.000 eurovoor rekening van de gemeente. De restkomt voor rekening van Monumentenzorg.De provincie heeft die gelden al gereser-veerd, maar dan moet Cuijk wel voor 1 ok-tober 2003 aangeven te beginnen. Een al-ternatief is het onderbrengen van deBeerse molen (de Cuijkse molens?) in eenstichting, waardoor het subsidiepercen-tage gunstiger wordt en de mogelijkhedenvoor extyerne geldwerving worden verbe-terd. Het gemeentebestuur heeft noggeen besluit genomen, omdat men dit eentaak voor het nieuwe college na de raads-verkiezingen acht. Hopelijk hoeft Cuijk zijnHoop niet te laten varen.

Oude tijden herleven in Budel

Tussen Eindhoven en Weert is de plaats Bu-del gelegen. Deze plaats heeft drie veeldraaiende molens op haar grondgebiedstaan. Sinds enkele jaren is er een wisselingvan de wacht. De molen Nooit-Gedachtvan de drie gebroeders Kees maalde vroe-ger elke dag voor de bakkers en particulie-ren. Nu gebeurt dat ‘s-avonds en zater-dags. Hiermee kwam molen Zeldenrust vanEdie Kees als meest draaiende molen bo-venaan de lijst te staan. Edie die een meng-voederhandel in de molen heeft laat demolen tijdens zijn werk gewoon “voor deprins” draaien. Een geweldige reclamevoor zijn zaak. Normaliter wordt de moleneen avond in de week gebruikt voor hetmalen van voedertarwe en rogge. Afgelo-pen januari was Edie genoodzaakt alles opde oude wijze te doen, dus met de wind-molen. De hamermolen onder in een kel-der was versleten en een nieuwe was reedsbesteld. Om deze tijd te overbruggen werdalle voeders met de wind gemalen. Dathield in dat de Zeldenrust ‘s-avonds en ‘s-nachts in bedrijf was. Het aanbrengen vaneen fokwiek met remkleppen op de bui-tenroede was voor deze beroepsmolenaareen ware zegen. Met prachtige oostenwin-den liep de molen als een uurwerk aldusEdie Kees. Dit zorgde er wel voor dat geenmolen in Brabant al in januari zoveel om-wentelingen had geregistreerd ! Inmiddelswordt het veevoeder via de hamermolengemaakt. Speciaal voor het schonen vande tarwe heeft Edie een Petkus-reiniger endiverse mengketels om de voeders te ma-ken. Opmerkelijk is ook dat op elke molen in

Budel nog beroepsmatig word gewerkt endit elkaar niet bijt ! De Zeldenrust zorgt voorde veevoeders. Neef Johan Kees en broersmalen voor de bakkers en particulieren ver-schillende soorten meel. Daarnaast zijn zijde “huismolenmakers” van alle drie de mo-lens. Op de Janzona in Budel-Schoot heefteigenaar P. Janssen een goedlopende die-renspeciaalzaak. Ook deze achtkante mo-len draait nog vrijwel dagelijks; gemalenwordt er helaas niet meer. Nog deze zomerzal Edie Kees vieren dat hij alweer 25 jaarberoepsmolenaar is. Net zoals Sjaak Brasservan Brassers’ molen in Biggekerke koos EdieKees direct na zijn Havo voor het mole-naarsvak. Hij nam jaren geleden de zaaken molen van zijn vader over. Een warevakman in het scherpen van de molenste-nen en samen met molensteenfabrikantJanus Kees uit Leende een begrip in debuurt. Inmiddels is de beltmolen van Kees aljaren goed voor hoge tellerstanden. Eenmiljoen omwentelingen zijn er in het verle-den wel gehaald maar de laatste jaren zitdeze molen rond de 500.000 omwentelin-gen. Samen met de molens van Janus vanRiel in Bavel, van Wim van de Camp in Me-gen, van de Haven in Gassel en de molenvan Moerland in Halsteren zijn het de meestdraaiende molens in Noord-Brabant. Bart Hoofs.

Verval Hertogin van Brabantneemt ernstige vormen aan

Nog even en de stoere beltmolen van Dru-nen is gedegradeerd tot molenromp. Al ja-ren staat de molen er met kale (Pot)roedenbij. Zeker de laatste tijd gaat het verval zeersnel. Inmiddels is de gehele staart verdwe-nen en recent is de lange spruit ook verwij-derd. Het verwijderen van de roeden is nogeen kwestie van tijd, gezien de gevaren diezij opleveren voor de omgeving. Zijn die

En feuilleton van verval: de molen vanDrunen, sinds jaren met kale roeden,nu ook zonder staart.


MOLENSACTUEEL

verwijderd dan zal een bekend bakenlangs de snelweg Den Bosch-Waalwijk ver-dwenen zijn. Ook de molen heeft ontzet-tend last van vochtdoorslag, waardoor dewestzijde met zeil is bedekt. Samen metstellingmolen De Eendragt in het naburigeKaatsheuvel is dit het bewijs dat als het ho-recabelang prevaleert boven het molen-belang de molen(s) stil komen te staan envervallen. Juist voor deze molen pleit ik voorrestauratie en behoud. Volgens insiders isde inrichting zeer authentiek en nimmergerestaureerd / veranderd. Ook de mar-kante ligging en met kleine ingreep goedebiotoop pleit voor herstel van De Hertoginvan Brabant !!! Bart Hoofs.

Het gaat voor de wind in Kaatsheuvel

Nadat in 2000 de molen de Couwenbergwerd verkocht door eigenaar Berrie Wijtenaan Ben Mandemakers van de Mandema-kers-keukengroep gaat het voor de wind inKaatsheuvel. Mandemakers maakte me-teen schoon schip en verving de uitbaterdoor een enthousiaste en vakkundige manin de persoon van Jerry van der Pluim. Vander Pluim, werkzaam bij een gerenom-meerd restaurant in Breda, werd het restau-rant in de molen toevertrouwd. Ook hetmolenbelang werd door Mandemakersnoch door Van der Pluijm niet vergeten.Oud-vakmolenaar Sjef Robben, die samenmet Berrie Wijten, zijn ouderlijke molen -(romp) restaureerde bleef de scepterzwaaien op de maalvloer. Sjef maakte ookVan der Pluijm molenenthousiast. Het planom het tweede koppel molenstenen terugte brengen leeft nog en ook anderszinswordt de molen geen geweld aangedaanzoals de herinrichting van het molenerf opeen passende manier. Ook op andere wijzewordt het molenbehoud gesteund. Vorigjaar werd op de molen van Kaatsheuvel deopening van het 2e Brabants Molenweek-end gevierd. Geheel voor rekening van ei-genaar Mandemakers werd de openinghier gehouden. Daarnaast is de Mandema-kers-keukengroep de hoofdsponsor van deMolenstichting Noord-Brabant, waarmeeniet alleen het molenbelang in Kaatsheuvelmaar in geheel Brabant gediend is!!! Bart Hoofs.

Langslepende restauratie op hetMaaskantje

Al weer geruime tijd staat de molen De Pe-likaan op het Maaskantje (onder de rookvan Den Bosch) in de steigers. Al jaren zijnde eigenaren vader en zoon Toelen demolen gefaseerd aan het restaureren. Eennieuwe spruit, kruivloer en het aangietenvan de zolderbalken zijn inmiddels gereali-seerd door molenmaker De Jongh. Ookdeze molen heeft geweldig last van vocht-doorslag, zo erg dat de maalvloer regel-matig blank stond. Om dit te voorkomen,werd in navolging van molen De RoodeLeeuw in Gouda de romp met een zeil aande westkant bespannen. Voorlopig af-

De molen van Maaskantje.

doende, maar ook hier zal er een oplossingmoeten komen. In 2001 werd het voegwerkter hand genomen waarvoor de romprondom in de steigers staat. Helaas kwammen ook hier forse tegenvallers tegenwaardoor het werk moest worden stil ge-legd. Inmiddels staat de molen alweertwee jaar stil wat ook geen goed doet aande molen. Om de molen te behoudenwordt van de familie Toelen zware offersgevraagd. Voorop staat dat de kleindier-voederwinkel en mengvoederhandel deinkomsten moet genereren. Naast dit her-stel is de eigenaar er nog niet. Ook het ge-vlucht met oude Pot-roeden zal t.z.t. geres-taureerd moeten worden. Het is te hopenvoor deze prachtige molen en de familieToelen dat de lucht snel opklaart!!! Bart Hoofs.

Verhuizing maalderij Hermusneemt vaste vormen aan

In Made is in en naast de molen Hoopdoet Leven het maalbedrijf en veevoeder-handel van de gebroeders Hermus geves-tigd. Al jaren zijn er plannen de huidige lo-catie aan de Geraniumstraat te verlatenen elders nieuw te bouwen. Nu is het be-drijf nog gevestigd midden in een woon-wijk. Daarnaast is het laden en lossen vrijongemakkelijk met name met de bulkwa-gens. Om aan de ruimtenood oplossing tebieden zijn er her en der al zeecontainersgeplaatst. Al jaren waren er enkele loca-ties op het oog maar die vielen elke keerdoor allerlei oorzaken af. Nu lijkt het dat deverhuizing naar industrieterrein de Brieltjes-polder vaste vormen gaat aannemen. Opdeze nieuwe locatie wordt er dan weertarwe en rogge gemalen op molenstenenen ook het schonen en builen gaat daarplaats vinden. Op de nieuwe locatie zal erook makkelijker voldoen kunnen wordenaan de HACEP-eisen alhoewel dit nu ook

prima in orde is. Of de goed lopende klein-diervoederwinkel ook verhuist naar denieuwe locatie is (nog) niet bekend. Feit iswel dat de kenmerkende sfeer en verbon-denheid met de windmolen verdwijnt. Inde toog staat de altijd malende elektrischgedreven maalstoel, de buil, snelwegersetc. De beltmolen zal dan worden net zo-als zijn soortgenoten in de provincie. Datwil niet zeggen dat de gebroeders Hermusgeen verbondenheid meer hebben methun windmolen. Nog elk jaar wordt er on-derhoud uitgevoerd, zoals vorig jaar hetschilderwerk uitgevoerd door molenmakerJan Wilten uit Utrecht. De molen zal ookblijven bemalen worden door molenaarCees Fitters uit Nieuwkuyk. Bart Hoofs.

In memoriam Leo van Pul

Op 19 februari 2002 is vrijwillig molenaar Leovan Pul overleden. De beltmolen De TweeVrienden in Nieuw-Borgvliet (Bergen opZoom) verliest in hem een toegewijd vrijwil-lig molenaar. Nog niet zo lang geledendroeg molenaar Bram Pleging het beheeren het molenaarschap over aan Van Pul.Vanwege diens leeftijd werd Leo van Pul erde molenaar. Met veel plezier en enthou-siasme werd de ingeslagen weg voortge-zet waardoor de molen wekelijks draaienden malend te zien was. Ook waren er plan-nen zoals het volgen van de korenmole-naarscursus. Helaas heeft dit niet meer mo-gen zijn. Op een voor menselijke maat tejonge leeftijd (54-jaar) moeten we afscheidvan hem nemen op zaterdag 23 februari.Bart Hoofs.

Onderhoudszorgen in Roosendaal

Niet alleen over de bekende molen Vanvan Aerden in Nispen wordt (weer) volopgesproken over de onderhoudstoestand.Voor de gemeente Roosendaal een grootzorgenkind vanwege de forse onderhouds-en restauratiekosten. Nu verdient een mo-len met een Van Rietwieksysteem het omgeregeld in bedrijf te zijn, al is het maar“voor de prins”. Al jaren is deze bijzonderemolen zelden in bedrijf. Hierdoor blijft hetvoor de gemeente Roosendaal een grotekostenpost. Momenteel zijn er weer proble-men met het bekende wieksysteem. Zoblijft deze molen helaas continu slecht inhet nieuws komen. Verbazingwekkend isdan dat de andere molens van de ge-meente te weten: standerdmolen DeHoop en stellingmolen De Twee Gebroe-ders daar min of meer de dupe van wor-den. Deze korenmolens zijn al jaren in degoede handen van molenaar Niek van Ee-kelen. Vrijwel elke week zijn deze molens inbedrijf waarvan De Twee Gebroeders zelfsnog malend voor tarwemeel en veevoe-ders. Juist op deze stellingmolen moet hetdraaien en malen gestaakt worden. Al ge-ruime tijd is het hekwerk en de windbordenin een slechte staat. Om gevaar voor deomgeving te voorkomen is het draaien en


MOLENSACTUEEL

malen nu gestaakt. Molenaar Niek van Ee-kelen heeft dit al geruime tijd aangekaartbij de eigenaar, de gemeente Roosendaal.Helaas moet het zover komen dat op dezeinstructiemolen van het Gilde van VrijwilligeMolenaars gestopt moet worden met hetgeven van instructie en het malen. Geluk-kig kunnen beide elders worden onderge-bracht, maar in de huidige tijd zou het nietmeer mogen voorkomen dat molens hier-door stil komen te staan. Inmiddels is hetmalen van tarwe ondergebracht op belt-molen De Toekomst in Hoeven. Op dezemolen in eigendom van de firma Van Loonzien we juist de laatste jaren een gewel-dige verbetering van de onderhoudstoe-stand. Het was een van de eerste molensdie molenmakerij John de Jongh in onder-houd kreeg. Sindsdien is er veel ten goedegekeerd. De molen is prachtig ingerichtmet allerlei maalapparatuur en ademt desfeer nog uit van een echte malende mo-len. Inmiddels heeft Niek vorig jaar hier hetkoppel kunststenen open gelegd en weergebild. Eens in de twee weken wordt hiernu op zaterdagmorgen de tarwe gemalen.Het malen van veevoeder is verhuisd naarstanderdmolen De Hoop in Roosendaal-Zuid. Daar is vorig jaar ook de steen opengelegd. Op een oude wijze, d.w.z. met dereep om de molenas is de loper gelicht.Met hulp van vakmolenaar Kodde van St.Annaland werd de steen op authentiekewijze gelicht. Iets wat naar mijn weten al ja-ren niet meer is gebeurd. Dankzij Van Eeke-len is ook het koppel tegen de windweegweer terug gebracht. Bart Hoofs.

Nieuws van de Vervoornepolder

Deze relatief kleine poldermolen (vlucht 22meter) in het Land van Heusden en Altenais zelden in het (molen)nieuws. Op de Ver-voornepolder in Werkendam zitten al meerdan 20 jaar dezelfde molenaars en ook demolen zelf is in een prima conditie. Ook metde draaien maalactiviteiten gaat het aljaren zijn gangetje. Vrij vaak is deze schep-radmolen malend te bewonderen. Hetmalen gebeurt hier in een circuit zoals ookop alle andere Altenase molens (helaas)

De molen van de Vervoornepolder bijWerkendam in 1972.

gebeurd. Qua onderhoud is er niet noe-menswaardig te noemen: enkele jaren ge-leden zijn er nieuwe vangstukken ge-plaatst en dat er nu dringend vernieuwingvan de beschoeiing zal moeten plaats vin-den. De molen wordt al jaren bemalendoor Dirk de Ruiter uit Dussen (een van deeerst geslaagden in Brabant) en Jan vander Meijden. Helaas heeft Van der Meijdenhet molenaarsvak moeten staken wegensgezondheidsproblemen. Het is een van delaatste molenaars die nog beroepsmatigmet de molens hebben gewerkt. Nog zeerweinig van hen zijn actief in Brabant. Vander Meijden maalde jarenlang met de mo-len van de polder Johanisseland of kort ge-zegd: het Landeke. Van deze kleine stenenpoldermolen is slechts de romp met de kapnog aanwezig: overigens moeilijk te ziendoor al het geboomte. Bart Hoofs.

Weer een draaiende molen inWillemstad

Nadat deze korenmolen in de uiterstenoord-west punt van Brabant jarenlang inrestauratie was is deze stellingmolen weerdraaiend te zien. In 1993 begonnen de mo-lenmakers van Verbij uit Hoogmade meteen (langdurige) restauratie. Ondernemeren bakker Bussing uit Numansdorp had demolen met de bijbehorende woning aan-gekocht. Hij zag wel wat in een draaiendemolen en gaf opdracht om ‘d Orangemo-len weer in goede staat te krijgen. Verbijbegon aan die klus in 1993 maar moest dezaak staken wegens geldgebrek. Jaren-lang stond deze hoge stellingmolen slechtsmet een kap. Gelukkig is de molen nu weervoorzien van een deugdelijk staartwerk enzijn de oude Pot-roeden vervangen doorgelaste exemplaren. Sinds vorig jaar is demolen ook weer draaiend te bewonderen.Daarvoor zorgt o.a. Erik Dijkstra uit Wouw.Een vrijwillig molenaar in opleiding die voorde fam. Bussing de molen laat draaien. On-danks de bouw van appartementen tenwesten van de molen beschikt de mole-naar over een prachtige biotoop en eenmachtig uitzicht over West-Brabant en hetHollands Diep. Het draaien van de molengeeft dit prachtige vestingstadje veelcharme. Ook in andere Brabantse vesting-steden wordt er weer volop gedraaid. Zo isde Nooit-Gedagt in Woudrichem zater-dags en zondags malend te zien en ook deHeusdense standerdmolens zijn in hetweekend allen weer in bedrijf. Waarbij ge-lukkig ook de bekende nr. 1 aan de stads-haven weer regelmatig in bedrijf is. In hetjaar 2001 goed voor meer dan 100.000 om-wentelingen! Bart Hoofs.

Stuw Friedese Molen klaar

De Friedese Molen op de Neerbeek in Neeris al tientallen jaren het malen ontzegd we-gens de ‘regulering’ van de Neerbeek.Daardoor kon het water niet meer opge-stuwd worden en was draaien er niet meerbij. Daar komt binnenkort verandering in. Inseptember vorig jaar werd met de werk-

zaamheden begonnen. De begroting van1,13 miljoen euro, waarschijnlijk de kost-baarste begroting voor een watermolenres-tauratie ooit, vertoonde toen nog een gatvan 68.000 euro, maar de Stichting De Frie-desse Molen heeft dit gevuld, zodat menonbekommerd kan uitzien naar het eindevan de restauratie. De stuw in de Neerbeekis inmiddels gereed en nu komt het werkaan de molen zelf op gang. Er komt eennieuw waterrad dat aangepast is aan denieuwe watersituatie. Over enkele maan-den moet het totale werk gereed zijn.

In ‘t kort

� De Molenstichting Hunsingo laat al haarwatermolens voorzien van breedstralers ensensoren, zodat onmiddellijk de hele molenwordt verlicht als iemand zich in de nabij-heid ervan waagt. De bedoeling is dat ditmensen met kwade plannen afschrikt.� Naar verwachting wordt nog deze zomerbegonnen met de restauratie van de ver-vallen korenmolen De Vier Winden in Reu-tum. Om veiligheidsredenen heeft molen-maker Groot Wesseldijk, die de restauratiezal uitvoeren, de roeden alvast kaal gezet.� Half februari is in de zagerij van Vaags inRuurlo een nieuwe eiken molenas gezaagdvoor de Buitenmolen in Zevenaar. De asvoor deze torenmolen is negen meter langen weegt 4500 kg.� De verbouwing van de overgeblevenonderbouw van een korenmolen in Em-men is gereed. Nu is er een kapperszaak ingevestigd.� De gemeente Tynaarlo wil de oudeschuur uit 1913 bij de molen van Oude Mo-len als behorend bij de molen ook op derijksmonumentenlijst geplaatst zien. Deschuur diende als pakhuis en later ook alsmaalderij bij de molen.Op 9 maart vierde Roel Ooms uit Kerk-Ave-zaath, dat hij 25 jaar lang vrijwillig molenaaris op De Blauwe Reiger in Haaften.� De Woningstichting Goed Wonen heeftde nog overgebleven (verhoogde) onder-bouw van de uit 1858 daterende korenmo-len van Wilp gekocht voor 228.000 euro. Destichting wil in de verhoogde onderbouwenkele wooneenheden voor jongeren re-aliseren. De haalbaarheid ervan is nog nietzeker.� De gemeente Ronde Veenen wil eenplaatselijke steunstichting in het leven roe-pen die de Stichting De Utrechtse Molensgaat bijstaan in de kosten van restauratieen onderhoud voor de korenmolen vanWilnis.� Als eerste stap op weg naar een restau-ratie die De Zwarte Ruiter bij Aalsmeerweerhet uiterlijk van een volwaardige molenmoet geven is de fundering vernieuwd.� Op 1 februari is de nieuwe vijzel gelegd inde Gaaspermolen aan de Lage Stammer-dijk in Amsterdam-Zuidoost. Verder hebbende molenmakers het ingekorte achtkanteaangelast, zodat deze gedeeltelijk ontta-kelde molen weer hard op weg is om eenvolwaardige broeder of zuster te worden.� De molen van de Veerpolder bij Haarlemis de gevolgen van de brand van mei 1998


MOLENSACTUEEL

De molen van Emmen bij het beginvan de verbouwing (foto H. Noot, 26augustus 2000).

Het resultaat (foto H. Noot, 17 novem-ber 2001).

bijna te boven. De rietdekkers zijn inmiddelsklaar met het werk.� De korenmolen De Eendracht in Alphena/d Rijn ondergaat herstel. Een paar pro-fielstalen balken onder de steenzolder ble-ken te licht en zijn vervangen door zwaar-dere. Verder zijn er, uiteraard houten, bal-ken van de maalzolder aangetast door deknaagkever en dat moet ook verholpenworden. � De gemeente Bodegraven is sinds 1974eigenaar van de korenmolen van dit dorpaan de Rijn. Dat geld alleen de molen opzich. De rest (woning, pakhuis etc.) is parti-culier eigendom. De gemeente wil nu ookhet particuliere deel in het molencomplexkopen zodat alles in één hand komt.� De bekende Rooie Wip bij Hazerswoudekan tijdelijk niet meer draaien wegens eengebroken staartbalk. De trap is onderstopt.� Op 27 februari kreeg de Zijllaanse molenin Leiderdorp een nieuwe lange spruit.Deze werd met een grote kraan gestokendie aan de andere kant van de singel ach-

ter de molen stond,op ongeveer 15 m af-stand van de molen!� De financiering van de restauratie vande kapitale watermolen van Sint Anthon-iepolder is na vier jaar voorbereiding rond,zodat na de zomervakantie met de uitvoe-ring kan worden begonnen. Ook deze mo-len heeft heel erg te lijden van vochtdoor-slag. � De molenstomp van de middelmolenvan de Zoetermeerse Meerpolder tussenZoetermeer en Stompwijk is van eennieuwe fundering voorzien. Door het weg-vallen van de tussenboezems kwam dehouten fundering droog te staan met allegevolgen van dien.� De gemeente Oostburg dringt bij hetprovinciaal bestuur aan op een snelle op-lossing voor de inwaterende muren van demolen van Cadzand. Het is het wachtenop een rapport van Monumentenzorg, dieop dit moment onderzoek uitvoert. Het be-tekent dat er dit jaar nog niets wordt ge-daan, terwijl de problemen voortduren.

� Het startsein voor het Brabantse Molen-weekend 2002 wordt op vrijdagavond 21juni gegeven om 19.00 uur op de 200-jarigeMariamolen in Haps.� Op zaterdag 25 mei wordt om 14.00 uurde molen De Grenswachter in Luijksgestelna restauratie officieel in bedrijf gesteld. Dedag erop is de molen vanaf 14.00 uur ookte bezichtigen.� De supermarkt bij de molen Catharinaaan de Hoofdstraat in Schijndel verdwijnt.Er zijn nu plannen in de maak voor eennieuwe invulling van de locatie. De ge-meente wil graag, dat de molen nu eenwat prominentere plaats in het dorpsbeeldkrijgt.� De restauratie van de bekende FranscheMolen in Valkenburg vlot nog niet erg. Hetgedemonteerde waterrad is inmiddels welhelemaal hersteld, maar aan het molenge-bouw is nog niets gedaan

Molenkalender

13 april ‘Jubileumwiekendag’ molen DeKroon Arnhem.14/15 aprilOpening korenmolen Rijkevorsel(België, bij Turnhout). 20 aprilMolenruilbeurs Utrecht.28 april Tweede Vlaamse Molendag,11 mei Nationale Molendag.11 mei Zwitserse Molendag.20 mei Duitse Molendag.24 mei Ingebruikstelling Vlietmolen Lex-mond25 mei Opening korenmolen De Grens-wachter Luijksgestel.8/9 juni Groninger Molenweekend.22/23 juni Derde Brabants Molenweekend(info: www.molens.net/molenweekend).29 juni Negende Westlandse Molendag(info http://come.to/westlandsemolens)27 juliGrenslanddag bij molen Voorst- Gen-dringen.14 juliWest-Vlaamse Molendag25 augustus Viering 200-jarig bestaan mo-len Beek- Genhout.

Tentoonstellingen

27 februari 2002 - januari 2003: Tentoonstel-ling ‘Molens, Mythes en Mysteries’ in muse-ummolen De Palmboom in Schiedam

Niedersachsen

Tijdelijke onttakeling voor demolen van Berdum

Berdum is een klein dorp, dertig kilometerten noordoosten van Aurich. De molen isook klein, zeker voor Oostfriese begrippen.

De molen is het waarmerk van het dorp enzijn lotgevallen gaan de dorpsgemeen-schap zeer ter harte. Dat blijkt ook wel uitde in 1989 opgerichte plaatselijke molen-vereniging die het behoud van de molennastreeft. Berdum heeft 280 inwoners.Daarvan zijn er 124 lid van de molenvereni-ging. De minimum-contributie is laag, 6euro per jaar en de opbrengst is eigenlijk al-leen voldoende voor de assurantiepremie.

Andere activiteiten zorgen ervoor dat ergeld in het laatje komt voor onderhoudenz. De vereniging staat nu voor heel grotekosten, want de dakbedekking moet ver-nieuwd worden. Daarmee is 50.000 eurogemoeid. Een nieuw gevlucht is ook nood-zakelijk. Al met al komt men op een bedragvan 150.000 euro uit. Voor het eerste heeftmen een subsidieverzoek ingediend bij destad Witt mund, maar de stad eiste rapportvan een molendeskundige. Aan dat rap-port zou een prijskaartje van 2000 euro han-gen. Dat was meer dan de subsidie diemen zou krijgen! De vereniging stelt nu haarhoop op dorpsvernieuwingsfondsen. Uit


MOLENSACTUEEL

veiligheidsoverwegingen zijn op 5 maart deoude roeden uit de molen gehaald in af-wachting van betere tijden.

Stormschade molen Greetsiel

Een der beide ‘Zwilingsmühlen’ in Greetsielheeft bij de stormen van de afgelopen tijd

De molen van Berdum in 1977 met hetmolenaarshuis een fraai geheel. Dezekleine grondzeiler uit 1820 was tot1972 met één roe in bedrijf. In 1985kreeg de molen een nieuwe staart, in1988 twee nieuwe roeden die nu weeraan vervanging toe zijn.

stormschade opgelopen. Zo verspeeldede molen een schoot hekken op de bin-nenroe. Gelukkig bleven persoonlijke onge-lukken uit. Herstel blijft nog even uit, wantmen geeft het herstel van de romp eengrotere prioriteit. Er is sprake van lekkage endat moet eerst verholpen worden. Daar-mee is ongeveer 60.000 euro gemoeid. Op

papier is alles hiervoor in kannen en kruikenzodat weldra met het werk begonnen kanworden. Het gevlucht zal ook wel volgen,want het is nu ondenkbaar dat dit be-kende Oostfriese molenduo zo gehavendblijft staan.

Herstel voor molen en mole-naarshuis Leezdorf

Ondanks begrotingsproblemen van de ge-meente Leezdorf gaat het herstel van demolen en het molenaarshuis toch door.Daarmee is 4300 euro gemoeid. Molen enwoonhuis vormen een prachtig geheel. Demolen is niet groot, maar wel heel fijn vanmodel. De in 1896 gebouwde molen is sinds1986 eigendom van de HeimatvereinLeezdorf e.v. die in het bijbehorende pak-huis een Heimatmuseum heeft ingericht.Leezdorf ligt 35 kilometer ten noordoostenvan Delfzijl.

Groen licht voor herstel molenSüdcoldinne

Al jaren lang probeert de gemeente Grofl-heide de molen van Südcoldinne (tien kilo-meter ten noordwesten van Aurich) te her-stellen, want draaien is er voor deze Oost-friese molen uit 1922 niet meer bij. Dankzijsubsidie van de Europese Unie kan het her-stel in het voorjaar worden aanbesteed.

De molen van Leezdorf in 1976 met dein Duitsland meer voorkomende brugnaar het pakhuis/de maalderij.

J.S. Bakker


Vier meter molenlandschap(5a)

Nu dwalen onze blikken vanaf de silo van Duyvis in Kooga/d Zaan af naar zuidelijker richting. De molenglorie van hetOostzijderveld is dan, in 1915, knap verbleekt. Van het groteaantal pelmolens is vrijwel niets meer over en ook de olie-

molens zijn bezig aan de eindstrijd. Van het tiental molens datop deze plaat te zien is, is ter plaatse, zeker op het eerste ge-zicht, geen spoor meer te bekennen: sic transit gloria mundi!

De eerste molen die we in dit gewezen pel-molenparadijs tegenkomen is, uiterst links,de pelmolen De Almanak. Hij stond aan enten oosten van de Gouw, (een lange enbrede sloot die zo ongeveer het hele Oost-zijderveld van noord naar zuid doorsneed)en aan en ten noorden van de Almanak-sloot.Op 4 september 1722 verzekert GerritJansz. Broer de molen in een assurantie-contract. De molen staat dan nog maarnet op zijn plaats langs de Gouw, want eer-der heeft hij in Jisp gestaan. Ron Couwen-hoven heeft daarover gevonden (250

Zaanse Molens) dat Broer op 7 augustus1721 een deel kocht in deze molen dietoen nog als oliemolen in Jisp stond. Dewindbrief werd op 3 februari 1617 verstrektaan Pieter Pietersz. Daarmee behoort DeAlmanak tot de oudst bekende Zaanseoliemolens; er zijn maar vijf oudere bekend.In Zaandam heeft De Almanak zijn oliemo-lencarriëre nog een tijd verlengd, want ge-durende een tijd is hij zowel pel als (enkel-werks-)oliemolen geweest. In het bekende boekje van J. Kruijver, Depelmolens in het Oostzijderveld staat eensoort reclamegedicht van de hand van G.

Pelmolen De Almanak; wat je noemt een staatsiefoto van een Zaanse molen. DeZaanse feesttooi kon ook wel eens minder uitbundig zijn ... (foto coll. K. Tanger).

Bruijn, waarin de levensloop van De Alma-nak, bijgenaamd Boekie wordt weer gege-ven:

De Pelmolen ,,DE ALMANAK”

De molen ‘De Almanak’Staat in ‘t Oostzijderveld,Heeft in zn levensdagen‘n Milliard gortjes al gepeld.En mocht er iemand zijn, die zegt:“Je kunt nog meer vertellen”,Zoo iemand kan gerustBeginnen met je na te tellen.‘Dik-vet’ twee eeuwen alStaat hij op zn sterke beenen,Velen van zn draaigenootenVielen ‘reede’ om hem benen.Onlangs nog bij ‘vliegend’ weerViel buurman ‘Zeilemaker’ neer,Heelemaal van kop tot ‘steert’Door vuur en vlam verteerd.In 1728Was Gerrit de Boer de eigenaar,Tot 1762‘Speelde die het met hem klaar’. Toen was het de familie Dekker Die ‘t ‘Allemenakkie’ draaien liet,Althans zoo heeft men mij verteld, Want zie j’, ik was er toen nog niet.In 1824Toen was ‘tie’ van Dirk v. Voorst, In 1840Van d erve van dien man.In 1860Van Latenstein van Voorst.In 1881Van Latenstein, ‘t was Jan.In 1898Was ‘t Otte met zn zonen.In 1911Was ‘t Jan HeinisEn die maalde tarwe, rogge, gerst,Ook mais, erwten, boonen.Nu malen dr drie menschen mee,‘t Zijn Breeuwer, Heinis, Prins,En die zijn, zoo lijkt het mij,Heel wat nog, ‘van zins’.Althans, ‘t ‘Allemenakkie’ staat‘Bij dood en leven’ nu te geurenIn groen en rood en blauw,Ja, in alle diverse molenkleuren,En in dat mooie ‘pakkie’Maalt ie voertjes uiterst fijn,Ook kippen-ochtendvoeder,Die mag ‘der’ zeker zijn.Voert gij daarmee uw kippen,Gij kunt er vast op aanDat dan de lieve dieren‘Bij tulten’ (vele) eieren leggen gaan.

G. BRUIJN.

Na Gerrit Broer komt de molen handen vanzijn erfgenamen, Maritje en Trijntje ClaesHeyn, Trijntje trouwt met Jan Woudenbergen zo komt de molen op naam van JanWoudenberg & Comp. te staan. Tot 1880heeft de molen enige jaren rijst gepeld.Omdat dit al snel een fabrieksaangelegen-


Op de foto van na de brand op 29 de-cember 1926 straalt De Almanak heelwat minder staatsie uit.

heid wordt schakelt De Almanak weer te-rug op gort, waarna de molen via doppenin het veevoer terecht komt. Daarvoor krijgthij er nog een motor bij. Op 29 december1926, raakt de molen ‘s avonds in brand enwordt hij, bijna twee jaar na De Zeilenma-ker, ook door ‘vuur en vlam verteerd’.

De Zeilenmaker

Vervolgens zien we aan de Gouw, maardan aan de andere kant, een tweede pel-molen, De Zeilenmaker, alias De Prik. Dewindbrief voor deze molen werd verstrektop 26 augustus 1728 aan Jan Jansz. Gruijs.Van 1728 tot 1794 staat de molen op naamvan genoemde Gruijs en Diewertje Duin,weduwe van Klaas Kox. Van 1794 tot 1806op naam van Gerrit Dekker; dan volgt van1806 tot 1817 Frans Dekker; van 1817 tot1838 Wijnand Volmer; van 1838 tot 1854 PietKeg; van 1854 tot 1862 Teeuwis Spaans envan 1862 tot 1869 Teunis Crok en van 1869tot 1888 Jan de Verver. De Verver was voor-alsnog de laatste die met De Zeilenmakerpelde. Zijn opvolgers maalden veevoer. Inof omstreeks 1903 koopt Leendert Groot DeZeilenmaker. Als die in 1916 de oliemolenDe Prolpot koopt wordt De Zeilenmakerverkocht aan Pieter Couwenhoven, eender laatste grote molen eigenaren aan deZaan, zoals we al eerder hebben gezien.Couwenhoven maakt van De Zeilenmakerweer een echte pelmolen. Helaas kan hijhet zakelijk niet bolwerken in deze neer-

De Zeilenmaker met op de achter-grond De Duinjager bij de water-snoodramp van januari 1916. De streepin het water achter beide molens is despoordijk Zaandam-Hoorn. De Duinja-ger staat te malen alsof er niets aan dehand was. Nu stonden de molens methun schuren op penanten zo hoog, datbij een overstroming de vloer droogbleef. De foto is waarschijnlijk geno-men vanuit de kap van De Almanak(foto coll. K. Tanger).

gangtijd voor de molens en zo worden zijnvijf molens op 25 maart 1922 in veiling ge-bracht. Vier ervan, waaronder De Zeilen-maker, worden gemijnd door Gebr. DeBoer uit Oostzaan, de sloper, die voor DeZeilenmaker 2600 gulden neerlegt. De Boerpast zijn beproefde tactiek toe: verhuur demolen totdat er een geschikte koper komtopdagen. Soms kon dan de molen terplaatse blijven staan (De Grootvorst), somswerd de molens elders in het land als ko-renmolen opgebouwd (De Witte Klok).Voor dat laatste is in de jaren twintig deroom ook al van de melk en zo komt DeZeilenmaker niet verder dan de verhuur. Tij-dens een vliegende noordwesterstorm inde nacht van 9 op 10 februari 1925 gaat demolen door de vang en raakt in brand. Omkwart over een ‘s nachts zakt de bran-dende molen ineen. Als de brandweer arri-veert ligt De Prik al plat!

David in één nacht met op de achtergrond de pelmolen De Almanak.

David in één nacht

Meer naar de Zaan toe zien we voor DeZeilenmaker aan de Knie nog een kleinewipmolen op een schuur, De David, waar-schijnlijk gemaakt van een oude weidemo-len. Klaas Knaap vertelde de heer Tangerdat het molentje zonder bouwvergunningwas gebouwd. Om stilleggen van de bouwte voorkomen was alles van te voren klaargemaakt en werd De David in één nachtovereind gezet. Het leverde de molen zijnbijnaam op: David in één nacht. Van wegezijn postuur sprak men ook wel van Het Da-vidje. De molen heeft waarschijnlijk al voorde Tweede Wereldoorlog het veld moetenruimen.


Molens restaureren en onderhouden vraagt om vakmanschap en jarenlange ervaring.Die vindt u bij de leden van de Nederlandse Vereniging van Molenmakers.De bedrijven die het logo van de NVVM voeren staan borg voor.....

kwaliteit en deskundigheid.

Beijk B.V. Afferden 0485-531910

BosAlmkerk 0183-401218

Doornbosch B.V.Adorp 050-3061724

Bouw ‘75 B.V. Workum 0515-542133

CoppesBergharen 0487-531239

Fa. Dunning-Bremer B.V.Adorp 050-3061221

De Gelder Favier B.V.Tricht 0183-353508

Groot Roessink VOFVoorst 0575-501272

Groot Wesseldijk B.V.Laren 0573-401671

Herrewijnen VOF Spijke-nisse

0181-634558

Jellema CVBirdaard 0519-332357

Kistemaker & Korver VOFMiddenbeemster 0299-683743

J.K .Poland B.V. Broek op Langedijk 0226-333440

Saendijck B.V.Zaandijk 075-6285602

Gebr. Straver v/h M. StraverAlmkerk 0183-401415

VaagsAalten 0543-473359

Verbij Hoogmade B.V.Hoogmade 071-5018478

Wintels Denekamp 0541-351210

Nederlandse Vereniging Van Molenmakers


De Sint Pieter of Hondeman

Zagen we reeds hoe de slopers bezig wa-ren met De Zeemeeuw; met De Sint Pieterof De Hondeman is het niet beter gesteld.Op de foto staat de molen al onttakeld,maar dat is nog maar het begin. Vervol-gens wordt namelijk om het molenlijf heeneen fabriek van golfplaten gebouwd dieDe Hondeman onherkenbaar maakt. De windbrief voor de molen werd op 10 juni1695 verleend aan Dirck Hendricksz. c.s. In1681 is Claes Pietersz. Jisp eigenaar. Op 17september 1694 brandt De Hondeman af.Bijna waren er ook nog ‘onderdewindse’huizen in vlammen opgegaan, evenals deoliemolen Sint Willebrordus, alias De Ver-dwaalde Boer, maar het kon gelukkig voor-komen worden. De foto maakt wel duide-lijk dat dit risico verre van denkbeeldig was!De molen werd herbouwd en is in 1721 ei-gendom van Claes Aldertsz. Heijloo. In 1746worden Antje Alderts Heijloo en Maarten

Pelmolens in het Oostzijderveld: links De Hondeman, rechts De Jonge Abraham,alias De Jood (foto coll. K. Tanger).

De verbouwing van De Hondeman tot fabriek. Op de achtergrond De Jonge Abra-ham.

Jacobsz. Calff als eigenaren genoemd. In1780 is wed. J. Bakker eigenaar, terwijl in1783 Claas Groot wordt genoemd. In 1844wordt Gerrit Tijmen Noomen eigenaar, diewordt opgevolgd door Teeuwis Spaans.Spaans kwamen we al eerder tegen als ei-

genaar van de nabijgelegen Zeilenmaker.Verder pelde Spaans ook nog met Het Prin-senhof in Westzaan. In 1862 verkooptSpaans De Hondeman aan Simon Cou-wenhoven, die hem in 1869 door verkooptaan zijn achterneef Pieter Jansz. Couwen-

hoven, de eigenaar van De Witte Klok (zieMolenwereld 2001-2-50). In 1889 verloor defirma Groot & Co haar pelmolen De Eben-HaÎzer in de Enge Wormer door brand. Defirma Couwenhoven & Zonen wilde welvan De Hondeman af, omdat zij juist enigejaren eerder de kapitale pelmolen DeGrootvorst had gekocht. Zodoende konJan Groot De Hondeman kopen. Een pret-tige bijkomstigheid was dat Groot al peldemet De Jonge Abraham, de buurmolenvan De Hondeman. Als Jan Groot in 1892overlijdt wordt hij opgevolgd door zijn zoonDirk, die op zijn beurt in 1902 overlijdt. Dezaak wordt dan voortgezet door diens zoonEgge Groot met zijn broer Piet als bedrijfslei-der. In 1915 vindt dan de ombouw tot fa-briek plaats. Op de foto uit april ziet menhet stenen transformatorhuis al tegen demolen, maar afgezien van de onttakeling iser nog niet veel aan ongerechtigheden tebespeuren. In 1917 wordt de molenschuurvervangen door een stenen pakhuis. Op 2februari 1951 gaat de fabriek, die uiterlijkniets molenherkenbaars meer heeft en danDe Verwachting heet, in vlammen op.Sinds 1997 beschikt het Molenmuseum inKoog a/d Zaan over een schitterend modelvan deze molen/fabriek dat op een welheel ingenieuze manier de transformatievan molen naar fabriek duidelijk maakt enis gemaakt door Bruun van de Stadt. Deene kant laat het exterieur van demolen/fabriek zien zoals dat er van 1915 tot1917 heeft uit gezien, terwijl de andere kantde opengewerkte fabriek laat zien met hetherkenbare achtkant van de molen: eenwerk van grote klasse! Ter gelegenheid hier-van schreef Ron Couwenhoven een uit-voerig artikel in De Windbrief, zodat het aaninformatie over deze molen niet mankeert.

De Zeeman

Voor De Hondeman zien we de fabriek Au-rora, die dan nog maar krap aan vijf jaaroud is. Eerder stond op die plaats de olie-molen De Zeeman, waarvoor de windbrief


op 22 juli 1683 werd verleend aan ArentJansz. Coopman. In 1707 is Claas Jansz.Kee eigenaar, terwijl De Zeeman in 1729 opnaam staat van Dirk Kluys en Gijsbert vanElslant. Beide namen zijn we eerder tege-gekomen bij de Sint Willebrordus. In 1747verdwijnt de naam van Van Elslant en komthij tot 1809 op naam van Pieter Peijt endiens nazaten te staan. Zij sloegen ook oliemet De Oude Zwan en De Sint Lukas.De laatste eigenaar van De Zeeman is Pie-ter Koning die hem gebruikt voor het ver-werken van cacaoafval. De molen krijgt erzelfs een stoommachine en cacaopersenbij, maar op 19 februari 1910 ging hij doorbrand totaal verloren. Koning liet op deplaats van de molen nu een fabriek bou-wen, die al vrij snel wordt verkocht aan J.Stuurman Dz, de eigenaar van De Os.

De Duinjager

Achter de kap van De Hondeman staateen molen te malen. Het is de verfmolenDe Duinjager. De windbrief voor deze mo-len aan de Noordervaldeursloot tussen deKnie en de Gouw werd op 1 augustus 1696verleend aan Adam Jansz. Duijn als snuif-molen. Al snel verandert hij van functie enwordt verfmolen; dat is bij een snuifmolenniet zo moeilijk, terug evenmin.Adam Jansz. Duijn is getrouwd met AagtJacobs Vis, terwijl haar broer, Heyme Ja-cobsz. Vis is getrouwd met een zus van

Oliemolen De Zeeman.

Verfmolen De Duinjager (foto coll. K. Tanger).

Adam Duijn. Beide heren vormen met Ja-cob Arisz. Ploeger een compagnonschap,waarbij laatstgenoemde in 1697 uittreedt.In 1725 laat het bedrijf een tweede verf-molen bijbouwen, De Gekroonde Visscher.Deze heeft even ten oosten van De Duinja-ger gestaan en brandt op 5 februari 1841af. Op 19 juni 1781 brandt de molen af maarwordt herbouwd. Het echtpaar Duijn over-lijdt kinderloos, waarna de nalatenschap inhanden kwam van de twee zoons van

Heyme Vis, Jan en Claas. Adam Duijn wasniet alleen eigenaar van De Duinjager,maar ook van de pelmolen De OudeQuaker en de oliemolen De Weever, terwijler ook een aanzienlijk aandeel was in deoliemolen De Oude Dekker. In 1738 wordthet bedrijf gesplitst als gevolg van familiep-roblemen. Na een aantal roerige jarenweet Jan Vis Heymesz., ook wel Jan Duijngenoemd, de zaak weer in het rechtespoor te krijgen. In 1764, mischien 1765koopt diens zoon Heyme de verfmolen DePauwin erbij. Op 19 juni 1781 is er een zwaretegenslag: De Duinjager brandt af, maarwordt direct herbouwd. Dan werkt menweer met drie verfmolens: De Duinjager, DeGekroonde Visscher, en De Pauwin. Laterkoopt het bedrijf, dan Heyme Vis & Zoonengeheten, er nog een pelmolen bij. Het is DeStijfselbak, ook aan de Gouw gelegen. Vislaat deze in 1828 door molenmaker Corne-lis Stoffel verbouwen tot verfmolen. Na debrand van De Gekroonde Visscher in 1841moet er een vervanger komen en datwordt De Spinbol in Krommenie die men in1842 koopt, maar in 1855 ook afbrandt. Ter-vanginging van deze molen koopt HeymeVis & Zoonen nog in hetzelfde jaar Het Oos-terkattegat in Zaandam-O. Op 19 oktober1869 brandt De Stijfselbak af. In plaatsdaarvan wordt in 1870 een stoomfabriek,De Vooruitgang, gebouwd. In diezelfde tijdmaakt de verfindustrie grote veranderin-gen door. De verfhoutmalerij verdwijnt en

vandaar, dat Heyme Vis & Zoonen zichmeer en meer gaat toeleggen op mineraleverven. Het houdt ook het afscheid van demolens in. Het Oosterkattegat wordt in 1898gesloopt, De Pauwin in 1903 verkocht envervolgens gesloopt. In 1909 neemt Vis af-scheid van De Duinjager als laatste verf-molen van dit oeroude bedrijf.In oud-molenmaker Piet Hachmeijer vindtDe Duinjager een nieuwe eigenaar. Hijgaat met de molen krijt malen en plaatstdaartoe een motor bij. In 1924 is dat voorbij


en komt de molen tot omstreeks 1927 inhanden van ene Buys. De gebroeders Ver-donk, de laatste particuliere eigenaars vande molen, volgen hem dan op. Zij malenveel steenkool tot poeder ten dienste vanijzergieterijen. In 1929 krijgt De Duinjagereen andere roe. Die komt uit de brand vanDe Grootvorst, wordt hersteld en in DeDuinjager gestoken. Al met al behoort DeDuinjager tot de molens in de Zaanstreekdie het langst continu in bedrijf zijn geble-ven. Pas in maart 1947 gaat de vang ervoor goed op, nadat er een zware elektro-

motor is geplaatst die het binnenwerk vande molen aandrijft. Dat is niet mis, want demolen heeft twee koppel maalstenen enniet minder dan vier kollergangen. Wanneer de gemeente Zaandam hetOostzijderveld meer en meer gat bebou-wen dan moet ook De Duinjager het veldruimen. In 1959/1960 wordt met De Duinja-ger de onderbouw van de oliemolen DeKat aan de Kalverringdijk in de ZaanseSchans getransformeerd in een maalvaar-dige molen (zie Molenwereld 2001-1-18).

Bouwtekening voor De Duinjager uit 1781, waarschijnlijk van de hand van molen-maker Stoffels. Om aan de hand van deze tekening het preciese hoe en wat terug tevinden is nog een aardige puzzel.

Het moderne molenleven

‘Molen-gehaktweek’Doet u voor één keer alsof u geen doorgewinterde mo-lenliefhebber bent, maar gewoon iemand met een mo-dale interesse voor molens.Misschien woont u in Gelderland en heeft u onlangsiemand van ‘De Gelderse Molenstichting’ via de pro-vinciale omroep horen klagen over de ellende die dehedendaagse kwaliteitszorg voor molenaars teweegbrengt. ‘Hè bah’, denkt u wellicht, ‘dat meel dat te-genwoordig nog steeds in die oude houten molenswordt geproduceerd, is wellicht helemaal niet zo fris!’.Dat deze – inderdaad ellendige – gang van zakenondertussen ‘in der minne’ is geschikt via een zoge-naamde ‘Hygiënecode’ weet u uiteraard niet…Ach, u hoeft niet in Gelderland te wonen om op za-terdag 9 maart in het Radio 2 programma ‘Spijkersmet koppen’ de klaagzangen te hebben gehoord overde nieuwe ARBO-wetgeving met betrekking tot mo-lens. Dat grapje van die molenaar over onbeschermdetandwielen in te trend van ‘kom vooral niet op woens-dag, want dan is het gehaktdag’ ontging u uiteraardvolledig. U denkt slechts: ‘Het is inderdaad best eengevaarlijke boel op die molens!’. Dat dit allemaal bestwel meevalt, weet u uiteraard niet…Mocht u ergens in het noorden van het land wonen(ik zal geen plaatsnaam noemen!) dan ving u opmaandag 11 maart wellicht het bericht op dat eentraumahelicopter naar een molen moest uitrukkenomdat hier een driejarig kind van de trap was geval-len en op zijn minst een zware hersenschudding hadopgelopen. ‘Ja, als ik het niet dacht’, denkt u nu waar-schijnlijk, ‘het is dus best een gevaarlijke boel op diemolens!’. Ach, u hoeft niet in het noorden van het land te wo-nen om op diezelfde 11 maart uit diverse landelijkemedia te hebben vernomen dat twee dagen eerder eencompleet wiekenkruis van een molen op een woningis gestort waarbij nèt geen doden of gewonden vie-len…’O ja, natuurlijk! Het is weer eens goed mismet die gevaarlijke molens!…’, denkt u resumerendtijdens een geniale brain-wave. Tsja, molens… ooitwaren zij de motoren van de maatschappij, nu lijkenzij eerder de monsters van de maatschappij te wor-den…De ochtend na het onderhavige ongeluk ving ik, alsware persmuskiet c.q. ramptoerist aanwezig op onzeeigen ‘Ground Zero’, een gesprek op tussen tweemensen zoals u (even in uw rol blijven: mensen metslechts een modale interesse voor molens dus). Ik no-teerde: ‘Die molen draaide altijd al veel te hard!’ en‘Ja inderdaad, en omdat hij altijd te hard draaidemoest dit wel een keer gebeuren’. Kortom, het beoor-delen of een molenaar al dan niet verantwoord omgaatmet zijn molen, moeten we dus vooral niet aan hetmodale publiek overlaten!

Aan ons, doorgewinterde molenliefhebbers, de ko-mende maanden/jaren de zware taak om molensweer in een positiever daglicht te stellen. Misschienmoeten we positiviteitsgoeroe Emile Ratelband vanstal halen, maar eerlijk gezegd ben ik er nog niet uit.Andere – en wellicht betere – suggesties kunt u mijmailen naar [email protected].

WvdLKanaalweg 108 • 8861 KJ Harlingen • Tel. 0517 - 41 33 77 • Fax 0517 - 41 48 73 • www.houtcompagnie.nl

A L M E N U MHouthandel

Zagerij

Import

Voor molenrestauraties

EIKEN- EN BILINGA STAMMEN IN VOORRAADIn te zagen volgens bestek en tekening

Verder: Iepen • Bolletrie • Steenbeuk • DouglasLarix • Azobé • Noord Noors Grenen


molensactueel

RestauratieK O R E N M O L E N‘s-Gravenzande

Wim Rotteveel

Met behulp van een driehonderd tonskraan werd op 3 december jl. de ge-heel gerestaureerde kap weer op dekorenmolen van ‘s-Gravenzande ge-

plaatst. Aanvankelijk zou dit karwei op4 december, een dag later dus, plaats-vinden, maar omdat er voor die dagwindkracht 5 voorspeld werd besloot

men dit karwei een dag te vervroegen.Vandaar ook die zware kraan, de aan-vankelijk lichtere bestelde kraan was

die dag niet meer beschikbaar.Dat dit vervroegen een goed besluitwas bleek wel, want op die bewuste

maandag 3 december was het absoluutwindstil en droog terwijl het een dag

later veel slechter weer was.Van de kap zijn zo ongeveer alleen nog

de overring, korte spruit, penbalk, ij-zerbalk en de spanten overgebleven,

voor de rest is alles vernieuwd.

Het plaatsen van de kap. (foto’s R. Suurmond).

Aan het eind van de middag: een op het eerste gezicht weer complete molen, ge-zien vanaf de parkeerplaats achter de molen. Hopelijk zijn de bomen knotwilgen.

Werkzaamheden

Toen men het bestek voor de restauratie opmaakte was het de bedoeling om de kap op de molen telaten en dus zo te restaureren om reden dat men de kap nergens bij de molen kwijt kon.Maar toen molenmaker Verbij uit Hoogmade daadwerkelijk het werk ging uitvoeren bleek ondertussen dat de gemeente ‘s-Gravenzande de naast de molen gelegen leegstaande molenaarswoning had laten slopen en men de kap dus nu wel kwijt kon.Achteraf een wijs besluit omdat ook beidevoeghouten veel slechter waren dan ver-wacht was zodat ook deze vernieuwdmoesten worden. Op de grond vernieuw jenu eenmaal zoiets veel makkelijker. Dit alleswas er ook de oorzaak van dat de binnen-roe, opgehekt en al, in de as bleef zitten.Hekwerk en fokken zijn nog in goede staaten het bestek voorzag er eenvoudig niet inom deze roe er uit te halen!Verder wordt ook de hele molen flink on-derhanden genomen, o.a.: restauratievan het muurwerk met het benodigdestucwerk en ramen, nieuwe in-, en uit-gangsdeuren met een in oorspronkelijkestaat vernieuwd bovenlicht, verder wer-den van het achtkant twee stijlen aange-scherfd en drie stijlen gerepareerd, eenaantal onder tafelements tukken ver-nieuwd, gedeeltelijk nieuwe regels, stijlenen beplanking, nieuwe dakkisten met ra-men en deuren. Bovendien werd het hou-ten achtkant weer voorzien van de oor-spronkelijk aanwezige zinken leien, ookwel solanges genoemd.

schaal weer laten malen meer in de edu-catieve sfeer, bezoek van klassen schoolkin-deren en rondleiding van groepen, toeris-ten enz. Gedacht wordt ook om op kleineschaal meel te gaan verkopen en mis-schien af en toe een tentoonstelling die bin-nen dit kader past.Als het zover is heeft het hele project danwel ruim 680.000 euro gekost, maar dat isdan inclusief de inrichting van het omlig-gende terrein, een aanbouw met toilet enkeukentje voor de vrijwillige molenaars enschijnwerpers op de molen.

Kunst of kitsch in ‘s-Gravenzande?

Voor het herstel van de molen van ‘s-Gravenzande zijn kosten noch moeite gespaard. Demolen is een juweel. Toch is mijns inziens een kritische noot zeker op zijn plaats. Een heel bij-zonder deel van deze molen is met deze restauratie rücksichtslos vernietigd. De molen van ‘s-Gravenzande was namelijk uniek voor heel westelijk Nederland. Nadat in 1879 de korenmo-len De Fortuin was afgebrand werd deze niet herbouwd, maar kwam er een maalderij meteen stoommachine die twee koppel stenen aandreef. Pas in 1909 werd bij die maalderij eenwindmolen gebouwd; de omgekeerde wereld! Dat is in het oosten en zuiden van het landwel meer voorgekomen, maar is voor het westen heel zeldzaam geweest.Iemand met enig historisch besef zou toch verwachten dat zo’n uniek complex van molenen maalderij gekoesterd zou worden. Al zo niet in ‘s-Gravenzande, daar gooit men bij de res-tauratie van de korenmolen de boel maar plat. Over zorgvuldig omgaan met historischewaarden gesproken. Er staat nu in ‘s-Gravenzande een molen die als het ware los is gemaaktvan zijn wortels.Had het met de molen niet een onsje minder gekund om zo het totale en bijzondere com-plex in stand te kunnen houden? Het ziet er nu allemaal prachtig uit, om niet te zeggen gelikt, maar een bijzondere molenge-schiedenis is wel op een grove manier geweld aangedaan en een belangrijk deel van dehistorische werkelijkheid is uitgestuft. Of is molengeschiedenis c.q. molenzorg alleen het ver-haal van de wieken?

JSB


Dan heeft men ook nog aangebracht eennieuwe balie en twee lange schoren, hetkruiwerk werd flink onderhanden genomenen van alle zolders werd de beplanking ver-nieuwd en een aantal binten hersteldd.m.v. kunsthars en twee werden geheelvernieuwd. Bovendien worden ook nog alletrappen vernieuwd.Met het vernieuwen van de zolders moes-ten ook de twee aanwezige koppel stenen,zestiender kunststenen, tijdelijk naar de be-gane grond. Deze stenen lagen op eenmaaistoel, of halfzolder, op baliehoogte.Een van deze twee stenen werd door eenelektromotor aangedreven.Er was oorspronkelijk ook nog een derdekoppel maar die was er ooit al eens uitges-loopt, en de maalstoel half afgezaagd, omplaats te maken voor een van golfplatengemaakte zinken silo. Deze silo werd verwij-derd en ook dit derde koppel stenen keertweer terug: materiaal flint, een zeventien-der. Opgemerkt kan hierbij nog worden dater extra aandacht wordt besteedt aan hetherstel ven het, voor een windmolen, bij-zondere lichtwerk van de maalstenen.Zo kan er dan weer met twee koppels opde wind gemalen worden en een op demotor.Op dit moment wordt er gewerkt aan hetbovenwiel, deze moet worden afge-schrooid en voorzien worden van eennieuwe voering. Verder moeten nog vol-gen: het herstel van de kapzolder, het aan-brengen van diverse luiken, herstel en her-plaatsen van de mengketel, het nakijkenvan de jakobsladder en het weer in orde

brengen van het gehele graantransportge-beuren, het leggen van de stenen, revisievan diverse lagers, afstellen en het nazienvan de gaande werken enz, enz.Al met al een grote restauratie die als allesvolgens planning blijft verlopen rond eindmaart afgerond zal worden.

Gebruik

De Stichting De ‘s-Gravenzandse Korenmo-len wil de molen na de restauratie op kleine


Molensactueel

Nieuwe Molen Veenendaal maalt wiekenkruis af Willem Roose

In de namiddag van zaterdag 9 maart jl.heeft de Nieuwe molen in Veenendaal zijnwiekenkruis verspeeld. De schade aan zo-wel de molen als het naastgelegen vroe-gere molenaarshuis is groot. Als een won-der vielen er gelukkig geen doden en ge-wonden.

Tijdens de bewuste zaterdag, zo tussen18.00 en 18.15 uur, stond de molen voor deprins te draaien met twee volle zeilen opde binnenroede toen molenaar GerardSchou mans, op dat moment werkzaam opde eerste zolder, hoorde dat er iets niet inorde was. De molen begon plotseling zeerhard te draaien, maar nog voordat hij de

In de namiddag van zaterdag 9 maart jl. heeft de Nieuwe molen

in Veenendaal zijn wiekenkruis verspeeld. De schade aan zowel de

molen als het naastgelegen vroegeremolenaarshuis is groot.

Als een wonder vielen er gelukkiggeen doden en gewonden.

De gehavende molen. De buitenroe isals een mes door het dak van hetwoonhuis gegaan, de binnenroe, waar-van een eind boven het huis uitsteekt,ligt er overheen. Rechts van het huis isnog net de hals van de as zichtbaar.

De buitenroe is in feite op de zolder tot stilstand gekomen. Het is een wonder datde muren het niet begeven hebben en het huis is ingestort. Het bewonersechtpaarDe Zwart is als door een wonder bewaard gebleven.


maalzolder (= stellingzolder) bereikt had,kwam het wiekenkruis met een oorverdo-vend geluid naar beneden… Op dat mo-ment stond er een windkracht 6 uit hetwest-zuidwesten, maar er trok toen juist eenbui over met uitschieters van 75 tot 88 kilo-meter per uur; op de schaal van Beaufortbetekent dit een storm, windkracht 9 (Bron:Klimatologische Dienst van het KNMI).Waarschijnlijk is deze bui de molen noodlot-tig geworden.

Schade

De bovenas is halverwege de hals en hetbovenwiel gebroken. Ook de ashuizen zijntijdens de val ten opzichte van elkaar ge-broken: de binnenroede belandde met deresten van de askop in een tuin, de buiten-roede doorkliefde het vroegere molenaars-huis direct ten noorden van de molen. Ver-der is er veel schade aan de kap: de langespruit (een oude potroede) brak en bleefaan de bout door het voeghout hangen,de bijbehorende lange schoor bleef han-gen aan de hanger van de korte spruit ende voorkeuvelins, de windpeluw, het kap-beschot en de stelling werden bescha-digd. Daarnaast zijn beide voeghouten,compleet met roosterhouten, uit de loevenvan de overring gerukt en circa 15 cm. op-geschoven. De hele kap is dus ontzet enook van het Engels kruiwerk staan diverserollen op of naast de rails.

Wonder

Hanneke en Ed Zwart kropen als bewonersvan het vroegere molenaarshuis door hetoog van de naald: zij zaten op het moment

van het ongeluk te eten toen de buiten-roede zich door hun huis boorde. Als eengeluk bij een ongeluk zaten zij precies opde ‘goede’ plaats, want als zij enkele me-ters verderop hadden gezeten, waren degevolgen catastrofaal geweest… Omdathet huis zwaar beschadigd is, zullen zij dekomende tijd in een caravan bij de molengaan wonen.

Maatregelen

Reeds de zondag na het ongeluk warenmolenmakers van Verbij uit Hoogmade opde plek des onheils aanwezig om met be-hulp van een kraan de lange spruit en delange schoor te verwijderen. Vanwege hetgevaar dat beide balken naar benedenkonden storten, achtte men het noodzake-lijk om deze werkzaamheden daags na hetongeluk uit te voeren. In diezelfde week isde kap zo goed als mogelijk dichtgetim-merd en zijn de roeden afgevoerd. Tevensis er een caravan geplaatst voor de bewo-ners van het molenhuis.

Reeds enkele dagen na het ongelukgonsde het in molenland van de geruch-

De buitenroe steekt door de zolderheen, de binnenroe ligt er dwars op enrust aan de andere kant op de grond.

ten over de oorzaak van het ongeluk. Ui-terste voorzichtigheid is hierbij echter gebo-den. Natuurlijk, tijdens dergelijke extremerukwinden had de molen beter stil kunnenstaan, maar dat is wijsheid achteraf. As-breuken zijn in het verleden wel vaker voor-gekomen (zie bijvoorbeeld Molenwereld2002-2-50). Zo verongelukte op 7 oktober1989 de Putmolen in Aarlanderveen, nogafgezien van de molen in het Zuiderzee-museum op 1 juni 2000, en die rij is naar hetverleden toe moeiteloos uit te breiden. Deoorzaken kunnen verschillend zijn en wehopen er later in het jaar in het algemeennog eens op terug te komen in de Molen-wereld. Het laatste woord zal hier dus nogniet over gezegd en geschreven zijn…

De Nieuwe Molen is eigendom van deUtrechtse Molenstichting die uiteraard vol-ledig herstel nastreeft.

De ravage in de kap.

Om veiligheidsredenen werden zondagdirect de helft van de bungelende langespruit met de schoor weggehaald, evenalsalles wat van de kap dreigde te vallen.Ook de roeden zijn toen weggehaald.


PAPIERMOLEN

Onlangs verscheen: Ik heb geloofd; daar -om heb ik gesproken, levensbeschrijvingvan Zacharias Verhage molenaar te Me-liskerke. Zacharias Verhage werd op 10 april 1817geboren te Westkapelle uit het huwelijkvan Adriaan Lourense Verhage en MariaJohanna de Koster. Zijn vader was mole-naar op de in de oorlog verwoeste molenop de zeedijk in Westkapelle en later inAagtekerke. Zacharias werd in zijn kleuter-jaren al wees en werd opgevoed door zijngrootmoeder, vandaar dat hij vaak te-kent als Zacharias de Koster Verhage. Naeerst op een onbekende molen gewerktte hebben kwam hij (hoogstwaarschijnlijk)terecht op de molen van Biggekerke bijJan Olbertijn (nu de molen van Brasser).Vandaar vertrok hij naar Middelburg waarhij terecht kwam op de molen De Hoopbij J. Minderhout. Vervolgens is hij van 5september 1844 tot 1845 molenaar in Ar-nemuiden. In het laatstgenoemde jaarkoopt hij de molen van Meliskerke, welke

Het geloofsleven van een molenaar

J.S. Bakker

hij in 1873 verkoopt aan zijn zoon Willem.Zacharias Verhage overlijdt op 18 juni1887 in Meliskerke.Wie in deze levensbeschrijving veel ver-wacht van de molenaarservaringen vanZacharias Verhage komt bedrogen uit. Indit opzicht is de ondertitel ‘levensbeschrij-ving’ een veel te ruime jas. Het gaat maarom één aspect van zijn leven: zijn ge-loofservaringen. Als molens en molenaars-leven in het boek aan de orde komendan is het ook alleen maar in relatie totdie geloofservaringen zoals bijvoorbeeldde rouwkoop van een molen in Vlissingen.Wie niet bekend is met het gedachte-goed van en het taalgebruik in de krin-gen van de toenmalige ledeboeriaanseen kruisgemeenten (in 1907 samenge-gaan als Gereformeerde Gemeenten),zal dan ook veel niet begrijpen van watZacharias Verhage meedeelt.Aangezien autobiografieën van mole-naars betrekkelijk zeldzaam zijn is het omdie reden toch wel het vermelden waard.

Verhage schreef zijn herinneringen aanhet eind van zijn leven op, blijkbaar opbasis van bijgehouden aantekeningen.Willem Westerbeke voorzag het verhaalvan Verhage met een toelichting opdiens persoon en familie en over de ker-kelijke situatie op Walcheren. Daarnaastzijn er ook enige brieven opgenomen.

Z. Verhage: Ik heb geloofd; daarom hebik gesproken: Levensbeschrijving vanZach a rias Verhage molenaar te Melis-kerke. 151 pagina’s, geïllustreerd; ISBN 90-74557-15-5, uitgegeven door UitgeverijMiddelburg, ‘t Zanddorp 2, 4335 AJ Mid-delburg, tel. 0118-625472, prijs ƒ 24,75.

Waar in de Molenwereld???Hoe vindt u iets terug in duizend pagina’s Molenwereld?

Natuurlijk kunt u bladeren en zich wild zoeken. Dat kost tijd en geeft ergernis. Of u vindt niets. ‘t Kan veel makkelijker. Gewoon het register raadplegen. Zojuist is het register over de vierde jaargang 2001 verschenen, ook weer met indices op:

- persoonsnamen;- molens;- zaken;- aardrijkskundige namen.

Alleen het molenregister verwijst al naar meer dan 1500 (!) vermelde molens(1504 verwijzingen); personen? 1227 verwijzingen om precies te zijn!

Dit grote gemak kunt u niet alleen bestellen als brochure van 68 pagina’s, maar ook als diskette in Corel Quattro Pro en MS Excel.

U kunt als abonnee de brochure Waar in de Molenwereld 2001? bestellen door het overmaken van e 8,50 op postgironummer 4506935of bankrekeningnummer 3750.30.867 van Stichting Molenwereld te Moerkapelle onder vermelding van WMW-2001 Wenst u alleen dediskette, dan maakt u als abonnee e 5,50 over; wilt u beide dan e 11,-. Niet abonnees dienen respectievelijk e 10,-, e 7,- of e 12,50 over te maken.Van Waar in de Molenwereld 1998? en 1999 zijn nog een aantal exemplaren voorhanden tegen dezelfde prijzen onder vermelding van WMW-1998 en/of WMW-1999. Van 2000 is alleen de diskette nog verkrijgbaar. Wanneer u die in combinatie met Waar in de Molenwereld 1999? bestelt dan mag u e 3,50 van het totaalbedrag aftrekken.


Z O E K E R Z O E K E RDe ‘Zoeker’ van het maartnummer wordtdoor de heer Esselink uit Delft thuisge-bracht. Deze schrijft: ‘Dat is toevallig! Datwas het eerste dat ik dacht bij het zien vande Zoeker in het maartnummer van Molen-wereld. Nog maar een paar weken gele-den stond ik op dezelfde plek waar de fo-tograaf stond, maar wel zo’n negentig jaarlater. De molen is verdwenen en links staatnu een ander huis, maar voor de rest is deplek nog goed herkenbaar. Het gaat na-melijk om de voormalige molen De Vlijt vanJansen in Vierakker. Vierakker is een dorp inde gemeente Vorden onder de rook vanZutphen. De molen lag aan de IJsselweg,een kleine kilometer ten oosten van de IJs-seldijk. Hendrik Jansen, de huidige eige-naar van het veevoederbedrijf, is de vierdegeneratie Jansen die ter plekke het mole-naarsbedrijf uitoefent. Hij kon mij het no-dige vertellen over de molen van zijn groot-en overgrootvader. De molen werd in 1878gebouwd in opdracht van de uit Brummenafkomstige bakker Hendricus Jansen. Demolen zelf was afkomstig uit de Zaan enwerd per schip via de IJssel aangevoerd.De laatste kilometer werd met paard enwagen afgelegd. De molen was een zes-kante stellingmolen, waarschijnlijk metdoorgaande stijlen, en stond op een muur-werk van een meter of twee hoog. Een zes-kant uit de Zaan zou kunnen wijzen op eenhoutzaagverleden. In die jaren zijn er in deZaanstreek wel een aantal bovenkruier-zaagmolens afgebroken, maar of één vandeze molens naar Vierakker ging is mij on-bekend. Navraag hierover leverde geenduidelijkheid. Overigens moet men geen alte harde conclusies verbinden aan het ge-geven ‘uit de Zaan’, zo heeft de ervaringgeleerd. De lange spruit achter het boven-wiel, zoals te zien op de foto, kan gezienworden als een Zaans kenmerk, maar wasook in de IJsselstreek bepaald geen uitzon-dering. Zoals bij zoveel molenaarsbedrijvenop het platteland werd er ook een bakkerijen een kruidenierszaak gedreven. Dezebevonden zich in het molenaarshuis links.Daarnaast hield men ook vee. Eind augus-tus 1920 slaat het noodlot voor molenaarJansen toe. In de Provinciale Gelderscheen Nijmeegsche Courant van dinsdag 31augustus 1920 staat het volgende bericht: ‘BrandNabij Vorden is de molen toebehoorendeaan H. Jansen afgebrand. Door het neer-vallen van de brandende wieken zijn ookde naastliggende winkel, bakkerij en woon-huis door het vuur aangetast. Het geheelcomplex en de in de schuur geborgen win-tervoorraad en het meubilair zijn verbrand.De bewoners die door omwonenden wer-den gewekt, konden zich niet dan met degrootste moeite in veiligheid brengen.’De brand werd ontdekt door een boeren-knecht van een paar boerderijen verder,die door kiespijn de slaap niet kon vattenen vanuit zijn raam zag dat de molen in

brand stond. Hij sloeg meteen groot alarmen dat betekende de redding voor de be-woners van het molenaarshuis. De molenen het molenaarshuis gingen geheel verlo-ren, de maalderij en naastgelegen loodsbleven behouden. Volgens overleveringzou een heetgelopen lager in de kap deoorzaak van de brand zijn. De molen hadtoen nog niet zolang een ijzeren as en korttevoren waren er houten lagers aange-bracht. De dag ervoor was er nog met demolen gemalen. Een andere lezing wijdt debrand aan onvoorzichtigheid met hete as.Men had de gewoonte om de asla achterde molen te legen. Mogelijk dat er noggloeiende kooltjes in de as zaten, waarvanvonken door de wind verspreid, de brandveroorzaakten. De juiste toedracht zal welnooit meer aan het licht komen. Tegen-woordig wordt een ijzeren as, die in het vuur

geweest is, al gauw niet meer betrouwbaargeacht. Daar dacht men toen anders over.Volgens aantekeningen van wijlen molen-maker Guus Beckers uit Bredevoort werdde as gestoken in de molen van Ter Haaraan de Koningsweg te Aalten, die in die ja-ren herbouwd werd. Erg lang deed dezedaar geen dienst. Eind jaren ‘20 liep de mo-len schade op, die nooit meer hersteldwerd. Het woonhuis van Jansen annex win-kel en bakkerij werden in hetzelfde jaar nogherbouwd. Hieraan herinnert nog het jaar-tal 1920, dat boven de winkeldeur werdaangebracht. Voortaan werd er uitsluitendop de motor gemalen. Een jongere broervan de vader van de huidige eigenaar,oom Herman, kreeg in de molenaarswereldnog enige bekendheid. In zijn jeugd had hijkinderverlamming gehad en was daardoorgehandicapt, maar op technisch gebied


was hij nogal vernuftig. Hij bedacht een bil-machine, die hij door de plaatselijke smidBesseling liet vervaardigen. Onder denaam Beja-bilmachines (afgeleid van Bes-seling-Jansen) werden deze verkocht. Totomstreeks 1970 werd er nog met stenen ge-malen, aangedreven door een dieselmo-tor. Daarna kwam er pas een hamermolen.Het bedrijf van Jansen behoort tot de cate-gorie kleine molenaarsbedrijven, waarvaner de laatste jaren al zeer vele gesloten zijn.Waarschijnlijk is dat in Vierakker ook onver-mijdelijk. Jansen is inmiddels de zestig ge-passeerd en een opvolger heeft hij niet: Debakkerij en de winkel werden in december2001 gesloten. Hoewel hij zelf nooit met eenwindmolen gewerkt heeft koestert hij welsympathie voor de molens. Zo voorziet hijde Hackforter watermolen, de molen vanWarnsveld en de Bronkhorster molen vanmaalgoed. Hij speelt met de gedachte omna zijn pensionering eens mee te gaan lo-pen op een molen. Zijn kennis van hetsteenscherpen kan hem daarbij nog vanpas komen. Op de foto in Molenwereldstaat de molen nog te malen met een hou-ten as, op het zuidwesten. Het gebouwrechts van de molen is de maalderij, waar-voor de eerste steen gelegd werd op 1 au-gustus 1910 door H. Jansen Jr. Waarschijnlijkwas dat de vader van huidige eigenaar,die in 1906 geboren werd. Omdat de maal-derij er nog nieuw uitziet denk ik dat de fotokort na 1910 gemaakt moet zijn.De heer Esselink uit Delft reageert ook opde ‘Zoeker’ uit het februarinummer enschrijft: ‘Ik denk ook dat de Zoeker een mo-len van de Broekermeer is bij Broek in Wa-terland en wel de oostelijke van de twee. Ikheb zelf maar één afbeelding, waaropdeze molen enigszins op de achtergrondstaat, maar de gelijkenis is zeer groot. Zohad de molen windborden, die in eenlichte kleur geschilderd waren. Verder ko-men ook de gewitte penanten overeen.Op de foto van de zoeker is een lichtestreep te onderscheiden onderlangs hetrietdek van het achtkant. Deze is op mijnfoto ook te zien en het is denk ik een gootvoor de opvang van regenwater. Derge-lijke goten kwamen wel meer voor bijNoord-Hollandse poldermolens. Bij dezemolen bevond de goot zich alleen aan deweerzijde van de molen. Oorspronkelijkwerd de Broekermeerpolder door drieschepradmolens bemalen maar al voor1765 werden de middel- en bovenmolenverbouwd tot direct uitmalende vijzelmo-lens, waardoor de ondermolen kon ver-dwijnen. In 1910 werden de molens vervan-gen door een gemaal, gebouwd op deplek van de westelijke molen.’De heer G. Kroon uit Zaandijk meent dathet geen molen van de Broekermeer is,maar de molen van de polder Kamerhopbij Spijkerboor aan de weg naar De Rijp;een deel van de romp bestaat nog. Nuheeft de molen van Kamerhop een staartgehad, terwijl de ‘Zoeker’ een binnen-kruier is.Op de veronderstelling in het februarinum-mer van de Molenwereld dat de ‘Zoeker’ innr. 2001-1 wel eens de Vlietmolen bij Maas-land van de Broekpolder zou kunnen zijn re-

ageert de heer W.E.N. Rotteveel uit ‘s-Gra-venzande:‘Ik moet bekennen dat ik ook al dikwijls met

dit, voor mij intrigerende plaatje, bezig bengeweest. In het verleden had ik al eens ge-dacht dat dit misschien de molen van de

Reconstructietekening uit 1985 door M. Wortman van het stoomgemaal in de Vliet-molen in het genoemde boek.


Foto van de stomp van de Vlietmolenvan de Broekpolder in ‘Molens, gema-len en waterstaatkundige elementen inMidden- Delfland’

Voordijkhoornsepolder bij Den Hoorn wasgeweest. Maar van dat idee heb ik latermoeten afzien, want die was het toch niet.Wat de veronderstelling betreft dat het deVlietmolen zou zijn: daar heb ik ook al eensaan gedacht, maar ben daar toch ooknog weer niet zo zeker van. Er zijn wat te-genstrijdigheden:Als ik de topografische kaart erbij pak van1911 dan lijkt de waterstaatkundige situatiewel te kloppen, voorzover je dat op de fototenminste kan vergelijken. De standplaatsvan het zomerhuis ten opzichte van de mo-len klopt ook en dan zou uiterst rechts opde foto de bebouwing of begroeiing langsde Vlaardingse Vaart zichtbaar moetenzijn. Wat trouwens ook weer klopt.Maar op deze foto lijkt de gevelsteen in hetmidden boven het pothuisluik, of schep-raddeur te zitten, terwijl de foto in het boek‘Molens, gemalen en waterstaatkundigeelementen in Midden- Delfland’ van Ger-ard Ottevanger e.a. op blz. 130 duidelijklaat zien dat de gevelsteen boven de in-gangsdeur zit.Nu is het wel zo dat in 1904 een stoomge-maal onder in de molen is geplaatst en demachinistenwoning er boven in de rompwerd gebouwd, waarbij er zeker raamin-delingen zullen zijn gewijzigd. Zou dan somsook die gevelsteen bij die gelegenheid bo-ven de deur terecht zijn gekomen?Een ander feit is dat een soortgelijke of mis-schien wel dezelfde foto ooit eens in eenmolenboekje uit rond 1920(?) is versche-nen, In dat boekje stonden meerdere mo-lenfotos. En zover ik mij kan herinneren (ikheb zelf dat boekje niet), waren dat voordie tijd allemaal nog bestaande molens.Dan zou dus toch een foto in dat boekjeverschenen zijn van een molen die op datmoment er niet meer was.Verder valt nog op dat de molen ten tijdevan het maken van de foto, blijkbaar metkale roeden of zonder hekwerk stond. Dithekwerk lijkt er later aan getekend te zijn.Nu is de Vlietmolen in 1882 buiten bedrijfgesteld, na de bouw van een stoomge-maal op een andere plaats en is later, toendit stoomgemaal niet bleek te voldoen,toch weer in bedrijf gesteld.Dateert de bewuste foto dan soms uit om-streeks die tijd, dus voor die weer opnieuwin bedrijf werd gesteld?Verder zou de vlucht 28 meter hebben be-dragen, de molen op de foto is best welflink, maar 28 meter? Of is dit weer verteke-ning door dat aangetekende hekwerk opde roeden?Vragen te over, maar misschien wordenhierdoor anderen weer eens op gedach-ten gebracht waardoor er toch een oplos-sing uit de bus rolt.’De twijfels van Rotteveel zijn ook de mijnegeweest. De plaats van de gevelsteen isniet alleen mijn indicatie geweest dat hetom de Vlietmolen ging, maar ook de brein-breker. Wanneer de steen inderdaad bo-ven de deur zou hebben gezeten danklopt mijn veronderstelling niet. Tot die con-clusie kwam ik ook. Maar op de recon-structietekening op pag. 134 in het ge-noemde boek staat het krimpluik als deuringetekend. Juist daarom kwam ik tot de

voorzichtige conclusie dat het wel eens omde Vlietmolen kon gaan, te meer daar diteen vrij vreemde plaats is voor een stich-tingssteen. Bovendien komt het formaatvan de steen in de Vlietmolen en de molenop de foto goed overeen. Toch hield ik mijntwijfels. Als de deur op de foto in het boekniet de deur op de plaats van het krimpluikis, maar de oude molendeur dan valt hethele verhaal omver. Die kans is zelfs heelgroot als het metselwerk voor de molen deoude voorwaterloop is.Daar tegenover staat weer dat er gewerktis aan het metselwerk rond de deur met degevelsteen (kleur voegwerk). De deur opde plaats van het krimpluik was gemakke-lijk/noodzakelijk om bij de vuurmond vande ketel te komen. Daarvoor moest hetkrimpluik vergroot worden en moest de ge-velsteen wellicht verdwijnen. Die kreeg nueen plaatsje boven de bestaande deur,waarvan de sporen in de voegen nogzichtbaar bleven. Het is dus al met al een verhaal met mitsenen maren. Daarom besloot ik (jsb) het in deMolenwereld bij een voorzichtige veron-derstelling te laten.De heer C.A. van Hees (Stichting Molendo-cumentatie)bevestigt dat de ‘Zoeker’ vanhet januarinummer de Zuidmolen bij Mole-naarsgraaf is.

Hierbij plaatsen we een nieuwe ‘Zoeker’,een actiefoto met een heel hoog (Oost-) -Vlaanderen gehalte. Wie helpt?

Reacties a.u.b. te richten aan de redactievan de Molenwereld, Moerdijkstraat 39,2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303, e-mail [email protected].


De opmerkingen van JSB in Molenwereld2002-2 over de halve zolders in Noord-Hol-landse korenmolens raken mijns inziens eenboeiend en opvallend verschijnsel.

1e. De oudste nog bestaande achtkantegrondzeiler-korenmolens hebben een half-zolder waarop de stenen liggen, en inder-daad twee bintlagen (b.v. Den Oever enOude Niedorp). Uit foto’s van verdwenenkorenmolens van hetzelfde type in Noord-Holland-boven-de-Zaan, valt op te maken,o.a. aan de plaatsing van de kistramen,dat zeer veel, zo niet alle molens, diezelfdeinrichting hadden.2e. Veel Noord-Hollandse achtkante stel-lingmolens op het platteland, waren over-geplaatste Zaankanters en gebouwd tervervanging van een grondzeiler, meestaleen achtkantje. Vaak hadden deze mo-lens (pelmolens, oliemolens), twee bintla-gen in het bovenachtkant en konden dusop dezelfde wijze als men gewoon was,met maalstenen worden ingericht. Door deplaatsing van het watermolenachtkant opde stenen onderbouw, bij de meelmolenDe Hoop in Wervershoof creÎerde men drieverdiepingen boven de stelling en in Wer-vershoof zie je dan weer wel een ‘normale’steenzolder. 3e. Daarnaast zien we het opvallende ver-schijnsel dat in steden als Amsterdam, Haar-lem (Heemstede), Alkmaar en de Zaans-treek, de grote stellingmolens allemaal eennormale steenzolder hadden (hebben).4e.Wat is de verklaring voor het verschijnselvan de halfzolder in de grondzeiler-koren-molens? De verwijzing naar twee bintlagenin het achtkant, gaat zeker niet op voor en-kele stenen grondzeiler- korenmolens dieook zo’n inrichting hadden (heeft), bijvoor-beeld molen De Bocht aan de Grote Slooten de molen van Ton Bos in Schoorl. Daarhad men tijdens de bouw toch alle vrijheidom drie balklagen te plaatsen! Elders inden lande deed men dat immers wel, al-thans bij molens met een vlucht groter danzo’n 22 meter. Maar een steenzolder lag eraltijd in. Ook zijn er in ons land nog een aan-tal achtkante grondzeiler korenmolens tevinden, allen met een normale steenzolder,althans buiten Noord-Holland, voor zovermij bekend. Sommigen zijn echt klein, zoalshet molentje van Sint Philipsland. Ik concludeer dat een steenzolder in eenNederlandse korenmolen de normale, al-gemene inrichting was.5e. Voor de volledigheid noem ik nog evende grote brandersmolens in het Rijnmond-gebied, daar leidde capaciteits- en logis-tieke eisen tot de inrichting met stenen ophalfzolders, wanneer een molen werd inge-richt tot korenmolen (De Drie Koornbloe-men) dan legde men de stenen op een‘echte’ steenzolder!6e. Voor mij is de vraag of er in het Noord-Holland-van-boven-de Zaan, specifiekeom standigheden waren die er de aanlei-

ding voor waren dat men de korenmolens in-richtte met een halfzolder en niet met de el-ders zo gebruikelijke steenzolder. Uit het gege-ven dat men met name in de 19e eeuw bijsommige (overgeplaatste) stellingmolens enin de grote stadskorenmolens een steenzolderaantreft, zou men kunnen opmaken dat deoorzaak voor de halfzolder-inrichting eerder inde tijd (vóór 1800) en buiten de grote stedenheeft gelegen.

A.N. Peereboom

In de beschrijving van de geschiedenisvan de Rotterdamse moutmolen DeArend verschijnt een aflevering waarin uit-voerig wordt ingegaan op het hoe en

waarom van de halve zolders in deze ko-lossale molens. De verklaring van deNoord-Hollandse-boven-het-IJ-korenmole-ninrichting zal waarschijnlijk gezocht moe-ten worden in de bedrijfsvoering. Hetnaadje van de kous blijft, zoals Peere-boom ook constateert, raadselachtig. Erzijn wel veronderstellingen mogelijk, maardie gelden buiten het gebied ook. Zo is demolen-met-de-halve-zolder qua wer-kruimte wat compacter en dat kan hetwerkgemak bevorderen. Daar tegenoverstaan ook weer nadelen. Kortom, wie hetweet mag het zeggen.

(jsb)

Forum

Molenmaker/molenaar Rob Batenburg aan de maalbak van De Palmboom inSchiedam. Deze molen heeft de traditionele moutmoleninrichting met stenen opeen halve zolder.

BON

iedere maand per post thuis

kan op drie manieren:

1. Door het nemen van een abonnement.

Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan en worden automatisch ver-lengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaarschriftelijk wordt opgezegd.De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenennummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden, indiennog voorradig.

Abonnementsprijs: Nederland ƒ 47,50 per jaar (incl. 6% BTW).Overig Europa ƒ 65,- per jaar (incl. 6% BTW).Overige landen op aanvraag.

De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan.

2. Door u aan te melden als donateur.

Donateurs in Nederland van de Stichting Molenwereld ontvangen hetblad gratis bij een minimum-donatie van ƒ 62,50

3. Door een cadeau-abonnement.

U kunt ook een abonnement cadeau doen. U geeft dan via onderstaande bon aan wieu de 'MOLENWERELD' wilt toesturen en met ingang van wanneer. Na ontvangst van hetabonnementsbedrag sturen wij u een cadeaubon voor de ontvanger.Een cadeau-abonnement kan voor een heel of voor een half jaar aangegaan worden.De prijs voor een heel jaar is ƒ 49,-, voor een half jaar ƒ 24,50. Na afloop van de periodewordt het cadeau-abonnement automatisch door ons beëindigd.

� JA1, ik meld mij aan als abonnee op de ‘Molenwereld’ m.i.v.1 Januari 2002.

� JA1, ik meld mij aan als donateur van de Stichting Molenwereld tegen een donatie vanƒ ................... Ik maak mijn donatie over op Postbank rek. 4506935 of Rabobank rekeningnr. no. 3750.30.867 t.n.v. de Stichting Molenwereld.

Als molenliefhebber/beroepsmolenaar/molenmaker/vrijwillig molenaar2 ben ik speciaalgeïnteresseerd in:...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

� JA1, ik wil graag een cadeau-abonnement aanvragen voor:Naam:..............................................................................................................................................Adres:...............................................................................................................................................Postcode:.............................Plaats:................................................................................................Datum van ingang:........................................................................................................................

Handtekening:

Afzender (s.v.p. in drukletters)Naam:..............................................................................................................................................Adres:...............................................................................................................................................Postcode:.............................Plaats:................................................................................................Tel.:..............................................Fax:...........................................E-mail:........................................

Deze coupon kan, desgewenst, portvrij ingestuurd worden aan:

Stichting MOLENWERELD Antwoordnummer 12104 NL-2740 WD MOERKAPELLE

1S.v.p. aankruisen hetgeen door u gewenst wordt. / 2Doorhalen wat niet van toepassing is.

Indien u de bon niet uit de Molenwereld wil knippen, maak dan een kopie en stuur deze in een envelop aan ons op.

De

�

Vier meter molen - landschap (5a) Nieuwe molen Veenendaal … · 2018-05-18 · molenaars zijn die...

Documents

Transcript of Vier meter molen - landschap (5a) Nieuwe molen Veenendaal … · 2018-05-18 · molenaars zijn die...