Vervang repressie door

alternatieven die wel werken Matthijs Pontier matthijspon@gmail.com

We geven in Nederland veel geld uit aan

ineffectieve repressieve maatregelen waarvan

vaak aangetoond is dat deze niet goed of zelfs

averechts werken. Waarom vervangen we deze

niet door alternatieve maatregelen waarvoor

evidentie bestaat dat ze wel werken?

Nederland is een erg veilig land. Toch zijn we zijn de laatste jaren steeds meer

geld gaan uitgeven om de veiligheid te verbeteren. Bij gemeentes is het geld dat

wordt besteed aan veiligheid met 141 procent gestegen. Dit gebeurde veelal door

repressieve maatregelen, zoals cameratoezicht, preventief fouilleren en extra

blauw op straat. Maar ondanks de hoge kosten blijken die maatregelen vaak

nauwelijks effect hebben. Blauw op straat blijkt bijvoorbeeld niet te werken om

meer delicten op te lossen, hoe tegen-intuitief dit ook mag klinken. Ook andere

repressieve maatregelen, zoals bijvoorbeeld cameratoezicht en preventief

fouilleren zijn vaak duur en ineffectief. Soms verbetert de veiligheid zelfs

wanneer repressieve maatregelen opgeheven worden.

Function Creep

Ook is er bij repressieve maatregelen vaak sprake van function creep: eerst

accepteren we een maatregel omdat we er zware criminaliteit zoals bijvoorbeeld

kinderporno mee zouden kunnen aanpakken en als we er eenmaal aan gewend

zijn wordt het (veel) breder ingezet. Zo wordt cameratoezicht nu bijvoorbeeld

niet alleen maar gebruikt om criminelen op te kunnen sporen, maar ook om

getuigen te vinden. Zelfs het invoeren van cameratoezicht in huizen van prive-

personen is geen taboe meer.

Bovendien wordt er bij maatregelen als preventief fouilleren gediscrimineerd, en

worden mensen uit achterstandswijken bij voorbaat al meer dan anderen

behandeld als potentieel criminelen. Mensen hebben de neiging zich te gaan

gedragen zoals ze behandeld worden.

Ook harder straffen blijkt niet te werken, terwijl het wel veel geld kost.

Bovendien richt je met straffen detentieschade aan. Door de manier waarop

veroordeelden in Nederland tijdens en na hun straf behandeld worden, stijgt de

kans dat ze later opnieuw crimineel gedrag gaan vertonen enorm.

Alternatieven voor repressie

Er zijn voldoende goede alternatieven voor ineffectieve repressieve maatregelen

die wel zouden kunnen werken. Als je het wetenschappelijk bekijkt ontstaat

crimineel gedrag vanuit een combinatie van 'hoe een persoon is' en de

omstandigheden waarin iemand verkeert. Om veiligheidsproblemen te

voorkomen kun je dus twee dingen doen: (1) veranderen hoe mensen zijn en (2)

voorkomen dat mensen in een situatie terecht komen waarin ze crimineel gedrag

zullen gaan vertonen. Dit zijn beide vormen van preventie, waarbij effectieve

vormen van repressie ook aan de orde kunnen zijn.

Het veranderen van mensen kan het beste door educatie. Dit is met name

effectief bij kinderen en jongeren; hoe jonger hoe beter. Hierbij is de manier van

benaderen wel cruciaal, aangezien mensen de neiging hebben zich te gaan

gedragen zoals ze behandeld worden.

Een concreet voorbeeld van hoe je dit zou kunnen doen is via zelfhulp voor

gedragsverandering. Zulke laagdrempelige therapie via een boek of internet

blijkt bij bijvoorbeeld mensen met depressie blijkt vaak net zo goed te werken

als face-to-face therapie door een therapeut. En bereikt bovendien veel meer

mensen. Zelfhulp zou ook een optie zijn voor ouders met kinderen die overlast

geven op straat. Vaak durven zij nu uit schaamte niet om zulke hulp te vragen.

Educatie en zelfhulp is ook aan te bieden op scholen, in buurthuizen en bij

verenigingen. Denk aan cursussen in de-escalerend gedrag voor handhavers,

maar ook voor burgers. De zelfredzaamheid verhogen kan ook helpen

voorkomen dat mensen zich gedwongen voelen crimineel gedrag te vertonen.

Analfabetisme blijkt bijvoorbeeld een van de grootste voorspellers voor

crimineel gedrag te zijn. Uitleggen waarom mensen vaak crimineel gedrag gaan

vertonen en waarom kan tenslotte ook preventief werken. Mensen die zich

hiervan bewust zijn kunnen actief op zoek naar manieren om deze situaties bij

zichzelf of anderen te voorkomen.

Goed sociaal beleid, saamhorigheid en herstelrecht

Behalve sleutelen aan personen kun je ter voorkoming van criminaliteit ook

sleutelen aan situaties. Een van de voorspellers van crimineel gedrag is (het

ervaren van) buitensporige ongelijkheid en onrecht: in samenlevingen met een

grotere ongelijkheid heerst meer criminaliteit. Dat is te voorkomen met een goed

sociaal beleid.

Een andere voorspeller voor crimineel gedrag is de mate waarin mensen zich

verbonden met elkaar voelen. Wanneer je iemand kent of tot je 'in-group' rekent

vertoon je minder snel crimineel gedrag tegenover deze persoon. Het stimuleren

van contact tussen mensen en het vergroten van saamhorigheidsgevoel zullen

crimineel gedrag dus voorkomen. Dit vergroot bovendien de sociale controle op

een positieve manier. En organiseren van laagdrempelige evenementen is een

manier om dat te bevorderen, maar contact stimuleren via internet kan ook. Ook

wanneer er al sprake is van een conflict, of dit al achter de rug is, kun je mensen

stimuleren met elkaar in contact te komen. Bij een (dreigend) conflict kan een

buurtregisseur wonderen doen.

Na een conflict kan herstelrecht of mediation goed werken: slachtoffer-dader

gesprekken om tot een oplossing te komen en het conflict recht te zetten. In

tegenstelling tot in een ‘normale’ rechtszaak kunnen emoties hier een plaats

krijgen en kunnen dader en slachtoffer elkaars gevoelens en beweegredenen

beter leren begrijpen. De dader wordt geconfronteerd met de schade die hij

aanrichtte en het slachtoffer kan zijn gevoelens kwijt. Negatieve gevoelens

worden zo niet omgezet in onverwerkte frustraties die later weer tot crimineel

gedrag kunnen leiden. Er draait een pilot hiervan in Amsterdam en er bestaat

evidentie dat dit blijkt te werken.

Effectiviteit handhavingsinstanties verbeteren

Tot slot zijn er ook vormen van repressie die crimineel gedrag wél voorkomen.

Zo kunnen handhavingsinstanties als de politie veel beter werk doen dat de kans

op moreel handelen vergroot dan bureaucratische en ineffectieve opdrachten uit

te voeren. Denk aan het beboeten van fietsen door rood licht wanneer dit geen

overlast geeft en het handhaven van drugsverboden. Als burgers wetten, of de

manier van handhaving daarvan, als onzinnig beschouwen, krijgen ze minder

respect voor deze wetten en haar handhavers en zullen ze zich ook minder snel

aan wetten houden wanneer dit wel belangrijk is om overlast te beperken.

Ook burgers inzetten als verlengstuk van de politie voor opsporing is niet

heilzaam. Dat gebeurt steeds meer en zo nu en dan komt er zelfs iemand op het

idee om burgers vuurwapens te geven. Dit trekt verkeerde mensen aan, namelijk

machtsbeluste types die graag met wapens anderen hun normen op willen

leggen. Ook agenten zetten steeds vaker en heftiger geweld in. Soms met

dodelijke afloop. Handhavers moeten julst de-escalerend optreden om crimineel

gedrag te voorkomen.

Het is van cruciaal belang dat handhavers de verantwoordelijk nemen bij de

inzet van geweld die past bij een monopolist op dat gebied. Zeker nu geweld

door handhavers vaak breed wordt uitgemeten door filmpjes op internet. Dit

soort beelden zijn funest voor het beeld dat mensen van de handhavers hebben.

Handhavers kunnen beter de positieve dingen die ze doen benadrukken, dan

voelen mensen zich ook veiliger bij hen in de buurt. Liever geen focus op de

hoeveel uitgedeelde boetes, maar op dingen die door iedereen als positief gezien

worden. Een vriendin van me werd bijvoorbeeld erg goed geholpen toen haar

vriend vermist was. Dit heeft haar beeld en het beeld van mensen in haar

omgeving van de politie aanzienlijk verbeterd.

Er bestaan dus genoeg goede alternatieven waarvoor evidentie of op zijn minst

theoretische onderbouwing bestaat dat deze zullen werken om crimineel gedrag

te voorkomen. Laten we zo snel mogelijk de huidige dure en ineffectieve

repressieve maatregelen vervangen door deze alternatieven.

Matthijs Pontier werkt als postdoc aan de Vrije Universiteit Amsterdam is

daarnaast actief als vrijwilliger in de preventieve verslavingszorg bij Unity

drugsvoorlichting. Als u hem wilt volgen via Twitter, klik dan hier.