Verslag Workshop Klimaatakkoord 1 juli 2010

Algemeen

De workshop kende een grote opkomst, grote betrokkenheid en actieve inbreng van deelne-

mers. Veel partijen waren vertegenwoordigd: naast waterschappen (17), een ruime vertegen-

woordiging van Rijkswaterstaat (5), VROM (3), Agentschap NL (4) Dienst Landelijk gebied (2),

gemeenten (4) en enkele provincies (2) en het Klimaatverbond. De lijst met aanmeldingen is

hier bijgevoegd (bijlage 1).

Presentaties

De workshop is gestart met een viertal presentaties:

Rafaël Lazaroms Inleiding

De Unie van Waterschappen gaf een toelichting op inhoud en doel van het Klimaatakkoord en

op de kansen voor de waterschappen om zich als groene, duurzame overheden te onderschei-

den. Tevens werden de contouren van het Actieprogramma geschetst en is het belang van sa-

menwerking met andere partijen toegelicht.

Folkert Bloembergen Energie besparen èn winnen bij RWS

Rijkswaterstaat gaf inzicht in zijn bredere duurzaamheidsbeleid en in de ontwikkelingen en am-

bities van deze rijksdienst op het gebied van de ontwikkeling van duurzame energie en het sti-

muleren van energiebesparing. Aan de hand van enkele succesvolle voorbeelden, waaronder

het gemaal IJmuiden, werd dit geïllustreerd. Tevens werd duidelijk dat er goede mogelijkheden

liggen voor samenwerking met de waterschappen.

Patrick Blom Biogas en Fosfaatterugwinning

Waterschap Veluwe liet zien hoe door de opwekking van biogas energie kan worden geleverd

aan woonwijken en energiebedrijven. Lokale samenwerking met de gemeente en het bedrijfsle-

ven heeft hier geleid tot een optimale benutting van de lokale mogelijkheden. Daarnaast gaat

Veluwe fosfaat terug winnen uit het rioolafvalwater.

Johan Bakker en Peter Willems Waterkracht en bermmaaisel

Tot slot toonde Waterschap Rivierenland aan hoe op een praktische wijze duurzaamheid in de

organisatie een plek kan worden gegeven en hoe dit kan leiden tot initiatieven en enthousiasme

bij de medewerkers. Projecten voor de benutting van waterkracht en biomassa laten zien dat er

kansen liggen voor duurzame energiewinning. Daarbij zijn er wel organisatorische en juridische

uitdagingen te overwinnen. Hierbij zou het Actieprogramma van de Unie van Waterschappen

ondersteunend kunnen zijn. Aandachtspunten: Bij de vragen en discussies rondom deze presentaties is aanvullend een aantal aandachtspun-ten benoemd:

Elk waterschap zal het Klimaatakkoord zelf beleidsmatig moeten vertalen naar de eigen situatie en omgeving. Vraagt om eigen initiatief. Het Actieprogramma biedt ondersteu-ning.

Waterschap als wegenbeheerder niet vergeten (in relatie tot samenwerking met RWS). Duurzame gebiedsontwikkeling en interactie met omgeving speelt een belangrijke rol bij

klimaat- en energiebeleid. Hier ligt een aanknopingspunt voor samenwerking met ande-re partijen.

Pagina 2 van 2

Oriëntatie is gewenst op de rol van het waterschap bij koude/warmte opslag als be-heerder van grondwater.

Voldoende focus aanbrengen in het Actieprogramma. Prioriteiten stellen. We kunnen niet alles oppakken. Geldt voor ook voor individuele waterschappen. Aanbeveling om koploperwaterschappen per thema te identificeren en deze kennis te verspreiden.

Kiezen voor praktische insteek; papier is geduldig. Sluit aan bij wat er in de praktijk al gebeurt.

Er is grote behoefte aan juridische arrangementen bij duurzame energiewinning (tool-box?).

Wenselijkheid van actieve benadering van potentiële partners, zoals gemeenten en provincies.

Interactieve sessie (Gert Nijsink)

Gert Nijsink van AgentschapNL leidde aan de hand van de thema’s en afspraken die zijn be-

noemd in het Klimaatakkoord een plenaire interactieve sessie. Daarbij werden per Actieteam

prioriteiten gesteld. Vervolgens konden deelnemers zich intekenen voor de 3 actieteams. Tot

slot splitsten de deelnemers zich op om bouwstenen aan te leveren voor een plan van aanpak

per actieteam:

1. Duurzame energiewinning

2. Snijvlak adaptatie en mitigatie

3. Educatie, bewustwording en borging

Vervolg

Alle deelnemers ontvangen een verslag van de workshop met presentaties. In september wor-

den de eerste vergaderingen van de 3 actieteams belegd. Degenen die zich hebben ingetekend

worden hiervoor benaderd. Verzoek aan alle deelnemers om deze informatie binnen het water-

schap breder te verspreiden, zodat mogelijk ook andere projecten/medewerkers kunnen worden

aangemeld voor de actieteams.

Bijlagen:

Bijlage 1 Deelnemerslijst (aanmeldingen)

Bijlage 2 Thematische aandachtspunten

Bijlage 3 Intekenlijst Actieteams

Bijlage 4 Presentaties

Deelnemers Workshop Klimaatakkoord 1 juli 2010

Johan Bakker Waterschap Rivierenland

Pieter Biemans Gemeente Tilburg

Ad Bijma Agentschap NL

Folkert Bloembergen RWS

Patrick Blom Waterschap Veluwe

Machtelijn Brummel Agentschap NL

Gerrit Brummelman Waterschap Vallei en Eem

Bouke Bussemaker VROM

Theo Claassen Wetterskip Fryslân

Mattijs Erberveld RWS

Hans Fokke Waterschap Reest en Wieden

Eric Gloudemans Unie van Waterschappen

Roelof Gort Waterschap Reest en Wieden

Regina Havinga RWS

R. van Heeswijk Waterschap Reest en Wieden

Dirk-Wim in’t Hof Gemeente Oss

Leo Joosten Waterschap Aa en Maas

Inge Koolen VROM

Rafael Lazaroms Unie van Waterschappen

L. Luders Waterschap Reest en Wieden

Ton Mouton Waterschap Zeeuws-Vlaanderen

Mafasha Maharoof, LNV (Dienst Landelijk Gebied)

Rob Nieuwenhuis Waterschap Zuiderzeeland

Leon Nieuwland Waterschap Hollandse Delta

Gert Nijsink AgentschapNL

Kees Offringa Gemeente Meppel

Joost van der Plicht Waterschap Rijn en IJssel

Robert Salomons AgentschapNL

Dirk van Schie HHRS van Schieland en de Krimpenerwaard

Marca Schrap RWS

Charlotte van Slagmaat VROM

Pauline Sparenburg Gemeente Amersfoort

Hans Stellaard Waterschap Vallei en Eem

John Vegt Waterschap Brabantse Delta

I. van der Velde Waterschap Reest en Wieden

Wilgert Veldman Waterschap Groot Salland

Kees van de Ven Waterschap , Noorderzijlvest

Joris Vijverberg Rijkswaterstaat

Esmee Vingerhoeds Waterschap Hollands Noorderkwartier

Sieta de Vries Provincie Utrecht

Ruth van Wieren HHRS De Stichtse Rijnlanden

Anneklaar Wijnants Hoogheemraadschap van Delfland

Peter Willems Waterschap Rivierenland

Wim Zeeman LNV (Dienst Landelijk Gebied)

Actieteam Deelonderwerp Actieve deelname Deelname op

afstand/ virtueel

Aanleveren

kennis

toepassing-

mogelijkheid,

pilotproject

Geinteresseerd/

toehoorder

Duurzame Energie Toepassing zon- wind- waterkracht gemalen en stuwen (15*)

Kees Ofringa Meppel Leon Nieuwland WSHD Hans Fokke Reest en Wieden

Ruth van Wieren HDSR

Joris Vijverberg (RWS) Joost v.d. Plicht Wilgert Veldman WGS Roelof Gut Reest en Wieden

Regina Havinga RWS Binne Hartstra WF

Anneke Driessen WBL Jack Lindeman NZV

Peter Willems WSRL Michelle Talsma (STOWA)

Gebruik van biomassa / maaisel (14*)

Frank Braudse (trekker) Reest en Wieden

Leon Nieuwland WSHD Anneklaar Wijnants HHS Delfland

Erwin Kols WGS

Marco v.d Wetering Meppel (afwezig)

Willy Poiesz (NZV) Sieta de Vries prov. Utrecht

Joost v.d. Plicht Ton Mouton ZVL

Regina Havinga RWS Ad de Man WBL (afwezig)

Michelle Talsma (STOWA)

Anneklaar Wijnants HHS Delfland

Frank Braudse (Reest en Wieden)

Marca Schrap RWS

Wim Zeeman

Uitwisselen Gas elektra warmte RWZIs met omgeving (15)

Yede vd Kooy WF Leo van Efferen ZZL Olaf Durlinger WBL (afwezig)

Duurzaam@Oss.nl

Kees Offringa Sieta de Vries prov.

Utrecht

Roelof Gort Reest en

Wieden

Joost v.d. Plicht

Kees v.d. Ven NZV

Hans Geerse Reest en

Wieden

Bouke Bussemaker VROM

Pauline Sparenburg gem Amersfoort

Ike de Haan KV

Benutting terreinen en objecten voor wind- en zonneenergie (8)

Pauline Sparenburg Ruth van Wieren HDSR Anneklaar Wijnants HHS van Delfland

duurzaam@oss.nl

Olaf Durlinger Wim Zeeman

Restwarmte bij AWZI (7)

R. Gort Ruth van Wieren Kees Offringa Han Schepman WGS

K. Offringa Roelof Gort Ep v. Fassen WGS

Bouke Bussemaker WS Rees +Wieden (Pilot)

Joost v.d. Plicht

Snijvlak adaptatie & Mitigatie

Gebiedsontwikkeling, arragementen (20)

K. Offringa Ruth van Wieren Inge Koolen Esmee Vingerhoeds HHNK

Inge Koolen (VROM) Ireen Roling RWS (afwezig)

Michelle Talsma (STOWA)

Pauline Sparenburg

gem. Amersfoort

Mattijs Erberveld

RWS

Rob Nieuwenhuis

Wim Zeeman

Regina Havinga

Gerrit Brummelman

Koppeling extra waterberging aan prod. Biomassa, zuivering oppvlktwater, recreatie, nazuivering Afvw. (7)

Theo Claasen WF

Rob Nieuwenhuis ZZL

Joost v.d. Plicht

Wim Zeeman DLG

Innovatieve vormen van waterberging/ groene daken (13)

Carolien vd Bles Meppel (afwezig)

Johan Hagen WF duurzaam@oss.nl

Dirk van Schie HHSK duurzaam@Oss.nl

Wilgert Veldman Inge Koolen

Pauline Sparenburg

Michelle Talsman (STOWA)

Wim Zeeman

Meervoudig

Ruimtegebruik (9)

Dirk van Schie HHSK Onneke Driessen

WBL Wim Zeeman

Bewustwording en

educatie

Bedrijven, boeren (12) Machtelijn Brummel

AgNL

Ike de Haan KV Wim Zeeman Kees v.d. Ven NZV

Ad Bijma Ruth van Wieren Olaf Durlinger Pauline Sparenburg

Bowine Wijffels (AgNL

NME / LvdO) Sieta de Vries

Samenwerking Drinkwaterbedrijven/ gemeenten (17)

Machiel de Vries WF Pauline Sparenburg

duurzaam@oss.nl

Kees v.d. Ven NZV

Kennisnetwerk C2C/ doorlichten ws en rws

op C2C (9)

Leon Nieuwland Wim Zeeman

Andries Vonken WBL (afwezig)

John Vegt WSBD

Matthijs Erberveld Ruth van Wieren

Sybren Gerbens WF

Bewustwording door personeelsbeleid/ stagebeleid (11)

Marca Schrap Ruth van Wieren Onneke Driesen

Anneklaar Wijnants

Educatieplan i.r.t arbeidsmarkt/

communicatie en duurzaamheid (7)

John Vegt Ruth van Wieren

Overkoepelende activiteiten

Pilot Berm- en oevermaaisel

(bioplastic) (7)

Joost v.d. Plicht Marca Schrap (RWS) Anneklaar Wijnants Erwin Kok

Frank Brandse Reest en Wieden

Inge vd Velde Reest en Wieden

Rutger vd Brugge RWS (afwezig) contact M. Erberveld

Arrangementen (13) Joris Vijverberg Dirk van Schie Ike de Haan KV

Folkert Bloembergen RWS

Garmt Arbouw (afwezig VROM)

Roelof Gort

M. Erberveld Kees v.d. Ven

Ruth van Wieren

Kennisnetwerk 3 themas (sharepoint/ wiki) (13)

Unie? Wim Zeeman Kees v.d. Ven

Ruth van Wieren HDSR Ton Mouton Roelof Gort

Michelle Talsma

Financiering/ subsidies/Europa (9)

Hans Gerritsen WF

Klimaatfootprint (9) Anneklaar Wijnants Leon Nieuwland John Vegt duurzaam@oss.nl

Esmee Vingerhoed HHNK

Wilgert Veldman Ruth van Wieren

Mogelijk Arjan Hoekstra prof. Uni Twente

Gevoelgiheidsanalyse/ MKBA

John Vegt WSBD Ton Mouton Ruth van Wieren Anneklaar Wijnants

Dirk van Schie

Garmt Arbouw (afwezig VROM)

19 juli 2010

Rafaël Lazaroms, coördinator Klimaatakkoord, UvW

1

Workshop Klimaatakkoord Rijk en UvW

Uitvoering 2010 - 2011

Introductie

WELKOM!

19 juli 2010 2

Inhoud Workshop

• Inhoud en betekenis Klimaatakkoord

• Contouren Actieprogramma

• Voorbeelden van koploperprojecten:

- Rijkswaterstaat

- Waterschappen

• Interactieve sessie: input voor het Actieprogramma

• Intekening pilots

• Vervolg

Doel van deze workshop

• Klimaatakkoord en Actieprogramma

• Inventarisatie behoeften en wensen voor het Actieprogramma

• Kennismaking met partners

• Aanmelding innovatieve projecten/pilots

• Inspiratie

19 juli 2010 4

Lokale klimaatinitiatieven

• VNG klimaatakkoord in 2007

• IPO klimaatakkoord 2009

• Accent IPO/VNG op mitigatie en beïnvloeding burgers en

bedrijven

• Positie waterschappen:

- traditioneel gericht op adaptatie

- eigen bedrijfsprocessen

• Klimaatakkoord Unie van Waterschappen – Rijk: 12 april 2010

Lokale klimaatinitiatieven steeds belangrijker

• Nederlands energiebeleid loopt niet voorop

• In Europa: Scandinavie, Duitsland en Engeland (Spanje)

• Opkomende economische machten (China en India)

• Ambivalent Rijksbeleid richting lokale energieproductie

• Nationale doelstellingen moeilijk haalbaar (20 – 20 – 30)

• Lokaal milieu- en energiebeleid wordt steeds belangrijker

19 juli 2010 7

Doelstellingen Klimaatakkoord Unie - Rijk

1. Richtinggevend kader (gezamenlijke doelstellingen en ambities)

2. Bundeling van kennis en ervaring

3. Laten zien wat je al doet

4. Klimaat als motor voor innovatie

5. Geloofwaardigheid (voorbeeldfunctie)

6. Samenwerking zoeken met Rijk en anderen

Basis klimaatakkoord: onderzoek Arcadis

Rapport ondersteuning Klimaatakkoord

Unie en VROM

27 november 2009

19 juli 2010 8

Energieverbruik waterschappen (nulmeting)

• Energieverbruik waterschappen ongeveer 6,5 - 8 PJ

(energieverbruik stad van ruim 200.000 inwoners)

• 85 – 90% energie komt voor rekening van afvalwaterzuivering

• Waterschappen goed voor 1,5 – 2 PJ duurzame energie

(ongeveer 25 - 30% van eigen behoefte door biogas)

• Kwart procent van nationaal energieverbruik

• 1 procent van duurzame energie opwekking nationaal

Broeikasgassen (C02, lachgas en methaangas)

l

• Klimaatvoetafdruk waterschappen is ongeveer 1.200 kiloton

(1,2 Mton)

• Aandeel waterschappen 0,5% nationale voetafdruk (210 Mton)

• Ruim 90% afvalwaterzuivering (waarvan helft lachgas)

19 juli 2010 10

Bevindingen Arcadis

• Klimaat leeft volop bij de waterschappen! Vele innovatieve

pilots

• Waterschappen presteren goed en er is veel potentie

• De waterschappen voorzien voor 30% in eigen

energiebehoefte

• Het merendeel van de waterschappen koopt 100% groene

stroom in

• Waterschappen kopen nu al 46% duurzaam in (hoogste van

alle decentrale overheden

Veel kansen voor innovatie!

• Biogas (Energiefabriek)

• Maaisel (vergisting)

• Waterkracht (gemalen en stuwen)

• Windenergie

• Daarnaast: terugwinning van fosfaat

• Samenwerking met andere partijen!

19 juli 2010 12

Biogas heeft de toekomst

• Aandeel alle waterschappen 1/3 van totale binnenlandse

biogasproductie

• Potentieel waterschappen vele malen groter: tientallen PJ

• Vraag naar groen gas groeit

19 juli 2010 13

De Energiefabriek (www.energiefabriek.nl)

19 juli 2010 14

19 juli 2010 15

19 juli 2010 16

19 juli 2010 17

19 juli 2010 18

Belangrijkste ambities Klimaatakkoord

• Naast BLAUW (aanpassing aan klimaatverandering), ook meer

GROEN (energiebeleid)

• Energie-efficiency 2% per jaar

• 40% van energiebehoefte in 2020 zelf duurzaam opwekken

• Uitstoot broeikasgassen 30% reductie broeikasgassen

• Onderzoek naar lachgas door STOWA

• Duurzaam inkopen 50% in 2010 naar 100% in 2015

Hoe gaan we dat realiseren?

• Praktisch en nuchter

• Gericht op eigen bedrijfsvoering

• Gericht op samenwerking met andere partijen (RWS,

gemeenten, bedrijven)

• Gericht op innovatie (STOWA)

• Leren van ervaringen klimaatakkoord VNG

Vertaling van Klimaatakkoord naar waterschap

• Lokale situatie en mogelijkheden

• Samenwerking met lokale partners

• Centrale ondersteuning via het Actieprogramma UvW

• Samen met kennis en menskracht AgentschapNL

19 juli 2010 21

Actieprogramma Klimaatakkoord

• Programmateam met 3 Actieteams:

- Duurzame Energiewinning (met Rijkswaterstaat)

- Snijvlak adaptatie en mitigatie (met gemeenten)

- Educatie en bewustwording

• Doel: ervaring met pilots delen, samenwerking stimuleren,

knelpunten identificeren en oplossen

• Platform duurzame overheden (VROM)

Programmastructuur

19 juli 2010 23

Samenwerking loont

• vergelijkbare taken/processen

• Gemeenschappelijke belangen (andere klimaatakkoorden)

• Ketenbenadering

• Gebiedsinrichting

• Deelname van Rijkswaterstaat, gemeenten, provincies,

terreinbeherende instanties, energiebedrijven, bedrijfsleven

19 juli 2010 24

Actieteam Duurzame energie (akkoord)

Pilots:

• Toepassing zon-, wind-, en waterkracht gemalen en stuwen

• Benutting van terreinen en objecten voor windenergie

• Gebruik van biomassa (maaisel)

• Restwarmte bij afvalwaterzuiveringen

19 juli 2010 25

Beleidsmatig kader duurzame energiewinning

• Bouwstenen voor principiële vragen rondom duurzame

energiewinning (beleidsmatig kader)

- kan het ?

- mag het ?

- willen we het ?

19 juli 2010 26

Actieteam Snijvlak adaptatie en mitigatie (akkoord)

Pilots:

• Meer water en groen in en om de stad

• Innovatieve vormen van waterberging

• Aanpassing peilbeheer veenweidegebieden

• Koppeling extra waterberging aan:

- productie biomassa

- zuivering oppervlaktewater

- recreatie

19 juli 2010 27

Actieteam Educatie en Bewustwording (akkoord)

• Kennis uitdragen naar andere sectoren en delta’s in de wereld

• Aanpassing educatie en voorlichtingsprogramma’s

• Bewustwording door personeelsbeleid

• Educatieplan in relatie tot arbeidsmarktcommunicatie en

duurzaamheid

• Samenhang met Leren voor Duurzame ontwikkeling (LvDO) en

Natuur en Milieu-educatie (NME)

19 juli 2010 28

Aanvullend (Rijkswaterstaat)

• Kennisnetwerk Cradle to cradle

• Doorlichten van taken van waterschappen en RWS op C2C

• Pilots:

- berm- en oevermaaisel (bio-plastics)

- geneesmiddelen

- terugwinning fosfaat

• Training van medewerkers

19 juli 2010 29

Overkoepelende activiteiten

• Monitoring

• Klimaatvoetafdruk

• Kennisnetwerken op alle drie thema’s (inrichting sharepoint)

19 juli 2010 30

Middelen

• 2010 € 60.000 (Unie + VROM)

• 2011 € 60.000 (Unie + VROM?)

• Unie coördineert

• Ondersteuning AgentschapNL/VROM

• VROM ondersteunt actief subsidiemogelijkheden

• Deelname van waterschappen (uren?)

19 juli 2010 31

Planning

• Start Actieteams tweede helft 2010

• Opzetten kennisnetwerken 2e helft 2010

• Congres duurzame overheden 17 november 2010

• Uitvoering pilotprojecten 2010 – 2011

• Eindrapportage Eind 2011

19 juli 2010 32

Wensen en behoeften?

Straks interactieve sessie met Gert Nijsink

- waterschappen

- partners

19 juli 2010 33

Oproep om samen de uitdagingen op te pakken !

19 juli 2010 34

Vervolg

• Opstelling Actieprogramma (producten en resultaten)

• Intekening pilots en bemensing actieteams

• Terugkoppeling deze workshop + benadering partijen die niet

aanwezig waren

• Instelling sharepoint

• Start bijeenkomst 3 actieteams september

19 juli 2010 35

RijkswaterstaatDuurzaam

Folkert Bloembergen

Projectmanager Duurzame Energie

Rijkswaterstaat

2

Waarom een Rijkswaterstaat Duurzaam programma?

Rijkswaterstaat neemt zijn verantwoordelijkheid, als grote opdrachtgever in de Grond Weg en Waterbouwsector.

“Rijkswaterstaat wil in 2012 dé toonaangevende,

publieksgerichte en duurzame uitvoeringsorganisatie van

de overheid zijn.”

Rijkswaterstaat

3

Beheergebied van Rijkswaterstaat

Rijkswaterstaat beheert drie rijksinfrastructuurnetwerken

Rijkswaterstaat

4

Wat doen we?

In het programma RWS duurzaam richt Rijkswaterstaat zich op:

• Duurzaam inkopen

• Duurzaam energie

• Duurzame gebiedsontwikkeling

Rijkswaterstaat duurzaam doelen:

• 20 procent minder energiegebruik van bruggen, tunnels, sluizen, waterkeringen en wegenaanleg

• 2 procent per jaar minder energiegebruik van gebouwen en faciliteiten

• 100 procent duurzaam inkopen

Rijkswaterstaat

5

Duurzaam inkopen – acties

a. voldoen aan eisen ‘ 100% duurzaam inkoop conform Agentschap.nl criteria’

b. Duurzaam inkoop werkwijze met hogere ambitie

1. voor Grondweg en waterbouw sectoren

• Baggerwerk

• Wegverhardingen (zoals asfalt)

• Droog grondverzet

• Kunstwerken (Constructies met mogelijk veel beton)

2. voor overige sectoren

• Aanschaf nieuwe schepen Rijksrederij

• Huisvesting en inrichten werkplek bij grote verhuizingen en nieuwbouw (incl ICT)

c. In samenwerking met de markt innovatieve oplossingen beproeven en

opheffen belemmeringen in (eigen) regelgeving/ richtlijnen

Rijkswaterstaat

6

Duurzame gebiedsontwikkeling

• In 2020 levert de RWS infrastructuur een positieve bijdrage aan omgeving en aan de maatschappij (naast de primaire functie van die infrastructuur).

– Discussie binnen RWS scherp krijgen over rol RWS bij gebiedsontwikkeling geheel in lijn met sneller en beter.

– Hoe kunnen we de scope van projecten (opdracht vanuit beleid) beinvloeden zodat kansen voor duurzaamheid bij V&P worden uitgewerkt

– Rol en taakopvatting van omgevingsmanagers

Rijkswaterstaat

7

Duurzame energie - Doelen

Energie besparenIn 2011 20% besparing op het energieverbruik van de infrastructuur tov 2006

Tot 2018 het energieverbruik verder terugbrengen door doorvoeren van innovaties

Energie winnenVerhoog aandeel duurzame energie

Faciliteer markt partijen maximaal om duurzame energie te winnen op het door Rijkswaterstaat beheerde areaal

Zekerheid

Verhoog de leveringszekerheid van missie kritische delen van de infrastructuur zodanig dat RWS zijn kerntaken zo veel mogelijk kan blijven uitvoeren

Rijkswaterstaat

8

Energie laten winnen in RWS areaal

• Zonne-energie

• Waterkracht

• Biomassa

• Windenergie

• Warmte

RWS investeert in principe niet, maar stimuleert en faciliteert dat anderen dat doen in het RWS areaal. RWS probeert hier wel voordeel uit te halen.

Winning geïntegreerd in objecten, bv lichtopstanden/ boeien met zonnepanelen regelt RWS uiteraard wèl zelf. Dergelijke winning alleen

gebaseerd op bedrijfseconomische afweging.

Rijkswaterstaat

9 ZekerDuurzaam9 3 december 2009

Dashboard EnergieverbruikJaarverbruik 2006 per categorie

Totaal jaarverbruik: 130.260.404 kWh

radarpost 1%

steunpunt / klein gebouw 1%

tunnel 12%

verkeerscentrale 2%woonhuis 0%

walstroom 0% brug / dam 3%

Niet bekend 0%

meetstation 0%

kantoorgebouw 3%

sluizen / stuwen 17%

OV / VRI 52%

pompen / gemalen 9%

Rijkswaterstaat

1010 18 mei 2010

WaterbeheerNoordzeekanaal enEnergiebesparingGemaal IJmuijden

Rijkswaterstaat

1111 18 mei 2010

Marges in het waterbeheer

Peilbesluit Noordzeekanaal/Amsterdam-Rijnkanaal

Streefpeil NAP –0,40 m (daggemiddeld)

Marges van NAP –0,55 m tot NAP –0,30 m

hmax

Qd Qc

h

hmin

hmax

Qd Qc

h

hmin

Rijkswaterstaat

1212 18 mei 2010

Karakteristieken gemaal IJmuiden

Jaartotaal: 3.000.000.000 m3 (Gem. 90 m3/s)

1/3 door pompen; 2/3 onder vrij verval

7 spuikokers; maximumcapaciteit 500 m3/s

6 pompen; capaciteit 260 m3/s

E-verbruik 6 á 7 GWh/jaar (=5% RWS verbruik)

Rijkswaterstaat

13

Energie besparing

Samenwerking met TU Delft voor ontwikkeling beslismodel voor energiezuiniger peilbeheer

• Metingen van waterstanden en waterstromen

• Getij voor de komende 24 uur

• Neerslagafvoermodel met metingen van de afgelopen 15 dagen neerslag en verdamping en voorspelling van neerslag van de komende dag

• Model kan voorspelling maken wat er de komende 24 uur gaat gebeuren

• Spui volledig te benutten

• te pompen op het juiste moment

• de marges in waterstanden zo veel mogelijk te benutten

Rijkswaterstaat

14

Resultaten en bevindingen

• 20% energie besparing bereikt

• Nog 10-19% extra te realiseren door verdere optimalisatie

• Op een jaarlijkse stroomrekening van €800.000 betekent dit een besparing van €192.000 tot €312.000

• Modellen en techniek zijn belangrijk

• Loslaten bestaande denkpatronen

• Sluit de cirkel

• Betrokken medewerkers is essentieel

Rijkswaterstaat

15

Mogelijke Samenwerking/uitwisseling

• Kennis uitwisseling besparen en winnen

– Aanpak

– Waterafvoersysteem

– Biomassa

– Waterkracht

– Rivier/kanaal als warmte/koude opslag

• Duurzaam inkopen

– Door ontwikkeling GWW criteria

• Gebiedsontwikkeling

– Vraag en aanbod

Rijkswaterstaat

16

Programma Duurzame Energie

Vragen?

Douwe Jan Tilkema

Sectorhoofd waterzuivering

Werking van het systeem

Doortrekken Vergisten Verwarmen

Productie Warmte en Elektriciteitrwzi ApeldoornOpgesteld electr. Vermogen 2,86 MW

5.500.000 m3 biogas per jaar

PRODUCTIE EIGEN GEBRUIK

ELEKTRISCH

18.667.000 kWh/jaar 9.950.000 kWh/jaar

(momenteel 14.000.000)

= Gem. verbruik 3900 huishoudens

THERMISCH

56.568 GJ 25.000 GJ

(momenteel 51.000 GJ)

= Gem. verbruik 1800 huishoudens

Hoe kom je tot zo’n project ?!!

• 1999 : covergisting op RWZI’s (pioniersfase)

– kosten reductie (geen focus op duurzaamheid)

– benutten restcapaciteit

– actief de markt benaderen

• 2002 : restcapaciteit nihil plannen voor uitbreiding

- businesscase niet haalbaar

• 2005 : Kans !! : vraag naar duurzame energie in stad

- meer focus op energie en duurzaamheid(MVO)

Samenwerking

tussen publieke en private partijen

Unieke gelegenheid

Resultaat: een bijzonder Project

En hoe dan verder ?!!

• 2008 : Waterwegen (Unie van waterschappen)

- Project “De Energiefabriek” als inspiratie !!

- bewustwording van een andere benadering

• 2009 : Inbedrijfname Slibgisting Externe Afvalstromen (SEA)

-energieoptimalisatie-projecten (ook vanuit MJA3)

-project: terugwinning fosfaat (MVO)

-project: inrichting centrale regiekamer

• 2010 : 12 april : ondertekening klimaatakkoord

(RWZI Apeldoorn als inspiratievoorbeeld)

12 April 2010: ondertekening klimaatakkoord

Unie van waterschappen – Ministerie van VROM

Ontwikkelingen/Gevolgen

• Visie/Strategie is leidend – Techniek volgend

– als branche is er een visie en strategische planning nodig om

onze gezamenlijke doelen te realiseren

– niet meer focus op zuiveren alleen maar focus op

klant(stakeholder), medewerkers, duurzaamheid en financiën

(MVO)

– produceren van water, energie en hergebruiken nutriënten

• Impact op de organisatie: (Bedrijf anders inrichten)

– werkprocessen aanpassen

– organisatiestructuur (nieuwe functies)

– competenties medewerkers (klantgericht)

– bedrijfsvoering (centrale regiekamer)– wet- en regelgeving

Rwzi als nutriënten– en

energiefabriek Realiteit

Duurzaamheid, Innovatie Klimaat (DIK) bij WS RivierenlandWorkshop 1 juli 2010

Peter Willems, programmamanager klimaat, duurzaamheid en innovatie

Johan Bakker, projectdirecteur

DIK bij WSRL

• Opstart: beleidsdocument maken (praten) of actieprogramma (doen)?

• Wij kozen voor doen, dus:

• aansluiten bij lopende initiatieven

• Werven van nieuwe inspirerende ideeën

• Geen papier maar Power Point

• 3 rondes!!

1e ronde: laaghangend fruit

• Meeliften met duurzaam inkopen: 75%

• Een nieuw, duurzaam kantoor (we gingen toch al bouwen)

• 7% telewerkers: 160.000 minder kilometers

• Aanschaf hybride dienstauto’s

• Inkoop Groene waterkrachtstroom

• Compenseren van dienstkilometers + kantoorstroom

• MJA: energie-efficiency rwzi’s: ramen, investeringen

2e ronde: doe mee!!

• Iedereen doet mee: Resultatendeling 2009 met cursussen nieuwe rijden, band op spanning, eigen ideeën etc

• Deelname rwzi als energiefabriek

• Platform DIK en kerngroep DIK

• Rwzi-loods met zonnepanelen

• Ideeën verzamelen

3e ronde: wat doe jij?

• Klimaatakkoord = werkverdelingsvraagstuk!• Wij doen waterkracht met RWS• Wij doen biomassa voor energieopwekking met

Gelderse waterschappen. • Start internetvergaderen/videoconferencing• Dienstauto’s: elektrische auto’s + onderzoek

slimme mobiliteit in 2010• Wie doet pilot windmolens? • Wie Ecologie en opwarming ? • naast mitigatie ook adaptatie: kennisprojecten van

klimaatdijken tot robuuste watersystemen

waterkracht

Hagenstein / Amerongen: kleine centrale, ligt stil

Driel: stuw. Plek om te bouwen

Hoe organiseren?

• RWS is eigenaar; Waterschap nam initiatief, haalbaarheid, wil stroom afnemen.

• Vooral een vraagstuk van ‘organisatie’

- op vrije markt ?: ‘geen’ omkijken naar;

‘vreemden in de keuken’. Hagenstein, zo niet

- stichting/ coöperatie ?: wél er voor gaan en

* erken dat het geen kerntaak is.

* Meer grip ook op subsidie, financiering, en lange termijn doelen. Vgl. Meewind

Groene kracht: energie uit biomassa

Gelderse waterschappen doen onderzoek naar haalbaarheid verwerking biomassa

Verkenning WSRL en WVE samenwerking met Afvalverwerking regio Nijmegen

Verkenning initiatief Zuid-Holland-WSRL-Gebiedsplatform Alblasserwaard

Samenwerkingsovereenkomst WSRL-prov. Gelderland-landbouwers Hellouw

Groene kracht: aandachts-punten

Samenstelling materiaal, verwerkingsproces

Prijsvorming, contracten, looptijd?

Levenscyclus-analyse?