VERSLAG VOLKSVERGADERING

REBURG 2036

Wat gebeurt er als je een zeventigtal mensen een namiddag laat

discussiëren over de circulaire stad van de toekomst? Welke

ideeën en verhalen levert dat op? We probeerden het uit tijdens

een workshop die opgevat was als een volksvergadering op 28

oktober 2036 (inderdaad) in de stad Reburg. Alles speelde zich

af in de mooie Balzaal van Vooruit, tijdens het Transitiefestival

op 28 oktober 2016.

TRANSITIEFESTIVAL 28 OKTOBER 2016

DE AANLEIDINGAfgelopen jaar is Plan C bezig geweest met de uitwerking van een website over Reburg, een virtuele voorstelling van en rondleiding door een toekomstige circulaire stad (www.reburg.world). Hoe ziet zo’n stad eruit, hoe zouden we erin leven en werken, wat wordt er gemaakt en verhandeld? Op de site kun je enkele bewoners volgen en maak je kennis met de circulaire maatschappij waarin ze leven. De verhalen zijn fascinerend en zetten aan tot denken. En dus roepen ze ook een aantal vragen op. Zo worden de verhalen grotendeels opgebouwd

vanuit een technologische invalshoek, maar hoe is die technologie verbonden met het dagelijkse leven en met maatschappelijke keuzes? Wie zal er betrokken worden in de keuzes die gemaakt moeten worden? Hoe voeren we daarover op een goede manier het debat? De workshop op het Transitiefestival vertrok vanuit de vaststelling dat het debat over de circulaire economie op enkele jaren tijd fors is toegenomen, maar dat het zich toch nog altijd in vrij beperkte kring afspeelt. We staan aan het vroege begin van een ontwikkeling met

CITY OF

REBURG

De opzet van de workshop is vrij simpel: mensen actief laten nadenken over de toekomst en confronteren met de vele mogelijkheden die open liggen om een circulaire stad waar te maken, en dus ook met de moeilijke keuzes die gemaakt moeten worden.

Om dat denken te stimuleren, worden de deelnemers, op het moment dat ze de zaal binnen komen, “getransporteerd” naar 28 oktober 2036. Daar nemen ze deel aan een volksvergadering, waarin de burgers van Reburg mogelijke scenario’s uitgedacht hebben voor o.a. het wonen, werken en verplaatsen in de stad. De bedoeling is een keuze te maken uit de scenario’s of er eventueel zelf een nieuw uit te werken.

Na een korte rondleiding door Reburg, verloopt de discussie in drie ronden:

1. In de eerste ronde wordt aan thematische tafels een scenario besproken en gekozen.

2. In de tweede ronde wordt het voorkeurs-scenario uitgediept aan de hand van een aantal trends die typisch geassocieerd worden met de circulaire economie, zoals digitalisering, lokalisering, sluiten van kringlopen, en nieuwe eigendoms- en organisatiemodellen.

3. In een derde ronde trekken de deelnemers elk naar hun eigen wijk, waar ze hun buren zien die aan de andere thematafels gezeten hebben. Dan volgt er in elke wijk een korte bespreking van de keuzes die gemaakt zijn voor de verschillende thema’s.

De hele workshop duurt 90 minuten.

2

vrijwel zeker grote maatschappelijke gevolgen. Wat een circulaire economie is, hoe ze functioneert, waar en door wie beslissingen genomen worden, ligt nog lang niet vast. Er zijn wel boeiende rapporten en websites voorhanden, maar die vertellen allemaal slechts een deel van het verhaal. De toekomst kan

nog vele richtingen uit. En dus is het belangrijk dat burgers en groepen in de samenleving zich actief in het debat mengen. Dat is ook één van de doelen van het Reburg-project: mensen aan het denken zetten over wat de toekomst kan worden.

DE OPZET

3

DE VERHALENWe reconstrueren hier de belangrijkste keuzes en gieten ze in rudimentaire, korte verhalen, vanuit het perspectief van 2036. Over de meeste thema’s is er aan twee verschillende tafels gediscussieerd. Soms leverde dat een keuze voor een verschillend scenario

op. Wanneer dat het geval is, geven we hieronder twee versies van het verhaal. Soms liep de keuze volledig of grotendeels gelijk en hebben we er één verhaal van gemaakt.

© M

alka

Arc

hite

ctur

e

WONENVoor het thema ‘wonen’ lagen drie scenario’s voor:

• We gaan volledig voor modulair, aanpasbaar en veranderingsgericht bouwen. Gezinnen en individuen kunnen hun woonoppervlakte aanpassen volgens hun levenscyclus, veranderende samenstelling en gezondheids-en leeftijdsgebonden behoeften. Bouwheren voorzien het woonkader (gevel met dak), bewoners kopen, huren, delen en richten in volgens behoefte.

• We kiezen voor een sterke stimulans van allerlei vormen van samenhuizen. Dat heeft belangrijke voordelen op vlak van ruimte,

ecologie, efficiënte inzet van materiaal, maar even belangrijk zijn de sociale kanten van deze oplossing: betere sociale banden, de mogelijkheid om verschillende leeftijden en sociale achtergronden te verbinden, samenwerking tussen burgers.

• We kiezen om te dematerialiseren door kleiner te gaan wonen. ‘Tiny houses’ zijn een ideale manier om efficiënt de verschillende functies van wonen te combineren en veel ruimte en materiaal te besparen. Bovendien, hoe kleiner de binnenruimte, hoe meer we buiten zijn, hoe meer interactie tussen burgers en hoe gezonder onze levensstijl. Er wordt meer geïnvesteerd in de buitenruimte.

3 SCENARIO’S

4

Tijdens de volksvergadering kozen de deelnemers ervoor om een vierde scenario uit te werken.

Wanneer je bij ons in Reburg over straat loopt, merk je snel een verschil met sommige verouderde steden in ons land. Er zijn niet alleen veel meer groene gevels en daken, maar vooral: er zijn hier veel gedeelde woningen en gebouwen. Mensen wonen privé een stuk kleiner dan vroeger, maar er is in en rond de gebouwen meer gemeenschappelijke binnen- en buitenruimte. Dikwijls zijn die ruimtes ook polyvalent. De bouwstijl is vernieuwend, waarbij er op gelet is dat huizen modulair afgebroken en heropgebouwd kunnen worden. Woningen zijn sowieso passiefbouw en produceren zelf energie. Er worden veel bio-ecologische materalen gebruikt. Het vertrekpunt voor materiaalgebruik is: wat is lokaal beschikbaar, welke reststromen zijn er in de omgeving en wat kunnen we van elkaar gebruiken?

Een van de plezierige aspecten van wonen in Reburg is dat je veel contact hebt met de buurt. Dat wordt onder andere gestimuleerd doordat heel wat spullen gedeeld worden via de coöperatie van de buurt. Mensen hebben minder zelf in eigendom, maar hebben gebruiksrechten via coöperaties. Dat begint bij grasmachines en tuingerief, maar er is bijvoorbeeld ook een buurtkeuken die je kunt reserveren, of waarbij

je kunt aanschuiven op de buurtavonden. Wel eventjes digitaal checken of je aanmelden via ons deelplatform. Je kunt in de buurtloods terecht om reparaties te laten uitvoeren, en de 3D-printer staat ook ter beschikking. Er wordt over gewaakt dat digitalisering ook effectief de toegankelijkheid verhoogd en ten dienste staat van mens en maatschappij.

Zo’n stad opbouwen gaat niet vanzelf. We hebben grote stappen gezet, maar het blijft nodig regelmatig te discussiëren over en de balans te zoeken tussen privacy en gemeenschap, tussen generaties, tussen culturen. Een diverse samenleving is spannend, maar vraagt ook veel onderhandeling en begrip.

Mensen wonen privé een stuk kleiner dan vroeger, maar er is in en rond de gebouwen meer gemeenschappelijke binnen- en buitenruimte. Dikwijls zijn die ruimtes ook polyvalent.

© Y Design Office

5

GELDVoor het thema ‘geld’ lagen drie scenario’s voor:

• We kiezen voor de uitbouw van een lokale munt, zodat lokale activiteiten gesteund kunnen worden, en geld niet uit de lokale economie vloeit of voor speculatie en beleggingen dient.

• We zetten in op een overheids- en/of een coöperatieve bank, die zich niet enkel

richt op winst, maar van wie de activiteiten, investeringen en diensten ten goede komen aan de samenleving en een duurzamere economie.

• We gaan voor peer-to-peer financiering: particulieren financieren elkaar rechtstreeks (allemaal micro-bankier) en/of via coöperatieve systemen met behulp van digitale platformen. We laten zo de geldvoorziening draaien, maar bepalen ook zelf waar ons geld naartoe gaat.

3 SCENARIO’S

Tijdens de volksvergadering werkten de deelnemers een vierde scenario uit, dat grotendeels op de eerste twee geïnspireerd is.

Loop even mee langs de bank. We zijn trots op onze lokale, coöperatieve bank die een belangrijke schakel is tussen ons lokale muntsysteem en de Euro. Onze lokale munt kun je natuurlijk alleen in de regio gebruiken. Ze ondersteunt zo de lokale economie. Winsten gaan niet verloren, maar worden lokaal ingezet. Via onze bank zijn we daarnaast ingeschakeld in het bovenlokale muntsysteem van de Euro. Dat is belangrijk voor grotere investeringen en onderhandelingen met globale actoren.

Doordat er maatschappelijk veel wordt ingezet op deelsystemen en op opbouw van commons, circuleert

er minder geld in de economie. Er is minder behoefte om uitgaven te doen en veel mensen proberen minder geld-gericht te leven. Dat wordt makkelijker doordat nogal wat zaken gemeenschappelijk geworden zijn. De trend naar globale kennisdeling, die al langer bezig was, heeft zich nu helemaal doorgezet. Kennis is universeel toegankelijk en kan dan lokaal toepasbaar gemaakt worden. Maar dat gemeenschappelijke zit ook in tastbare dingen: een groot deel van de grond en van de gebouwen en woningen zijn gemeenschapseigendom. Mensen huren van de gemeenschap en betalen in lokale munten.

Een lokale munt ondersteunt de regionale economie.

6

WERKENVoor het thema ‘werken’ lagen drie scenario’s voor:

• We kiezen ervoor om de werkweek in een voltijdse job te beperken tot 20 uur. Iedereen krijgt daarnaast een onvoorwaardelijk basisinkomen. Dit moet keuzevrijheid combineren met zekerheid van inkomen.

• We schrijven ons in in de trend van de “gig economy”: iedereen wordt aangemoedigd zijn eigen baas te worden en op zelfstandige en freelance basis mee te draaien in de economie. Zo kan iedereen diensten aanbieden, op een

flexibele manier en aangepast aan de eigen noden en talenten.

• Mensen blijven werken in dienstverband, maar we zetten sterk in op een nieuwe arbeidsorganisatie in bedrijven, administraties, scholen, de zorg enzovoort. Mensen gaan werken in zelfsturende teams, met meer autonomie. Ons uitgangspunt is dat werknemers intrinsiek gemotiveerde professionals zijn, die zelf het beste weten hoe ze hun werk moeten doen en organiseren. Management en hiërarchie worden sterk ingeperkt.

3 SCENARIO’S

VERSIE 1

Reburg is een levendige stad, waar mensen actief bezig zijn, maar zonder de hoge stressniveaus van vroeger. Als onze inwoners daarover bevraagd worden, dan wijzen ze dikwijls naar het basisinkomen met een korte werkweek als een belangrijke factor. Dat heeft een bepaalde zekerheid gebracht, wat ook positief uitdraait in de werktijd: mensen kunnen makkelijker kiezen voor wat ze graag doen, maar het zet ook aan tot meer creativiteit en ondernemingslust. Het maakt daarbij niet uit voor welk werk je kiest, het

vroegere onderscheid in statuut tussen bijvoorbeeld bediende, arbeider of zelfstandige is opgeheven. Loon is gekoppeld aan een minimum basisvergoeding per uur, waarbij er ook een vork is afgesproken met een maximaal toegelaten variatie tussen laagste en hoogste loon.

Een deel van het loon wordt uitbetaald in lokale munt, wat dan gebruikt kan worden om lokale producten en diensten te kopen en zo de lokale economie te ondersteunen. En op die manier wordt er ook meteen ook lokaal werk gecreëerd. We proberen economische activiteiten te ontwikkelen in elke wijk,

© Bespoke

7

maar wijkbewoners behouden wel inspraak in wat er wordt opgezet.

Er is nog een andere manier waarop we erin geslaagd zijn lokale productie en werkgelegenheid opnieuw te stimuleren, en dat is door ten volle de ecologische kostprijs door te rekenen. Zo wordt het concurrentiëler om dingen hier te maken. Er wordt nu ook gesproken over taxatie op ‘virgin’ grondstoffen, wat een extra duwtje zal betekenen voor de hersteleconomie en voor het gebruik van secundaire grondstoffen. Er zijn dus nog heel wat jobs in de maakindustrie, maar er is al jaren een grote aangroei van Jobs in herstel, onderhoud en deeleconomie.

VERSIE 2

Reburg heeft al heel wat jaren een basisinkomen voor zijn inwoners. Dat is gekoppeld aan de prijs van consumptiegoederen en diensten. De meeste mensen werken zoveel mogelijk in jobs die ze zelf graag doen. Om welk type job het ook gaat, de waardering ervoor

ligt hoger dan vroeger. Mensen hebben een grote autonomie gekregen in de uitvoering van hun job: met waardigheid en passie aan het werk kunnen, dat is een belangrijk streefdoel in Reburg. De economische bijdrage aan de samenleving is afhankelijk van je levensfase.

Kenmerkend is dat veel werk ingebed is in de lokale economie. Voor sommige producten – voedsel bijvoorbeeld – gaat dat al makkelijker dan voor andere. Buurten zijn sterk in aanbieden van lokale diensten. De Buurtschuur is daarin het epicentrum. Door de digitalisering is er minder verplaatsing nodig. Natuurlijk blijft er veel overleg op grotere schaal nodig, maar daarin zijn we sterk geworden in 2036.

Door ten volle de ecologische kostprijs door te rekenen, wordt het concurrentiëler om dingen hier te maken.

© Luk Collet

8

CONSUMEREN

Voor het thema ‘consumeren’ lagen drie scenario’s voor:

• We trachten de huidige welvaarts- en consumptieniveaus te behouden. Dat kan door in de productie radicaal te kiezen voor hoog-efficiënte en circulaire producten en diensten, o.a. met behulp van de meest vooruitstrevende technologie.

• We kiezen voor matigheid in levensstijl, want de band tussen levenskwaliteit en hoeveelheid consumptie is beperkt. Matigheid is niet alleen goed voor het milieu, maar minder materiële

behoeften creëert o.a. ruimte om minder te werken en meer tijd voor andere activiteiten.

• We gaan voluit voor nieuwe eigendoms- en gebruiksmodellen, waarbij o.a. een mengvorm ontstaat van delen via marktsystemen (‘deeleconomie’) en delen via gemeenschappelijk gecreëerde en beschikbare producten en diensten (‘peer-to-peer productie van commons’).

3 SCENARIO’S

De deelnemers aan de volksvergadering werkten een scenario uit dat een combinatie is van het een het derde voorstel. Wat dan ook elementen van het tweede bleek op te leveren.

Als je in Reburg praat met mensen van de oudere generatie, leer je snel hoe anders het leven vroeger was. Veel mensen stonden op hun persoonlijke eigendom, maar voor de jongere generaties zijn deel- en peer-to-peersystemen vanzelfsprekend geworden. Dat, in combinatie met het feit dat onze producten en diensten ook circulair en efficiënt zijn, zorgt ervoor dat we een hoog welvaartsniveau

Er is een commissie duurzaamheidsbeheer in het leven geroepen, waar producenten bewijzen moeten voorleggen van de levensduur, de mogelijkheid tot repareren en de recycleerbaarheid van hun producten.

9

kunnen aanhouden. Er is in de loop van de jaren veel gediscussieerd in Reburg over hoe noodzakelijk het is minder te consumeren versus wat er haalbaar is voor de burgers. De meerderheid was het er steeds over eens dat we een zeker gevoel van comfort, keuzevrijheid en welvaart voor de burgers moeten vrijwaren. Opmerkelijk genoeg: de combinatie van kwaliteitsproducten en delen, heeft er niet alleen toe geleid dat we ons comfort op peil kunnen houden, maar het heeft het neveneffect dat de consumptie van materiële producten verminderd is.

Een groot digitaal platform, waarbij gebruiksgemak primeert, maakt enerzijds digitaal stockbeheer van voorraden en goederen mogelijk, anderzijds brengt het vraag en aanbod samen. Delen wordt zo

makkelijker. We hebben in de loop van de tijd geleerd dat niet alles makkelijk gedeeld kan worden, of dat iedereen wil delen.

Naast het digitale platform is er de Buurtschuur die assistentie kan bieden om in wijken mensen, diensten en producten bij elkaar te brengen.

De markt is wel niet zomaar naar duurzaamheid geheroriënteerd in de loop van de laatste jaren. Er is een commissie duurzaamheidsbeheer in het leven geroepen, waar producenten bewijzen moeten voorleggen van de levensduur, de mogelijkheid tot repareren en de recycleerbaarheid van hun producten.

MAKEN

Voor het thema ‘maken en industriële activiteit’ lagen drie scenario’s voor:

• We gaan voor decentralisering van de productie, met korte ketens en zoveel mogelijk lokale materiaalkringlopen. Wereldwijd opgebouwde kennis wordt gedeeld via peer-to-peer netwerken.

• We blijven ingeschakeld in globale productieketens die verder uitgebouwd en versterkt worden, zodat kringlopen via een globaal systeem gesloten kunnen worden. Dit levert bovendien belangrijke economische en ecologische schaalvoordelen op.

• Met ontwikkelingen in de landbouw (‘community supported agriculture’) als voorbeeld, kiezen

3 SCENARIO’S

10

we voor vormen van ‘community supported industry’. Daarbij plannen we productie op basis van lokale vraag en werken we via een lokaal en coöperatief beheerde maakindustrie.

Uit de discussies tijdens de volksvergadering kwamen twee verschillende verhalen naar boven.

VERSIE 1

In Reburg heeft zich een economie ontwikkeld die een mix is van lokale en globale ketens. De focus ligt telkens op het sluiten van kringlopen, maar dat kan dus op verschillende niveaus. Hoewel veel lokaal gebeurt en we productie in de stad of op een goed bereikbare plaats proberen te houden, hebben we geen probleem met globale uitwisseling van energie en materialen, zolang dat zich duidelijk vanuit circulaire principes afspeelt. Om dat mogelijk te maken, hebben onze specialisten veel tijd gestoken in de ontwikkeling van intelligente platformen die materiaalstromen en productiemiddelen monitoren. Dat maakt een wisselwerking tussen globaal en lokaal mogelijk.

Als je op het lokale niveau inzoomt, dan merk je dat werknemers in veel gevallen eigenaar zijn van hun bedrijf. Er bestaan nogal wat coöperatieven, waarbij er voor grote projecten samengewerkt wordt in netwerken. Het aanbod van deze bedrijven heeft een focus op dienstverlening in plaats van op producten. Wat er gemaakt wordt, gebeurt vanuit principes van maatwerk en flexibiliteit. 3D-printing, gekoppeld aan ecodesign, heeft voor velen geen geheimen meer.We voeren momenteel nog gesprekken of grondstoffen als een soort collectief goederen beschouwd moeten worden, die dan ook samen beheerd moeten worden. Een werkgroep buigt zich over de vraag of zoiets haalbaar is en welke risico’s er mogelijk aan verbonden zijn.

VERSIE 2

Reburg verkoopt zichzelf onder de slogan “De geDEELde stad”. We proberen zoveel mogelijk lokaal te produceren, en dat vanuit coöperatief beheer. Dat maakt het mogelijk dat winsten opnieuw geïnvesteerd worden in jobs en nieuwe projecten. Delen is gewoon geworden: werktuigen, huizen, voedsel, mobiliteit, maar ook bijvoorbeeld in de zorg. Dat heeft ons geleerd dat sommige vaardigheden geherwaardeerd moeten worden (zoals herstelvaardigheden), maar ook dat je het je in een goed functionerende circulaire economie niet kunt veroorloven om de ene job hoger in te schatten dan de andere. Kenniswerk of handenwerk worden gelijkgeschakeld.

Digitalisering speelt in dat alles een rol, maar we leggen de nadruk op verantwoorde digitalisering, waarbij de autonomie van de mens voorop moet staan. Het moet de mens niet nog meer opslokken, maar hem/haar meer vrijheid (en ook vrije tijd) geven. Opmerkelijk detail: de laatste tijd is er een beweging ontstaan die zich De Analoge Kussers* noemt. Ze

Werknemers zijn in veel gevallen eigenaar van hun bedrijf. Er bestaan nogal wat coöperatieven die voor grote projecten samenwerken in netwerken.

11

houden van de stad in al haar complexe, nieuwe ontwikkelingen, maar ook van levensechte, warme aanrakingen.

Al vrij vroeg is ook het besef gegroeid dat steden wel veel kunnen, maar dat er nood is aan bovenlokale regelgeving. Bijvoorbeeld om de sociale en ecologische kosten van productie te kunnen doorrekenen. Maar er gebeurt ook heel wat matchmaking tussen steden, zodat niet iedereen op zijn eiland alles moet heruitvinden. Steden hebben

dus hun eigen dna, maar doen volop aan uitwisseling. En op een hoger bestuursniveau evolueren we onvermijdelijk weg van de klassieke staat, naar een mondiale governancestructuur. Maar de steden zetten de lijnen uit.

*Eén van de deelnemers aan de volksvergadering schreef ondertussen een blogartikel over dit analoge fenomeen. Dit kan je hier lezen.

MOBILITEIT

Voor het thema ‘mobiliteit’ lagen drie scenario’s voor:

• We zetten voornamelijk in op een verbetering van het huidige wagenpark: auto’s blijven in eigendom, maar we bouwen op de nieuwste technologie voor energie-neutrale wagens en lichte materialen. We sturen via fiscaliteit en regelgeving.

• Transport blijft grotendeels individueel geregeld, maar transportmiddelen zijn in handen van dienstenbedrijven. Mensen kunnen op vele plaatsen in en rond de

stad gebruik maken van een systeem van “individual transportation on demand”. Via digitale platformen kun je zo bijvoorbeeld op vraag een zelfrijdende auto gebruiken.

• We bouwen een performant multi-modaal openbaar vervoerssysteem uit, waarbij je makkelijk van het ene op het andere voertuig kan overstappen (bus, tram, fiets…). De nadruk verschuift van de auto naar andere vervoersmodi. Digitale platformen helpen daarbij.

3 SCENARIO’S

12

De volksvergadering verkiest het derde scenario voor de stad, terwijl voor het platteland eerder scenario twee de voorkeur heeft.

Reburg heeft de auto niet uitgebannen, maar je ziet er toch steeds minder rondrijden. De reden is duidelijk: we zijn erin geslaagd een performant multimodaal vervoerssyteem uit te bouwen. Dat klinkt ingewikkeld, maar het betekent gewoon dat je makkelijk en comfortabel overal raakt met een combinatie van voorstadsnet, tram, bus en fiets. Wat op een motor rijdt, doet dat elektrisch of op biobrandstof. Vervoer is stipt, frequent, en makkelijk te combineren. Digitale platformen en diensten ondersteunen alles, maar op zo’n manier dat de privacy beschermd wordt. Zo hoef je niet voortdurend je persoonlijke gegevens in te voeren.

De uitbouw is gebeurd via een combinatie van publiek, privaat en coöperatief initiatief, maar er blijft redelijk wat discussie bestaan over wat nu het best functioneert. Sommigen betwijfelen of de burger als mede-eigenaar wel goed functioneert, terwijl anderen de betrokkenheid van burgers net essentieel vinden om voldoende draagvlak te hebben voor de keuzes die gemaakt worden.

Overigens heeft de technologie in al die voertuigen ook sprongen gemaakt. Ze worden nu op cradle-to-cradle basis gebouwd. Ze bewegen op hernieuwbare energie of wekken zelf hun energie op. Verbeterde sensoren waarschuwen wanneer onderhoud nodig is en voorkomen zo (de meeste) ongewenste pannes.

We hebben ondervonden dat het multimodale model minder makkelijk werkt bij buurgemeenten die vooral landelijk zijn. Op het platteland is er duidelijk meer individueel transport, maar dikwijls verloopt dat dan via een dienstenbedrijf dat nogal eens werkt met het zogenaamde Pay per Use-model: je koopt je voertuig (dat kan ook een fiets zijn) niet, maar betaalt per gebruiksuur of kilometer. Tegelijk is voorzien in een onderhoudscontract dat proactief onderhoud garandeert.

Vervoer is stipt, frequent, en makkelijk te combineren. Digitale platformen en diensten ondersteunen alles.

© Mercedes Benz

13

ENKELE REFLECTIES

Zoals boven gezegd, was het doel van de workshop in de eerste plaats om mensen actief samen te laten nadenken en discussiëren over de toekomst in een circulaire stad, en hen te confronteren met de vele mogelijkheden en keuzes die er open liggen.

Het anderhalf uur discussie dat er geweest is, is niet geschikt om grootste conclusies aan vast te knopen. We houden het daarom bij een aantal reflecties, zaken die ons opgevallen zijn tijdens de workshop en het verwerken van de verhalen. Daarbij zijn we ons ervan bewust dat zo’n verhalen altijd mede bepaald worden door de context waarin ze tot stand komen: hier bijvoorbeeld het feit dat de deelnemers vooral mensen uit sociale organisaties zijn, die een aantal op voorhand bedachte scenario’s voorgeschoteld krijgen, en dat er hen niet gevraagd is consistente verhalen te creëren.

Met dat in het achterhoofd: wat valt er zoal op?

1. DIEPGAANDE VERANDERINGENIn de meeste gevallen hebben de deelnemers hun eigen scenario’s gebrouwen, gebaseerd op een combinatie van de voorgelegde scenario’s. Los van welk scenario er gekozen is, altijd bevatten ze diepgaande wijzigingen ten opzichte van vandaag. Niet dat er spectaculaire nieuwe ideeën circuleerden. Wie met de thema’s vertrouwd is, heeft de meeste voorstellen al eens gehoord. Maar als je die in praktijk gaat brengen, lijkt het wel tot serieuze verandering te leiden.

2. VERANTWOORDE DIGITALISERINGVerdergaande vormen van digitalisering zijn overal aanwezig. Maar het gaat altijd over een soort “verantwoorde digitalisering”, met bescherming van privacy, of gericht op faciliteren van menselijke contacten. Het is geen digitalisering die enkel drijft op of in functie staat van economische ontwikkeling.

3. ACTIEVERE BURGERSEr wordt veel verwacht van de burger en er wordt hem/haar ook veel gewicht toebedeeld. De burger speelt op allerlei manieren een actieve rol in het maatschappelijk en economisch leven. Daardoor verwerft hij meer macht. In de huidige modellen van circulaire economie wordt er dikwijls vanuit gegaan dat consumenten in de toekomst toegang zullen hebben tot producten en diensten die door bedrijven worden aangeboden, zonder dat die consumenten zelf eigenaar zijn van de producten. In bovenstaande verhalen gaat het zelden over (relatief passieve) consumenten, maar over actieve burgers die zelf, via bijvoorbeeld coöperaties, beheerder zijn van deelsystemen en commons.

4. GLOKAALHet belang van het lokale niveau en lokaal ingebedde economieën komt eveneens naar boven. Toch gaat het niet om gemeenschappen in isolement, maar om een ‘glokale’ evolutie waar steden en hun burgers verbonden zijn met de rest van de wereld, onder andere via uitwisseling van kennis. Verschillende verhalen lijken een soort stadsstaten te veronderstellen, met daarbij een globaal governance model. Het valt op dat nergens expliciet naar de rol van een centrale overheid verwezen wordt (maar zoals aangegeven, kan zoiets ook ingegeven zijn door de setting die op Reburg als stad focuste).

5. BETERE PRODUCTENNogal wat verhalen gaan uit van een hogere kwaliteit van producten, met kenmerken als circulair, cradle to cradle, ecologisch, herstelbaar. Werk aan de winkel dus voor designers, productontwikkelaars en producenten.

Verslag: Erik Paredis (CDO Universiteit Gent), Karin Op de Beeck en Sam Deckmyn (Plan C)