20 VRIJ NEDERLAND

ALLEREERST | BUITENLAND

OPEN EN HARDPRESIDENTSVERKIEZINGEN IRAN

DOOR EEFJE BLANKEVOORT

De Iraanse presidentsverkiezingen op vrijdag 12 juni 2009 draaien maar om één ding: voor of tegen de huidige president, de ultraconservatief Mahmoud Ahmadinejad.

De verkiezingen van 12 juni zijn dan ook cruciaal voor de toekomst van Iran. Hervor-mingsgezinden en conservatieven staan lijn-recht tegenover elkaar. De hervormers, ver-tegenwoordigd door onder meer ex-premier Mir-Hossein Mousavi, beloven meer persoon-lijke vrijheid, een normalisering van de inter-nationale betrekkingen en evenwichtig econo-misch beleid. ‘Verandering’ en ‘een regering van hoop’, luiden hun campagneslogans. De conservatieven, vertegenwoordigd door Ahma-dinejad, wijzen op Irans onafhankelijke koers, het verdedigen van islamitische waarden en economische maatregelen om de armsten in het land te helpen.

POLITIEKE GEVANGENEN BESPROKEN

De discussies in de aanloop naar de verkie-zingen zijn ongekend open en hard. Voor het eerst kan de Iraanse bevolking de kandidaten ook tijdens tv-debatten in actie zien. Beschuldi-gingen van corruptie vliegen over en weer. De tegenkandidaten hekelen Ahmadinejads op confrontatie gerichte internationale beleid – zijn ontkenning van de Holocaust, het nucle-

P RESIDENT AHMADINEJAD over zijn tegenkandidaten: ‘Als een bus van een klif dreigt af te rijden,

verander je toch niet van chauffeur?’Iraniërs staan bekend om hun politiek ge-

tinte moppen. Nu de verkiezingskoorts een hoogtepunt bereikt, worden er dagelijks nieu-we grappen over de kandidaten verspreid via sms, e-mail en twitter (zie www.vn.nl). Moppen over de huidige president, zijn desas-treuze economisch beleid en zijn internatio-nale ramkoers voeren de boventoon. Met een inflatie van vijfentwintig procent, bijna vijf-tien procent werkloosheid (officiële cijfers, ge-schat wordt dat het om respectievelijk achten-veertig en dertig procent gaat) en gekelderde olie-inkomsten verkeert de Iraanse economie in zwaar weer. Ahmadinejads onverzettelijke houding wat betreft Irans nucleaire program-ma kan weliswaar op enthousiasme van zijn conservatieve supporters rekenen, ze heeft het land ook in een isolement gebracht. Volgens activisten is de mensenrechtensituatie in Iran de laatste vier jaar sterk verslechterd en heeft de persvrijheid een dieptepunt bereikt.

aire programma, enzovoort. Ook over binnen-landse onderwerpen wordt opvallend openlijk gepraat. ‘Karroubi heeft gesproken over poli-tieke gevangenen. Het is voor het eerst dat hun bestaan wordt erkend,’ vertelt Jadi, weblogger en activist in Teheran over de telefoon. ‘Het zijn daarom nu al historische verkiezingen.’

Dat zegt ook Touraj Atabaki, hoogleraar sociale geschiedenis en expert op het gebied van de Iraanse geschiedenis. ‘Alle tegenkandi-daten waarschuwen dat de Islamitische Repu-bliek zich in een diepe crisis bevindt. Boven-dien zijn hun beloften heel concreet. Zowel Mousavi als Karroubi hebben beloofd dat de zedenpolitie niet langer ingezet zal worden om moreel gedrag op straat te controleren.’

Maar kan een eventuele hervormingsgezin-de president zijn beloften ook waar maken? Slechts ten dele, zegt internetactivist Jadi: ‘Geen van de kandidaten zal voor vergaande verandering zorgen, dat zullen conservatieve elementen in het systeem tegenhouden. Maar een gematigde president kan wel íéts ten goe-de veranderen. En iets, dat is in deze situatie al heel wat.’ Vrouwenrechtenactiviste Mahsa Shekarloo is voorzichtig optimistisch. ‘De president heeft wel degelijk invloed. Als Ahma-dinejad rare taal uitslaat bij de Verenigde Na-ties, beïnvloedt dat direct het beleid. Er is een groot verschil tussen de huidige president en de tegenkandidaten; een hervormer als Kar-roubi of de gematigde Mousavi kan zowel on-ze buitenlandse relaties normaliseren als bin-nenlands de druk van de ketel halen.’

CIRCULERENDE SMS’JES

Of een van de hervormingsgezinde kandidaten Ahmadinejad kan verslaan, hangt ook af van de opkomst. Bij de presidentsverkiezingen van 2005 wist Ahmadinejad met zijn populistische beloften – ‘Ik breng het oliegeld naar de gewo-ne man’ – met name arme Iraniërs voor zich te winnen. Maar even belangrijk voor zijn zege was het wegblijven van een grote groep kiezers. De hervormingsgezinde president Khatami (1997-2005) had niet de gehoopte verande-ringen teweeggebracht, beloften over sociale en politieke vrijheid, democratie en economi-sche voorspoed bleven onvervuld. Gedesillusio-neerd bleven veel kiezers thuis.

Stemmen of niet? Het is een vraag die veel hervormingsgezinde Iraniërs zich elke verkie-zingsronde weer stellen. ‘Verkiezingen verle-nen het regime legitimiteit, houden de schijn van democratie in stand,’ zegt Mahin Gorji, journaliste voor de Iraanse afdeling van Radio Free Europe. ‘Daarom ga ik nooit naar de stembus, ook nu niet.’

Maar zij lijkt in de minderheid. Actrices, kunstenaars en vooraanstaande intellectuelen

CAMPAGNE De hervormingsgezinde presidentskandidaat Mousavi en zijn vrouw Zahra Rahnavard

13 JUNI 2009 21

die zich normaliter verre houden van politiek, roepen op om te gaan stemmen. ‘Tussen slecht en erger kiezen wij voor slecht en we doen mee aan de verkiezingen,’ staat er in een sms die onder gematigde en progressieve kiezers in Iran circuleert. ‘Ahmadinejad moet weg,’ vat Mahsa het gevoel van veel progressieve Iraniërs samen. ‘Bovendien, omdat Opperste Leider Khamenei de kandidatuur van Ahmadi-nejad steunt, is een stem tegen de huidige pre-sident ook een stem tegen het systeem.’

Voor het eerst klinkt zelfs vanuit de diaspora de roep om te gaan stemmen. Via mailings en de website www.voteforiran.com worden kie-zers opgeroepen op een van de hervormings-gezinde kandidaten te stemmen.

TWEEDE RONDE

Hoewel Ahmadinjead fel wordt bekritiseerd, geniet hij nog altijd veel steun, met name on-der de plattelandsbevolking. Ook kan hij re-kenen op zogenaamde georganiseerde kiezers, rond de dertig procent van de kiesgerechtig-den. Ambtenaren, overheidsdienaren en Basij-milities worden grotendeels tot kiezers van Ahmadinejad gerekend. Bovendien vrezen sommigen voor verkiezingsfraude. ‘Ahmadi-nejad heeft de steun van het ministerie van Binnenlandse Zaken en de Revolutionaire Garde, instituties die toezicht houden op de verkiezingen,’ zegt journaliste Mahin Gorji. ‘Het gevaar van verkiezingsfraude is heel re-eel.’ Kandidaten Mousavi en Karroubi hebben dan ook opgeroepen tot de inzet van tiendui-zenden onafhankelijke waarnemers.

Geschat wordt dat minstens zestig procent van de stemgerechtigden hun stem moet uit-brengen willen de hervormingsgezinden een kans hebben. Vooral de stedelijke midden-klasse die tijdens de vorige verkiezingen thuis bleef, zal massaal voor een gematigde kandi-daat stemmen. Vrijdag is de eerste verkiezings-ronde. Alleen een absolute meerderheid voor een van de kandidaten geeft direct de door-slag; anders volgt een tweede ronde tussen de twee kandidaten met de meeste stemmen. In dat geval zal waarschijnlijk Mousavi het tegen Ahmadinejad opnemen. Wie er dan wint? Kie-zers uit het hervormingsgezinde kamp durven het voorzichtig te fluisteren: Ahmadinejads presidentschap is binnenkort verleden tijd. Maar Iraanse verkiezingen zijn onvoorspelbaar, benadrukt Mahsa: ‘Wie had vier jaar geleden gedacht dat na Khatami een ultraconservatief als Ahmadinejad zou worden gekozen?’ V

Eefje Blankevoort (1978) is journalist en verblijft regelmatig in Iran. Ze schreef ‘Stiekem kan hier alles – de twee gezichten van de islamitische republiek Iran’ (Podium, 2007).

ASL

ON

ARF

A/R

EX/H

H

JOH

N H

EILP

RIN

/AP

| BUITENLAND

GEEN BEMOEIENIS

DOOR HARM EDE BOTJE

De Tamil Tijgers zijn verslagen, maar tegen welke prijs? Zijn er inderdaad twintigduizend burgers omgekomen? En hoe moet het nu verder met Sri Lanka?

H ET BRITSE DAGBLAD THE TIMES KWAM VORIGE WEEK met een scoop onder de kop ‘The

hidden massacre’. Op basis van anonie-me bronnen, een vertrouwelijk rapport van de Verenigde Naties en luchtfoto’s kwam de krant tot de conclusie dat er maar liefst twin-tigduizend mensen zijn omgekomen tijdens het laatste offensief van het Sri Lankaanse le-ger tegen de Tamil Tijgers, die zich hadden verschanst op een klein stukje strand in het noordoosten van het eiland. Op de luchtfoto’s is te zien dat tentenkampen waarin burgers hun toevlucht hadden gezocht, zijn veranderd in een puinhoop. Door bombardementen? Buiten de kampen zijn kleine streepjes in het zand zichtbaar, keurig naast elkaar. Dit zou-den de graven zijn van Tamil Tijgers, terwijl even verderop slordig rondgewoelde grond te zien is. Hier zouden burgers hun doden heb-ben begraven.

LIEVER MET CHINA

De Sri Lankaanse regering reageerde woedend. De foto’s zouden zijn gemanipuleerd. Ook de Verenigde Naties trokken de berichtgeving in twijfel. Het cijfer van twintigduizend was niet meer dan een schatting, bedoeld voor intern gebruik. Het was eenvoudigweg niet vast te stellen hoeveel mensen er precies waren omge-komen, en de VN houden het daarom voorlo-pig op zevenduizend.

Mensenrechtenorganisaties en wester-se landen (waaronder Nederland) eisen een onafhankelijk onderzoek naar de gebeur-tenissen. Maar dát zal er voorlopig niet ko-men. Tijdens een vergadering van de Mensen-rechtencommissie van de Verenigde Naties kregen de westerse regeringen nul op het re-kest. Een meerderheid prees Sri Lanka voor de adequate manier waarop met de Tijgers was afgerekend. Buitenlandse bemoeienis was verder niet gewenst, want dan zou de soeve-reiniteit in het geding zijn. Erkende mensen-rechtenschenders als China, Cuba steunden Sri Lanka, maar ook buurland India, Uruguay en Brazilië.

De stemming in Genève werd door de Sri-lankaanse regering als een overwinning ge-vierd. Een triomfantelijke Sri Lankaanse presi-dent Mahinda Rajapakse bedankte tijdens een militaire overwinningsparade in de hoofdstad Colombo zijn ‘trouwe’ Afrikaanse, Aziatische en Arabische bondgenoten voor hun steun bij het uitschakelen van de Tamil Tijgers. Ook zei hij dat hij niet had toegeven aan de druk van ‘sommige landen’.

Dit maakt eens te meer duidelijk dat de nieuwe wereldorde waarin het Westen niet lan-ger eerste viool speelt, al een feit is. Sri Lanka heeft historisch nauwe banden met kolonisator Groot-Brittannië, een van de landen die aan-drong op een onderzoek. Maar Colombo werkt tegenwoordig liever samen met China, want de Chinezen stellen geen lastige vragen. Sri Lan-kaanse officieren worden opgeleid aan de mi-litaire academie in Peking en China bouwt een grote diepzeehaven in de zuidelijke stad Ham-bantota. Van daaruit kunnen Chinese marine-schepen in de toekomst vrachtvaarders en olie-tankers begeleiden.

De Srilankaanse regering zegt dat ze streeft naar verzoening met de Tamil-minderheid. In het oosten, waar de Tijgers eerder werden ver-dreven, zijn Tamils verjaagd en hebben Singa-lese boeren hun plaats ingenomen. Als dit soort etnische zuiveringen opnieuw plaatsvin-den zal de internationale gemeenschap waar-schijnlijk opnieuw machteloos moeten toekij-ken, net als in Birma, Soedan of Zimbabwe. Met dank aan Peking. V

NA DE AANVAL Twintig- of zevenduizend doden?