Variatie in betekenis 2012Inleiding

Een klein experiment

Welke vertaling verkies je?

Frans: Quand Jean m’a vu, il a eu peur.

Nederlands:Optie 1:Toen Jan me gezien heeft, heeft hij schrik gekregen.Optie 2:Toen Jan me zag, kreeg hij schrik.

Een klein experiment

Welke vertaling verkies je?

Engels: What is she doing?

Frans: Optie 1:

Qu’est-ce qu’elle fait?

Optie 2:

Qu’est-ce qu’elle est en train de faire?

Een klein experiment

Frans:Engels:

Frans:Engels:

Engels:Nederlands (1):

Nederlands (2):

Elle refusa.She refused.

Elle refusait.She refused.

Sorry I’m late, I took the bus.Sorry dat ik te laat ben, ik nam de

bus.Sorry dat ik te laat ben, ik heb de bus

genomen.

Variatie in betekenisTijd en temporele structuur

Wat is tijd?

Tijd als een getallenlijn

Tijd als stromende rivier

Wat is tijd? > Mac TaggartA-serie

Tijd als iets dat voorbijgaat > Het moet voorbijgaan aan iets…

B-serie

Tijd als iets statisch > Het gaat niet voorbij dus…

Speciale status voor het heden!

Geen speciale status voor het heden.

Hangt af van het spreekmoment en is dus subjectief.

Is onafhankelijk van het spreekmoment en is dus objectief.

Wat is tijd?

Tijd als een getallenlijn

Tijd als stromende rivier

A- en B-series en psychologische realiteit

– In de komende weken …– Laten we de toekomst recht in de ogen kijken. – De tijd is voorbij dat we....– Als we verder komen in de jaren ’90, zien we…– Door de jaren heen hebben we gemerkt …– We naderen het einde van het jaar.

Zie ook Lakoff & Johnson (1987)

Zijn dit levende of dode metaforen?

A- en B-series en psychologische realiteit

Jäger en Rosenbach (2006)

- Observatie

Ruimtelijke uitdrukkingen worden ook temporeel gebruikt maar hetzelfde geldt niet in de omgekeerde richting.

- Verklaring

Dit komt omdat we het abstracte concept tijd concipiëren in concrete ruimtelijke termen maar niet omgekeerd. Hoe kunnen we dit testen?

A- en B-series en psychologische realiteit

Boroditsky

- Priming

- Ruimte primet tijd maar niet omgekeerd.

Oppe, oppe, oppe, als het groen is moet je …

Ork, ork, ork, soep eet je met een …

Wit, wit, wit, koeien drinken …

A- en B-series en psychologische realiteit

Hier interpreteren we vanuit het perspectief van het mannetje dat wandelt. ‘ego-moving’

Hier interpreteren we op basis van de richting waarin de objecten bewegen. ‘space-moving’

A- en B-series en psychologische realiteit

Next Wednesday’s meeting has been moved forward 2 days.

maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag

A- en B-series en psychologische realiteit

Wanneer de deelnemers een ‘ego-moving’ ruimtelijk scenario kregen en dan de zin moesten interpreteren koos de meerderheid voor een interpretatie waarbij de vergadering verplaatst was naar vrijdag.

Wanneer de deelnemers een ‘space-moving’ ruimtelijk scenario kregen en dan de zin moesten interpreteren koos de meerderheid voor een interpretatie waarbij de vergadering verplaatst was naar maandag.

A- en B-series en psychologische realiteit

> Ruimte primet tijd…

Een vergelijkbaar effect werd niet gevonden voor de andere richting.

> Tijd primet ruimte

A- en B-series en psychologische realiteit

Terug naar Jäger en Rosenbach (2006)

Voorts laten de experimenten van Boroditsky ook zien dat de A- en B-series twee manieren zijn waarop we mentaal met tijd omgaan.

Wat is tijd? > Mac Taggart

Kunnen we de twee series niet tot 1 enkele herleiden?

Wat is tijd? > Mac Taggart

Kunnen we de twee series niet tot 1 enkele herleiden?

Nee!

- Beiden stemmen overeen met een psychologische realiteit.

- Beiden stemmen overeen met uitdrukkingen in taal.

Tijd en tense

- Je parle.

- Je parlerai.

- Je parlai.

- In 2013 zal elke student een eerste minister ontmoet hebben.

- Alle voortvluchtigen zitten terug in de cel.

Tense is de taalkundige categorie waarmee we tijdsrelaties uitdrukken.

Tijd en tense

- Ik wil je iets vragen.

- Ik wou je iets vragen.

- Jan was in de tuin.

- Jan was in de tuin en voor zover ik weet is hij daar nog steeds.

Het komt ook voor dat tense-markeerders extra ‘pragmatische’ betekenissen krijgen.

- John broke his leg.

- John has broken his leg.

five minutes ago.

It was six weeks ago but it still hasn’t healed.

Tijd en tenseEen fundamentele verdeling in tijd is die in verleden, heden en toekomst (zie ook Mac Taggarts A-serie).

We verwachten dan er in talen drie fundamentele tenses zijn, nl. verleden, heden en toekomst.

Het bewegende heden

‘The rule is, jam tomorrow, and jam yesterday, but never jam today’‘It must come sometimes to ‘jam today’, Alice objected.‘No, it can’t’, said the Queen.It’s jam every other day: today isn’t any other day, you know.’I don’t understand you’, said Alice, ‘It is dreadfully confusing’.

Het bewegende hedenHoney, I can’t sleep. I’m worried about the future.

The future? You mean the stuff that’s not in the past, or that’s not happening right now?

Well, you know, things that didn’t already happen and aren’t happening now, but may happen … uh … when it’s not … uh… now.

When it’s not now?

That’s not possible, is it? I mean, for it to be not now … so… why should I worry about it??

Het rekbare heden

Ik beloof je dat ik morgen vertrek.Ik wed 10 euro dat Feyenoord wint.Jan krijgt de bal, Peter neemt over en Max scoort!

Susanne is student aan de UU.Marie houdt van vis.Sinds 2010 is Susanne student aan de UU.

Het ontbreken van de toekomst

Je viendrai.

Ik zal komen.

I will come.

Talen hebben vaak wel een heden en een verleden vorm van het werkwoord maar behelpen zich met hulpwerkwoorden en heden werkwoorden om de toekomst uit te drukken.

Ik kom gegarandeerd morgen.

De onzekerheid van de toekomst

Morgen zal er een zeeslag zijn.

Morgen zal er geen zeeslag zijn.

Morgen kan er een zeeslag zijn.

Wat is de waarheidswaarde van een toekomstig werkwoord? Kan het waar zijn op het spreekmoment? Of moeten we wachten op de toekomst en kan het dan in de toekomst waar zijn?

Tijd en tenseEen fundamentele verdeling in tijd is die in verleden, heden en toekomst (zie ook Mac Taggarts A-serie).

We verwachten dan er in talen drie fundamentele tenses zijn, nl. verleden, heden en toekomst.

Vrij veel talen hebben veel meer dan drie tenses…

Reichenbach

Point of speech

‘Simultaneous’ with the point of speech

before the point of speech after the point of speech

HEDEN

VERLEDEN TOEKOMST

Reichenbach

SR EE

E

R EE

E

R EE

E

Reichenbach

Van 3 naar 9 fundamentele tenses.

Op het werkcollege gaan we kijken:

Hoe goed deze verdeling werkt voor het Frans.

Hoe goed deze verdeling werkt voor het Nederlands.