24/09/2014

1

Eric Manders

Van waar we komen

“Bij het onderzoek van taalgestoorde kinderen werd het aspect taalgebruik tot op heden erg stiefmoederlijk behandeld.”

(Manders, 1996, p. 39)

Pragmatisch onderzoek

Een volledig onderzoek zou rekening moeten houden met alle relevante

parameters van pragmatiek:

Contextuele

factoren

Communicatieve functies

(intenties): bereik-vorm

Presuppositie

(rolneming)

Organisatie van het gesprek

(beurtneming)

Procedures voor pragmatisch onderzoek

naturalistische observatie (gedurende vrij spel, conversatie of gesprek)/gemanipuleerde observatie

gestructureerde uitlokkingstaken

vragenlijsten (interviews)/checklists

+ narratieve taken

direct indirect

24/09/2014

2

Onderzoeksinstrumenten voor pragmatiek Jaar Nederlands Engels

1981 Communication Intention Inventory (Coggins & Carpenter)

1983 TVK- Test voor verzwegen betekenis Pragmatic Protocol (Prutting & Kirchner)

1985 Test of Pragmatic Skills (Shulman)

1986 Protocol for the assessment of preverbal, intentional communication (Casby & Cumpata)

1987 TOAST – communicatievaardigheidsindex

…

1992 Test of Pragmatic Language (Phelps & Phelps)

…

1995 Pragmatic Profile of Everyday Communication Skills in Children (Dewart & Summers)

…

1998 Children’s Communication Checklist (Bishop)

Onderzoeksinstrumenten voor pragmatiek jaar Nederlandstalig Engelstalig

…

2003 CCC-2

2004

2005 Nijmeegse Pragmatiek Test

2006 Pragmatic Language Skills Inventory

2007 CCC-2-Nl TOPL-2

2008

2009 Pragmatic Language Observation Scale

2010 Lijsten voor Evaluatie van Pragmatische Vaardigheden (EPVs)

…

2013 Communicatie Intentie Onderzoek

2014 RTNA

Nijmeegse Pragmatiek Test (Embrechts et al. 2005) Doel

Het toetsen van de productieve pragmatische vaardigheden bij kinderen om taalgebruikproblemen adequaat te diagnosticeren.

De uiteindelijke testscore en de scores op de bijbehorende vragenlijsten kunnen een aanknopingspunt zijn voor behandeling of voor verder onderzoek.

Nijmeegse Pragmatiektest (Embrechts et al. 2005) Beschrijving

Gebaseerd op het model van Roth en Spekman (1984) dat zich kenmerkt door een differentiatie in pragmatische vaardigheden. De test maakt gebruik van drie categorieën: Communicatieve Functies, Conversatievaardigheden en Verhaalopbouw.

Subtests/categorieën: communicatieve functies: verschillende types en vormen presuppositie: rekening houden met eerder opgedane kennis/

aanpassen van de spreekstijl conversationele vaardigheden: interactie structuur -

introduceren, aanhouden, veranderen van onderwerp vertelvaardigheden: orientatie, opbouw, kern van het verhaal,

afloop en slot + twee vragenlijsten over pragmatische vaardigheden: - ouders - leerkrachten

24/09/2014

3

Nijmeegse Pragmatiektest (M. Embrechts, A. Mugge en W. van Bon, 2005)

Onderdelen: Handleiding

Scoreformulieren

Vragenlijst Leerkracht

Vragenlijst Ouders

Schaalmodel van een huis

Testmap met 9 situatieplaten

Logische reeks

6 kaartjes met afbeeldingen

Leeftijdsbereik: 4 – 7 jaar

Nederlandse aanpassing: CCC-2-NL (Geurts, 2007) Vertaling en aanpassing van de Children’s Communication Checklist (CCC – Bishop 1998, 2003)

Doel Het screenen van kinderen van wie waarschijnlijk is dat zij spraak-/

taalmoeilijkheden hebben

Het identificeren van pragmatische stoornissen bij kinderen met communicatieproblemen

Helpen bij het identificeren van kinderen die voor een autisme spectrum stoornis (ASS) onderzocht moeten worden

Doelgroep Het instrument is bedoeld voor kinderen van 4 tot en met 15 jaar.

CCC-2-Nl: beschrijving De vragenlijst bestaat uit 70 items, verdeeld over 10 schalen

A Spraak, B Syntax, C Semantiek D Coherentie E Ongepaste initiatie, F Stereotype taal G Gebruik van context H Niet verbale communicatie I Sociale relaties en J Interesses) meten).

aspecten van de taalstructuur, zoals woordenschat en verhaallijn

gedrag vaak kenmerkend voor ASS

pragmatische aspecten van de communicatie

CCC-2-Nl (vervolg) Scoring Op basis van de verschillende schalen van de CCC-2-NL kunnen drie samengestelde

scores berekend worden: Algemene Communicatie Score (ACS) Sociale Interactie Score (SIS), en Pragmatiek score

Normering Voor het bepalen van de normen voor het leeftijdsbereik van 4 tot en met 15 jaar zijn er

gegevens verzameld op reguliere scholen verspreid over Nederland, in totaal 2580 kinderen.

Daarnaast wordt in de handleiding een toelichting gegeven op het gebruik bij Vlaamse kinderen, kinderen met een specifieke taalstoornis (SLI), kinderen met ASS en kinderen met ADHD.

Afname De CCC-2-NL wordt individueel afgenomen via de pen-en-papiermethode of online.

De afname duurt ca. 10 minuten.

24/09/2014

4

Lijsten voor Evaluatie van Pragmatische Vaardigheden (EPVs - Cocquit & Zink, 2010)

Gebaseerd op de PPECSC (Dewart & Summers, 1995)

Bestaat uit 2 oudervragenlijsten

EPV1: 6 tot 15 m

EPV2: 16 tot 30 m

Complementair aan de NCDIs (Zink & Lejaegere, 2002)

NCDIs EVPs

Formele taalaspecten Functionele aspecten

EPVs Doel: hulpmiddel bij de preventie, de vroegtijdige

opsporing en de behandeling van communicatieve problemen bij jonge kinderen (6 tot 30 m.)

Doelgroep: al wie professioneel begaan is met kinderen

(logopedisten, pedagogen, psychologen, artsen, teamleden van Kind & Gezin, leidinggevenden van kinderdagverblijven en diensten voor opvanggezinnen)

Zowel voor kinderen, die zich verbaal uiten als non-verbale kinderen

Voorbeeld uit de EPVs Voorbeeld EPVs

24/09/2014

5

Communicatie Intentie Onderzoek (Van der Meulen et al., 2013) Bestaat uit:

Scoreformulieren

Handleiding

Speelgoedsets voor het ontlokken van communicatie: Ouder/kind: ‘gewoon’ speelgoed

Onderzoeker/kind: ontlokkingsprocedures

Subschalen: Voorwaarden

Vormen

Functies

Communicatieve regelkennis

Doelgroep: Kinderen in de pre- en vroegverbale fase

Genormeerd voor kinderen van 1;4 tot 2;5 j

CIO: doelstellingen Onderzoeken van de communicatieve intentie bij

jonge kinderen of bij oudere kinderen, die zich nog in de pre- of vroegverbale ontwikkeling bevinden

Inventariseren van de verbale, maar ook preverbale ontwikkeling

Samenstelling CIO

Overzicht sets en materiaal

Testsituatie Geteste subschalen

Set I: spelmateriaal Interactie met ouder Uitlokken van expressie verbaal en non-verbaal

Set II: spelmateriaal Interactie met onderzoeker Uitlokken van communicatieve intentie

Set III: spel en plaatmateriaal

Interactie met onderzoeker Matchen en benoemen

Overzicht CIO

24/09/2014

6

Renfrew Taalschalen Nederlandse Aanpassing (RTNA, Renfrew 1997, Jansonius et al. 2014)

Onderdelen

Woordenschat-woordvindingtest

Actieplatentest

Busverhaaltest

Procedures voor pragmatisch onderzoek

naturalistische observatie (gedurende vrij spel, conversatie of gesprek)/gemanipuleerde observatie

gestructureerde uitlokkingstaken

vragenlijsten (interviews)/checklists

narratieve taken

direct indirect

Waarom ‘verteltaken’ gebruiken als klinisch instrument Het hele taalsysteem wordt op de proef gesteld en

linguistische-pragmatische zwaktes zullen aan de oppervlakte komen

Wanneer men verhalen analyseert naar inhoud, vorm en gebruik kan men heel wat waardevolle klinische informatie verzamelen op relatief korte tijd

Vertelvaardigheden zijn interessant om verschillende subtypes van personen met communicatieproblemen van elkaar te onderscheiden (bv. om onderscheid te maken tussen kinderen met SLI, PLI en ASS – Norbury & Bishop 2003)

(Botting 2002, Schneider et al. 2003)

Karakteristieken van een goede vertelvaardigheid

Een goede verteller moet niet enkel verstaanbaar zijn, adequate zinnen vormen en een goede lexicale selectie doorvoeren, maar hij/zij moet ook rekening houden met een aantal luisteraarskenmerken:

Voldoende informatie verstrekken (niet te veel, niet te weinig)

Op een correcte wijze inschatten wat de luisteraar(s) al weten

Het taalgebruik aanpassen aan een aantal contextuele variabelen

Vorm en inhoud spelen een grote rol, maar de belangrijkste aspecten van narratieve vaardigheden

hebben betrekking op taalgebruik (pragmatiek)

24/09/2014

7

Het evalueren van de narratieve functie: verschillende onderzoeksprocedures

Verhaal vertellen (Story telling) Een bekend verhaal vertellen (sprookje,…)

Uit het hoofd A.d.h.v. plaatjes

Een persoonlijk relaas doen (zelf meegemaakt)

Verhaal navertellen (Story re-telling) Onmiddellijk/ uitgesteld navertellen

Verhaal gezien in een film Verhaal verteld of voorgelezen door de

onderzoeker Met of zonder plaatjes

Verhaal verzinnen (Story generating) Met of zonder plaatjes Al of niet a.d.h.v. een opgegeven beginzin

Verhaal begrijpen (Story comprehension)

Onderzoeksinstrumenten voor de narratieve functie : onderdelen van ruimere testbatterijen Test Subtest Jaar verschijnen

TAK Verteltaal Verhaalbegrip

2001

RTOS Vertelplaten 2003

NPT Verhaalopbouw 2005

STTP-II Verteltaak 2010

RTNA Busverhaaltest 2014

Specifieke narratieve tests Test Jaar (voorlopige) Ndlse

normering

Edmonton Narrative Norms Instrument

2002 2007

Expression, Reception and Recall of Narratives Instrument

2004 2008, 2010-12

Test of Narrative Language 2004 2010-12

ENNI (Schneider et al. 2002-03)

http://www.rehabresearch.ualberta.ca/enni/

24/09/2014

8

Voorbeeld ENNI

Verhaal Aantal verhaal- episodes

setting Aantal perso-nages

Beschrijving van de personages

Aantal plaatjes

A1 1 Zwembad 2 Jonge vrouwelijke olifant

Jonge mannelijke giraf

5

A2 2 Zwembad

3 Idem A1 + 1 volw. mannelijke olifant

8

A3 3 Zwembad

4 Idem A2 + volw. vrouwelijke olifant

13

Verhaal A1

Scoren van de ENNI Na het transcriberen van de verhalen kunnen

volgende analyses worden uitgevoerd: Globale verhaalstructuur (vlg. story grammar model)

First-mentions (meting van cohesie)

Syntactische complexiteit MLCU (mean lenght of communication unit)

CI (complexity index)

Andere maten (o.a. aantal verschillende woorden, totaal aantal woorden,…)

Exploratief onderzoek bij Nederlandstalige, Vlaamse kinderen (Berthe en Luppens,2007):

Bruikbaarheid ENNI bij (Vlaamse) Nederlandstalige kinderen

Correlatie tussen de verschillende ENNI-verhalen

Correlatie nagaan tussen ENNI en Bus Story Test

Invloed van o.m. leeftijd en geslacht op de ENNI-resultaten

24/09/2014

9

Onderzoek Berthe en Luppens (2007):onderzoeksgroep

Lft.cat. N Gem. leeft.

4;00-4;11 20 4;06

5;00-5;11 20 5;05

6;00-6;11 20 6;05

7;00-7;11 20 7;06

8;00-8;11 20 8;06

9;00-9;11 20 9;04

totaal 120

Onderzoek Berthe en Luppens (2007): voornaamste resultaten

Story grammar

Tot 8-jaar sign. toename SG-score, nadien stagnering Geen verschillen tussen jongens en meisjes

0

10

20

30

40

50

60

4.00-4,11 5,00-5,11 6,00-6,11 7,00-7,11 8,00,8,11 9,00-9,11

SG-totaal

Onderzoek Berthe en Luppens (2007): voornaamste resultaten

First mentions:

stijgende leeftijdstendens, kinderen worden met het ouder worden vaardiger in het introduceren van en het verwijzen naar personages

Ook een zeker plafondeffect, geen stijging meer vanaf de leeftijd 8.00 jaar

Syntactische complexiteit:

Stijgende tendens voor MLCU en CI, zij het niet voor alle leeftijden

Totaal aantal woorden neemt toe (8-jarigen bijna 2 x zoveel woorden dan 4-jarigen !)

Expression, Reception and Recall of Narrative Instrument (ERRNI, Bishop 2004)

Bevat drie onderdelen: Verhaal vertellen a.d.h.v. plaatjes

(expression) Verhaal navertellen uit het

geheugen (recall) Vragen beantwoorden over het

verhaal (reception)

Leeftijdsbereik: 6 j. tot volwassen leeftijd (normen beschikbaar vanaf 4 j.)

Afname: individueel (afnameduur 8 tot 10 min.)

Twee parallelversies: Vis-verhaal Strand-verhaal

24/09/2014

10

Het vis-verhaal (voorbeeld) Scoring ERRNI

Er zijn normen voor volgende aspecten:

1. Informatie-index: hoeveelheid relevante verhaalinhoud, die wordt verstrekt

2. Comprehensie-maat

3. MLU (woorden), maat voor grammaticale complexiteit

4. Vergeet-index, die het verschil aangeeft tussen het aantal verhaalelementen in het initiële verhaal en bij het reproduceren

Normeringsonderzoek ERRNI bij Vlaamse kinderen

Exploratief onderzoek naar de bruikbaarheid van de ERRNI bij Vlaamse kinderen: Verboven, 2008

Normeringsonderzoek

bij 5- en 6-jarigen: Nobels, 2010

bij 7- en 8-jarigen: Grosemans, 2011

bij 9- en 10-jarigen: Barette 2012

Normeringsonderzoek ERRNI bij Vlaamse kinderen :samenstelling proefgroep

Leeft.cat. Jongens Meisjes Totaal

Aantal Gem. lft Aantal Gem.lft

5;0-5;11 25 5;06 19 5;07 44

6;0-6;11 29 6;05 27 6;06 56

7;0-7;11 22 7;06 24 7;05 46

8;0-8;11 24 8;06 27 8;06 51

9;0-9;11 19 9;06 20 9;06 39

10;0-10;11 19 10;05 23 10;06 42

Totaal 138 140 278

24/09/2014

11

Normeringsonderzoek ERRNI bij Vlaamse kinderen (Nobels 2010, Grosemans 2011, Barette 2012)

Test of Narrative Language (TNL, Gillam & Pearson 2004)

Schema TNL (Gillam & Pearson)

Format

Subtest

Narratief begrip Narratieve productie

Geen plaatjes Mc Donalds-verhaal: vragen beantwoorden

Mc Donalds-verhaal: navertellen

Vijf opeenvolgende plaatjes Schipbreuk-verhaal: vragen beantwoorden over voorgelezen verhaal

Te laat op school-verhaal: zelf een verhaal vertellen

Eén situatieplaat Draak-verhaal: na het vertellen vragen beantwoorden

Alien-verhaal: zelf vertellen

Schipbreuk-verhaal

24/09/2014

12

Te laat op school-verhaal Draak-verhaal

Alien-verhaal Scoring TNL Narratief begrip Narratieve productie

Geen plaatjes Mc Donalds-verhaal:

RS:

Navertellen Mc Donalds-verhaal:

RS:

Vijf opeenvolgende plaatjes

Schipbreuk-verhaal:

RS:

Te laat op school-verhaal:

RS:

Eén situatieplaat Draak-verhaal:

RS:

Alien-verhaal:

RS:

Totale ruwe score

Leeftijdsequivalent

Percentiel

Standaardscore

Som v/d stand.scores

Narratieve taalvaardig-heidsindex

24/09/2014

13

Normeringsonderzoek TNL bij Vlaamse kinderen Exploratief onderzoek naar de bruikbaarheid van de

TNL bij Vlaamse kinderen: Van As, 2008

Normeringsonderzoek

Bij 5-, 6- en 7-jarigen: Lousberg, 2010

Bij 8-,9- en 10-jarigen: Kupers, 2011

Bij 11-jarigen uit het gewoon en buitengewoon onderwijs: Van Laer, 2012

Normering TNL in Vlaanderen

Leeft.cat. Jongens Meisjes Totaal

Aantal Gem. lft Aantal Gem.lft

5;0-5;11 20 5;8 18 5;7 38

6;0-6;11 20 6;5 20 6;7 40

7;0-7;11 20 7;4 20 7;5 40

8;0-8;11 18 8;6 22 8;6 40

9;0-9;11 19 9;5 21 9;5 40

10;0-10;11 18 10;5 22 10;5 40

11;0-11;11 25 11;6 25 11;5 50

Totaal 140 148 288

11;0-11;11 (BO)

25 21 46

Vlaamse normering TNL-begrip

0

5

10

15

20

25

30

35

gemidd.score begrip

SD begrip

Vlaamse normering TNL - productie

0

10

20

30

40

50

60

gemidd.score productie

SD productie

24/09/2014

14

Vergelijking TNL-scores gewoon versus buitengewoon onderwijs (Van Laer, 2012)

*

*

* *

*

*

*

**

* p < 0.01 ** p < 0.05

Conclusie

Onderzoek naar pragmatische en vertelvaardigheden verschaft een rijkdom aan informatie over de linguïstische en pragmatische vaardigheden van kinderen en volwassenen en is doorgaans veel leuker om doen dan de meeste traditionele tests.

Pragmatische en narratieve vaardigheden kunnen geëvalueerd worden zowel aan de hand van ruimere testbatterijen als via specifieke tests

Er is een toenemend aantal normatieve data voorhanden op basis waarvan vergelijking en differentiële diagnosestelling kan geschieden

Met dank aan Aan alle (oud-)studenten, die bijdragen hebben

geleverd aan de normeringsonderzoeken

U allen, voor de volgehouden aandacht !